|
2002
|
|
|
Tuteran jaio zen 1953an eta Nafarroako Unibertsitate Publikoan historia irakasten du. Nafarroaren historia soziala landu du batez ere eta bere liburu ezagunenetakoa «Lucha de clases en Navarra» da,
|
Espainiako
Errepublika eta 1936ko Gerra aztertuz. Nafarroan produkzio historiografikoa bultzatzea eta aztertzea helburu duen Geronimo Ustariz Institutuaren lehendakariordea da.
|
|
2006
|
|
|
Gerra aurretik etorkinen sindikatu komunista zen, baina okupazioaz geroztik F.T.P.ren baitako talderik gogorrena bilakatu zen. M.O.I.ko ekintzaile gehienak Poloniako juduak eta Italiako eta Espainiako gazte komunistak ziren, batzuk
|
Espainiako
Errepublikaren alde borrokatuak.
|
|
2007
|
|
|
lehendakaria hautatzen zuten diputatu guztiek eta sufragio orokor, aske, zuzeneko eta sekretuaren bidez hautatu konpromisarioen kopuru berberak eratutako elkargoak, Lege zehatz batek ezarritako prozeduraren arabera (Lege zehatz hori 1932ko uztailaren 1ekoa izan zen), eta Konstituzio Bermeen Auzitegiari zegokion konpromisarioen botereak aztertu eta onestea. Horrela hautatu zen
|
Espainiako
Errepublikako bigarren eta azken lehendakaria, Manuel Azaña.
|
|
|
1933ko abenduan hil baitzen), 1934ko urrian,
|
Espainiako
Errepublika Federalaren Estatu Katalana aldarrikatzea erabaki zuen. Gobernu zentralak berehala erreakzionatu zuen, eta Generalitateko Kontseiluko kideak espetxean sartu eta Kataluniako Estatutua modu mugagabean eten zuen.
|
|
|
Soubelet zuzendariak astero idatzi zuen Eskualdunaren lehenengo orrialdean: ordura arteko ohiturari jarraituz, Soubeletek apezpikuaren hitzak goratu egin zituen,
|
Espainiako
Errepublika arbuiatu, soldadu frantziarrak adoretu, etab. Piarres La, ttek ia zenbaki guztietan idatzi zuen Ebanjelioaz; liburu berrien aurkezpena ere egin izan zuen noizbehinka, P.L. sinaturik. Hala ere, esan beharra dago La, ttek ez zuela harreman handirik izan Soubeletekin; izan, ere La, tte aurrezalea zen eta abertzalea eta Ybarnégaray ultraybarnegaraista eta frantses frantsesa181.
|
|
2008
|
|
|
1936ko Gerra hastean, bazter guztietako boluntarioek eman zuten izena
|
Espainiako
Errepublikaren alde borrokatzeko. 53 naziotako milaka borrokalari aritu ziren Brigadetan.
|
|
|
Testuinguru horretan ezkerrera jo nuen. Gero,
|
Espainiako
Errepublikaren garaietan, Asturiasko Iraultzaren ondorioz ihesi zetozen mugaz bestaldeko komunistak pasatzen aritu ginen, mugalari eta laguntzaile gisa.
|
|
|
Gure artean babes politikoa jaso duten
|
Espainiako
Errepublikako jarraitzaileek diotenez: odola ez baita ura.
|
|
|
Noiz arte geratu behar duen Frantzian.
|
Espainiako
Errepublikarentzat lanean ote dabilen?
|
|
|
Hau, argi geratu zen Ezkiogako aferaren aurrean. Jakina denez, Ezkiogako bisioak 1931ko ekainean hasi ziren,
|
Espainian
Errepublika laikoa heldu eta haren aurkako erreakzio katolikoaren testuinguruan. Ezkiogako bisioetan iragartzen ziren gatazka apokaliptikoek milaka fededun erakarri zituzten gipuzkoar herri hartara.
|
|
|
Paradoxaren aldeko gustua antzematen zaio bere lan osoan. Hain zuzen ere Francoren diktadura erori ondorengo urteetan hartu zuen fama gure artean, Euskal Herrian egindako lagunengatik eta hainbat komunikabidetan idatzitako artikuluengatik, baina
|
Espainiako
Errepublikaren aldeko intelektual ezagunenetako bat izan zen.
|
|
|
Aldeko botoa eman zuen, testuarekin ados ez bazegoen ere. Horiek hala, EBk ere proposamena egin du,
|
Espainiako
Errepublikako bandera jartzeko eskatu.
|
|
|
Patrick de la Sota Comunion Nacionalista Vasca gidatu eta EAJrekin batu zuen zein Naviera Sota y Aznar eta Euzkalduna ontziolak enpresak sortu zituen Ramon de la Sota Llano aristokrata industrialaren iloba zen eta bere aita, Ramon de la Sota Aburto, EAJk eskuratu zuen lehenengo Bizkaiko diputatu nagusia eta bere ontziak uzteagatik Inperio ingelesaren" Sir" izan zen. Espainiako Gerra Zibilean, baina, ez zuen horrelako saririk izan Euzkadiko Gobernuaren eta
|
Espainiako
Errepublikaren esku ontziak uzteagatik eta mugaz gaindi egin behar izan zuen Miarretzera. Bertan haziko zen Patrick de la Sota.
|
|
2009
|
|
|
|
Espainiako
Errepublikaren aldarrikapena bizi izan zuen Euskal Herria ez zen, jadanik, guda karlistak galdu zituen hura. Hasteko, industrializazioak barne migrazioa eta kanpoko herritarren Euskal Herriratzea ekarri zuen.
|
|
|
Lapurdin, azkenik,
|
Espainiako
Errepublikaren aurkako estatu kolpeak ezzuen oihartzunik izan. Iparraldeko herritarrak, oro har, Francoren alde azalduziren.
|
|
|
Esaterako, La Presse du Sud Ouest egunkariak lapurretak «miliziarespainiarrekin» lotzen zituen. Le Sud Ouest
|
Espainiako
Errepublikaren aldekokazeta bakarra suertatu zen. Bere sostenguak gerraren inguruko albisteak azaleanagertzea ekarri zuen (Hernandez Mata, 1995:
|
|
|
Aurreko datuen ondorioz, azken kopurua mugatu eta txikitu egin behar delapentsatzen dut, 280ra Arabarako, 640 ingurura Bizkairako eta 850 ingururaGipuzkoarako. Datu horiek erakusten dute egungo Euskal Autonomia Erkidegoaosatzen duten lurraldeek jasan zuten heriotzen proportzioa
|
Espainian
errepublikaren alde egin zuten beste lurralde batzuetakoa baino txikiagoa izan zela, bainaerraza da azaltzen zergatia. Hainbat faktorek izan zuten eragina, garrantzitsuenakbi dira:
|
|
|
Ezin ahantzi, hala ere, kazeta horren beste zenbait ardatz garrantzitsu, hala nola herrietan eta euskaldun komunitatean fedeari eta kristautasunari eustea edota nekazaritzaz eta orokorrean irakurleen bizimoduaz ardura adieraztea. Politika, aldiz, bazter utzi zuten lehen aro batean, harik eta
|
Espainiara
Errepublika ailegatu zen arte.
|
|
|
Gutxiegi hitz egiten da kontu hauetaz. 1922an jaioa da Jauregi, eta gogoan dauka 1931ko
|
Espainiako
Errepublika Zortzi orduko lan eguna jarri zuten orduan!. Zerbait lortzeko borrokatu beharra dagoela uste du:
|
|
|
Pedro Garfias, Tomas Segovia, Ramon Xirau, Jose Gaos, Eduardo Nicol, Adolfo Sanchez Vazquez, Julio Mayo, Manuel Andujar, Benjamin Jarnes... Eta, haiekin batera, inoizko euskal artista entzutetsuenetako bat, Aurelio Arteta, euskal artea irauli eta modernotu zuen margolaria. Abangoardiako figura eztabaidaezina, 1937an Parisko Erakusketa Unibertsalean
|
Espainiako
Errepublikaren pabiloiko freskoak egin behar zituen bera. Obra hori azkenean Pablo Picassok egin zuen, Artetak eskura baitzituen. Mexikorako txartelak?.
|
|
|
Sopelan, berriz, leku gehiago izango dute zaleek, baita pantaila handiagoa ere. Izan ere udal frontoian jarraitu ahal izango da Athleticen 25 Espainiako Kopa litzatekeena (orain 23 errege kopa eta
|
Espainiako
Errepublikako beste bat dauka). Hori bai, gaueko 10ak arte ez da hasiko ekimena.
|
|
|
–Herriaren eta Parlamentuaren izenean, Gobernuak bere egiten ditu Kataluniari dagozkion botereak, eta,
|
Espainiako
Errepublika Federalaren barnean, Estatu katalana aldarrikatzen du?. Luis Companys() orduan Generalitateko presidente zenak halaxe aldarrikatu zuen Kataluniako Estatua.
|
|
2010
|
|
|
Liburu osoan Rodezno kondearen jokaera eta jarrerak deskribatzen dira. Hala, 1936ko gerraren aurretik eta ondoren izandako jokaerei esker beti saiatu zen
|
Espainiako
errepublika deuseztatzen, 1938ko urtarrilean Francok eratu zuen lehenengo gobernuan Justizia Ministerioaz arduratu zen.
|
|
|
Esate baterako, Espainiako Kanpo ministro izan zen Julio Alvarez del Vayok, honela zioen 1940an argitaratutako La guerra empezo en España liburuan: "
|
Espainiako
Errepublikaren porrota, oraingo gerraren abiapuntua izan da". Zuzen ari zen diplomatiko eta politikari espainiarra.
|
|
|
|
Espainian
errepublika ezarri zen garaian, errepublikar epela nintzen, badakizu?. Germanofiloa ez ezik, nobelagile bikaina ere bada Pio Baroja, baina kontuz: bere iritzi politikoek, kasketak hartutako ume batenak dirudite??, abisatu zidan Meyer jaunak?, halako eran, non errepublikako gobernuaren mila erabaki muturrekoren aurka lerratu bainintzen, handik aurrera.
|
|
|
berreskuratu ondoren?; hura guztia aitaren jarrera aldaketaren ondorioa ere bazen, Primo de Riveraren gobernua erori eta Berenguerrena jarri ez beste bere erabakia hartu baitzuen: ?
|
Espainia
errepublikarako bidean dago, eta bi aukera ditugu: negar egitea, edo egun horretarako prestatzea; eta ni ez naiz malkozale??; jarrera malguago hura, baina, kostatu egin zitzaion Frantziatik iritsi berria zèn Teofilo Mariari ulertzea?
|
|
|
Hil zuten, bada, Alberto? eta ez ditut ahaztekoak?
|
Espainian
errepublika ezarri berria zen eta berandu gabe agertuko zen Ama Birjina Pagoagan, ez egun hartan Regina enean egin genuèn afaria ez afalondoa; aita etxean sartu ahala. Teofilo Maria osaba Ismaelen etxean geratu zen han herrian, ez dakit zergatik?
|
|
|
Ezbairik gabe Espainiako gerra nazioarteko probalekua izan zen airetiko guda modernoan, biztanleria zibilaren ziritxarrerako. Kalkuluak eginez, borrokaldi osoan Frantziak eta Errusiak
|
Espainiako
Errepublika legitimoari 701 hegazkin eman zizkioten. Bertze aldean Italiak eta Alemaniak legez kontrako kolpistei igorririko hegazkinak 1.491 izan ziren, Carlos Blanco koronel espainolak erakutsi duen moduan.
|
|
|
Iberiar Penintsulak Sodoma eta Gomorrako zigorraren eitea hartu zuen gurutzada nazionalkatolikoaren bonbardaketen menpean. Nazio Elkartearen Batzarraren aurrean, 1938ko irailaren 17an,
|
Espainiako
Errepublikaren ordezkariak aitortu zuen gobernu legitimoak menderatutako lurraldean 24.000 bonba jaurtiak izan zirela, 7.000 hildako eta 11.000 zauritu eragin eta 10.000 eraikin suntsituz. Bertze aldean, nazionalkatolikoen arabera, 1936ko uztailetik 1937ko ekainera arte hegazkin errepublikanoek ekarritako kalteak hurrengoak izan ziren:
|
|
|
Eta nahi gabe, Hitlerren armadaren kapitain okupatzaile ohiak koadro honen arrakastaren zioa asmatu zuen erdiz erdi. Guernica koadroa Aroko Espirituaren adierazpena izan zen 1937an, lehen aldiz Parisen Exposition Internationale des Arts et des Techniques dans la Vie Moderne zelako nazioarteko erakustaldian
|
Espainiako
Errepublikaren pabiloian azaldu zenean. Erakustaldia teknologia modernoaren garapenaren laudorioa izan zen, orotan gaindi garraio, energia eta industria metalurgikoan aurrerapenen gorazarretan.
|
|
|
Espazio europarrari kurrikez bezala oratzen zioten, matxardez bezala eusten zioten bai nazismoak bai stalinismoak. Pariseko Nazioarteko Erakusketan Guernica hartu zuen pabiloia,
|
Espainiako
Errepublikarena, Errusia Sobietarraren eta Alemania naziaren pabiloietatik oso hurbil zegoen. Bi pabiloi haiek, aurrez aurre eraikiak, Aroko Espirituaren laburpena izan ziren, Europako espazio estetiko eta politikoaren indarrak sinbolizatuz.
|
|
|
|
Espainiako
Errepublikaren eraikuntzan, sarreran sartu bezain fite, eskuinaldean Guernica koadroa zegoen eta ezkerraldean Federico García Lorcaren irudiaren horma argazkia, Granadan fusilatutako olerkariari omenaldi gisa. Atartean, erdian, Alexander Calderren iturria artistikoa zegoen, Mercure espagnol d. Almaden izenekoa.
|
|
|
Renauk Euskadiri eta Gernikari buruzko argazki collageak, fotomuntaketa, arte sozial eta ederren mailara goratu zituen, dudarik gabe,
|
Espainiako
Errepublikaren eraikuntza xume hartan. Irudien munduaz aparte, hitzen unibertsoak euskaldunen larderia ekarri zuen burura pabiloian, Paul Éluard en lumaren eskutik.
|
|
|
Jorge Oteizaren adierazpen bat hartuz, baiets zitekeen Gernikak eta esne beltzak
|
Espainiako
Errepublikaren pabiloia durundi kaxa, erresonantzia kutxa, bihurtu zutela. Bai, kaxa metafisikoa izan zen lau hormen barruan Aroko Espirituaren agerraldi artistiko hori, hildakoen garrasi isila jakinarazi zenetik, hilkutxa izatetik oihartzun kutxa izatera igaro zen heinean.
|
|
|
JuanGracia sailburu sozialistak zuzentzen zuen Asistentzia Sozialeko departamentuakumeak erbesteratzen egin zuen lanaren handia neurtzeko eta Gobernuaren umeakerbesteratzeko asmoa zelakoa zen ikusteko nahikoa da sail horrek 1938an eraturikotxosten bat hona ekartzea. Txosten horretan idatzia gelditu zen
|
Espainiako
Errepublikaren alde jarri zen Euskal Herrian gerrak iraun zuen bitartean eta Santander etaAsturiasek leial iraun zuten artean 37.930 ume atzerriratu zituztela euskal agintariek. Haietatik 22.234 Frantziara, 6.200 Kataluniara, 3.956 Erresuma Batura, 3.201Belgikara, 1.889 Sobiet Batasunera, 245 Suitzara eta, azkenik, 105 Danimarkara (Egaña, 2009:
|
|
|
Bizkaia nazionalen esku jausi eta ia berehala, Franco didaktore espainiarrakgerra hasieratik horrenbeste espero zuen erabaki baten berri izan zuen VatikanokoEstatu Idazkaritzatik, diktadore espainiarrak, ordezkari erdi ofizial bat izendatzenzuela Pio XI.ak erreboltarien gobernuaren aurrean. Ez zen ofiziala, berez oraindinoVatikanoak ez zituelako
|
Espainiako
Errepublikarekin diplomaziazko harremanaketen, baina izendapena mundu osoak ulertu zuen errekonozimendu diplomatikoaren aurreko urratsa zela. Hala eta guzti ere, izendapena, esan bezala, ofiziala ezzenez Erromako ordezkari zen Ildebrando Antoniuttiren bidaia, nola edo halajantzi beharra zegoen kardinal horrek Espainiara zeraman misioa.
|
|
|
1939ko neguaren azken aste eta udaberriko hasiera hartan
|
Espainiako
Errepublikak azken hatsak ematen zituen bitartean, Frantzian bizi izan zen drama humanoa ordura arte gutxitan emandakoen modukoa izan zen. Milaka eta milakapertsona kontzentrazio esparru behin behinekoetan, asko eta asko soinean zituztenondasun apurren jabe zirela bakarrik, familia ugari kide batzuek besteen berri ezzutela, lanik gabe, aterperik gabe, eta abar.
|
|
|
Anaia Sobiet Batasunera eta aita Kataluniara, baina lehenago Asturiasera etahemendik Frantziara
|
Espainiako
Errepublikako lurra zapaldu aurretik. Antzekobidaia egitea egokitu zitzaien Martin eta amari, baina kasu honetan Kataluniaraurratsa eman barik.
|
|
|
Uztarroztarraren laguntza eskaria Huicik garaiko erbesteko
|
Espainiako
Errepublikako Gobernuko kide zen Manuel Irujori zuzenean igortzea izan zen. Honenerantzuna:
|
|
|
|
Espainian
errepublika ezarri zen garaian, errepublikar epela nintzen, badakizu —" Germanofiloa ez ezik, nobelagile bikaina ere bada Pio Baroja, baina kontuz: bere iritzi politikoek, kasketak hartutako ume batenak dirudite...", abisatu zidan Meyer jaunak—, halako eran, non errepublikako gobernuaren mila erabaki muturrekoren aurka lerratu bainintzen, handik aurrera.
|
|
|
Garai hartan, izan ere —1930ean, hortxe hortxe—, maiz joaten nintzen ni batzokira —aberrianoak eta komuniokideak berriro zebiltzan bat egiteko asmotan—, Felipe Gastaminza eta bere lagunekin egoteko —Feliperen osaba ere hantxe izaten zen noiznahi—, harekiko harremana —gure amagatik urte batzuk lehenago hautsi zena, haren abertzaletasunak kalte egin ziezadakeela iritzita— berreskuratu ondoren...; hura guztia aitaren jarrera aldaketaren ondorioa ere bazen, Primo de Riveraren gobernua erori eta Berenguerrena jarri ez beste bere erabakia hartu baitzuen: "
|
Espainia
errepublikarako bidean dago, eta bi aukera ditugu: negar egitea, edo egun horretarako prestatzea; eta ni ez naiz malkozale..."; jarrera malguago hura, baina, kostatu egin zitzaion Frantziatik iritsi berria zèn Teofilo Mariari ulertzea... anaiak ni ere salatu ez ninduen, bada, batzokian sartzen ikusi ninduèn egun batean...!;" Zuk badakizu ni ez naizela salatari merke horietakoa, aita, baina gaur Gabino batzokian sartzen ikusi dut, eta gorotz usaina dario oraindik ere..."; aitak, baina, ezusteko erantzuna eman zion:
|
|
|
|
Espainiako
errepublikaren konstituzioak (1931) erdararen nagusitasuna bermatzen zuen, haren ezagutzeko beharra argiki finkatuz:
|
|
|
Artean, nazioarteko albisteak arretaz jarraitzen zituen: gustura hartu zuen
|
Espainiako
errepublikaren proklamazioa; Mustafa Kemal Ataturken memoriak irakurri eta Turkiako aldaketa politikoa miretsi zuen; vietnamdarren independentzia borrokaren berri izan zuen; Mahatma Gandhik britainiar kolonialismoaren aurka zeraman borroka ere estimuan izan zuen, batez ere janzki okzidentala kendu eta indiar arropaz jantzirik ikusi zuenean; 1936ko udan, ez zitzaion pozgarria egingo jakitea milita...
|
|
|
Juan Moles
|
Espainiako
Errepublikak Marokon zuen ordezkariaren ustez, marokoar nazionalismoa erreakzioanarioa zen, demokraziaren kontrakoa. Erantsi zuen:
|
|
2011
|
|
|
Picassok koadroa New Yorkeko museoan uztea erabaki zuen,
|
Espainiako
Errepublika indarrean jarri artean. Errepublika berrezarri ez zen arren, 1979an hasi zen orduko Espainiako Gobernua koadroa Madrilera eramateko diplomazia lanak egiten.
|
|
|
Erran nahi baita errege Alfonso XIII.a tronutik kendu eta
|
Espainian
errepublika ezarri zèn urtean hasi zela? 1931n, beraz, don Rufinoren gainbehera.
|
|
|
Zakurraren putza. Nazien kontrako lehen ekintzak burutu zituztenak Ekialdeko Europako immigrante eta iheslariak izan ziren, judu poloniarrak, italiar komunistak,
|
Espainiako
errepublikaren aldeko soldadu ohiak... Pobreak, anarkistak, ateoak, terroristak...
|
|
2012
|
|
|
Egoera horretan, Asturiastik laguntza oihu bat jaso zuten. Francisco Llano de la Encomienda
|
Espainiako
Errepublikako iparraldeko gudarosteko buruak euskal armadaren parte hartzea galdegin zuen Asturias eta Galizia arteko bidea ixten laguntzeko, Josu Chueca historialariak emandako azalpenen arabera. Asturias gehiena Fronte Popularraren kontrolpean zegoen, Oviedo izan ezik.
|
|
|
Politikaz ari direnean ere, halatsu. Biak daude
|
Espainiako
Errepublikaren alde, biek ere Espainiako gerra ispilu ezin hobea dute ikusteko faxismoak zer ekarri nahi duen Europara. Errepublika da legalitatearen eta demokraziaren berme, badakite noren alde dagoen arrazoi historikoa.
|
|
2013
|
|
|
1912ko apirilaren 14an,
|
Espainiako
Errepublika egunean jaioa, gurasoak Parisen erbesteraturik, Chiapuso gaztea Zubietako haranean hazi zen, Urnietako baserri batean, euskaraz. 13 urterekin seminariora joateko aukera baztertu eta lanean hasi zen.
|
|
|
Erbestekoa. Primo de Rivera diktadoreak Kanaria uharteetara deserriratu, Parisera ihes eginda han hilabete batzuk eman, eta
|
Espainiako
Errepublika ezarri zenean Hendaiatik Salamancara joan zena. Denbora tarte horretan idatzitako 103 soneto bildu ditu Erbesteko Sonetoak.
|
|
|
22 Francesc Maciak Kataluniako Errepublika aldarrikatu zuen 1931ko apirilaren 15ean.
|
Espainiako
Errepublikako behin behineko presidente Alcalá Zamorak lortu zuen katalanek atzera egitea Konstituzioa onartu bitartean. Ordainetan, Kataluniako Generalitatea onartu eta berrezarri zen, autonomiarako iragarpen eta lehen urrats moduan.
|
|
|
eutsi egiten zion funtsezko ideologia oinarriari. Euskadiren nortasun nazionalaren onarpena?, baina aurrerago zihoan, era berean: ez zen aipatzen autonomia, ezta
|
Espainiako
Errepublika ere; autodeterminazioa euskal estatu independente eta birbatu baten bidez gauzatu nahi zuen; libreki itundutako nazioarteko hitzarmenek bakarrik mugatu ahal izango lukete aipatu estatuaren soberania; Europako Errepubliken Konfederazioak ordezkatzen du Iberiako Herrien Konfederazioa.
|
|
2014
|
|
|
Egun haietan, bonbardaketa latzak sufritu zituzten Kataluniako hainbat hiri eta herritan.Otsailaren 5ean, Girona bonbardatu ondoren, erabaki zuen Frantziako gobernuburuÉdouard Daladierrek iheslariei muga zabaltzea.
|
Espainiako
Errepublikaren armadakosoldaduak eta haien aldeko herritarrak arrapaladan iritsi ziren Frantziara, milioi erdi iheslari. Han ez zegoen ezer prestatuta horrenbeste jende hartzeko.Mugatik 35 bat kilometrora dagoen Argelès sur Mer eko hondartzan pilatuzituzten lehenengo errefuxiatuak, ehun mila inguru.Espainiako historiako diasporarik handiena izan zen hura, munduansekula izandako handienetakoa.
|
|
|
Édouard Daladierrek iheslariei muga zabaltzea.
|
Espainiako
Errepublikaren armadako
|
|
|
1920an UGT sindikatuan hasi zen militatzen eta 1922an PSOEn afiliatu zen. 36ko Gerra Zibilean borrokatu zuen,
|
Espainiako
Errepublikaren alde, eta 1937an atxilotu eta 30 urteko kartzela zigorra ezarri zioten. Hala ere, 1956ko abuztuaren 23an askatu zuten eta klandestinitatean lan egiteari ekin zion.
|
|
2015
|
|
|
ezkertiarrak zirela, eta gu ere kultura politiko horretakoak ginen. Asko eragin ziguten
|
Espainiako
Errepublikaren aldeko poetek: García Lorcak, Miguel Hernándezek, Juan Ramón Jiménezek?
|
|
|
Garai batean, lehenago, Uzkudun nabarmendu egin zen errepublikaren aldeko adierazpenak eginez.
|
Espainiara
Errepublika heldu zenean, 1931ko apirilean, bera Estatu Batuetan zegoela, aldarrikapen hau egin zuen: " Ni beti izan naiz errepublikano".
|
|
|
Francok Afrikako tropak altxatu eta biharamunean, 1936ko uztailaren 18an, Emilio Molak jo zuen kolpe militarra Iruñean, aspaldi makinatzen ari zena; martxoaren 14ko bileraz geroztik bederen, zeinean batzartu baitzen gobernadore militarrarekin eta Raimundo Gartzia Garcilasorekin, eskuin koalizioko diputatu eta Diario de Navarraren zuzendari. Erreketekoak bestalde, 1931z geroztik prestatzen ari ziren euren burua, eta manera antolatuago batez 1934ko martxotik; izan ere, hainbat buruzagi tradizionalista elkarrizketatu baitziren Erroman Mussolinirekin, eta honek armamentuz eta diruz hornitu zituen,
|
Espainiako
errepublikaren kontra gudukatzeko. Nafarroa deitua izan zen Covadonga Berria bilakatzera, Maximo Ortabe, Tebasko poetaren hitzetan.
|
|
|
16. 1930 abuztuan Gipuzkoako hiriburuan bildu ziren indar errepublikazaleen akordioari deitu zitzaion Donostiako Ituna. Itunaren helburua
|
Espainian
errepublika ezartzea zen.
|
|
2016
|
|
|
1936ko irailaren 20a zen. Uztailaren 18an piztu zuten gerra
|
Espainiako
Errepublikaren aurka altxatutako matxinoek, eta hilabete gutxira hartu zituzten Azpeitia eta inguruko herriak. Azpeitian ez zen gerrako fronterik egon, baina abuztuaren aurreneko egunetan, Eusko Gudarostea sortu zuten EAJk, ANVk, Jagi jagik, ELA STVk eta Euskal Nekazarien Batzarrak Loiolan, Franko buru zuen matxinada militarrari aurre egiteko.
|
|
|
EAJko eta Frente Popularreko ordezkariek osatutako gobernuak halabeharrez eskuratu zuen
|
Espainiako
Errepublikak aurrez ukatutako autogobernu maila. Autonomia estatutua 1936ko urrian bertan onartzea lortu zuen; gerra hasita, gobernu zentral errepublikanoak euskal lurraldeen babesa bermatu nahi zuen.
|
|
|
Hegazkinak lur hartu du, pasaiariak jaitsi dira eta aduanaren aurretik igarotzeko zain daude denak. Gure emakumeak ere, sartu eskua bere poltsan eta pasaportea atera du bertatik, ez bere amak erabili zuen bezalako igarobidea, Euzko Jaurlaritzak
|
Espainiako
Errepublikaren baimenaz kaleraturiko hura, baizik eta Estatu Batuetako zigilua eta balio osoa dituen pasaporte ofiziala. Hegazkineko emakumea deitu diogu berriro, hala deitzen ohituta geundelako, baina lehen ere esan dugu ez zegoela arrazoirik haren izena denbora gehiagoz ezkutatzeko, eta une hartan bertan agertzen ez bagenuen, pasartearen erdian eta hotz hotzean egiteak sor zezakeen itxura arraroagatik zela.
|
|
|
|
Espainiako
Errepublika, eta goi klaseek...
|
|
|
Militar buru bat altxatu zen Deitua Francisco Franco, Gerra zibila
|
Espainiako
Errepublikan pizteko, Aleman nazi hegazkinekin Gernika bonbardatzeko. Demokrazia garaitu eta Diktaduraz ordaintzeko.
|
|
|
Atariko leku nabarmen batera eramanen dute, erakunde aretoaren ondoan.
|
Espainiako
Errepublikaren kontrako 1936ko estatu kolpean hildako 34 alkate eta 115 zinegotziren izen abizenak jasotzen zituen plakak, baina fusilatutako beste hautetsi batzuen berri jakin da plaka jarri zenetik eta haien izenak gehituko dira.
|
|
|
Eta bakartu egin zen. Eta pentsatu zuen noraezean dabilen itsasontzi baten buru zela beharbada, Alsina izeneko ontzi haren gisakoa, zeina 1941 urtearen hastapenean norarik gabe egon baitzen 441 egunez, eta hantxe zihoazen bere arreba Maria Teresa Agirre, eta Telesforo Monzon adiskide eta kontseilaria, eta Lucio Aretxabaleta bera, eta baita Niceto Alcala Zamora zaharkitua ere,
|
Espainiako
Errepublikako lehen presidentea izan zena. Eta ontzi hark tira-bira biziak izan zituen moduan, halaxe Alderdiak ere, gauzak aldatzen ari baitziren Alderdiaren barruan.
|
|
|
Eleanorrek maiz leporatzen zien hala bere senarrari nola Winston Churchilli oso gutxi egin zutela
|
Espainiako
Errepublikaren alde, eta eztabaida sutsuak ere izan zituzten horregatik. Argi dago Franklin Delano arduratuago zegoela bestelako kontu batzuekin.
|
|
|
Hendaiako mediatekan bada larunbat arte erakusketa berezi bat aipatzen duen Espainiako gerla izigarri hura, hiru urte iraun zuena, eta bereziki gerla horrek Iparraldean ukan zituen ondorioak. Erakusketa horren karietarat, oroitarri bat estreinatu dute Irun eta Hendaiaren arteko zubi zaharrean, omenduz
|
Espainiako
errepublikaren alde agertu eta bermatu zirenak, jende parrasta bat bildurik Hendaia eta Irungo auzapezen inguruan. Hitzaldietan, eskertu dira hendaiarrak, denbora ilun hartako iheslarieri ongi etorri egin ziotenak...
|
|
2017
|
|
|
XIX. mende ezegonkorrean, hainbat iraultza saio eta gerra zibilen artean, 1873an,
|
Espainian
errepublika ezarri zen. Espainiako Lehen Errepublikak gutxi iraun zuen, ordea.
|
|
2018
|
|
|
Puigdemont eta espetxerako bidean jarri dituzte, baina Companysek ere ez zuen independentzia aldarrikatu: Estatu Katalana aldarrikatu zuen,
|
Espainiako
Errepublika Federalaren barruan; Maciàk, berriz, Estatu Katalana Errepublika Iberiarrean. 36an ezkerrak irabazi ez balu, ez dakit noraino iritsiko ziren.
|
|
|
Espainiako lurraldeetan monarkia krisia zegoen garaian, mugimendu herrikoiek I. Errepublika bultzatu zuten uneetan, euskal lurraldeetan Antzinako Erregimenaren aldeko mugimendua bizkortu zen, karlismoa alegia, erlijioa eta foruen defentsa aldagai nagusiak direlarik. Dena den, aipatzekoa da Espainian mugimendu demokratikoak kontsumoen gaineko zergak eta soldaduska desagertzearen alde borrokatzen zuen bitartean(" jAbajo las quintasy abajo los consumos!" izaten zen aldarrikapen nagusienetakoa), euskal foruen eta soldaduskaren pribilegioaren aldeko defentsa
|
Espainiako
errepublikaren aurka lerrotu zela. Bigarren gerra karlista honen inguruan, hainbat historialarik erlijioaren garrantzia azpimarratu dute karlismoaren egituraketa berrian, errepublikazaleen artean eskubide foralak ez baitziren oztopotzat hartzen.
|
|
|
Diktaduraren azken urteetan elementu horien gainean finkatu zen karlismoaren ideologia: kontzientzia eta kultu askatasuna; Elizaren eta Estatuaren arteko banaketa;
|
Espainia
Errepublika demokratikoen batasuna; autodeterminazio eskubidea; eta demokrazia soziala, besteak beste. Hemen kokatu behar dugu botereak abian ezarritako jazarpen eta kriminalizazio prozesua, eta horren baitan 1976an Jurramendiko ekitaldian izandako erasoaldia.
|
|
|
Espainiako Bigarren Errepublikako agintariek ez zuten bat egin autonomia eskaerarekin.
|
Espainiako
Errepublikako Konstituzioa aldarrikatu zuten 1931ko abenduaren 9an, eta konstituzioaren aurkakotzat jo zituzten Lizarrako eta Iruñeko estatutuak. Ez zuten onartzen" euskal estatu federalik", Espainia bera" estatu integral" gisa zehaztu zutelako.
|
|
|
1936ko298 gerra garaian indarrean jarri zuten euskal gobernua(
|
Espainiako
Errepublikak baztertutakoa), gerra egoera zela medio, eta artean jada ez zena Bizkaitik anitzez urrunago zabaldu. Gobernu hark lurralde baten gaineko kontrol osoa zeukan, moneta eta armada bazeuzkan, eta nazioarteko harremanak ere bai.
|
|
|
Beran sortua 1851n, aita Aragoako guardia zibila eta ama beratarra zituen militar eta periodista honek bigarren karlistaldian parte hartu zuen liberalekin. Cuban militar lanean ibili ondorean,
|
Espainian
errepublika ezarri nahian, fite Portugalera herbesteratu beharrean aurkitu zuen bere burua. Itzuli zelarik, periodista gisa lan egin zuen Madrileko El Pas egunkari errepublikazalean eta Iruñean segitu zuen lan bera 1898an El Porvenir Navarro astekaria sortu zuelarik.
|
|
2019
|
|
|
1936ko urriaren 1ean
|
Espainiako
Errepublikaren Gorteek onartu zuten" Euzkadi’ren Berjabetasun Araudia"(" Estatuto de Autonomía del País Vasco") hiru probintziaz osaturiko eskualde autonomorako; Fronte Popularrak hauteskunde orokorretan boterea berreskuratu, eskuin muturrak estatu kolpea jo eta zorigaitzeko gerra zibila hasi ondoren, alegia.59 Abertzaleen eta ezkerraren adostasunarekin, Autonomia Estat... " Euskaltzaleak" taldeak 1931n egindako kalkuluaren arabera, Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan 370.000 euskal hiztun (8.500, 167.000 eta 195.000, hurrenez hurren) zeuden, biztanleriaren %40, 26, beraz.60 EAJ PNVk 1936 inguruan egindako estimazioaren arabera, ordea, Euzkadiko hiru probintzia horietan 458.000 inguru euskal hiztun (8.000, 250.000 eta 200.000, hurrenez hurren) zeuden, hau da, biztanleriaren %50etik oso gertu (Alderdi 1950). 61 Inkesta horien zehaztasuna gorabehera, Autonomia Estatutuak euskararen gutxiagotasun historikoaren aurka egin nahi zuen, lurraldetasunean oinarritutako gizarte elebitasun funtzionalki orekatuagoaren bitartez.
|
|
|
Hau da, beren erromantizismoaz prebalitu zirela alderdikideak gero bazterrera uzteko. Jakina denez, emakumeen boto eskubidea 1931tik aurrera onartu zen eta
|
Espainiako
Errepublikan 1933ko hauteskundeetan botatu zuten lehenik. Emakume Abertzale Batza Bilbon sortu zen 1922an, eta zailtasunez bada ere, azkar zabaldu zen, ikastoletako zereginetan (Euzko Ikastola Batza) eta alderdiaren jardueren antolatzaile gisa aritu zirelarik, bai eta gero ere gudako intendentzia lanetan ere 28.500 emakume baino gehiago48 Mikele de Abandoren deitura asmatua da, baina nortasun horretan izenaren ondoko herriaren esangura argitzean ikus genezake Abando izenak Eusko Alderdi Jeltzalearen baitan dituen oihartzunengatik hautatu dela.
|
|
|
Hara, ez naiz ni inguru minguru ibili zalea eta, karguak kontutan hartuta, gillotinan bukatzeko aukera handiak dituzula jakinarazi beharrean nago. Txanponei dagokienez, ahaleginduko gara
|
Espainiako
errepublikako agintariekin harremanetan jartzen ustez lapurtua den altxorraren berri emateko.
|
|
|
Agidanez, aspalditik zebiltzanan Albertoren mugimenduak oro kontrolatzen, atentatu bat prestatzen ari ote zen susmoa hartuta. Beraien ustez, gure aita oztopoa omen Frantziako gobernuak
|
Espainiako
errepublikari lagun ziezaion. Harrigarria ere ba omen zunan hain distantzia motzean Albertok ia tiro guztiak huts egin izana, baina uneko lainoari egotzi ziotenan haren ustezko porrota.
|
|
|
Miguel Primo de Riveraren diktaduraren ostean, Dámaso Berenguerren dictablanda deritzonak eta
|
Espainiako
Errepublikak, 1930ean eta
|
|
|
Hogei urteko kubatar desterratua zen Jose Marti
|
Espainian
Errepublika proklamatu zenean. Espainiar errepublikazaleentzat idatzi behar izan zuen liburu bat, Kuba hitza entzutean lausotzen baitzitzaien gogoa eta ez zutelako konprenitzen nozio oso sinple bat:
|
|
2020
|
|
|
Luis Arakistain
|
Espainiako
Errepublikaren enbaxadorea izan zen Alemanian, nazismoaren sorrera garaian euskal jatorrikoa izanagatik, Kantabrian jaioa zen, Espainian, eta, Frantzian diplomazialaria zela, frankisten aurkako gerran antifaxistak hornitzeko armak erosten aritu zen. Ezkerreko intelektual handi bat izan zen, eta idazlea.
|
|
|
Laurogeita hamabost urte badira Espainiako estaturik gabeko hiru nazioek" Itun Hirukoitza" Katalunian iragarri zutenetik. Izan ere, duela laurogeita hamabost urte,
|
Espainiako
Errepublikak gazteleraz besteko kulturei eskaini zien begirune urriaz eskarmentaturik, Galeusca izena eman zion Telesforo Monzonek galego, katalan nahiz euskaldunon berariazko elkartzeari, uda hartan Galiziako Santiagon partaide guztiek onartu eta sinatutako izendapenari.
|
|
|
Guardia Zibilak normaltzat jo du ekitaldia, baina.
|
Espainiako
Errepublikako hegazkinlariak ere omendu dituztela gogorarazi du, lasai asko. Eta hortxe dago koska.
|
|
|
Sanferminak bukatu bezain pronto abiatu zuten
|
Espainiako
errepublikaren kontrako kolpea. Hurrengo bi urteetan ez zen bestarik izan gerra bukatu gabe baitzegoen.
|
|
|
II.
|
Espainiako
Errepublika aldarrikatu zuten 1931ko apirilaren 14an. Bihar 89 urte beteko dira.
|
|
|
Baina
|
Espainiako
Errepublikaren aurka altxatu ziren karlistak eta tradizionalistak ez dira Santa Kruz apaizaren ekintza zuritu zuten bakarrak. Urrutiegi joan gabe, Nikolas Ormaetxea Orixek, Gerra Zibila zela-eta erbesteratu behar izan zuen euskal idazleak, Santa Kruz apaiza liburua argitaratu zuen 1929an, Santa Kruz hil eta hiru urtera.
|
|
|
Barojaren nobeletan, ingurunera moldatu gabe eta beren buruarekin kontraesanean bizi diren pertsonak agertzen dira, bazterrean daudenak, hego haizearekin batera bi aldiz pentsatu gabe hara eta hona hegaldatzen direnak. Bada,
|
Espainiako
Errepublikaren aldarrikapenak eta, handik urte gutxira, gerra zibilaren hasierak egoera aldakorretara egokitzeko duen gaitasuna probaraziko diote Barojari.
|
|
|
Haien pentsaeran, independentzia lortuz gero guztia konponduko zen, euskaldunak beren erara antolatuko ziren eta. Gerran parte hartzeko zalantza handiak izan zituzten,
|
Espainiako
Errepublika defendatzea ez zelako beren erronka. Ez dakit nola iritsi zen aitona gudaroste horretara, bere abertzale senak bultzatuta seguruenik, baina litekeena da Mikel Alberdi tolosarrari jarraituz han bukatzea.
|
|
|
Conanglak uste zuen, 1947an,
|
Espainiako
errepublika konfederala helduko zela laster. Ezinezkoa iruditzen zitzaion espainiar errepublikanoak dominio zentralistarekin konformatzea.
|
|
|
1934ko urriaren 6an hasi zen greba orokor iraultzailea eskuineko gobernuaren kontra. Katalunian, Generalitateak Estatu Katalana proklamatu zuen,
|
Espainiako
Errepublika federalari begira.
|
|
|
"
|
Espainia
Errepublikaren gainetik dago", esan zuen Indalecio Prietok Mexikon hanpadura lerrouxista nabarmenarekin.
|
|
|
Errepublikanismo espainolaren porrotaren aurrean, batez ere Indalecio Prietoren azpikeria monarkikoen ostean, egundo baino beharrezkoagoa iruditzen zitzaion Galeuzca, hiru herri proiektu horien estrategia adostu eta bateratua. Ez bakarrik hiru nazio horien burujabetasunari begira, baizik eta
|
Espainian
errepublika demokratikoa posible egiteko. Menderik mendeko Espainiaren larderia zentralistaren arazoa, 36 frankistek Espainian bezala errepublikano espainolek exilioan mantentzen zutena, Castelaoren ustez, galiziarrek, euskaldunek eta katalanek baizik ezin zuten konpondu.37
|
|
|
1931n,
|
Espainiako
Errepublikaren Gorte Konstituienteetan, Miguel Unamunok bazekien zein zen hizkuntza gloriosoa eta unibertsala, eta derrigorrezkoa. Ez zen euskara izango, ez katalana, ez galegoa, 133 baizik eta betikoa eta bera, eta ohi bezala ezarri behar zen.
|
|
2022
|
|
|
Iritzi berekoa da Jesus Gonzalez Oiartzualdeko Pikoketa elkarte errepublikazaleko kidea ere. Argi dauka zein diren
|
Espainiako
Errepublika batek izan behar dituen ezaugarriak: " Askatasuna, berdintasuna, anaitasuna, justizia guztiontzat, ongizate komuna, laikotasuna eta emakumeen aurrerapausoen babesa".
|
|
|
Estatuaren barruko estaturik gabeko nazioen egoera zailaren irtenbidea errepublika izan daitekeela uste dute biek. "
|
Espainiako
Errepublika Federal baten aldekoak gara gu", adierazi du Alvarezek. Gonzalez harago doa:
|
|
|
Ez dakigu gauza bera pentsatzen ote zuen Jose Antonio Agirrek. Baina egun horretan bertan, Getxoko alkate zela, euskal errepublika aldarrikatu zuen"
|
Espainiako
errepublikaren federazioaren barruan", Entre la libertad y la revolucion (Askatasunaren eta iraultzaren artean) liburuan idatzita utziko zuenez. Bermeo, Elorrio eta Mundakako alkateekin batera, Agirrek deia luzatu zien Bizkaiko beste udalerrietako ordezkariei apirilaren 17an Gernikako Batzar Nagusietan elkartu eta" herriek determinazio askez beren burua gobernatzeko duten eskubide naturalari jarraiki" euskal errepublika aitortua izan zedila eskatzeko.
|
|
|
Geroago, XX. mendean, abertzale eta independentista gehienentzat ezezagun samarra den pasarte historiko interesgarria gertatu zen: 1931ko apirilean,
|
Espainiako
errepublika ezarri eta egun gutxitara, Hego Euskal Herriko hainbat udalek, autodeterminazio eskubidea aipatuz, Euskal Errepublika bat aldarrikatu zuten mozio baten bidez. Ez ziren gutxi izan mozio hori onartu zuten Gipuzkoako eta Bizkaiko udalak, mozioa onartu eta gero telegrama bat Espainiako errepublikaren presidenteari bidali ziotenak, Euskal Errepublika bat eskatuz.
|
|
|
Geroago, XX. mendean, abertzale eta independentista gehienentzat ezezagun samarra den pasarte historiko interesgarria gertatu zen: 1931ko apirilean, Espainiako errepublika ezarri eta egun gutxitara, Hego Euskal Herriko hainbat udalek, autodeterminazio eskubidea aipatuz, Euskal Errepublika bat aldarrikatu zuten mozio baten bidez. Ez ziren gutxi izan mozio hori onartu zuten Gipuzkoako eta Bizkaiko udalak, mozioa onartu eta gero telegrama bat
|
Espainiako
errepublikaren presidenteari bidali ziotenak, Euskal Errepublika bat eskatuz.
|