|
2000
|
|
|
Hego Euskal Herriko arrantza sektoreak birmoldaketa gogorra jasan behar izan du azken
|
urteotan
, untzi kopurua erdira jaitsi delarik. 1997an ehun untzi baztertu eta 8.000 milioi pezetako (320 milioi libera) diru-laguntzak eskaini ziren.
|
|
|
gure itsasoak jada birrinduta ditugu, askotan agortuta, arrantza teknika erasokorren eraginez. Horrez gain, azken
|
urteotan
bai populazioak eta bai norbanako arrain kontsumoak gora egin dute.
|
|
|
San Bartolome jaietan dantzatzen zen Soka dantza berreskuratzeko sortu zen Haritz duela urte. ehun urte baditu, eta 25
|
urteotan
Haritzek eutsi dio ohitura horri. Hargatik, dantza honi atal bat eskaini diogu.
|
|
|
Herritarren% 80 euskalduna izanik. Azken hamar
|
urteotan
gainera, ikastetxeetan eredua baino ez dago. Autopista ondoan etxebizitza mordoa egiten ari diren arren, gehienak zarauztarrek erosiak dira, aberats itxurakoak direnak kenduta.
|
|
|
Gaur egun, Europistaseko lehendakaria Claudio Boada da. Garai batean AHVko lehendakari izana, gerora administrazioko hainbat kargutan egona da eta, azken
|
urteotan
, Banco Centralekin bat egin zuen arte, Banco Hispano Americanoko lehendakari izan da. Vasco Aragonesako lehendakaria, berriz, Jose Alberto Pradera da, Bizkaiko diputatu nagusi ohia.
|
|
|
Parada ona zen isolamenduaren teoriara (kanpotik erasotzeko, etxean mito ustelak sortzeko) kondenatu nahi gaituztenei erantzuteko. Endogamiaz salatzen gaituztenean erakutsi beharreko adibide duinak baditugu azken ehun
|
urteotan
.
|
|
|
Onarpen ofizialak eta irakaskuntzak une historikoa izan dezakete datozen
|
urteotan
, aspaldiongo eztabaidaren ondoren irtendako adierazpenak gauzatuz gero. Badaude egitasmoak aragoeraren eremua mugatu eta ingurune horretan aragoerak estatusen bat izan dezan.
|
|
|
Inoiz ez dute hainbeste kobratu pilotariek, inoiz ez da hainbeste ofizialtasun egon profesional mailan. Kirol bezala, azken zortzi
|
urteotan
aurrerapen handia egin da, baina jokamolde honetan, beharbada beste jokamoldeen kaltetan. Telebistaren irudia dago hor.
|
|
|
Frontoiak teorian 36 metrokoak dira, baina praktikan bakoitzak berea egin izan du. Azken
|
urteotan
egin direnak arau zehatzen barruan eraiki dira.
|
|
|
Azterketa honen arabera, Italiarekin batera, Espainiako Estatua da datozen
|
urteotan
giza kapital gehien galduko duen herrialdea. 2050ean munduko estaturik zaharrena izango da, eta batez besteko adina 54,3 urtekoa izango da, hau da, munduko batez bestekoa baino 16 urte altuagoa.
|
|
|
80ko hamarkadatik aurrera, espezie enblematikoen presentzia, iraungipen arriskuan dauden animalien presentzia (ia beti ornodunak), biodibertsitatea eta horrelako irizpideak maneiatzen ziren ingurune naturalak legez babesterakoan. Azken
|
urteotan
, pixkanaka bada ere, hau guztia utzi eta ekosistemak babestera jo da, hau da, lurralde jakin batean gertatzen diren prozesu natural nahiz ekologikoak babestera, ez da animalia edo landare bat babesten, natur gertaera edo prozesuak baizik. Izan ere, ekodibertsitatea babestuz, biodibertsitatea ere babesten da, eta ondorioz, ingurune horretako animalia nahiz landare guztiak.
|
|
|
" Elkarrizketa edo isolamendua" bezalako dilema bat baino gehiago egon da azken
|
urteotan
. Lehenago, bake prozesu batetan ala prozesu soberanista batetan ote geunden izan zen.
|
|
|
isolamendua, indarra, eta elkarrizketa eta indarkeriarik eza. Lehenengo biak, isolamenduak eta indarrak, azken
|
urteotan
huts egin dute. Hauen balantzea argia da:
|
|
|
Medikuntza modernoaren hedapenak sendabide herrikoi eta tradizionalen erabilera mugatu du apurka. Azken
|
urteotan
, hala ere, sendabide alternatiboak modan daude. Baina belar eta edabeak ederki bildu eta etiketatuak erosi ohi ditugu belar dendatan.
|
|
|
Datozen
|
urteotan
jauzi berritzailea emateko prestatzen ari da, beraz, Euskalduntze Alfabetatze Koordinakundea. Eta hori dute gogoan bertako arduradunek, Garzon epaileak berriro haien aurkako erasoa jo duenean.
|
|
|
Berean, gaztelaniazko irakaskuntza ere jasotzen da. Azken
|
urteotan
, hainbat eskuldetan dagoen A ereduaren eskaintza oso da eskasa, ordea. Guraso batzuek zailtasunak dituzte beren seme alabak sare publikoan gaztelaniaz hezitzeko, kasu askotan behartuta daude ekimen pribatura joateko.
|
|
|
Txapelketako lehen urtean bertan hartu zuten parte emakumezkoek. Pixkanaka kopurua haziz joan da, ia parekatu den arte, baina azken
|
urteotan
berriro behera egin duela dirudi. Hemezortzi urtera arteko gazteekin jokatzen da txapelketa, eta adin honetan ezberdintasun handiak daude neska eta mutilen artean.
|
|
|
Logo berria EITBko instalakuntzak berrituko dituen Plan Estrategikoa onartzearen ondotik sartu dute. Datozen
|
urteotan
, 7.000 milioi pezeta (280 milioi libera) inbertituko dira, horri esker, EITBk, besteak beste, kate berriak abiarazi ahal izango ditu satelite, kable eta Internet bidez.
|
|
|
Badira hogeita hamar urte Arantzazun euskara batua jaio zenetik, eta sorreran hainbat aldek enoratu ostean, onarpen maila handiena bizi du egun. Beharbada horrexegatik, oinarri sendoa hartu duelako, egindako bidea egokia izan ote den eta erdialdeko euskalkiek emandakoa bizkaiera edo mendebalekoaren kalte ez ote den izan eztabaida interesgarria dabil hitzetik hortzera azken
|
urteotan
. Orriotan euskalki hau berrindartzeko hainbat esparrutatik egin den lana, egun bizi duen bultzada eta normalizaziorako ematen ari diren urratsak eta dauden kezkak bildu nahi izan ditugu.
|
|
|
Profesionaltasunaren obsesioa gainditua dagoela dirudienean, idazleak jardun minoritario batean ari direla onartzeko garaia da.Mahainguruari ekiteko, literatur generoen gaia ukituko dugu. Azken
|
urteotan
euskal literaturaren barruan zein genero da nagusi zuen ustez. Zein genero doa gora eta non daude hutsuneak?
|
|
|
Eta, hala ere, ez zaizu iruditzen gero eta libreago gaudela? Azken
|
urteotan
hori asko zabaldu da.
|
|
|
Apustua herri kirolen funtsa izatearena aipatu duzula, badirudi azken
|
urteotan
apusturako grina galdu dela.
|
|
|
Alderdien arteko eztabaidak abiapuntu berri bat bilatzen du, antza. Azken bi
|
urteotan
bizi izan dugun aukera berriez badago ondorio onik?
|
|
|
Orain ikusi dugu, bi talde daudelakotz, sailkatu gabe geratu direla finala jokatzeko irrikitan zeuden pilotari batzuk. Azken
|
urteotan
jendeak Eugi Beloki finala ikusi nahi du eta horiek bidean geratuko balira, finala Arretxe Errandonea edo horietakoren bat izango litzateke. Sistema honek baditu bere abantailak baina baita bere desabantailak ere.
|
|
|
Pilota bera ere, materiala, asko aldatu da azken
|
urteotan
. Zuk beti esan izan duzu indartsuak baina bote handi gabekoak dituzula gustukoen.
|
|
|
Bere sortzailearen ideia politikoei fidel egon da" Le Miroir" eta eskuineko bezala sailka badaiteke ere, frantses' ezkerrekoek', sozialistek behintzat, ez diote erasiarik botatzeko arrazoirik. Abertzaleek bai, ordea, zeren eta 44
|
urteotan
diharduen informazio ergel eta ahul honek ez baitu ezertarako ohartarazterik eragin.
|
|
|
Hainbat lantalde ari da kari horretara, lan eremu ezberdinetan irudimena lantzen dute datozen hamar
|
urteotan
burutu behar diren ekimenak garatzeko. Proiektuaren lehenbiziko hiru urteetako egitasmoak Estatua, Erregio Kontseilua eta Kontseilu Nagusiarekin sinaturiko PCD Garapen Xede Amankomuna baten arabera garatuko dira; ekimenen garapen zuzenari lotua den hainbat erakunde parte delarik.
|
|
|
Eta joan zen urtean, apirilean, aurkeztu zuen Karlos Olaetxeak beste tesi bat Burdin Aroari buruz. Azken
|
urteotan
hona etorritako gazte bat da, berastegiarra hain zuzen, nire herrikoa. Arkemetria egin zuen, alegia, bere tesiak batez ere aztertzen ditu zeramikak, petrografia aldetik, zein buztin klaserekin egiten zuten, nondik zetorren buztin hori...
|
|
|
Hor gazte berri asko sartu da, garai bateko karobiak, olak, ermitak... ikertzen. Azken
|
urteotan
arkeologia arriskugarria sortu da. Gaur egun hiri barneetan, gune historiekoetan, legeak agintzen du obra bat egitera baldin bazoaz aurretik azterketa arkeologikoa egitea.
|
|
|
Ez da ahaztu behar, ordea, cannabisa droga bat dela eta kalteak ere eragin ditzakeela; dena den, urte luzeetan aipatu izan direnak baino gutxiago direla frogatu da azken
|
urteotan
. Oraindik ikerketa ugari dago egiteke esparru honetan eta trabak ere ez dira gutxi.
|
|
|
Zergatik ez du Didier Borotrak bilatuko balore politikoak partekatzen dituen pertsonekin harremanak berritzea? Borotra UDFko senatorea da, Kontseilu Nagusiaren eta Kontseilu Erregionalaren presidenteordea izandakoa, demokrata kristaua, eta azken hogeita bost
|
urteotan
RPRrekin aliatu den talde politiko bereko partaidea. Jakes Abeberri, ordea, eskema oso zaharrekin bizi da; demokrata kristauek eta gaulistek kalapitan ziharduten garaiko eskemekin.
|
|
|
Azken urteetan bezalaxe, Euskadiko Guneak bere lekua izango du. Tarregako Antzerki Azoka hego Europan egiten den antzerki feria nagusia da, horregatik azken bost
|
urteotan
Kultura Sailak eta Antzerki Azokaren antolakuntzak itxi duten hitzarmenari esker EAEn ekoiztutako antzerkiak leku berezia du Tarregan.
|
|
|
Udazkena izan da iragan bi
|
urteotan
Euskal Departamenduaren alde aldarrikatzeko garaia Ipar Euskal Herrian. Ohiko aldarrikapen hau testuinguru berri batean kokatu beharra dago:
|
|
|
Eraikin adimendun honetan 185 lagun arituko dira lanean, horien artean 1999 urtearen amaieran ere bertan zeuden 38 bekadun. Azken bost
|
urteotan
Inasmet 139 langile izatetik 185 izatera pasatu da, bekadunak barne (%33ko igoera). Ezin da ahaztu bekadunen prestakuntza jarduerak lehentasun handia duela Inasmeten jardueraren barruan, eta jarduera hori oso ohikoa da 1983az geroztik, Berrikuntza Sustatzeko Teknologi Guneen Fundazioaren laguntza eta lankidetzarekin.
|
|
|
Eraikin berrian egindako inbertsio handiarekin batera Inasmeten teknologia arloko instalazioak eta ekipamenduak eguneratzeko 127 milioiko inbertsioak egin ziren 1999 urtean. Azken bost
|
urteotan
, denetara, 820 milioiko inbertsioak egin dira, enpresen teknologi premiei erantzuteko.
|
|
|
Ezezagutzaren eta mesprezuaren gainean eraikitako ideiak gaindituz, gaur eguneraino heldu da ordea hizkuntza hori bera, eta Kantauriko kostaldetik Duero ibaiaren haraneraino laurehun mila lagunek baino gehiagok mintzo dute. Mendetako ukazioaren aurka, ezagupen ofiziala eta hizkuntza eskubideen borroka puri purian bizi dituzte, eta azken
|
urteotan
eztabaida politikoa interesgarria piztu da.
|
|
|
Batzarrean nazionalismo abegitsu eta sortzaile baten beharra aldarrikatuko duzue. Nola ikusten duzue azken 20
|
urteotan
nazionalismoaren eboluzioa ezker abertzalean?
|
|
|
Urte luzeotako joan etorria baloratzea zaila izanda ere, nire ustez, HBren nazionalismoa kontradiktorioa izan da azken 20
|
urteotan
. Adibidez, bere abiapuntuan HBk Bizkaiko ezkerraldean izan zituen botoak ez ditu geroago izan.
|
|
|
Kuban egiten diren atzerriko inbertsioak mugaturik daude azken hiru
|
urteotan
, Estatu Batuetako presidenteak 1996ko martxoaren 12an sinatutako Helms Burton legearen ondorioz. Zer da lege hori, zer dio?
|
|
|
Ez baitugu zalantzarik oraindik ere Euskal Herriko herritarren gehiengoak bat egiten duela Lizarra Garaziko Hitzarmenarekin eta gure burujabetza berreskuratzeko hasitako ibilbidearekin. Izan ere, Lizarra Garazin sinatu akordioa ez baitatza alderdi, sindikatu eta gainerako taldeok une horretan erabakitakoan, hauek guztiak idazkia sinatzera bultzatu zituen euskal sozietatearen gogoan baizik, eta atzen hau hamaika bide ezberdinetatik adierazi izan da
|
urteotan
eta ez da inola ixilduko aurrerakoan.
|
|
|
Izan ere, atzen
|
urteotan
ikusi izanak geroz argiagoa utzi baitigu zein den espainiar eta frantses Gobernuen aldetik inposatu nahi diguten eta Ibarretxe aurpegi duela EAJk bere egiten duen gatazkaren konponbidea: asimilazioa.
|
|
|
Gure departamenduan euskara, kirola, gazteria eta aisialdia biltzen dira. Guk garbi dugu datozen lau
|
urteotan
kirolean, gazterian eta aisialdian mugitu behar dugula eta horretarako elkarlana bultzatuko dugu.
|
|
|
Giza baliabideetan nahiko justu gabiltza. Baina lerro nagusiak markatzen saiatu gara eta horietatik bideratuko dugu gure politika datozen lau
|
urteotan
.
|
|
|
Esan ohi da komunikabideetan azaltzen ez dena ez dela existitzen. Ekonomikoki munta handiena duen Espainiako literatur sariaren irabazle edo finalista azken
|
urteotan
komunikabideekin lotutako norbait izatea ez da kasualitatea: proiekzio publikoa duen idazle bat saritzea salmentak ziurtatzeko era bat da.
|
|
|
Esan ohi da komunikabideetan azaltzen ez dena ez dela existitzen. Ekonomikoki munta handiena duen Espainiako literatur sariaren irabazle edo finalista azken
|
urteotan
komunikabideekin lotutako norbait izatea ez da kasualitatea: proiekzio publikoa duen idazle bat saritzea salmentak ziurtatzeko era bat da.
|
|
|
Nik uste badagokigula kulturgintzan mahaian kolpe bat ematea, ze azken
|
urteotan
entzun eta entzun egon gara. Nik ez dakit hemendik 20 urtera munduko kulturaren abangoardiaren puntatzat hartuko gaituzten, edo tradizio zaharkitu baten azken reduktotzat.
|
|
|
Dena zen administrazioaren proiektuak sortzea. Uste dut azken
|
urteotan
politika hori aldatzen ari dela, besteak beste administrazioak berak sortzen dituen muntaien inertziak dirua gastatzeko oso aparato onak direlako, eta sarri askotan operatibitate zalantzazkoa edo errenak behintzat badirelako. Euskalgintza eta kulturgintza aurrera atera nahi bada, herri honen borondatea da artikulatu behar dena, eta ez administrazioaren borondatea bakarrik.
|
|
|
Beti etxe barruan mugitzeko joera eta jarrera izan dugu. Agian azken
|
urteotan
urrats batzuk eman ditugu, eta jada garaia da kanpora begira salto koalitatibo batzuk emateko.
|
|
|
bertso eskolak, saioak, komunikabideak, ikerlanak... Azken hogei
|
urteotan
inspirazioz, berez, edo haizearen arabera aritzeari utzi, eta bertsolaritzako alor denak konszienteki lantzen hasi dira. Egun bertsolaritza mugimendu autoantolatu eta eraginkorra da.
|
|
|
" Hogeitaka urte daramatzat bertsotan, eta oraintxe dago sekula baino lan zailagoa!". Azken hamabost
|
urteotan
zaildu egin da lehenez gainera bertso lana. Ingurugiroa trinkoa ez denean, jaialdietan alegia, entzuleak batak era bateko gauzak eta besteak beste era batekoak entzun nahi ditu.
|
|
|
Azken
|
urteotan
garapen handia nabaritu da jaialdien eraginez (Bilbo, Bergara eta Tolosa). Bergarakoa bi urtez behin izaten da helduentzat, txiki da, baina meritu handia du.
|
|
|
Bide honetatik, liburuak idazle estatu batuar askok jorratutako ildoa gogorarazten digu Joxe Belmonteren lanak. Baina baita Katalunian genero horren inguruan azken
|
urteotan
egindako lan bikainak ere. Guztietatik ikasi du Belmontek, baina era berean bere estiloa ere landu du.
|
|
|
Azken
|
urteotan
euskarak izan duen zapalkuntzaz irakurri beharrekoa da Joan Mari Torrealdairen El libro negro del euskera (1998), Ttarttalo argitaletxeak plazaratua, inork ez dezan pentsa euskararen debekuak gure asmakizun hutsak direnik, irakurleak hor aurkituko baititu anitz agiri.
|
|
|
Plauto bascongadohonetaz, Plautorenbertso, puniko, enedukiaz, etahortik sortutakoeztabaidazargigehiagoeginnahirikjardundutebatzuek, berezikiA.Lino Akesolok; honezkerobadira30urteartikulubatidatzizuelaFr.BartolomédeSantaeresaysu Plauto Bascongad To469 izenburuarekin; eta azken
|
urteotan
, 1988an, JosebaLakarraetaBlankaUrgelerehorretansaiatudiraidazki470 honenargitalpenekosarreran.
|
|
|
izeneko pays delako batsortua izan zen 1997ko urtarrilaren hondarrean.Estazio bakoitzak bere hedapenaren eta kazetaritza lanaren eremuan atzera egiteko arriskuaren beldurra izan zitekeen, hots, isolamendu esklerotikoaren arriskuarena.Irulegiko Irratia da honelako joera gutxien islatzen duena, hiru irratien arteko harremanak beti dinamizatu baititu, eta bereziki Pirinioetako hegoaldeko irratiei (XorroxinIrratia, Euskal Herri Irratia...) zabaldu izan baitzaie, eta Frantzia osoko eskualdeetakohizkuntzen irratien arteko harremanak sortzen asko lagundu baitu. Hala eta guztiz ere, irrati bakoitzak bere herrialdearen nortasuna eta, batez ere, nortasun linguistikoagordetzera jotzen du.Estazio bakoitzaren identitateak atzera egiteko arriskua, nolabait konpondua izanda, azken
|
urteotan
Iparraldeko (Ipar Euskal Herria) hiru irratien artean martxan jarri denprogramazio komun garrantzitsuarekin, EAEko edota Nafarroako irratiekiko informazioeta emankizunen trukaketa sare ugarirekin, eta 1997ko ekainaren 10ean zailtasunezsortu zen. Euskal irratiak elkartearekin. Egitura federatzaile honek hiru irratienkoordinazio politikoa du.
|
|
|
Lehenago ere aipatu dugun bezala, azken
|
urteotan
telebista kanal desberdinekeguneko ordu guztiak programaz betetzera jo dute, zabal eta luze. Hala ere, Eastman eketa Ferguson-ek diotenez6, ordu guztiak ez dira berdinak, eta prime time gisa ezagutzen ditugun horietan (Hego Euskal Herrian 20:30etik 23:30era, Ipar Euskal Herrian, 20:30etik 22:30era bitartean) dago jarrita programaziogintzara eta iragarkigintzara dedikatzen direnen arreta.
|
|
|
Telebistan, berriz, hainbat mugimendu izan dira azken
|
urteotan
, nahiz eta, arestianazaldu den bezala, eremu hau arautzen duen legea garatu gabe dagoen oraindik89.Merkatu eta enpresa aldetik, hiriburuetakoak dira garrantzitsuenak: TeleDonostia, Canal Gasteiz, Canal Bizkaia, Bilbovision eta Telebilbao Bilbokoak eta Canal 4 Iruñekoa.Horien inguruan mugimendu enpresarial inportanteak antolatu dira azkenaldian.
|
|
|
Orokorrean hitz eginda, Europako Batasunak arlo honetan duen asmo nagusia, bestelako ekonomia sektoreetan bezalaxe, ikus entzunezko komunikazioarenazpiegitura, zerbitzu eta ondasunen trukerako merkatu komuna eratzea izan da. Horrekin batera, pisuzko beste arrazoiak, Europako ikus entzunezko sektorearen garapenasustatzea, eta, azken
|
urteotan
, halaber, informazioaren gizarterako bidean jarrita, sektore honen eta telekomunikazio eta informazioaren teknologiako arloen artekobat egitea bultzatzea izan dira.
|
|
|
Aldiz, Gardentasun Artezarauaren eraldaketa, Konkurrentziaren Zuzendaritzak 2000ko apirilaren12an onartutakoa, ikuspegi liberalizatzaileagotik abiatzen da. Eraldaketa hau zerbitzu publikoaren finantzaketa dela-eta azken
|
urteotan
zabaldutako hainbat espedienteren ondorio zuzena da. Bertan, behartuegiten dira interes orokorreko zerbitzuak hornitzera, horregatik konpentsazio publikoak jasoz?
|
|
|
Azken 15
|
urteotan
ondasun eta zerbitzuen ekoizleek sortutako aberastasunarenzati handi bat, espekuladoreek eskuratu dute, eta, ondorioz, gaur egungo 450 fortuna handienek humanitatearen erdiaren urteroko errenta gainditzen dute. Ekonomiaerrealarekin inolako loturarik ez dutenez, 1995 urtean, kapital trukeen bolumenabilioi eta erdi dolarrekoa izan zen; alegia, planetako banku zentral guztien truke erreserba osoa baino gehiagokoa.
|
|
|
Azken
|
urteotan
informazio teknologiek1 izugarrizko hedapena izan dute.Lehenago, konputagailuek lantokiak hartu zituzten. Gero, ordenagailu pertsonalaksortu ziren eta etxe gehienetan sartu ziren.
|
|
|
Azken hogei
|
urteotan
, nazioarteko merkataritzaren hazkundea estatuen barne produktu gordinarena baino handiagoa izan da. Era berean, baina prozesua pixka batgeroago hasita, nazioarteko eta barneko finantza eragiketak ugaritu egin dira, etaherri guztietatik barreiatu dira, nahiz bi mundu gerrateen tartean izan zuten mailaraez heldu.
|
|
|
Finantza munduan, aldiz, erabateko askatasun ekonomikoaren izenean, azkenhogei
|
urteotan
, interes tasari eta eragiketa finantzarioei zegozkien lege murrizkorrak ezabatzen joan dira,, finantzarizazioa, deritzon prozesuari bidea erraztuz.
|
|
|
Berez, azken
|
urteotan
, bai NBEren jarduerak, eta baita nazioarteko praxiak ereazpimarratu izan dituztenak, ez dira izan estatuek eraikitzeko herrien eskubideak, estatua eraiki izan duten autodeterminazio eskubideak baizik. Azken finean, bieskubideen gatazka eman izan da:
|
|
|
Familia Terapiaren aldizkako lehen argitalpena 1987ko urtarrileanhasi zen Espainian, J.A. Rios Cuadernos de Terapia Familiar (Familia TerapiarenKoadernoak) argitaratzen hasi zenean; hori da orain arte agertu den bakarra, etagaur egunera arte 20 zenbaki kaleratu ditu. Gainera, Psikiatriako eta PsikologiaOrokorreko aldizkarien zati handi batek, azken
|
urteotan
, Familia Terapiari buruzkoartikuluen kopuru ederra argitaratu du. Haien artean nabarmentzekoa da Revista dela Asociacion Española de Neuropsiquiatria (Neuropsikiatriako ElkarteEspainiarraren Aldizkaria), argitaratutako artikuluen kopuruagatik eta Familia Terapiari emandako garrantziagatik, bereziki 86 denboraldian, T. Suarezaldizkariaren zuzendari izan zen garaian.
|
|
|
Txillardegi azkeneko 40
|
urteotan
euskararen inguruko gertaera adierazgarrienetanaurrean edo atzean, baina beti murgilean egon izan den pertsona da. Gaur egun, euskararenak eta euskaldunonak ulertzeko ezinbesteko erreferentzia.
|
|
|
Hizkuntzaren arloko kontsentsuak lortzeko modu bakarra, hizkuntza bakoitzakbere unibertsoa izatean datzala ulertu genuen Txillardegiri esker, nahiz eta gero horrenformulazioa askoz gehiago landu den, azken
|
urteotan
. Geuk ere, euskaldunok, alegia?
|
|
|
Euskararen aldeko herri mugimenduko erakunde eta lagunen artean jarrera ezberdinakazaldu izan dira azken
|
urteotan
hizkuntzaren berreskurapenaren eta normalkuntzarenlan eta ahaleginaren autonomiaz eta izaera politikoaz. Pentsaera ezberdinen arabera, iritzi emateak eta eztabaidak, kritikak eta kontra kritikak ez dira gutxi izan.
|
|
|
izan da horren zuzendaria. 33zenbaki kaleratu ditu aldizkariak
|
urteotan
, eta bakoitzari bere, sarrera? (edo. Hitzaurregisa?) jartzen saiatu da Jose Luis, ia hutsik egin gabe, bakoitzeko idazlanak aurkeztealdera edo.
|
|
|
Azken
|
urteotan
ordea, euskararen eredu normatiboa3 gero eta sendoago eta zehatzago zedarritu dugularik, aspaldiko kezkei erantzuten hasteko sasoia iritsi zaigu. Zeinda euskara mintzatuaren eredu normatiboa?
|
|
|
Jean Claude Corbeil, Quebec-eko hizkuntz politikarako ministrordeak, oso ongiezagutzen du Quebec-en azken 30
|
urteotan
egindako hizkuntz politika. Bartzelonanizandako hizkuntzen nazioarteko mintegian, 1999ko urrian, honela zioen IñakiPetxarroman ek egindako elkarrizketan (ikus Egunkaria, 1999ko urriaren 5a):
|
|
|
Hauxe da Juan Mari Lekuonaren sorkuntza batek eskaintzen digun bide oparoa.Ilargiaren eskolan obrak urrats ukaezinak eman ditu, eta gu urrats horien alderdibatzuk argitan ezartzen ahalegindu gara. Urrats hauek euskal poesiaren eremuan bestepoetetan ere atzeman daitezke, hala nola, Mikel Lasa, K. Izagirre, 32 Lete eta bestebatzuengan, euskara, poesian, ibilbide iradokikorra egiten ari zaigun azken
|
urteotan
.
|
|
|
Kontuan hartu beharra dago, azken hogei
|
urteotan
(biok batera heziketa zereginetan ibili garen haietan) pedagogiaren mundua etsipenak jota egon dela. Funtsezkoakizan zaizkigun egileek (Basil Bernstein, Michael Apple edo Pierre Bourdieu eta JeanClaude Passeron1) irakaskuntzak indarrean zegoen gizarte mota iraunarazteko besterikez zuela balio zioten.
|
|
|
Horren arabera, Europako konkistaren kultura, indoeuroparrekekarritakoa litzateke. Indoeuropar zibilizazioa, 6.000
|
urteotan
, konkistatzailea izandela ez dago zalantzarik.
|
|
|
Azken
|
urteotan
egin diren ikerketek argiro erakutsi dutenez, entzuleria bere gustu eta interes partikularren arabera dibertsifikatzeko joera dago. Fragmentazioa irrati estazioen anizteagatik sortu da.
|
|
|
Galizian ere, Katalunian gertatzen den antzera, estazio asko daude (102) eta nagusiki faktore geografikoak eragiten du hori. Audientziari dagokionez eta Hego Euskal Herriko herrialdeak aztergaitzat hartuz, honako bilakaera gertatu da azken
|
urteotan
(CIES, 1999, 6):
|
|
|
CIESen datuekin segituz baina Nafarroako Erkidegoari dagokionez (1999, 6), gizonezkoen eta andrazkoen arteko aldea handitu egin da azken
|
urteotan
:
|
|
|
Tamalez, azken
|
urteotan
, Hego zein Ipar Euskal Herrian, agentzia gutxik eman dute zerbitzu hau. Garai batean Vasco Press ek itzulpen kabinete bat osatu zuen euskarazko albisteak bere bezeroei helarazteko.
|
|
|
Bukatzeko, frankotiratzaile edo freelancer ak ere aipatu behar ditugu. Mundu lehiakor batean bizi garenez gero, irratigintzan eta beste komunikabideetan ere islatzen da libretik doan kazetariaren figura, azken
|
urteotan
beren kasa lan egiten duten eta independenteak diren kazetariak gero eta gehiago izanik. Batzuek nahiago izaten dute beren kabuz irrati erreportaiak, albisteak eta abar egitea, irrati jakin edo konkretu baten menpean egotea baino.
|
|
|
Kategoria bereko hedabideen arteko lehiakortasunaz gain, sistemen arteko lehia ere gertatu da azken
|
urteotan
; hau da, teletestua, bideotestua eta telebista bera ere lehian dira alor programatikoan. Beraz, irratia eta telebista berrikitan garatu diren hedabideekiko lehian dabiltza, hala nola, sareen sarearekin, eta gorago aipatutakoekin.
|
|
|
informazioaren espezializazioa. Hain justu, France Info, Radio5/ Todo Noticias eta antzeko estazioak puri purian daude azken
|
urteotan
. Irrati programazioaren joera hau irrati publikoek erakutsi dute eta Europan Radio France izan zen lehena informazioan oinarritutako irratirako formula mota hau erabiltzen (1987 urtean).
|
|
|
Urteak joan eta urteak etorri, lokalismo, tradizionalismo eta erregionalismoari gerra deklaratu zioten pertsonetariko asko damuturik edo ikusten ditugu, oraindik ingelesez ere jakin gabe eta kazeta erregionalak erosten edota proiektu erregionaletan buru belarri sartuta, Europaren eraikuntzan herrialde eta estatugabeko nazioek zer paper garrantzitsu jokatzen duten jabeturik. Bistakoa da globaltasuna eta lokaltasuna azken
|
urteotan
etengabe garatuz joan diren joerak direla. Horregatik hartu dute horrenbeste garrantzi argitalpen eta irrati lokalek.
|
|
|
Kazetaritza azken multzo honen barruan jarri dute adituek. Dena den, azken
|
urteotan
ezin uka daiteke, informazio kazetagintzan narrazioa ezezik bestelakoak ere erabiltzen direla.
|
|
|
Gainera, hirugarren milurtekoaren hasieran indartsu agertzen da audientzien rankingan bere lau estazioekin (Bilboko Radio Euskadi, Donostiako Euskadi Irratia, Gasteizko Radio Vitoria eta gazte jendearentzat den Euskadi Gaztea). José M. Otermin-ek, Julián Beloki-k eta Odile Kruzeta-k zuzenduta, bide onetik ibili da azken
|
urteotan
euskarazko irrati publiko generalista (Donostiako Euskadi Irratia) oso lehiakorra den eremuan.
|
|
|
Estatu Batuetan horrenbeste garatu den espezializazioarekin segituko dukegu etengabe, digitalizazio prozesuek ahalbide hori emango digutelako. Esaterako, Europan ez dira oraindik ugaldu Estatu Batuetan azken
|
urteotan
agertu diren newstalk izeneko irrati estazioak. Irrati entzuleekiko elkarrizketan oinarritutako irrati mota horrek 1.200 estazio inguru ditu herrialde hartan, eta Europako irrati kate handi mandi batzuek interesa dute dagoenekoz, 24 orduz entzuleen adierazpide askea izan nahi duen irrati molde horretan (Maherzi, 1999, 143).
|
|
|
1935 urtean Karrantzan 13.785 ardi buru zeuden, hamar urte beranduago erdira murriztuz; eta joera hori 80ko hamarkada arte luzatu zen. Azken
|
urteotan
, berriz, ardi produktuen salmenta hobeak direla eta, ardiak emendatzen ari dira, eta gaur egun Karrantzan 7.000 ardi buru inguruk larratzen dute. Haraneko ardi arraza nagusia karrantzarra da; latxaren antzekoa, karrantzarrak kolore gorriagoa, tamaina handiagoa eta mutur konbexuagoa ditu.
|
|
|
Erlezaintza, aldiz, garrantzitsuagoa da; izan ere, Karrantza, Urduñarekin batera, Bizkaian erlauntz gehien dituen herria da. Azken
|
urteotan
goraka doan jarduera dela dirudi.
|
|
|
Baserritarren lana gogorra da. Aurrerapen teknikoak egon dira, baina eguneroko eginbeharrak ez dira asko aldatu azken
|
urteotan
.
|
|
|
Kokapen geografikoagatik, Karrantzako harana Bizkaiko gainerako herrietatik isolatuta egon da. Honen ondorioz, Karrantzak ez ditu azken
|
urteotan
Bizkaiak jasandako aldaketa sozioekonomiko sakonak jasan, eta baserrialdeko giroa mantendu du.
|
|
|
egiteko. Baina hemengo klima hezean metak egokiak ez direnez, belarra siloetan gordetzen hasi ziren eta azken
|
urteotan
, berriz, plastikoz batutako bolak egiten dira gehienbat, honetarako makineria beharrezkoa izanik.
|
|
|
Azken
|
urteotan
belar soroak erabat aldatu dira. Batetik mekanizatu egin dira, traktoreak, belar bolak egiteko makinak eta abar erabiliz, eta bestetik, larre hauek ongarriztatzeko sustantzia kimikoak geroz eta gehiago erabiltzen dira, ekoizpenerako eraginkorragoak izan arren kutsadura arazoak areagotu ditzaketenak.
|
|
|
Azken
|
urteotan
hainbeste biltzen diren makina bat perretxiko, hala nola gibelurdinak eta onddobeltza ere, pagadiko biztanleak dira. Hauekin batera, pozoitsuak diren beste hainbat ere agertzen dira, kuleto faltsu deigarria adibidez.
|
|
|
otso populazioa mantendu egin da, gorabehera handiekin bada ere. Azken
|
urteotan
, Burgosko otsoren bat edo beste Ordunte mendietan zehar Enkartazioetara sartu izan da, eta artaldeetan sortu izan dituen kalteak direla eta, arazo bihurtzen ari da. Kalteak ez dira soilik hildako ardietara mugatzen, hauengan sortarazitako izuak esne ekoizpena, eta ugalketa ere?
|
|
|
Gaur egungo harana, ez da beti horrelakoa izan. Klimak, geologiak, erliebeak eta latitudeak baldintza erabakiorrak dira paisaia baten edo bestearen agerpenean eta baldintza hauek denbora luzean zehar aldatuz joan ahala, paisaia aldarazi dute, azken
|
urteotan
eraldatzaile nagusia gizakia izan arren. Gizakiaren eraginik gabe, Karrantzako haranak itxura arras desberdina erakutsiko luke:
|
|
|
—Hemen, Joanikot —eta hatz erakuslea luzatu eta bekokirat eraman zuen— Baina ene eskuek ezin izan ziotean nehoiz ere buru eman buruan neukanari —eta, txarroa berriro ezpainetaratzen zuela, erran zuen—: Huts egin nian, Joanikot, eta ezin itzuli izan nauk etxerat
|
urteotan
, aitaren aitzinean, edo aitaren memoriaren aitzinean, ohorea galdu nahi ez banuen bederen...
|
|
|
Lehenengo ustekabekoa izan zen ezen ez genuela Pedro aurkitu amak emanikako direkzionean. " Urteak egin zituen ostatu honetan, baina azken bi
|
urteotan
merkeago baterat joan zen, gurea ezin ordaindu zuelako", erran zigun ostatuko nagusiak, bertze ostatu haren direkzionea zemaigula. Joan ginen, bada, hiriaren bertze muturrean zegoèn bertze ostatu hartarat, eta han berean ikusi genuen, gela ezin kaskarrago batean.
|
|
|
—Esker mila... Baina meritua ez da enea, irakaslearena baizik, zeren Salvatore Rosa izan bainuen irakasle, Napolik azken
|
urteotan
eman duen poeta pintore musikaririk handiena...
|
|
|
Izan ere, azken bi
|
urteotan
Eneko etortzen zait Urbiaindik bere astoan, ho netan eta hartan laguntzerat, erreal batzuen truke.
|
|
|
Aizue: baldin bizirik bazaudete, esker mila zuei, zeren, naizena naizela, zuengatik bainaiz, eta zuen baitakoa nauk erroan; eta zuengatik nauk, zuen ondoan bizi izan naizelako, desterruan edo erdi desterruan azken
|
urteotan
bai, Errege Faltsuaren kontrako bertze gerla hura galdu ondoren, baina baita errespetu handi batean, nahiz eta zuek katoliko izan eta ni luthertar. Izan ere, oroitzen al duzue iaz izan genuen konbertsazionea, noiz eta jakinarazi bainizuen ezen irakurri berriak nituela Lutherok indulgentzien kontra skribatu zituen 95 tesiak —egun Parisen bizi den ene lagun mami Joseph Elizanburuk ezkutuki igorriak—, eta irakurraldi hark Lutheroren zale eta gura egin ninduela guztiz?
|
|
|
aspaldi nerabilen asmo hori buruan, Axular handiaren antzera" gerotik gerora" utzia, batean honegatik, bertzean hargatik, estakuruz estakuru eta desenkusaz desenkusa: hondar bi
|
urteotan
, alabaina, ohikundeak eta usantzak alde baterat utzi, egiteko gibelaezinari zimendutik eta erroetarik lotu eta, borondateari behingoz leku egiten niola, gogor bezain gotor ekin nion lanari, sukar meneraezin batek hartua bezala, Plinio Zaharraren erranari nerraiola: Nulla dies sine linea, jaun Burugogor eta andere Pazientzia lankide.
|