|
2000
|
|
|
Hurrengo hamarkadan ekingo zitzaion berriro lanari eta «Lerro» moduan sinatzen zuen marrazkilariak alero botatzen zuen berea. Baserri giroak, bertso
|
munduak
... oraindik pisua bazuten ere, gai berriak etorri ziren bultzaka (twist a, kasu, beheko irudian ikusten denez).
|
|
|
Pedro Garcia Larraganen asteguneko" En profundidad" solasaldian, pobrezia, legez kanpoko emigrazioa eta halakoak dituzte mintzagai. " Hagase la luz" asteburuko saio goiztiarrean aldiz, Euskal Herriko nekazari
|
munduak
dituen zailtasunak azaleratzen ditu Josu Butronek. Igande goizetan, eztabaida bat uhineratzen da gizarte gaien inguruan, kutsu politikoa duten kontuak saihestuz.
|
|
|
" Eman eta gero" k ere harrera ona izan du; nahiz eta ipuin konplexuagoa izan. Mundua borobila, txikia eta erabat ezberdina dela adierazten dugu, eta gure arazoek larriak ematen badute ere,
|
munduak
bere bidea segiko duela. Zu pozik baldin bazaude panpin jakin batekin, ziurtzat jo umeek ere maitatuko dutela, hori berehala helarazten da haurrengana.
|
|
|
Gaur egun ikusi da pilotan, eskubaloian, saskibaloian, futbolean... asoziazioak daudela, federaziotik aparte. Hori egiten hasten den arte alferrik da, arraun
|
munduak
ez du funtzionatuko. Iruditzen zait urte asko baino lehen hori sortuko dela.
|
|
|
Kausalitate magikoa errealitate harrigarriaren muinean kokatzen da Borgesen ustetan, eta kausalitate lojikoa ukatuz edo, hobe, gaindituz, harrigarritasuna lojikaren derrigortasunaren amets bilakatuko da. Kausalitate honen bitartez, fatalismoaren kutsua berpiztu da gure literaturan, eta ipuinaren sinbolizazio
|
munduak
zabaltzen irakatsi digu Borgesek. Borgesen jarraitzaile literario bezala, Atxaga, Jimu (Jose Mari Iturralde) eta Sarrionandia aipatu behar".
|
|
|
Izan ere, Mari Jose Olaziregik aipatzen duen bezala," protagonistaren erabaki ausarta amaieran, guztiarekin eten eta berriro hastera bultzatzen duena" (Egunkaria III) nabarmentzekoa da, erabaki hau hartu izanak luzatuko baitu bidaia fisikoa. Erzillaren eleberrian legez, barne
|
munduak
gidatzen ditu bai ekintzak, bai sentimenduak, bai gogoetak. Eta gogoeten bidez, zalantzak, izuak, desioak, galderak,... azalerazten ditu.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko
|
munduak
sortzea. Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko:
|
|
|
Izan ere, ipuin asko oso laburrak dira eta horietan ez dago horrelako zehaztasunetan ibiltzeko lekurik. Haatik, espazioa zehazten duenean ere, leku urrunetara joko du (Tanger, Istanbul,...), honela amets eta irudimenezko
|
munduak
geografia egokietan girotuz, mundu iradokitzaileak sortuz.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta
|
munduak
bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Beren gutxitasun egoeratik, ezin diote aurre egin beste nazio indartsuagoenerrepresentazio eta eraikuntza mediatikoei. Egoera ezorekatu horretan, txikiarentzatmunduaren errealitateak erakusten duen definizioak, hots,
|
munduak
hartzen duenerrepresentazioak, irizpide eta agindu politiko nazional arrotzak ditu.
|
|
|
Gestalt Terapian, ametsekin lan egitea guztiz garrantzitsua da banakoaren barneeta kanpoko
|
munduak
esploratzeko. Ikuspuntu existentzialista den heinean, ez dusoilik bezeroaren sintomatologia eta karakterearen egitura jorratzen; aitzitik, gizakiaren existentzia osoa ere kontuan hartzen du, beti ere bere printzipioeijarraituz.
|
|
|
Fantasia, alemanez Phantasie, imajinazioa adierazten duen terminoa da; imajinatzeko gaitasuna baino gehiago, irudimenezko
|
munduak
eta horren edukiakadierazten ditu, neurotikoak edota poetak atrintxeratutako, imajinazioak, edo, fantasiak?
|
|
|
Isomorfikoa: ez dago biak bereizteko posibilitaterik, eta barneko etakanpoko
|
munduak
nahasi egiten dira.
|
|
|
Hauda, komunikazioa topagune moduan kontsidera daiteke hizkuntzaren eta hizkuntzapartikularren azterketan. Euskararekiko azterketa eta ezagutza
|
munduak
noraino iristendiren baloratzeko ere, egokia. Ondoan, eta adibide moduan, komunikazioarenezaugarri batzuk aipatuko dira:
|
|
|
Zergatik
|
munduak
ez du konkistaren fenomenoa aztertu nahi. Psikoanalisten mintzaira erabiliz, badirudi konkista aipatzeko ere, erresistentzia?
|
|
|
Hirurogeiko hamarkadaz geroztik, publizitatearen
|
munduak
arreta handiagoa ipini zuen entzuleriaren gaineko datuetan entzuleen zenbatze hutsean baino. Horren kariaz, entzule indizeak ematen zituzten elkarteak entzuleen datu kualitatiboak ematen hasi ziren, informazio demografikoak izen orokorraz bataiatu direnak. Irratian, ezaugarri demografiko garrantzitsuenak ondokoak dira:
|
|
|
Leizarragaren Testamentua baino sendoagoa eta osoagoa, nik uste. Eta nik egunoroz irakurtzen dut pasarteren bat edo bertze, eta zuk ere irakurri zenuke noizbait, ikus dezazun ezen euskara ez dela hain labur, eskas eta hertsi,
|
nola
munduak uste baitu eta baitauka dela.
|
|
|
Nork erranen zuen, jaun André, ezen zure hitz haiek, erdi txantxetan erranak, bete eginen zirela, eta zuregatik skribatzen ari naizela, hain zuzen ere, liburu hau, finean...! Bai, egia da ezen
|
munduak
ez duela deus ere jakinen, nola nahi baitzuen Axularrek, zeren irakurle bakarra izanen zaitudan, baina, halarik ere, gogoan ditut osaba Joanikoten hitz haiek, Inkisizionearen ediktu baten ondotik erran zizkidanak, zeinak guztiz neureak egiten baititut mementu honetan: " Bai, mundu zabala baino zabalagoa duk gure mundu tipi hau, Joanes, zeren gaur ere ikusi baituk zein hertsia den mundu zabal delakoa..." Halakoxea baita zuri lotzen nauen mundua ere, jaun André...
|
|
|
" Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren"... Eta sinesten dut, halaber, ezen, gure
|
munduak
zentzurik badu, hitz horietan hartzen duela, zeren eta amorioa baita, hainbat alkimistaren erranetan, munduan dagoen harri filosofal bakarra... eta amorioak bakarrik atera diezaioke, halatan, baita materiarik satsuenari eta zantarrenari ere, urre distirarik distiratsuena, nola atera baitzien Kristok bere hiltzaileei, barkamenduaren eta barkamenduzko besarkadaren arauaz, Kalbarioko hartan, zeren a...
|
|
|
Eta zulo hori, zinez erraiten diat, izarrik gabeko gaua duk, zeren bizirik bainago, baina hilik banengo bezala... Eta, Urbiainerat joanen banintz ere, amak ez likek bere seme hura aurkituko, itzal bat baizik, zeren mundua jan nahi zuen gazte hura
|
munduak
jan baitzuen, finean... Eta horretarakotz, hobeki nagok hemen.
|
|
|
HATSARREAN kontatu dizut nola bai aitak eta bai aitona Nikolasek ere erraiten ziguten ezen urbiaindar guztiok ginela noble, baina batzuk bertzeak baino nobleago, eta halakoak ginela etxegoiendarrak. Ordea, bataren nobletasuna, edo nobletasunari buruz zuen kontzeptua, ez zen bertzearena, zeren eta aitarena marra zurrun eta mugiezin bat zen —marra eta azpimarra—, goikoen eta behekoen
|
munduak
bereizten zituena eta batzuen eta bertzeen arteko harremanak fintkatzen, halako suertez, non, goiti beheitikoak baitziren manuak eta desaireak ezinbertzez, eta beheiti goitikoak begirunea eta obligazinoak; aitonak, bere aldetik, ez zuen ukatzen marra hura, ezta manuen emaitea goikoei zegokiela ere, baina berez hala zena ez zuen azpimarratzen ibili beharrik, eta uste zuen, bertzalde, ezen begirune...
|
|
|
Eta, hizkuntzen aldetik denaz bazainbatean ere, ikuspegi ezin zabalagoa zuen... eta nola baitzekien, halatan, ezen harremanen
|
munduak
ere mila mundu zituela eta bertze hainbat ate, eta hauen giltzak hizkuntzak zirela, hala permatu zen bitartekoen jartzerat, ahalik eta hizkuntza gehien ikas genezan, eta hala iritsi nintzen ni, ohikoak genituenez gain —euskara, gaztelania eta frantsesa—, latina ere ikasterat, jakintasunaren zimendu eta oinarri zelako... baita italianoa ere aitzinago, eta ingeles moko bat, bere denboran.
|
|
|
Zeren nik, nengoen puntuan nengoela —are gehiago indiar gorri haien
|
munduak
eragin zidan lehen liluramenduaren ondotik— nekez uler bainezakeen neure paradisua, libururik edo biblioteka on bat gabe; Joxe Aberasturi bizkaitarrak nekez uler zezakeen berea, bere ametsetako Potosi hartarik urrun, zilarrezko ezpata gogoan; eta Antonio Ibarbia gipuzkoarrak, finean, nekez uler zezakeen paradisurik, Tomas Morok bere Utopian deskribatzen zuenarekin zerikusirik ez zuenik, libu...
|
|
|
Pedro Huizi osabaren gaztetako lagun handi bat zen, Abel Huizi letratuaren semea zena eta Ubarneko damarena, zeinari Sagrario Landaluze baitzeritzan. Ez dakit bertze nonbait erran dizudan, baina emazteki ohiz kanpokoa zen Sagrario, zeren eta, familia onekoa zen arren eta irakurtzen ere bazekien arren, magiaren
|
munduak
erakartzen baitzuen, halako tailuz, non bera ere, denboraren denboraz, azti bihurtu baitzen, inguruko jauntxoen artean bere eragintxoa izanen zuena. Eta Abel Huizi, bertzalde, Sagrarioren senarra, aitona Nikolasen laguna izan omen zen eta jauregiko kontu batzuk ere eraman izan omen zituen, eta, hargatik edo, behin baino gehiagotan etorri izan omen zen jauregirat, bere seme Pedro Huizi ondoan zuela.
|
|
|
Zeren puntu horrek, zeina izan daitekeen paperaren gainean darabilgun antzara edo faisai lumaren muturra, sortzen baitu lerro xuxena, baldin bertze puntu baterat xuxen irioiten badugu; sortzen du zirkunferentzia, baldin puntu finko baten inguruan biraka ipintzen badugu; eta sor dezake parabola, hiperbola... edo esfera eta oboidea eta zikloidea... forma geometriko erregular eta irregular guztiak sor ditzake, eta espazio osoa sor dezake, eta, ororen buruan, mundua sor dezake, mundua sortzen du. Eta formen
|
munduak
liluratu egiten gaitu, baina baita nekatzen eta ahitzen ere, zeren, begiak eta behakoa forma batean pausatu orduko, bertze bat ari baitzaigu albotik deika: izan ere, nola forma batzuk bertze forma batzuen baitarat biltzen diren, edo desegin egiten diren, bertze mila forma berriren sortzeko eta haietan gorpuzteko, halatan ugaltzen, berretzen eta emendatzen zaigu formen mundua; eta, formen mugimenduan eta haien etengabeko itxuraldatzean begiak batetik bertzerat darabiltzagula, pausarik eta geldialdirik gabe, akabatzen dugu hondarrean eroturik eta zorabiaturik.
|
|
|
Orain sotanei gorroto zien, eta Zuzenbide ikasketak utzi berriak zituen" erreakzionarioak" zirelakoan. Berantegi, haatik, gurekin kidetasun ideologikorik bilatzeko; ordukoz, ekintzaile politikoen
|
munduak
ez gintuen erakartzen Avecrem ekin nahasitako haxix pikorrak baino gehiago. Zelulakideen idurikoz gu burgeskume alienatu batzuk izanik, eta haiek, berriz, ameslari irrigarri andana gure irizpidean, ezustean harrapatu ninduen Kristinaren deiak.
|
|
|
Izena mailegatu dion hiriburuak izana kutsatua iduri, hondoraino inoiz ez datorren gainbeheraren malenkoniak zartatzen du bezeroa" Lisboan" sartu ahala. Barnean, mahai aulkiek, argazki koloregalduek —Chiado, Bairro Alto eta Teixo ugaldearen gaineko zubitzarra—, komun kanpo nahiz barne kakaztuek, denak, hitz batez, berri ukaldi bat erregutzen dute, ozen,
|
munduak
haien arrangurei entzungor egiten dien bitartean. Antoniok ere, hemengoa izanagatik, zerbitzari portugaldarren gisara jokatzen du barraren atzean:
|
|
|
Eta bi haikuon ildotik, lehen hausnarketak plazaratzen dira kripta zalapartaz betean: " Gaur osteguna da, udazkenean gaude, bi liburu aurkezten dira,
|
munduak
aurrera darrai eta ez daukat goserik oraindik. Zer dela-eta orduan kezkatu?".
|
|
|
Eta ikusi aditza erabili dut, bai, jendeak ikusi egin zuelako ikuskizuna, eta ikusiz gozatu; baina niri ez dit noski aditz horrek balio, nik ez bainuen ikusi, pairatu baizik, desgogara guztiz, eta min handia eragin zidaten ikusitako hainbat basakeriek; eta emanaldiak iraun zuen tarte amaigabean, atzera ene haurtzaroarekin akordatu nintzen, eta talko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean, munduaren azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere
|
munduak
merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista. Eta konkista hitza ahoan dastatu ahala, haragiaren flakezian eroririk, beharbada, pentsatu nuen nik ere gustura konkistatuko nukeela azafata gaztaina bero haietakoren bat, zergatik ez?, eta nik ederki erakutsi ahal izango niola miserikordiaren eremu txuria eta argiaren iruntzia, jainkoen errukia eta iluntzearen zauri antzua, eta hainbeste eta hainbeste gauza gehiago uhinek edo haizeek nire gorpua ezerera itzul zezaten aurretik...
|
|
2001
|
|
|
Orain, estrategia nazionala aurrera eramatea posible dela erakusteko, beste bidetxo bat egin dugu. Ez dakigu noiz, baina azkenean abertzale
|
munduak
bide horretara joko du, bide guztiz arrazionala delako.
|
|
|
Guk pentsioa izango dugu lana bukatzerakoan, baina aipatutako horietako askok ez dute pentsiorik izango, baldintza batzuk beteko ez dituztelako. Behin ere ez ditu
|
munduak
eduki gaur egun adinako desberdintasunik, behin ere ez! Beraz, diotena gezurra da.
|
|
|
Euskalkien eta lekuan lekuko hizkeren gainetik, badago Bermeo, Hondarribia edo Donibane Lohizune lotzen dituen soka: oso ondo ezagutzen duten
|
munduak
batu ditu bertakoak historikoki, itsasoa, behar adina ikertu gabeko gaia izan bada ere. Euskal Herriak hain berezko duen mundu horren urruntasunaz berbetan, Joserra Bilbao bermeotarrak eman zuen ikuspuntua aurtengo Mendebaldeko jardunaldietan.
|
|
|
MAIATZAREN 2an irekiko ditu bere ateak" Nam June Paik en
|
munduak
" izeneko erakusketak Guggenheim Bilbao Museoan. Nam June Paiki 1982tik Europan eskaintzen zaion lehen atzera begirako erakusketa da hau.
|
|
|
Eta hortara doa «Eskerrik asko musikagatik!» ere. Paco Capdevilak idatzi eta Josu Lartategik euskaratu duen ipuin antzeko honek haurrari musika
|
munduak
eskain diezaiokena agertzea du helburu. Bere orrialdeetan murgilduz, haurrak ikas dezake zer den musika eskola bat, zertara doa hartara jendea eta bertan jo ohi diren musika tresnak izenez eta itxuraz ezagutzen.
|
|
|
Gainera hurrengo proiektua zinean egiteko pentsatuta daukat dagoeneko, dantzako ikuskizuna izango da, baina prozesu osoa gero film labur bat egingo dela pentsatuz egiten ari da. Asko gustatzen zaidan mundua da, eta beraz, gustuko ditudan bi
|
munduak
nahasten ditut.
|
|
|
Beraz, gobernuen ekintza bizkor eta tinkoak aurreikus daitezke, eta
|
munduak
berriro ere bere konfiantza berreskuratzeko moduko keinuak egingo dituzte, nahiz eta ez den hain erraza izango. Hazkunde aurreikuspen guztiak beheraka doitzen ari ziren.
|
|
|
Resurreccion Maria Azkue Aberasturi Bizkaiko kostaldean jaio zen, hain zuzen ere, eta Otxandioko Bittor Kapanagari kasu eginez, oraindik" sartalderaz" bizi den Lekeitio herrian. Idazlea, ikerlaria, hizkuntzalaria, lehendabiziko urteetako bizimodua, betiko baliagarri tinkoa izan zitzaion, arrantzale
|
munduak
utziriko hondarra pisu handikoa izan baitzen bere bizian. Funtsean, horrela islatu baita bere euskal senan ez ezik, ama hizkuntzaren inguruko idazkietan ere.
|
|
|
" Niretzat milaka eta milaka botila ttiki biltzea inportantea da; mundua ordenatzen dut botila ttikiekin". Alegia,
|
munduak
jartzen digun ordenamenduaren aurrean, bildumazaleak bere ordenamendua jartzen du, eta aldi berean bizimodu bat ere bada (halako azoketara joan eta botila ttikiak bilatuko ditu); beretzat babesa da, eta denoi esaten zaigunean," Garrantzitsua da honetaz pentsatzea", bildumazaleak esango du: " Beno, bai, baina ez ahaztu botila ttikiak...".
|
|
|
Edozein modutan ere, garaian literatura, eta konkretuki, nobela mailan eragin ziren aldaketa horiek euskal irakurleriarengan sortu zuten etendurari, euskal
|
munduak
bizi zuen egoera erantsi behar diogu: zenbat irakurle alfabetatuk irakur zezakeen Ene Jesus bezalako nobela bat?
|
|
|
EEBBen kanpo ordainketen kasuan, horrek esan nahi du, iparramerikarrek atzerritar aktiboak lor ditzaketela etxeko output aren gainean inolako erosteko ahalmenik galdu gabe. Bere baliabide korronteen trukean, gainerako
|
munduak
diru hutsa nominala eskuratzen du; eta hori iparramerikar aktibo erreal eta finantzarioetan aldatu ahal izateko modu bakarra, EEBBen ordainketen balantzak etorkizuneko soberakin egonkor eta sendo bat definitzea litzateke.
|
|
|
H herrialdearen zorpeko egoiliarrek H herrialdeak bereganatu gabe, beren etxeko aurrezkiak sakrifikatzen dituztenez H diruko 2 milioi unitateko mailaraino, honek esan nahi du ordainketa hori H ren kanpo zorraren zerbitzu arruntean galdua dela. Ez dago batere argi nola eskura litzakeen gainontzeko
|
munduak
batera 2 IM eta 2 HM. Mundu errealean efektiboki gertatzen dena horixe izanik, printzipio determinatzailea hauxe da: galtzen ote ditu herrialdeak zorpeko egoiliarren etxeko aurrezkiak, ala ez?
|
|
|
Hortaz, plan berriak gaur egungo nazioarteko ordainketen ez sisteman kanpo zorraren zerbitzua karakterizatzen duen barne baliabideen galera baztertzen du, eta horrek mozkin baliokidea gauzatzea ahalbidetuko lioke zorpeko herrialdeari H. Horren raison d? être edo justifikazioak zutik iraungo du, harik eta
|
munduak
ez sistema osoa erreformatu arte eta nazioarteko moneta modura ibilgailuzko diru hutsa aukeratu arte.
|
|
|
Gainerako
|
munduak
emandako 2 $ eko mailegu berria.
|
|
|
Herriaren kanpo transakzioak gauzatuz, Banku Zentralaren bigarren departamentuari, dolarretan ordaintzen dio gainerako
|
munduak
, eta honela dolarretan ordaintzen die herrialdeak bere atzerritar hartzekodunei. Beraz, herrialdearen esportazioek eta berak atzerritik jasotzen dituen maileguek dolarren barne fluxu positiboa ekartzen dute bigarren departamentura, herrialdearen inportazioak eta beraren kanpo zorraren zerbitzua dolarren kanpo fluxu positiboaren kausak diren bitartean.
|
|
|
Ondasun, zerbitzu eta bonuen inportazioen eta esportazioen orekarako behar den 2 $ eko maileguak dolarrak gehitzen dizkie Banku Zentralaren erreserbei, eta herrialdearen inportazioak ordaintzeko erreserba horiek gastatuak izanen direnean, Bankuak galduko duen kapitala errepresentatzen du mailegu horrek; egoiliarren zorpetzea herrialdeak beraien izenean hartu duen zor berriaren kontrapartida mailan geratzen da soilik. Gainera, herrialdearen esportazioak direla-eta, gainerako
|
munduak
egindako ordainketek Banku Zentralaren erreserbak handitzen dituzte; bertan jasoak dira kapital gisa. Bankuak herrialdearen inportazioengatik ordaintzen duenean, erreserbak gutxitu eta kapitala desagertu egiten da.
|
|
|
Gainerako
|
munduak
emandako 4 $ eko mailegu berria.
|
|
|
Erositako aktiboak ondasunak, zerbitzuak edo bonuak izatea, horrek ez dio axolarik. Kasu bakoitzean EEBBek aukera daukate zerbait lortzeko ezerezaren truke, erosteko ordaindu barik, eta behin aukera honetaz baliatu eta gero, gainerako
|
munduak
amerikar IOU direlakoak nazioarteko likidezia gisa edukitzen ditu hau da, nazioarteko transakzioen ordainketarako eskuragarriak diren stock aktibo agregatu modura.
|
|
|
Beraz, kontua ez da giltza monetak ondasunen eta zerbitzuen edo bonuen erosketen bidez edo opari soilen bitartez munduko likidezia handiagotzen duen ala ez. Zer esanik ez, EEBBek onura gehiago aterako luke aktibo errealen erosketatik; baina gainerako
|
munduak
berdin sufrituko luke, nahiz eta dolarrak EEBBek dohainik emanak izan. Izan ere, kanpoko dolar gordailuak aktibo errealekin identifikatuak dira, eta transakzio errealen azken ordainketa modura transferituak diren bezain laster, horiek herrialde esportatzailearen balantze orriaren aktiboaren aldean sartzeak etxeko diruaren sormen inflaziogilea inplikatzen du, edozein direlarik hasierako amerikar ordainketaren zioak.
|
|
|
Orduan esplikazioa are sinpleagoa da. Atzerritar monetako erreserbak, definizioz, gainerako
|
munduak
emitituriko aktibo finantzarioak dira. Beraz, gainerako munduak herrialde esportatzaileei errealki ordaintzen dizkie, beren atzerritar monetako erreserbak gehitzen dituzten esportazio guztiak.
|
|
|
Atzerritar monetako erreserbak, definizioz, gainerako munduak emitituriko aktibo finantzarioak dira. Beraz, gainerako
|
munduak
herrialde esportatzaileei errealki ordaintzen dizkie, beren atzerritar monetako erreserbak gehitzen dituzten esportazio guztiak.
|
|
|
Mundua ez da, Sokrate maitea, atzo goizekoa. Gu ez gara, gure belaunek hala adierazi nahi diguten arren, honen zaharrak, baldin eta nahikoa atrebentzia izango bagenu gure adina mundu honek bete duenarekin konparatzeko, eta litekeena da, aldi berean, honen gazteak ez izatea,
|
munduak
luze iraungo baitu, gaztetasun apartekoa dauka aurrerantzean. Mundua ez da, Sokrate maitea, atzo goizekoa, ezta bihar artekoa ere.
|
|
|
Charles Darwinen sasoian uste zen
|
munduak
6.000 urte zituela Jainkoak sortu zuenetik, Adan eta Evaren ondorengo belaunaldi ia guztiak erregistraturik baitzeuden. Charles Darwinek 300 mila urtetara luzatu zuen denbora hori.
|
|
|
Oroimen eskasekoak gara eta ezin dugulako
|
munduak
eginen diguna igarri.
|
|
|
|
munduak
mundu dirau.
|
|
|
guk proiektatzen duguna eta proiek  tatzen dugun horretatik jasotzen dutena. Interesgarria, halaber, frankismoaren azken hondarretan euskal
|
munduak
sortzen zuen lilura gaur zertan den aztertzea; eta orduko lilurak distira galdu badu, zergatik galdu duen ikustea. Irudi aldaketarik balego, zeri egozten diogun batzuek eta besteek.
|
|
|
Ibiliaren lasterra ez da gainera geroztik gelditu, itxuraz baizik (Vienako Kongresuan edo), eta aurrerago eta bortitzago agertuko zaigu aldakuntzaren oinatza. Bide hori, aldakortasun haz  korrarena, darama
|
munduak
: mundukoek daramagu, hobeki esan.
|
|
|
Irailaren 11tik aurrera ezer ez omen da ordura arte bezala izango. Politikaz, ekonomiaz, segurtasunaz, gizarte balioez... mendebalde
|
munduak
ikuspegiz aldatuko omen du. Aldaketa honen eragina edozenbat sektoretan islatuko omen da, teknologia berrietan oro har eta informatika zein telekoetan bereziki.
|
|
|
zuzenak, agerian daudenak, eta zeharkakoak, erritmo sakonean oroen subkontzientean higadura sakona eragiteko modukoak. Bizi baloreak ere mendratuz eta ahituz doazelarik, euskararen berreskurapena, ezinbestean, haiei uztarturik dakusat sormenean; edukiez eta moldez egun
|
munduak
behar duenbe rdintasunberezitasunelkartasunezko ildotik. Hor erakutsi behar dugu nor garen.
|
|
|
Atzerriko eszeptizismoak, ordea, ez du eraginik eduki Woodrow Wilson, Franklin Roosevelt edo Ronald Reaganen idealismoan, ezta XX. mendeko edozein presidente estatubatuarrenean ere. Eraginik izanez gero, nazio herriaren fedea —historia gainditzea posible delako fedea— indartzea izan da,
|
munduak
benetan bakea nahi badu, EEBBek defendatzen dituzten agindu moralak aplikatu dituela argudiatuz.
|
|
|
Gaurko Reagan, Clinton eta edozein Bush ez dira gauza horrelakorik idazteko, baina maiz ez dugu berenkaskarkeria ikusten, teleteknologia eta prentsa ren bidez makilaturik baitago, batez ere hauteskunde mediatikoetan eta telebistaz emandako demokrazietan (gogora dezagun teknozientziak eta Internet
|
munduak
zerbaiterako balio dutela alderdi biko inperio estatubatuarrean).
|
|
|
Mendebaldeko kulturan egon den fundamentalismo modu agian famatuena, baina ez bakarra, kristautasuna izan da, bizi dugun mundu hau deskribatzen duena: ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu
|
munduak
ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik munduak dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu.
|
|
|
ezerk kontra egin ezin dielarik aro batek besteari jarraitzen diola erakusten digu; edo nolatan gizakiak nahi ez arren hilkorrak diren halabeharrez, eta bizitzaren jabe direla bere buruari bizitza eman ez badiote ere; abisatzen digu munduak ere ezin izan duela bere burua sortu. Munduaren ezintasun honek eta bestelako ahuldadeek mundua hauskor eta kontingente bihurtzen dute kristauaren begietan, eta kontingentzia horren azalpen bat bilatzen du, eta ahuldade eta ezintasunen gainetik
|
munduak
dituen existentzia, erregulartasuna eta nolabaiteko indarraren zergatia ere bilatzen ditu. Munduari bere indarra eta figura ematen dizkion zergati hori jainkoa da, munduaren sortzailea; jainkoa da kristau batentzat errealitatearen fundamentua.
|
|
|
Honez gero, mundu sentikorraren osaerari buruzko oinarrizkoena esan dugu, baina gauza bat azpimarratzea falta zaigu: sentikorraren arbuiatzailea dela esaten bada ere, Platonek mundu sentikorra eder eta hoberena dela, eta mundu hartatik kanpora ezer ez dagoela baieztatzen du erabat7 Aipatu ditugun beste
|
munduak
mundu sentikorraren barru barruko osagaiak direla esan nahi du honek, mundu hori antolatu eta zeharkatzen duten zainak eta odola; baina ez (aspertu arte defendatu den moduan) mundu sentikorrarekiko arrotzak. Azken finean, mundu sentikorraren edertasuna simetria eta proportzio kontua da, eta hauek nozio matematikoak izanik ezinbestean mundu sentikorretik matematikaranzko igortze bat dago.
|
|
|
Ezin da denbora mugagabe bat ibili gaur egunera iritsi arte. Eta beraz,
|
munduak
hasiera bat izan behar du denboran.
|
|
|
Denborari dagokionez, honela:
|
munduak
hasiera bat izango balu, ezer ez legokeen une bat egongo litzateke aurretik. Baina ezerezetik ez da ezer sortzen.
|
|
|
Gainera, denbora hori erabat hutsa legoke, bertan une oro berdina litzateke eta, beraz, ez legoke munduaren hasierako unea determina lezakeen ezer. Eta beraz,
|
munduak
mugagabea izan behar du denboran.
|
|
|
Filosofiaren egoera garai hartan nahasmen handikoa zelako eta bere ahaleginak oro har antzuak zirelako. Alde batetik, razionalistek (edo dogmatikoek, Kanten terminologia erabiliz) arrazoimena ezagutza balioduna lortzeko gai dela onartzen dute aurretik haren irizpideen probarik egin gabe eta, horrela, pentsatzea eta ezagutzea berdinduz, espirituz betetako
|
munduak
onartzera iristen dira edo horrelako emaitzak ezin dituzte baztertu. Hor ez dago sakontasuna eta hitzontzikeria bereizteko irizpide segururik.
|
|
|
17 Akinoko Tomasek ere Erdi Aroan oso larria zen eta erantzun argirik jaso ez zuen arazoa planteatu zuen: ea
|
munduak
hasierarik zuen denboran ala ez; eta biak onargarri zirela esan zuen filosofiaren aldetik, erlijioak gero erantzun bat ematen bazion ere.
|
|
|
Antinomietan arrazoimena, beraz, bere buruarekin gatazkan aurkitzen da:
|
munduak
hasiera bat du edo ez du, galdetzen du, eta ezin du erabaki. Arrazoi onak daude bata eta bestea onartzeko.
|
|
|
Orain, bizidun batekiko harremanen ehuntzea zein zaila zaidan ohartzen naiz. Distantzia humanoa debalde dela ikasia dutenekin soilik gurutzatzen naiz, hitzez eta ekintzez, gontzetarik jaukitzen direnekin, min hartuekin, dolar
|
munduak
pobrezia arruntenaren estatistiketan harrapatzen dituen doloretsuekin hain zuzen.
|
|
2002
|
|
|
Dantza
|
munduak
duen gauzarik aberatsena da dantzari oso ezberdinak daudela eta bakoitzak bere rola bete behar du, baina bere modura. Beste dantzari batek egindakoa kopiatu nahian bazabiltza, zure interpretazioa faltsua izango da.
|
|
|
" Ikuskizuna horma baten atzean hasten da, itxita, nolabait pertsonaia bakoitza bere munduan dagoela adieraziz. Gero, ordea, horma hori zabalduz joaten da poliki poliki, bi protagonisten arteko
|
munduak
zabalduz doazen heinean". Carlos Salaberriren argiztapenak eta Joxan Goikoetxearen musikak antzezlanaren estetika borobiltzen laguntzen dute.
|
|
|
Bada, ziur aski, Gandik definitzen zuen modu oso bestelakoan. Izan ere, Gandiren garaian, gehiengoa mugitzen zen eta kalean antolatua zegoen, uneon, gehiengoa hirian bizi izanda ere,
|
munduak
hedabideetatik eta Internetetik garatzen ditu bere harremanak. Desobedientzia zibila, hortaz, espazioaren arabera aldatzen edota egokitzen doa.
|
|
|
Kontuan izan behar da, bisualki gero eta sofistikatuagoa den gizarteari produktu bat saltzea, gero eta zailagoa bihurtu dela. Iragarkien
|
munduak
, bizitzaren ikuspegi berezi bat eskaintzen du askotan, eta modu honetan ikuspegi hori duten ikusleen enpatia lortzen saiatzen da. «Hau dela eta estetika, musika, eta produktu baten itxura produktuak berak baino garrantzi handiagoa lortzera iritsi da", Enara Goikotxearen aburuz.
|
|
|
Ekainaren 11n diskoen
|
munduak
egun jasaten duen gaitz handienaren aurkako borrokari ekingo dio. Egun horretan, disko saltzaileek dendak itxiko dituzte ordubetez, eta irrati formulak isildu egingo dira.
|
|
|
Eskualdeburu euskaldunetan, aldiz, harremanak euskaraz garatzea errazagoa da. Horrez gain, euskararen
|
munduak
oro har dituen baldintzen arabera tope bat dago, eta seguruenik, Nafarroako zona euskaldunetan ere egonkortasun bat ageri bada horregatik izango da, euskararen munduaren baldintzen arabera bere topera iritsi delako. Baldintzak izugarri aldatu lukete hori aldatu ahal izateko.
|
|
|
Arte eszenikoen
|
munduak
zientifikoago bilakatu nahi duenean, alegia, zifrak, portzentaiak, zenbakiak... erraztasunez erabiltzen hasten den unean, orduan eta beharrezkoagoak dira letrak eta hitzak, gauzak azaltzen eta ulertzen saiatzeko. Eusko Jaurlaritzak Sareako antzokiei eta Euskal Antzokien Sarean ez zeuden bestelako gune publiko zein pribatuei buruz eskainitako 2001eko datuek hainbat zalantza pizten dizkigute.
|
|
|
Dena dela, hona heltzea prozesu natural baten ondorioa izan da. Hamasei hamazazpi urterekin kantuek gauzak komunikatzeko, sentiarazteko eta
|
munduak
sortzeko daukaten ahalmen handiaz konturatu nintzen. " Thunder road", adibidez, niretzat abesti mitiko bat da eta pentsatzen nuen:
|
|
|
Barrua erabat jota daukala somatzen du, gaitza erraietaraino sartua duela. «Olga»ren egilea, drogaren
|
munduak
dauzkan miseriak, eta bere kontakizuneko neskak bezala, mundu horren barruan nor izateagatik ahaleginak eta bi egin dituzten asko ezagutu dituen pertsona da. Maria Dolors Salat i Torras, Vidal i Barraquer Fundazioan Psikologian diplomatua den emakume hau, 35 urtez osasun laguntzaile tekniko bezala lanean aritua da.
|
|
|
Munichen dauzka
|
munduak
begiak. An daude lurralde bakoitzeko kirolaririk onenak.
|
|
|
Badirudi, ordea, eskaria hornidura baino gehiago ari dela hazten. Adituek diotenez, joan den abuztuan,
|
munduak
egunean 78,6 milioi upel eskatu zituen, baina 76,7 milioi bakarrik produzitu ziren.
|
|
|
Uriarte gotzainak erdibanatu egin zituen erruak, batzuen intrantsijentzia eta besteen inmobilismoa, esan zuen. ETAren
|
munduak
hemengo egoera politikoaren perspektiba errealista falta izan zuen. Eta, dudarik gabe, Aznar ikaratu egin zuelako hemen gehiengo instituzional berriak sortzeko posibilitateak.
|
|
|
Nik badakit
|
munduak
paira dezakeen (pairatzen ari den?) katastrofe ekologikoaren arduradun eta erantzule gutariko bakoitza egin nahi izatea demagogiatik gertu dagokeela. Baina badakit, baita ere, egoera bestelakotuko zuen edozein ahalegin egiazkok, gobernuena eta erakundeena ez ezik, gure konpromisoa ere eskatuko lukeela.
|
|
|
2 Gizabanakoaren baitako
|
munduak
, bere desirek, dute protagonismoa artelanean.
|
|
|
Eleberri horiekin konparatuz gero, bestelakoak dira gaurko narrazio errealistek eraikitzen dizkiguten
|
munduak
. Eleberriok bizitzari begiratzen badiote ere, mimesi modu subjektiboa proposatzen digute gehienetan eta pertsonaia baten ikuspuntutik antolatutako unibertso narratiboak aurkezten dizkigute (ik.
|
|
|
Denboran oso atzera joan gabe, hortxe daukagu Juan Garziak argitara eman zuen artikulu interesgarria (ik. " Errealismoa euskaraz", Egunkaria,, 5), zeinetan" osorik edo zati batean euskarazkoak ez diren
|
munduak
euskaraz emateko orduan ditugun zailtasun era askotakoak" aipatzen ziren.
|
|
|
Kantitatez ez ezik, kalitatez ere azken hiru hamarkadak izan baitira euskal eleberria fikziozko mundu iradokitzailez jantzi dutenak. Eta horixe da, finean, poetikak eta modak alde batera utzita, eleberri bati eskatzen zaiona,
|
munduak
eraikitzea, fikziozko mundu sinesgarriak sortzea. U. Ecok esan bezala, tresneria egokia eduki arren, hitzak eduki arren, pauso bat haratago joaten ahalegintzen baita eleberria, esanezina den hori hitzez adierazten.
|
|
|
1960ko hamarkadan Euskadin izan ziren gertakariek (garapen industrial eta ekonomikoa, ikastolen sendotzea, euskararen batasuna, ETAren sorrera 1959an, aktibismo politiko handia euskaraz egindako jarduera oro zentsuratzen zuen erregimen frankistaren aurka, alfabetatze kanpainak...) giro aproposa sortu zuten planteamendu literarioetan errotiko iraultza gerta zedin. Euskal argitaletxeen
|
munduak
ere aire berritzaileak ezagutu zituen: argitaletxe berriak sortu ziren eta, horren ondorioz, euskarazko literatur produkzioa areagotu egin zen, batez ere, 1970eko hamarkadan (garai horretan sortu ziren argitaletxeen artean dauzkagu, besteak beste, Gordailu [1969], Lur [1969], Etor [1970], Iker [1972], Gero [1973], Elkar [1973]).
|
|
|
Makinen karrakadarik bage, motorren zurrunburrunik barik, zeruko makineriak zoragarriro ebiltzan, ez okerrik, ez aldakuntzarik. Eguzkiak goizero
|
munduak
irribarreka agurtu, eta iluntzean bere bideari adi, ostendu. Ixil ixilik.
|
|
|
Erregai ugari du
|
munduak
oraino, milioi urte asko bizitzeko...
|
|
|
Beste ildoan, ildo politikoan, argi dago Txinak eta Islamaren
|
munduak
, adibidez, ez dutela demokraziarik; baina gaitasun zibiko batzuk antolatzen dituen planteamendu politiko bati erantzuten diote, demokrazia liberaletakoaren aldean ezberdinak, baina era batera edo bestera adostasun bat dago azpian nolabait esatearren, eskubideen titular gizon emakumeak direla dioena.
|
|
|
Euskararen aldeko jarrera nahikoa ez dela, genioen sarreran; afe gehiago, euskarak bizi duen egoera agonikoan, alde egote gozo hori bihur daiteke kontzientziak lasaitzeko eta borondateak desmobilizatzeko aitzakia, beti baita erosoagokorronte indartsuenari jarraitzea. Batez ere kanpo presiorik ematen ez bada; etajakina da orain arte industria
|
munduak
ez duela transmititu presio hori, egunerokokomunikazio giroari dagokionez behintzat. Horrexegatik, hain zuzen ere, Mondragon Unibertsitateak, enpresarekin hain lotura estuak dituen erakundeak, aitortubehar dio bere buruari profesional euskaldunak sortzen dituen heinean enpresa mundu horretan hizkuntza normalizazioaren aitzindaritza ere bereganatzen aridela, eta, honenbestez, konplexurik gabe, bide horren aldeko apustua egin, garaibatean Eskoriatzako Irakasle Eskolak irakaskuntza munduan egin zuen antzera.
|
|
|
Urte hauetan guztietan,
|
munduak
eguzkiaren inguruan segitu du mugitzen, etaeuskal unibertsitaterako urratsak gero eta sendoagoak izan dira. Esanak esan arren, aurrerapen itzelak egin ditugu, Euskal Herriko Unibertsitatea deritzonaren bidezbatez ere, berton gauden hainbesteren lantokian.
|
|
|
Urte hauetan guztietan,
|
munduak
eguzkiaren inguruan segitu du mugitzen, etaeuskal unibertsitaterako urratsak gero eta sendoagoak izan dira. Esanak esan arren, aurrerapen itzelak egin ditugu, Euskal Herriko Unibertsitatea deritzonaren bidezbatez ere, berton gauden hainbesteren lantokian.
|
|
|
Bake ikasketen eta gatazken konponbidearen inguruko programez aparte, unibertsitatearen
|
munduak
beste hainbat lan egin ditzake: txostenak prestatu, lan jardunaldiak eta mahai inguruak antolatu...
|
|
|
Dokumentazioak berak eraman gaitu horrelakoikerketa metodoa aukeratzera. ...goa posibleegiten duen analisi eskala14 Leinuen barruan emakumeek zuten zeregina erasakonean ulertzeko, etxeen egunerokotasunean betetzen zituzten eginkizunenaztarnak jarraitzeko, etxeen eta haien parte ziren emakumeen harreman munduaberregiteko, beharrezkoa da eskala txikiago batean lan egitea, dokumentazioaribeharrezko galderak egin ahal izateko, eta beharrezko sakontasunarekin egunerokoharreman
|
munduak
eta funtzionamenduak berregiteko. Erantzunak zailago aurkidaitezke eskala orokor batean egindako lan batean.
|
|
|
Badago hirugarren multzo bat, prentsak, demografiak eta lan
|
munduak
osatutakoa. Kopuru aldakorrak dituzte urte batetik bestera, baina beti ere kopurutxikitan, %5en azpitik hirurek.
|
|
|
Gatazkei buruzko komunikazioakbigarren mailan geratu ziren, kultura, etxebizitza, haur eta emakumeen lana, etaabar jorratzen zituztenen atzean. Nekazarien
|
munduak
ez du arreta gehiegirik jasoikuspuntu horretatik, nahiz eta noizean behin lanen bat azaldu den, bereziki Nafarroan, lurren inguruko eztabaida azalduz edo kooperatibismoaren inguruan, Majuelo ren lanak (1991, 1992) adibidez.
|
|
|
Ez ote dira bateragarriak handiak eta txikiak? Globalizazioa zerbait baldin bada, indar ekonomiko itzela da,
|
munduak
orain arte ezagutu duenik eta ikaragarriena. Asko hitz egiten da, gaur egun, esate baterako, Europako Batasunaz; aitzitik, batasun hori, ezer baino lehen, batasun ekonomikoa da, politika eta gizarte gaiak bigarren mailara eraman dira.
|
|
|
Hedabideen funtzionamendu arautua eta arautzailea dela medio,
|
munduak
inoiz ezagutu ez duen menpekotasun kulturalik handiena eta zabalduena pairatzen du globalizazioaren eskutik. Zeintzuk dira kultura menpekotasun horren oinarriak?
|