|
2000
|
|
|
Ana Bejerano (r) Txarango» musika taldekoa eta Txema Montoia ETBko aurkezleak ere gogotsu jardun zuten. Bestalde, Maite Aristegi EHNEko buruak (Bergarako euskaltegian irakasle ohia), baserritarren borroka eta
|
euskararena
parekatu zituen.
|
|
|
Eusko Kultur Gaiak planeta gisa irudikatuz, Euskal Kulturaren gaia izar sistemapropio modura azaldu nuen duela bost urte (Uztaro 13), eta uste dut baliagarria izanzela UEUko ikastaroak antolatzeko, gure kulturaren altxorra eta
|
euskararena
bat berazirela egiaztatzeko, euskal kulturaren baitan zegoen gai aniztasuna adierazteko etakulturaren arlo bakoitzean zientifikoki,, asmoz eta jakitez, aritu behar genuela serioskihartzeko.
|
|
|
Euskal Herriko frankismoaren barruan,
|
euskararena
izan zen paper ofizialetaraeta Prentsaraino iritsi zen lehenengo auzi larria, Ministroaren eta Gasteizko Administrari Apostolikoaren artekoa, eta urak mantsotu ez ziren arte herrietako eliz jendeaurduri egonarazi zuena.
|
|
|
Zinez ote gara, bada, Marianak erraiten zuen moduan gente de suyo grosera, feroz y agreste, eta zinez ote da gure lengoaia lenguaje grosero y bárbaro y que no recibe elegancia? Ordea, ez ote dakigu biok ezen Axularrek ongi baino hobeki frogatu zigula bere Gero hartan ezen euskara latina, frantsesa, gaztelania edo bertze erdara eta hizkuntza bezain urrun irits zitekeela... eta arrazoin zuela, halatan, noiz eta erran baitzuen ezen euskaldunona zela falta, ez
|
euskararena
–Edo, Graciánek dioen bezalakoak ote gara, noiz eta baitio El criticón en:
|
|
|
Edozein akademiarentzat garrantzitsu izan ohi da hizkuntzaren hiztegia ontzea. Bere berea du Euskaltzaindiak
|
euskararena
eta horri ekin dio, buru belarri, azken urteotan. Askorentzat luzeegi joan doana, beste batzuentzat labur arin etorri dator, hizkeraren biziraupenari bagagozkio bederen.
|
|
2001
|
|
|
Eta ondorio gisa, ez dugula ezer ulertzen esaten dugu, eta euskarak ez duela balio esaldi luzeak egiteko. Alabaina, Axularrek esaten zuen bezala ez da
|
euskararena
falta baizik eta euskaldunona, erabiltzen ez dakigulako".
|
|
|
Baina hiztegi horretan aurkitzen ahal duguna ez dagokie hitzei bakarrik, zeren eta orduko euskal mamiak, izaerak, nortasunak azaltzen zituen esamoldeak, erranahi sakoneko hausnarketak ere Azkuek gauzaturiko mirari horri esker guregana heldu baitira. Hau da,
|
euskararena
ez ezik, euskal kulturaren isla gardena ere bada.
|
|
|
Brontze hori, hondatu ez den zatietan, duela mende erdi pasatuxea Gómez Morenok idazkera iberikoa argitu zuenari eskerrak irakur daiteke. Eta, zeharo uler  tzen ez bada ere, aski dugu begiratu bat zeltiberikoaz idatzia dela ohartzeko, gaztelania  eta frantsesaren ahaide (urrutikoa bada ere) den hizkuntzaz alegia; ez, zoritxarrez,
|
euskararena
edo georgiarrarena. Eta izkribuak dioenak, dakarrena dakarrela, ez du ikuskizunik eman zaion azalpen horrekin (K.M.O.).
|
|
|
Gero, horren hurrengo, bi egunetan aritu dira gramatika eta literaturzaleak, Lafitte zenaren ohorez, Ipar Euskal Herriko Baionan. Orotara, bost egun eta anitz kontu,
|
euskararena
zer, non eta nola egoki hausnartzeko, Euskaltzaindiaren XV. Biltzarrean.
|
|
|
Horra 60 urteko jauzia emanda espainol egunkari bik bizi garen unea ulertzeko ematen diguten bidea. Euskarak nazio kontzientzia, herri ezberdin bateko partaide sentitzea ren sentimendua, independentziaren nahia... azken batean zapaltzen gaituzten estatuetatik kanpo,
|
euskararena
den eta izan den lurraldean nazio berezi bat (euskaldunona) eraikitzeko ideiari indar ematen dio.
|
|
|
Gogora ekar bitzate horiek gizarte honetan arauzko direnak, alegia, Espainiako Konstituzioak eta horren azpiko lege testuek behin etabe rriro aldarrikatu dutela hizkuntzen arteko ofizialkidetza. Badakigu ofizialkidetza mugatua dela
|
euskararena
. Haatik, horrek ez liguke euskaldunoi oztopatu behar euskaraz bizitzeko aukera eta abagunea.
|
|
|
Lehen esan legez, bada, alabaina, hor bazterretan,
|
euskararena
indarkeriarekin lotu nahi duena. Horixe erearbuiaga rria, ez baitago bi horiek estekatzerik.
|
|
|
–Hago isilik asto handia, arazoa ez duk frantsesarena, baizik eta gero eta gutxiago mintzatua den
|
euskararena
! –ihardesten genion hamalaugarren gin kas (tola, eskola publikoa) basoari tinkaldi kexatua ematean, bestela ez ginelako batez ere euskaltzain bati horrelako arraposturik hegaldaraztera ausartuko.
|
|
2002
|
|
|
Eskuinera luzatzen edo garatzen diren gaztelaniak edo frantsesak gaindituegin dute muga hori. Izan ere, esan genezake ezen, gaur egungo gaztelania etafrantsesa bezalako indoeuropar hizkuntzetara ailegatzeko, hizkuntza indoeuroparzaharraren egunetatik luzatzen den desdoblamendu prozesu geldo baina konstantebat burutu dela, non esaldi osagarriak ezkerrera garatzeko jatorrizko joera batetik?
|
euskararena
bezalakoa, eskuinera garatzeko joera batera pasatu baita.
|
|
|
Kexu ikusi dut The Guardian egunkaria Oxfordeko goren mailako ikasleen ingelesa dela-eta (alta, hori da, nonbait baldin bada, ingelesaren eredua, nola den Tolosakoa
|
euskararena
), toki guztietan zakurrak ortutsik dabiltzala erakutsi nahian nonbait. Ameriketako Estatu Batuetako arduradunak ere kexu ageri dira, hango ikasleek hamar urtetan 15 puntuko hobekuntza izan omen baitute matematiketan han, dakizunez, dena neurtzen da, nahiz nik ez dakidan zenbaterainoko zorroztasuna duten neurketa hauek, baina hizkuntzaren gaitasunak, epe horretan berean, 4 puntuko igoera bakarrik izan omen du.
|
|
|
sinbolikoki esango dute, baina guraizeak hartu eta Endarlatsan, Etxegaraten eta Azpirotz parean moztu dute mapa. Ez politikoa,
|
euskararena
baizik. Eta hori onartu du Euskaltzaindiak.
|
|
|
Euskara eta Eliza Iparraldean: Baionako jardunaAspaldiko kezka da euskal kulturan iparraldeko
|
euskararena
. Ahaleginak ahalegin, Eliza izan da oraintsu arte euskarririk tinkoena euskararen alorrean.
|
|
|
Kontua ez da hizkuntza unibertsitatean normalizatzea; ezpada, unibertsitatea bera normalizatzea, komunitate linguistiko desberdinen beharrizanen arabera. Ez da
|
euskararena
hutsa, unibertsitatearena berarena baizik, euskararekiko. Eta gizarte zorrak kitatzea onuragarria da.
|
|
2003
|
|
|
Garai horretan indartuko den antzinatasun/ berritasun dialektika amorratuak fruitu iraunkorrak ekarriko ditu benetan gure artera. Pentsamolde tradiziozaleak berritasun oro berrikeriatzat hartuko du berehala, garbitasun edo araztasun oro(
|
euskararena
, ohiturena edo erlijio berarena) iragan mitiko batera proiektatuko du, eta galtzeko arriskuan dagoen mundu jator hori berreskuratzea izango da bere eginkizun nagusia. XIX. mendean euskal jendearen artean arrakasta  handien duten mugimendu politikoak âhala nola karlismoak, fuerismoak zein nazionalismo jaioberriakâ" antzinako" bizimoduaren, legeen, fedearen, hizkuntzaren, moralaren edo  gizarte egituraren gordetzaile eta defendatzaile gisa agertuko dira beti.
|
|
|
Gehiago da egitekoa. " Eraikuntza hori dena(
|
euskararena
bera, eta beronen gizarte berriratzea) azken berrogei urteetako lana izan da (1956..), Euskal Herriko iraganean inoiz tamaina berean egin gabea, halako ahaleginaz eta era programatuz egin gabea. 1956, ia osorik lanaren zama gizarte zibileko borondate eta baliabideek eraman zuten; azken data horretatik hona, Herri Erakundeen politika ere tartean egon da.
|
|
|
Euskara eta euskaldunak badira unibertsitateetan, baina unibertsitateek ez diete erantzuten ez euskarari ez euskaldun unibertsitarioei. Zorra ez da
|
euskararena
, unibertsitateena baizik. " Borondate politikoa da gakoa, ez besterik82".
|
|
|
Soilik horrela hedatuko dira euskararen sareak eta euskal komunitatearen dimentsioa. Horri ekin bitartean, erdaren mundua etengabe ari da hedatzen,
|
euskararena
gutxika gutxika baztertuz.
|
|
|
Hitzetan, joskeran eta diskurtsoan begi bistakoak dira azken urteetan Deustuko Unibertsitatean ondu den prozesuaren zantzuak. Izan ere, bertako Zuzenbide Fakultatean nahiz Euskal Ikaskuntzen Institutuan aritu gara aspalditik
|
euskararena
eta zuzenbidearena uztartzen, uste baitugu egingarri zaigula euskara ere mundu juridikora ekartzea. Eskerrak eman bekizkie, hari beretik ere, Eba Gaminde eta Esther Urrutia bertako irakasleei, euskaratze lan neketsu honetan lagun eta aholkulari trebe izatearren.
|
|
2004
|
|
|
Erregistro Zibilaren Lege eta Erregelamenduaren egungo testuak, hainbat ekimen, eginahal eta lanen fruituak dira, hain juxtu ere, gaztelaniaz besteko hizkuntzen onomastika,
|
euskararena
barne, bertan isla dadin.
|
|
|
Eta ez dauka saltzeko: ?(...) agorrik gabeko itsasoa iruditzen zait
|
euskararena
, euskal nortasunarena. Bere ttikian.
|
|
|
Politizatu hitza, aldiz, beste era batean ulertzen dut, alegia: arazo konkretu batez?
|
euskararena
, nuklearrena, emakumeena, beste auzi zabalagoei lotuz eta menperatuz politika nagusia aurreratzeko baliatzea?. 182
|
|
|
Prozesu historiko baten bidez gertatzen da hizkuntza bat baztertua izatea. Adibide gisa
|
euskararena
jarriko nuke. XVIII. mendetik hona zer gertatu da?
|
|
|
Beraz, badago alde ederrik erdara erabiltzetik euskara erabiltzera, ez dutelako zerikusirik batak eta besteak: berez, daukagun elebitasun eredu honetan erdararen erabilera da komunikazioaren funtsa, eta
|
euskararena
, aldiz, haren oihartzun hutsa. Alde ederra, alajaina!
|
|
|
Eta proiektu global baten barruan: ez euskararen arazoa isolatuz,
|
euskararena
beste arazoetatik aparte utziz. Alegia, proiektu sozial orokor batetan:
|
|
|
Euskararen alde egiten den lan bakarra herri maitasunak egina da, benetako euskal herrigintzak, herrizale eta abertzale ekintzak. Euskal Herriak bere askatasunaren borroka bidean
|
euskararena
ere du nabarmenki. Zaharra dugu jadanik esaera:
|
|
|
PoJitikaren eta hizkuntzaren arteko harremanaz, orobat, bada zer eztabai daturik. Izan ere,
|
euskararena
despoJitizatu beharra dagoeJa esan eta esanka ari zaizkigu, ez deJa inor susmopean hartu behar arrazoi ideoJogikoengatik. Bai na susmagarri gertatzen da despoJitizazioaren defentsa hori, nondik eta, asko
|
|
|
Zerbitzu publikoa diodanean bi alor bereiziko nituzke. Batetik, zerbitzu publikoa da
|
euskararena
berarena; eta alde horretatik, normaltzeari dagokionez eta jendea ohitzearen aldetik, Hitza bezalako elementu batek egiten duen lana zerbitzu publikoa da. Uste dut ez garela behar bezala ohartzen horrek duen garrantziaz.
|
|
2005
|
|
|
Frantsesak jasan dezakeena eta euskarak jasaten duena ez da batere mehatxu berdina,
|
euskararena
anitzez zuzenagoa da, errealagoa. Bon, frantsesak duen mehatxua ere erlatiboki erreala da, baina frantsesak beti iraunen du Frantzian, Frantzia estatu bat baita.
|
|
|
Menturaz hitz batzuk bakarrik eskas direlako", garbi mintzo da Jean Mixel. Hain zuzen ere Herriko Etxean esku artean duten gai bat da
|
euskararena
, herria euskalduntzeko lehen urratsa norbaitek egin behar baitu. Gogoeta hori ardura dabil bere buruan:
|
|
|
Lafitteren ostean() Jean Hiriart Urruty etorriko zen (Eskualdunako arduradunaren iloba)() eta gero Emile Larre(), oraintsura arte zuzendari lanetan ekin izan diona, harik eta Jean Battitt Dirassar idazleak ardura hori bere gain hartu arte. Egia esan behar bada, 70eko hamarkadatik honantz Herriaren gizarte eragina murriztuz joan da,
|
euskararena
berarena joan den era berean. Hiru arrazoi izan dira horretan tarteko:
|
|
|
Ez gara horretan makalenak juristok. Egungo bizimoduak aurrera eramaten gaituen modu berean, aldarrikatze zabalak egiten ditugu, batera zein bestera,
|
euskararena
ere babestu nahian. Euskara berri berria dugu, omen, lege kontuetan.
|
|
|
Abenduaren 3koa, egun,
|
euskararena
|
|
|
• Jarrera neutroa, epel samarra erakusten dutenak: ez aldekoa, ez kontrakoa; oro har, ondo ikusten du
|
euskararena
, baina hizkuntzaren egoerak (egiten zaizkion erasoak, atzeraau rrerapausoak) ez du kezkatzen. Bere inguru hurbilean nagusi diren jarre rek agintzen dute beraiengan; normalean bere pentsaera edo ideologiatik hurbilen dagoenalde rdi edo korronte ideologikoarenak.
|
|
2006
|
|
|
Norbaitek pentsatu al du horretan, nola bizi izango zuten
|
euskararena
–Guk nola bizi izan genuen mila aldiz entzun behar izan dugu, baita etorkinen seme alabek ere.
|
|
|
Errealitate soziolinguistiko gordinak, erabilera eskasak, batez ere? gure hizkuntza gaitasuna, eta ez
|
euskararena
–higatu egin du, eta nahasmenera garamatza.
|
|
2007
|
|
|
Lege gutxi egongo dira hainbeste denbora pasatu eta egokitu barik, baina honetan ez dago ezer ukitzerik; horretan ados dira UPN, PSN eta CDN eta horregatik egin zuen porrot Legebiltzarrean hizkuntza politikarako ponentziak. Identitateen borroka horretan sartu da
|
euskararena
ere eta horregatik beldur handia dago Euskararen Legea ukitzeko.
|
|
|
Atarrabian+ 2,8, Barañainen+ 2,7, Zizur Nagusian+ 2,2, Burlatan+ 1,7, Iruñean+ 0,5 eta Berriozarren 0,4 Baina datu deigarri bat dago hiriburuan: Iruñean helduen eta adinekoen adin taldeetan bertze hizkuntzen erabilera
|
euskararena
baina altuagoa da (helduen artean euskaraz% 2,6 eta bertze hizkuntzetan% 3 neurtu da eta adinekoen artean euskaraz% 1,9 eta bertze erdaretan% 2,1). Hori ez da Hegoaldeko bertze ezein hiriburutan gertatu, nahiz eta Gasteizen emaitzak ia berberak izan (helduen artean euskaraz% 3,7 eta bertze hizkuntzetan% 3,6 neurtu da eta adinekoen artean euskaraz bertze erdaretan bezala:
|
|
|
Iruñean helduen eta adinekoen adin taldeetan bertze hizkuntzen erabilera
|
euskararena
baina altuagoa da (helduen artean euskaraz% 2,6 eta bertze hizkuntzetan% 3 neurtu da eta adinekoen artean euskaraz% 1,9 eta bertze erdaretan% 2,1).
|
|
|
Oroitaraz dezagun neurtua dena euskararen erabilera ez dela, baina bai udalerri batzuetako kaleetan erabiliak diren hizkuntzena,
|
euskararena
barne. Halere, hari berean, Euskal Herriko soziolinguistikako inkesten aitorturiko datuen arabera (Euskal Herriko Soziolinguistikako Inkesta 2001), elebidunak 2001ean 55.000 ziren Ipar Euskal Herrian(% 24,7), 1991ean aldiz 69.000 zirelarik(% 33,1).
|
|
|
Eta
|
euskararena
sortu zen, ostera, benetan kezkatuta geundelako gure irudia, euskarari zegokionez, baserri kutsuko estereotipo bati lotuta izatearekin. Hori hautsiegin behar genuela pentsatu genuen eta erradikalak izan behar genuela horretan.
|
|
|
Eusko kultur gaiak planeta gisa irudikatuz, Euskal Kulturaren gaia izarsistema propio modura azaldu nuen 1995 urtean10, eta uste dut baliagarria izanzela orduko UEUko ikastaroak antolatzeko, gure kulturaren altxorra eta
|
euskararena
bat bera zirela egiaztatzeko, euskal kulturaren baitan zegoen gai aniztasunaadierazteko eta kulturaren arlo bakoitzean zientifikoki,, asmoz eta jakitez, aritubehar genuela serioski hartzeko.
|
|
|
Egia da eusko kulturaren ikerlana eta hedapena (baita
|
euskararena
bera ere), edozein hizkuntzatan egin daitekeela eta egiten ari dela. Baina gure gizarte etakulturari dagokion hizkuntzaren gainetik, zubi eginez, euskara ukitu gabe egitenbada lana, zaila izango da gure kulturaren defentsan edo onerako egin delaaldarrikatzea.
|
|
|
Ramon Zalloren esanei bagagozkie, gauzak honelatsu ageri dira Planean: «Esan nahi da, beraz, euskal kulturaren kontzeptua
|
euskararena
baino zabalagoadela, euskara, oinarrizkoa izanda ere, bere partea delako»7.
|
|
|
Hizkuntz komunitate horiekbere baitatik atera ahala, bestelako mundu handiago eta erdaldun batean sartzean, bizitasuna, unibertso propioa eraikitzeko ahalmena, pertsonari duintasun etaosotasunik emateko ahalmena galdu zuten. Gobernamendu Zaharraren eta tradiziogizartearen gainbeherarekin batera suertatu zen
|
euskararena
. Askok uste zuen euskara gizarte tradizionalarekin batera zenduko zela betiko.
|
|
|
Euskararena hortxe dago;
|
euskararena
izugarri bultzatu da azken urteetan. Ezin, ordea, besterik gabe onartu gure administrazio publikoen aldetik, gobernu aldaketek ekar dezaketela euskararen politikan euskara bera gehiago edo gutxiago bultzatzea edo laguntzea, euskara gutxi batzuena dela esanez.
|
|
|
– Dena dela Iparraldean,
|
euskararena
anekdotikoa dun.
|
|
2008
|
|
|
Oro har, hizketa teknologien alorra oso gaztea da; are gazteagoa,
|
euskararena
. Hiztun askoko komunitateen hizkuntza teknologiak etengabe doaz aurrera, eta gurea ezin da atzean geratu, etorkizuneko euskaran garrantzia handia izango baitu teknologien garapenak.
|
|
|
Artikulu horietan, dena den, zerbaiten falta sumatzen dut gaur: Erramunen beraren
|
euskararena
. Jose Lizarraldek gehiegi orraztuko zituen Erramunen lanak.
|
|
|
Baina, ez da langintza arrunta
|
euskararena
. Euskarak bizi dituen gizarte egoera eta baldintzak kontuan hartuta, hizkuntza normalizazio plan integral baten baitan ikusi behar da euskarazko hedabideen garapena eta blindajea.
|
|
|
Ez al da izan ere korapilo nagusia, auzi politikoa? askatzen denean
|
euskararena
–hizkuntzaren ataka, haren ondorioz askatuko?
|
|
|
–Euskal abertzale batek daukan erronkarik gorena ez da independentziarena edo autodeterminazioarena,
|
euskararena
baizik?.
|
|
|
Horretarako ezinbestekoak zituen aitzin euskararen eredu bat izatea eta eredu horre tatik gaur eguneko euskarara eman diren aldaketen berri ematea. Ikusirik alde batetik indoeuroperaren morfema egitura fonotaktikoa
|
euskararena
baino askoz konplexua goa dela (kontsonante multzoa hitz hasieran, kontsonantez amaitzen den silaba koda, euskarak ezagutu ez dituen kontsonanteak hala nola labiobelareak, era askotako larin galak,/ p/,/ m/, e.a.) eta bestetik sistema sinpleago batetik konplexuago batera pasa tzea azalbide askoz ere zehatzagoak eskatzen dituela, ez du beste erremediorik indo europerazturiko aitzin euskara proposa...
|
|
|
Baina ezin dugu xede hau inolaz ere bete ez badugu lehenago antzinako doku mentazioa euskal lekukotzat jotzen, ez bagaude seguru zein izen den euskal izen eta zein arrotz, zein soinu
|
euskararena
eta zein inguruko beste hizkuntza batena. Segurantza hau hizkuntzalaritza historikoak bakarrik konparaketaren bitartez eman diezaiguke, metodo konparatzaileak eskatzen dituen baldintza zorrotzak garai ezber dineko baina ustez hizkuntza bereko datuei aplikatuz.
|
|
|
Busturiko
|
euskararena
ere agertzen da, alegia, Busturia esaten denean, ez Axpe elizatea, baizik eta merindade osoa. 1660ko dotrina, Bermeon agertutakoa, ez ote zen Busturiko merindade osokoa?, hots,. Barrukoentzat azkenean iminten diren arimen sal baziñorako be?
|
|
|
Txikien handitasunaren aldarrikapena, bereziki hizkuntz gutxituei lotuta egin nahi du Andra Mari ikastolak. Bai
|
euskararena
, baita Europako hainbat hizkuntzena ere. Horretarako hainbat proiektu dituzte Andra Mari ikastolakoek, tartean Europan festaren berri ematea eta tokian tokiko gutxitutako hizkuntzekin bertatik bertarako harremana izatea.
|
|
|
Epe hari dagozkio, hain zuzen ere, Metafisika ren liburu gehienei buruzko iruzkin zehatz eta sakonak. Anitzak dira, beste aldetik, garai hartan egindako itzulpenak, mendebaldeko tradizio filosofiko handiko hizkuntzenak ez ezik, baita
|
euskararena
edo txinerarena ere. Azkenik, ugari dira azken bost hamarkada hauetan Aristotelesen obraren irakurketak planteatzen dituen arazo filosofikoak argitu nahi izan dituzten artikulu eta liburuak.
|
|
2009
|
|
|
Hala dio Beyriek: " Traumatismoa da
|
euskararena
, euskara haurrentzat, lagunentzat eta etxerako dugu askotan. Frantsesa da gauza serioetarako, lanerako alegia.
|
|
|
Joshua Fishmanek dioenez,
|
euskararena
bezalako egoeretan, berezko kulturaren mugei eustea da lehentasuna, batez ere, mendebaldeko herrietan (Fishman, 1999, 113). Ikusi dugunez, horretarako, funtsezkoa da, gutxienez, hiztun talde sendoenen jarraipena bermatzea, alegia, hizkuntzaren gizarte transmisiorako oinarrizko eremuetan interakzio soziolinguistiko indartsuetarako sareak dituztenen jarraipena.
|
|
|
Herri xehearen baitan bizirik zegon ezinbestekoa den humus hori. Finlandiakoa ez zen munduko hizkuntza mehatxatu gehienen egoera, ezta
|
euskararena
ere, Bilbo eta Gasteiz izendatzerakoan Txillardegik egiten duen aipamena lekuko. Nire irudiko, behar hainbat azpimarratzen ez dugun auzia da abiaburuko humus etnolinguistikoaren bizitasuna eta kemena.
|
|
|
Baina begira zer trasformazioak: ama orain euskara da, ez Espainia; eta Nafarroako Hegoa euskararen lurra da, alegia, erregina ere orain bera den
|
euskararena
(. Señora sin rival reinaba Euskera?), sinbolismoa lekuz korritu da 27. Garrantzizkoagoa iruditzen zaidana:
|
|
|
1968an hasi eta hurrengo hamarkadetan euskara eta Euskaltzaindia normalizazio bidean sartu dira. Normalizazio hori ez da
|
euskararena
bakarrik, erakundearena berarena ere bada. Sorrera xedeei erantzuteko bidean jartzen da erakundea, hizkuntza estandarra bideratuz eta finkatuz euskararen batasuna deitzen den horri bizitza emanez.
|
|
|
1978an Bergarako Biltzarrean, azken hitzaldian, handik gutxira Euskerazaintza sortuko zuten haiek politikakeriaz egindako salakuntza zuzengabeei Villasante euskaltzainburuak hauxe erantzun zien sinpleki,. Euskaltzaindiak ez duela beste politikarik,
|
euskararena
baizik?.
|
|
|
Elkarte zabala beraz, alderdikeriarik gabekoa: . Gure politika bakarra
|
euskararena
da, ez dugu nahi ere politikariek beren eskuak sar ditzaten?. Dena dela, deia zabaldu dute elkarte guztien laguntza jaso nahian eta elkarte batzuek (Euskaltzaleen Biltzarrak, esaterako) eta zenbait herri taldek baietza eman dute.
|
|
|
Baina egunotan batek esan dit bere burua artista plastikotzat daukala eta hori ere komunikatzailea dela. Ez da sare itxi bat, baina muga bakarra
|
euskararena
da.
|
|
|
Jakin badakigu egoera kaskarra dela
|
euskararena
hegoaldean, okerragoa hegoaldekoenena. Ofiziala den tokietako idatzietan, dekretuz, ele biz egiten da, itzulpengintzari esker, noski.
|
|
|
Euskaraz ez dakien euskal herritar batek ez dio ezer ulertuko euskaraz ari denari. Katalunian edo Galizian duten egoera eta
|
euskararena
Euskal Herrian, alde horretatik begiratuta, ezberdinak dira erabat. Horregatik, eta nahiz eta gure artean mimetismorako joera zabalduegia izan, esan dezagun garbi, Katalunian edo Galizian egoki den neurri askok ez duela Euskadirako balio, ez behintzat nahitaez, eta gauza bera gertatzen dela alderantziz.
|
|
|
Izan ere, euskararen auzia ez baita justu
|
euskararena
. Hori baino gehiago da hizkuntza bizikidetzaren auzia, gureak ditugun euskararen eta erdaren (gaztelaniaren eta frantsesaren) arteko bizikidetzaren auzia, alegia.
|
|
|
Elebakarrek ez bezala, hauek ezinbestean erabiltzen baitute beren hizkuntza bakarra?, hizkuntza hautua egin behar dute euskararen eta gaztelaniaren artean. Euskal hiztun askorentzat euskara bigarren hizkuntza denez gero, eta euskarak eta gaztelaniak gizartean elkarren artean duten desoreka dela bitarteko, bistan da askorentzat hautapen zailagoa dela
|
euskararena
gaztelaniarena baino.
|
|
|
Kataluniako tokiko telebistetan handiagoa da katalanaren presentzia Euskadikoetan
|
euskararena
baino. Baina katalanaren exijentzia maila ez da altuagoa, oro har baxuagoa baizik.
|
|
|
Araua, beraz, ez da Euskadin baino aurreratuagoa Katalunian. Hizkuntza errealitatea, ordea, bai, aurreratuagoa da katalanarena
|
euskararena
baino, euskararena baino indartsuagoa baita katalanaren pisua gizarte bizitzan, eta uste izatekoa da horregatik dela baita ere indartsuagoa tokiko telebistetan katalanaren indarra Euskadikoetan euskararena baino, nahiz eta araua Euskadiko zazpi barrutitan Kataluniakoa baino aurreratuagoa izan. Ez dezagun ahantzi arauak beharrezkoak direla, bai, baina ez direla ahalguztidunak.
|
|
|
Araua, beraz, ez da Euskadin baino aurreratuagoa Katalunian. Hizkuntza errealitatea, ordea, bai, aurreratuagoa da katalanarena euskararena baino,
|
euskararena
baino indartsuagoa baita katalanaren pisua gizarte bizitzan, eta uste izatekoa da horregatik dela baita ere indartsuagoa tokiko telebistetan katalanaren indarra Euskadikoetan euskararena baino, nahiz eta araua Euskadiko zazpi barrutitan Kataluniakoa baino aurreratuagoa izan. Ez dezagun ahantzi arauak beharrezkoak direla, bai, baina ez direla ahalguztidunak.
|
|
|
Araua, beraz, ez da Euskadin baino aurreratuagoa Katalunian. Hizkuntza errealitatea, ordea, bai, aurreratuagoa da katalanarena euskararena baino, euskararena baino indartsuagoa baita katalanaren pisua gizarte bizitzan, eta uste izatekoa da horregatik dela baita ere indartsuagoa tokiko telebistetan katalanaren indarra Euskadikoetan
|
euskararena
baino, nahiz eta araua Euskadiko zazpi barrutitan Kataluniakoa baino aurreratuagoa izan. Ez dezagun ahantzi arauak beharrezkoak direla, bai, baina ez direla ahalguztidunak.
|
|
|
Beste modu batez esanda: ...ukera baztertzaile bat egitea; kontua da jakitea bi eremuen artean erronka nagusia zein den, kontua da, batez ere, jakitea euskararen bizi indarraren partida zein zelaitan jokatzen den; kontua da, halaber, ohartzea eremu pribatu eta ez formalaren pisua hain handia eta erabakigarria izatean, denboran belaunaldiz belaunaldi asko luzatzen diren prozesuak direla hizkuntza biziberritzeko prozesuak, eta
|
euskararena
, jakina, ez dela salbuespen bat. Horrexegatik, ezbairik gabe, pazientzia, patxada, jarraikitasuna eta zuhurtasuna bidelagun baliosoak dira honelako prozesu batean.
|
|
|
Erdaldun izaten jarraitzen dute, ez dute euskarara hurbiltzeko jarrera aktiborik gauzatzen. Jarrera kontraesankorrak ere badituzte, batzuetan euskaratik hurbilago eta beste batzuetan urrunago sentitzen dute euren burua,
|
euskararena
planteatu ere egiten ez duten eta askorik axola ez dien kontua da. Epeltasunez ikusten dute euskararen kontua, aurreiritzi ugari dituzte zuzenean ezagutzen ez dituzten euskararen munduei buruz, maila diferentetako urruntasunez bizi dute euskararekiko erreferentzia...
|
|
|
Hizkuntza hegemonikoaren gerizpean lasai eta indartsu sentitzen diren eta gainerako hizkuntzei gibela bihurtzen dieten uniformatzaileen erdal zilborkeria gainditzeko bidea ez da euskararen zilborkerian jaustea. Hizkuntzen biziraupenaren kezka nahiz
|
euskararena
bat eta bera izan behar dute; beraz, euskararekiko kezka eta euskararen eta gaztelaniaren arteko bizikidetzaren gaineko kezka, bat eta bera izan behar dute.
|
|
|
Adostasun sozial eta politikoa da, erakargarritasunarekin batera, ezagutzatik erabilerarako zubia den atxikimendua eraikitzeko zutoin ezinbestekoa. Euskararen auzia
|
euskararena
bainoago hizkuntza bizikidetzaren auzia baldin bada, gizarte elebiduna baldin bada helburua, eta helburu den gizarte elebidunaz ulertzen dena ez bada bi hiztun elkartez osaturiko gizartea baizik eta euskara eta gaztelania, biak, neurriren batean erabiltzen dituen komunitate bakarreko gizartea, orduan gizarte osoak nahitaez ados jarri behar du euskara indarberritzeko prozesuaren gainean. Ados jarri behar dute kolore politiko ezberdinetakoek, eta kontuan hartu behar dira, nahitaez, elebakarrak ere.
|
|
|
behartutako ezinbesteko apaltasunez, baina aldi berean naturaltasun osoz mugitu behar dugu guk, eta mugitu behar da euskara bera ere, eleaniztasunaren logiketan eta dinamiketan. Labur beharrez esaldi bakarrera ekarrita, honelaxe definituko genuke eremu urriko hizkuntzen eta kulturen erronka, beraz baita
|
euskararena
ere: globalizazioaren sareetan hil gabe biziraun behar da, eta jakin behar da, gainera, sare horiei leihoak irekita egotea dela bizirauteko baldintza ezin baztertuzkoa eta nahitaezkoa.
|
|
|
Esan nahi dugu, 0tik 10erako puntuazio eskalan, euskarak lor dezakeen nota ezin hobea zein den finkatu genukeela, egin ahal den guztia eginda ere lortu ezin dena helburutzat hartzeak jakinaren gainean porrotari ateak alderik alde zabaltzea baitakar berarekin. Izan ere, egia den arren ez dagoela bermatuta munduko hizkuntza gehienen etorkizun gihar eta loretsua,
|
euskararena
barne, egia borobila baita, halaber, hizkuntza bakan batzuk baino ez direla 9 puntu lor ditzaketenak; ziurrenera, ez dira hamar izatera iritsiko. Esan beharrik ez da euskara ezin izango dela sekula multzo horretan egon; ez diezaiogun, beraz, goren mailako notarik eskatu, osasuntsutzat onartu eta balizko arrisku larriaren zamapetik libre aitortzeko.
|
|
|
Europar Batasuneko herrialdeen eleaniztasuna ez baita gaur egungo 23 hizkuntza ofizialetara mugatzen: badira gutxi gorabehera beste 60 hizkuntza, badira milioika europar estaturik gabeko herrietako hizkuntzak erabiltzen dituztenak, eta badira estatu hizkuntza izate hutsak ematen duen merezimenduagatik ofizialak diren zenbait hizkuntzek baino hiztun gehiago dituzten hizkuntza ez ofizialak (katalanarena da kasu nabarmena, baita neurri txikiagoan bada ere
|
euskararena
eta galegoarena ere). Eleaniztasuna errespetatu eta bermatzearen ikuspegitik ez diogu inolako zentzurik ikusten Europako zenbait lurraldetan ofizialak diren hizkuntzak Europako erakundeetan ofizialak ez izateari.
|
|
|
Uste horren zamapean daudenetariko askok Kataluniako esperientzia irudikatzen dute paradisua bailitzan; lehenago esan duguna, hots, ondoko errailean doana beti azkarrago joaten dela uste izatea. Ez dira ohartzen esperientzia arrakastatsuenetakoa eta eredugarrienetakoa dela
|
euskararena
, Europan ez ezik mundu zabalean ere. Diogunaren karietara, argigarriak dira Miquel Gros i Lladós abokatu eta soziolinguistak Euskal Autonomia Erkidegoko hizkuntza biziberritzeko prozesuaren gainean idatzitako hitzok (Gros i Lladós, 2009):
|
|
|
Izan ere, urte luzeetako perspektiba horren argitan, nekez baiezta daiteke gure bizimoduan eskura ditugun beste hainbat ondare eta baliabideren etorkizuna baino arrisku larriagoan dagoenik
|
euskararena
. Larriminik gabe onartu genuke oso gutxi direla, bakan batzuk baino ez, etorkizuna bermatuta duten ondasunak.
|
|
|
Halakorik uste izatea okerra da. Hizkuntzen ibilbidea, beraz, baita
|
euskararena
ere, ibilbide zeharo naturala dela eta, beraz, faktore politiko eta instituzionalen eraginpetik salbu dagoen zerbait dela uste izatea bezain okerra.
|
|
|
batak bestea. Orain ez da niretzat egun bakarra
|
euskararena
, bizi osoa baizik," bizioso" bihurtzeraino euskararekin.
|
|
|
Mitxelenak zioen euskaldunok (jatorriz) bina zaku genuela: bata, txikia,
|
euskararena
; bestea, askoz handiagoa, espainol edo frantsesarena.
|
|
2010
|
|
|
Bestalde, norbanakoaren mailatik harago, euskara herri euskaldunen ezaugarri nabarmena dela ezin ukatuzkoa iruditzen zaigu. Kanpoko inork Leitza nolakoa den azaltzeko eskatuz gero, bestelako ezaugarri orokor batzuekin batera,
|
euskararena
aipatuko luke leitzar askok. Herri euskalduna izatea da Leitzako herriaren bereizgarrietako bat.
|
|
|
Euskara herri euskaldunen ezaugarri nabarmena dela ezin ukatuzkoa iruditzen zaigu. Kanpoko inork Leitza nolakoa den azaltzeko eskatuz gero, bestelako ezaugarri orokor batzuekin batera,
|
euskararena
aipatuko luke leitzar askok.
|
|
|
Izaera soziala, kolektiboarekiko kezka, besteen eskakizunekiko elkartasuna... horiek denak nahikoa bateragarriak dira —akaso banaezinak— herrigintzan eta" herriaren alde" egiten duen pertsonaren izaerarekin. Eta
|
euskararena
aldarrikapen kolektiboa da Leitzan, euskararen aldeko jarrera orokoLogikoa dirudi herrigintzarako profila duenak, euskara bere lehentasuna izan gabe ere, gutxienez euskaltzaleekiko enpatia eta elkartasuna sentitzea, eta euskaltzaletasun berezko edo elkartasunezko hori bere lanean islatzea.
|
|
|
Adibidez: a) Gaur egungo egoera emergente eta trantsiziozko honetan — globalizazioa, post postmodernismoa, indibidualizazioa, pribatizazioa, aldakortasuna eta dinamikotasuna, sareen ahultasuna, norberaren aukerei indarra ematea,... —, nola ziurtatu bertako gutxiengoaren hizkuntzaren normalizazioa eta garapen jasangarria eleaniztasunarekin batera?, gure kasuan
|
euskararena
–Nire iritziz liburuan irtenbidea errazegia bezala adierazten da; b Norbanakoaren ezaugarriak geroz eta garrantzi handiagoa izango dutenez, ikuspegi psikosozialari geroz eta garrantzi handiagoa eman zaio —hautemateak, egozpenak, identitateak, irudikapenak, motibazioak, jarrerak, helburuak, emozioak, eta abar—, nahiz eta liburuan prozesu horiekiko emaitzak zalantzazkoak gertatu direnen artean dauden.
|
|
|
Ingelesa eta beste hizkuntza batzuk —neurri txikiagoan— sartzen hasi dira irakaskuntza ikaskuntzan 2005 ikasturtetik aurrera; horren adierazle da" Euskararen Errektoreordetza" izatetik" Euskararen eta Eleaniztasunaren Errektoreordetza" izatera pasatzea. Deustuko Unibertsitateko eta Mondragon Unibertsitateko egoerak ere adierazgarri dira, bertan espainieraren presentziaren ondoan,
|
euskararena
eta ingelesarena garatzen ari baita.
|
|
|
" azken hiru belaunalditan desagerturikoak" dira (200 hizkuntza) beste muturrean ageri direnak, bosgarren kategorian alegia. tartean dira, laugarren kategorian zehatz esanda," egoera kritikoan" daudenak (538); hirugarren kategorian, berriz," arrisku larrian" daudenak (502), eta bigarrenean" arriskuan" daudenak (632). aitzitik, 2001eko atlasean, espainiako partean" arriskuan" eta Frantziako aldean" arrisku larrian" kalifikatu zuten gure hizkuntza; 2009ko 2 eta 3 mailetan, hurrenez hurren. beraz, unescoko hizkuntzalariek egoera arrunt okerragoan ikusi zuten 2001ean euskara 2009an baino. argi dago, horrenbestez, unescoren ikerketaren ondorioa: ...hobekuntza jarraituak konpentsatu ditu iparraldeko atzerakada etengabea eta nafarroako aurrerakada motela, eta, zentzu berean, nafarroako moteltasunak eta iparraldeko atzerakadak utzi dute eaeko euskararen egoera oraindik ere unescoren atlas horretan presente. euskararen egoera, bada, batzuk aitortzen dutena baino hobea eta askok nahiko luketena baino ahulagoa da. hazkunde baten kronika izan arren
|
euskararena
, eta galtzeko arrisku bizian dauden milaka hizkuntzen talde kide ez izan arren, euskarak atzera egiteko arrisku nabarmen eta ukaezinak ditu. euskara urrun dago berarentzat nahiko genukeen neurriko bizi indarra izatetik. horretara hurreratzen joateko, bidea etengabe eta gogotik urratzen saiatu beste erremediorik ez dago, etenaldirik gabeko hobekuntza iraunkorrak baino ez baitu areagotuko pixkanaka...
|
|
|
paradigmaTiKoa eTa paradoXiKoa euskararen erabilera normalizatzeko helburuarekin azken hamarraldiotan garatutako prozesua, hiru bider da paradigmatikoa. lehenik, paradigmatikoa da azken hiru hamarkadetan euskarak bizi izan duen bilakaera sozialak erakusten duelako —argi asko erakutsi ere— hizkuntza ahuldu bat berrindartu daitekeela, hots, hegemonikoak ez diren hizkuntza guztiak ez daudela lehentxeago edo geroxeago desagertzera kondenatuta. bigarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako hizkuntza minorizatu baten biziberritze prozesuaren arrakasta neurri handi batean hiru faktoreren uztarduraren emaitza dela; zehatz esanda, euskararen ibilbideak erakusten du lege babes egokia, hizkuntza politika eraginkorra eta gizartearen atxikimendua (adostasun politiko eta sozial batek hauspotua) uztarri berean lotuta doazen heinean biziberritu daitekeela hizkuntza ahuldu bat. eta hirugarrenik, paradigmatikoa da erakusten duelako, hizkuntza biziberritze prozesuetako askotariko mugen artean muga sozialak direla prozesuen erritmoak guztiz baldintzatzen dituztenak, nahi izate hutsa ez delarik aski ahal izateko. soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain laburtu beharrez hitz bitara errenditu bagina euskararen hamarraldiotako bilakaera soziala adierazteko, hazkundea eta paradoxa hitzak erabiliko genituzke. euskara inoiz izan ez duen hiztun kopurua eskuraturik iritsi da mende honen hasierara, eta inoiz bereak izan ez dituen hainbat esparru funtzional eta sozialetan bereganatu du tokia. horra hazkundea; hona, baina, paradoxa, hazkunde prozesu hori ez baita berdin gertatu euskararen hiru lurralde nagusietan: ...dintza horien araberakoa izan ohi dela. orobat, aurrerapauso sendoenak eman diren lurraldean, eaen alegia, gertaturikoaren argitan bistan da errealitate soziala dela euskararen biziberritze prozesuaren abiaduran zuzenean eragiten duena, prozesu hori azkartzeko mugak oro har ez baitira legerian edo herri aginteen jardunean atzeman, euskal gizartearen beraren baitan baizik. horregatik guztiagatik da
|
euskararena
, nik uste, adibide paradigmatikoa hizkuntzen biziberritze ereduen artean. eta halaxe aitortua izaten ari da, gero eta gehiago, mundu zabaleko hizkuntza adituen artean.
|
|
|
" ez inposatu, ez eragotzi" printzipioak berma dezake hizkuntza aukeratzeko askatasuna. kontua horixe baita: gaztelaniaren aukera eta
|
euskararena
biak errespetatzea, eta, beraz, elebakarren hizkuntza eskubideak elebidunen eskubideen gainetik ez jartzea, hots, elebakarrek praktikan ez eragoztea elebidunen hizkuntz hautua. eta legitimitate soziala du, arestian esan dugun legez euskal gizarteak behin eta berriz berretsi duelako elebidun izan nahi duela. alde honetatik begiratuta, oso arriskugarria ikusten dut euskararen sustapenerako hizkuntz... zer egin dezaket nik euskararen alde?
|
|
|
...al Kultur erakundearen eta euskal kultura sustengatzen duen herrien arteko sindikata gobernu sozialistaren eta pizkunde euskal elkarteen federakuntzaren arteko negoziaketaren ondotik, bi erakunde horiek urte berean sortu dira, lehena 1990ko apirilaren 7an eta bigarrena ekainaren 30ean. euskal kultur erakundea (eke), izenak erraten duen bezala, euskal kulturaren garapenaz arduratzen zuen, baina ere
|
euskararena
. herrien arteko sindikatak, ipar euskal herriko udalerriak bilduz, ekintzak diruz laguntzen zituen euskalgintzan, hedabideetan, irakaskuntzan.
|
|
|
...oetan ari direnentzat zein proiektu zehatzetan dihardutenentzat iritzi eta informazio trukerako gune elektroniko bat luke. horrekin batera irakurleen kaptaziorako kanpainak egiteko, lan talde sendoagoa ordaintzeko edo jendaurreko ekitaldiak antolatzeko baliabideak lituzke. ez dirudi bizi ditugun garaiak horretarako aukera handirik uzten dutenik, garai oparoagoetan ere ezinezkoa izan baitzen, baina
|
euskararena
baldin bada hizkuntza gutxituen artean garapen ekonomiko eta juridiko handieneko lurraldea, horretara iritsi genuke.z
|
|
|
Hizkuntza gutxituaren berreskurapena zaila begitantzen bada, are zailagoa da jada ezagutzen ez duten inguruneetan berrezartzea. Arlo horretan, galesak soilik du
|
euskararena
bezain RLS ona.
|