|
2000
|
|
|
Ez dasoilik ikuspegiren bat, baizik eta, areago, Jose Luisek gehien eman diona gure herrihoni, ene uste apalaz: erran nahi baitut, haren paregabeko dohaina
|
euskararako
. Bizikiontsa gogoratzen naiz, hastapen hastapenetik, lehenik EKIN, gero ETA barnean, euskararekin deus ikusteko zuen oro, hots, euskarari buruz zen guzti guztia, JoseLuisen eskuetan uzten genuela ex oficio.
|
|
|
Artikulu honetan, AhoLab laborategian
|
euskararako
testu ahots bihurketaren inguruangaratu ditugun lan batzuk aurkezten dira. Lehenengo ataletan, sintesirako erabiltzen direnteknika nagusienak azaltzen dira, jarraian prozesaketa linguistikoen berezitasunetansakonago sartzeko.
|
|
|
Lan honetan
|
euskararako
testu ahots bihurgailu bat diseinatu eta garatzeko inplikatutadauden alderdi garrantzitsuenak deskribatzen ahalegindu naiz. Nire lan esperientzianhiru testu ahots bihurgailu desberdinetan lan egin dut:
|
|
2001
|
|
|
Baina zer da zehazki urte hori? Zer dakar
|
euskararako
–Onurarik bai?
|
|
2002
|
|
|
– EUSLEM,
|
euskararako
lematizatzaile/ etiketatzailea.
|
|
|
Informatika Fakultate horretan, beste talde Ixii/ uek ere euskaraz egiten duteikerkuntza,
|
euskararako
ahots ezagutzan eta beste zenbait arlotan. Euskarazegindako karrera amaierako proiektuak eta artikuluak ugari dira.
|
|
|
* Gasteizko Industria eta Topografia Ingeniaritza Teknikorako Unibertsitate Eskolan
|
euskararako
hizketa ezagutza automatikoari buruzko ikerkuntza garatzen ari da. Horri buruzko tesi bat burutzen ari da, eta zenbait lan etaproiektu.
|
|
|
Lehen zikloan halabeharrezko kreditu guztiak (152), bigarren zikloan halabeharrezko 55 kreditu eta 12 hautazko kreditu euskaraz eskaintzea proposatzen du II. Plangintzak. Ikasketa plan berria ezartzen denerako, fakultateko
|
euskararako
dekanordetzaren aurreikuspenaren arabera, halabeharrezko 132 kreditu (125 lehen zikloan eta 8 bigarrenean) eta hautazko 12 kreditu eskaini ahal izangodira euskaraz gaur egun dauden giza baliabideekin. Egoera hori abiapuntU modurahartuta, datozen hiru urteetarako halabeharrezko kreditu guztiak(. Egonaldiak, irakasgaiari dagozkion 15ak izan ezik) euskalduntzea da fakultatearen helburua, kreditu kopururik handiena duten irakasgaiei lehentasuna emanez.
|
|
|
martxan jarri baino lehenago, jadanik EHUko fakultate zeineskoletako Euskara Batzordeak hainbat urtez aritu ziren euskararen aldeko ekintzak burutzen. Aipatzekoa da, orain dela hogeita bat urte EHUko unibertsitate zentro bakoitzeko euskara batzorde eta
|
euskararako
gobernu organoak (EuskaraZerbitzua eta Euskara Errektoreordetza) euskarazko ikas irakaskuntzaren aldekodinamika propio batean murgildurik zeudela, euskararen egoera aldapatsuan lorpenak egiten. Besteak beste, Donostiako Irakasle Eskolan euskarazko ikastaroakegiteko honako aukera hauek eskaini ziren AZPko langileentzat eta irakasleentzat:
|
|
|
Hala ere, une honetan, Donostiako Irakasle Eskolako
|
euskararako
zuzendariordeak arazo hau ikusten du: «Kontu hau berria ez bada ere, gogoratu behar da, gure ikastetxea EHUko ikastetxe euskaldunena izanik (ikasleak nahiz irakasleak), idazkaritzan ez dagoela langile euskaldunik, horrek dakartzan ondorio guztiekin.Duela gutxi jaso zen ikastetxean Kalitate Katedrak iaz Gipuzkoako ikastetxe guztietan zerbitzuei buruz egindako txostena, non berriro ere azpimarratzen zen arazohori, bereziki, ikasleen aldetik.
|
|
|
Euskara ia ia zirrikitu guztietara iritsi da. Euskararako errektoreorde jaunak esan duen moduan. Euskal Herriko Unibertsitateko
|
euskararako
errektoreorde jaunak esana, zailtasunak izaten dira irakasleakaurkitzeko zenbait jakintza esparrutan.
|
|
|
Bronckart (1989) autoreak Abdou ren eskemaz baliatuz hizkuntzaren didaktikara egokitzen dusailkapen hau. Gogoan izan behar dugu frantsesari buruz ari dela, baina, ustez,
|
euskararako
ere baliodu.
|
|
|
Ondoko kapituluetan aztertuko da
|
euskararako
egin den hiru urratsetako deskribapena: euskara estandarra lehen mailan, aldaera dialektalak eta desbiderapenak bigarrenean, eta gainontzeko fenomenoak hirugarrenean.
|
|
|
Hasteko, euskal morfologiaren zenbait ezaugarri aurkeztuko ditugu, aztergaia mugatzeko kontuan izan beharrekoak. Ondoren,
|
euskararako
prozesadore morfologikoa ikusiko dugu (edo, bestela esanda, bi mailatako ereduaren euskararako egokitzapena).
|
|
|
Hasteko, euskal morfologiaren zenbait ezaugarri aurkeztuko ditugu, aztergaia mugatzeko kontuan izan beharrekoak. Ondoren, euskararako prozesadore morfologikoa ikusiko dugu (edo, bestela esanda, bi mailatako ereduaren
|
euskararako
egokitzapena).
|
|
|
Ez dugu, beraz, berriro aurkeztuko. Hurrengo orrietan
|
euskararako
egokitzapena eginez sortu dugun MORFEUS ikusiko dugu, horretarako bi mailatako ereduaren eskema bera jarraituz, hau da, osagaien arabera euskal flexio morfologia deskribatzen saiatuz: sistema lexikoa eta erregelak.
|
|
|
ez du negarrik egiten. Egun ordena horretan datorrenean bakarrik ezagutzen du
|
euskararako
sistemak,_ markak lotura ematen dio-eta. Sintaxiak ezagutuko ditu ordena aldatzen denean.
|
|
|
Bestelakoak43: laburtzapenak sail orokorrean biltzen diren laburdurak, siglak eta sinboloak daude hemen, horiek ere hiztegian egon beharra dutelako, ez hiztegi tradizionaletan, izen bereziekin gertatzen den bezala, baina bai
|
euskararako
datu base lexikalean, batez ere corpusen analisia kontuan hartzen bada?. Hala ere, suprakategoria modukoa da hau, erreferenteak daramana, ondoren adieraziak (mugakizunak, ikus esklamazioak eta esaerak, kategoria nagusien atalean) benetan dagokion gramatika kategoria ere bai baitarama.
|
|
|
Hizkuntza askotarako erabili izan da, frantsesa, alemana, errusiera eta Asiako ekialdeko zenbait hizkuntzatarako analizatzaileak eraiki baitira. IXA taldeak prototipo bat burutu zuen
|
euskararako
(Arregi & Urkia, 1989). ATEFen osagaiak hauek dira:
|
|
|
Inxight enpresaren bitartez merkaturatu du Xeroxek tresna hauekin garatutako hainbat prozesadore linguistiko inguruko hizkuntza hedatuenentzat, eta tresna horren bitartez garatu du IXA taldeak
|
euskararako
prozesadore morfologikoaren 2 bertsioa (lehena IXA taldeak berak egindako programan oinarritzen zen). Antzeko tresnen bitartez garatzen dituzte prozesadore morfologikoak ere arloko bi enpresa garrantzitsuk:
|
|
|
4.4 adibidea: zenbait definizio
|
euskararako
|
|
|
4.5 adibidea: zenbait erregela
|
euskararako
|
|
|
3 kapituluan
|
euskararako
azaldu ditugun erregela zuzenak aldatuko ditugu hona, twolc programak eskatzen duen sintaxira egokiturik (egia esan, oso aldaketa gutxi behar da).
|
|
|
Aldaketa morfofonologikoak adierazteko egoera finituetako automata itzultzaileetan konpilatzen diren bi mailatako erregela paraleloak erabiltzen dira. Formalismo hau da
|
euskararako
oinarrizko tresnak diseinatzerakoan IXA taldeak aukeratu duena ere.
|
|
|
4.15 adibidea:
|
euskararako
garatutako azpisistema probatzen
|
|
|
Formalismoaren
|
euskararako
aplikazioa burututa, hitzaren analisia eta sorkuntza egiteko gai da prozesadorea. Analizatzailearen estaldura tasa orokorra% 95 ingurukoa da, oinarri gisa azken urteak biltzen dituzten corpusak kontuan hartuta.
|
|
|
Aurreko kapituluan
|
euskararako
prozesadore morfologiko estandarra ikusi dugu, hizkuntza estandarra analizatzeko/ sortzeko litzatekeen bakarra. Baina kapituluaren hasieran ikusi dugu estandarizazioa ez dela erabatekoa eta, hori kontuan hartuta, irtenbide bat bilatu behar da euskara erabiltzaileen erabilera guztiak tratatu ahal izateko eta, bide batez, egokiak proposatzeko.
|
|
|
Euskara erabat estandarrarekin ez dago beste ezeren beharrik, baina desbiderapen horiek sistema ez osoa egiten dute egungo euskal erabiltzailearentzat, gorago aipatu ditugun arrazoiengatik. Horiek horrela, atal honetan
|
euskararako
prestatu diren hiru urrats inkrementaletan oinarritutako metodoak azalduko ditugu, orotariko analizatzailea lortu ahal izateko, hau da, sendoa eta gainsorkuntzarik txikienarekin.
|
|
|
Alomorfoak eta diakritikoak erabiltzea ez da gomendagarria, baina batzuetan oso zaila da ekiditea. Azaldu halako kasuren bat
|
euskararako
.
|
|
2003
|
|
|
beldurrak gainditu, ahozko harremanetan inertzia puskatu eta dauden oztopoak identifikatu. Badira lotsa sentitzen dutenak, badira harremanak beti erdaraz izan eta
|
euskararako
jauzia emateko arazoa dutenak, badira... era askotako mugak.
|
|
|
Saio bilduma horretan kritika zorrotza egiten du bere aldiko
|
euskararako
itzulpenei buruz, eta erizpide metodologiko zehatzak finkatu ere bai itzulpen literarioetan jagon beharrekotzat. Obra berean Moby Dick elaberriko kapitulu bat eskaintzen digu euskaraz itzulpen eredu gisa.
|
|
2005
|
|
|
Edonola, zientzialariei ezin eska dakieke beren esparruko gaiez ikertzeaz eta
|
euskararako
bide berriak urratzeaz gain, hizkuntzalaritzaren esparru des berdinetan gertatzen diren aurrerapenen berri izan dezaten, haien jardueran kontuan hartu ahal izateko. Ezinbestekoa da hizkuntzalarien eta zientzialarien
|
|
|
269} eta Real Academia Española (1973: 502}, eta
|
euskararako
Makazaga (1996: 76} eta Garzia (1998:
|
|
2006
|
|
|
Kapitulu honen
|
euskararako
itzulpena, Ana Azkargorta psikologoak egina da.
|
|
|
Kapitulu honen
|
euskararako
itzulpena, Aloña Goiburu psikologoak egin du.
|
|
|
Kapitulu honen
|
euskararako
itzulpena, Ana Azkargorta psikologoak egin du.
|
|
|
Itsasadarreko uretan islatzen diren irudiek osatzen dute lana, gaztelaniazko eta euskarazko demaklazio poetiko ezberdinekin. Ricardo Odriozola konpositore, biolinista eta Bergeneko (Norvegia) Unibertsitateko Musika Eskolako irakasleak sortu eta interpretatu du musika, eta
|
euskararako
moldaketa Joxerra Gartziak egin du.
|
|
2007
|
|
|
" Hastapenean herriko etxeen galderei erantzutea", era berean, herri elkargoko eskolak, elkarteak eta enpresak laguntzea ere bere betebeharra da. Otsailetik oraintsu arte frantsesetik
|
euskararako
itzulpenetan buru belarri ibili da Olaizola, herriko etxeak apurka euren dokumentuak bi hizkuntzetan jartzeko ohitura hartzen ari diren seinale. " Hala ere, hori pixka bat kezkagarria zen, niretzat arranguragarria, zeren eta ikusten nituen gainerako teknikariak, denbora gehiagorekin beste gauza batzuk bultzatzeko".
|
|
|
Ez ordea azterketa egiteko jarraitutako metodologiarekin eta are gutxiago eratutako sailkapen eta kalifikazioekin, Altsasukoa barne, baina bigarren mailako eztabaida da hori. Altsasuarron beharrei erantzungo dien hizkuntza politika abiarazi beharra dugu; giza baliabideak jarri eta egun
|
euskararako
udalak jartzen dituen diru guztien azterketa serioa eta zehatza egin beharra dauka Altsasuko udalak.Ezin dugu orain arte bezala jarraitu: udalak heldu behar dio udalaren eta herriaren normalizazioari gogoz, eta mankomunitateak Sakanako udalen artean egin beharrekoak koordinatu eta bateratu, baina normalizazioaren pisua eta ardura udalak izan behar du.
|
|
|
Azken helburua
|
euskararako
hain beharrezko eta onuragarri izan daitezkeen sistema automatikoak egitea edo egiten laguntzea da, teknologia berrien eragina hizkuntzan ahalik eta onena izan dadin.
|
|
2008
|
|
|
Ahotsa edo hizketaren sintesia eta ezagutza: Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak hitzarmena izenpetu zuen Nuance enpresarekin (lehen Scansoft)
|
euskararako
motoreak garatzeko www.nuance.com.
|
|
|
Baina modulu bi horiek etengabe martxan edukitzeak konputagailu asko eta handiak behar ditu; gainera Interneten dauden testu guztiak lematizatuta edukitzea ere lan mardula izan daiteke. Zailtasun horiek direla eta oso konplexu litzateke web bilatzaile oso bat eraikitzea
|
euskararako
. Elebila k indexazioa eta hitz osoen bilaketa egiten dituen Web bilatzaile estandar bat erabiltzen du (MSN), baina horren gainean programa konplexuago dago.
|
|
|
300 hizkuntzarako zerbitzuak daude hor. Argi dago baina munduko hiztegi zerbitzu guztiak ez daudela,
|
euskararako
daudenak ez dira hamarrera ailegatzen eta www.hiztegia.net
|
|
|
Aipatzeko modukoa da CorpEus eta Co3 proiektuetan hizkuntza teknologien beste alor batzuetarako (informazio bilaketarako, adibidez) oso baliagarriak diren aurrerapenak lortu direla. Bi proiektu horiek Interneteko bilatzaileak erabili behar dituzte ezinbestean, eta ezagunak dira bilatzaileak
|
euskararako
ez direla oso egokiak. Batetik, morfologia aberatseko beste hizkuntzetan bezala, ezinbestekoa da bilaketa lema bidez egitea emaitza onak lortzeko, eta hori ez dute egiten.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak bultzatutako egitasmoak ere bultzatuko du arlo hau. Edozein kasutan argi eduki behar da egungo baliabideekin ia ezinezkoa dela
|
euskararako
zabalkundeko itzulpen automatikoa lortzea epe laburrean.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak bultzatutako egitasmoak ere bultzatuko du arlo hau. Edozein kasutan argi eduki behar da egungo baliabideekin ia ezinezkoa dela
|
euskararako
zabalkundeko itzulpen automatikoa lortzea epe laburrean. Baina domeinu jakinetarako eta asimilaziorako oso gauza interesgarriak egin daitezkeelakoan gaude, beti ere modu koordinatuan eta plangintza baten arabera lan egiten bada.
|
|
|
Beraz, derrigorrezko baldintza da egitasmo hauek testuinguru zabalago batean kokatzea. Testuinguru horretan
|
euskararako
analizatzaile/ sortzaile zehatzagoak eta baliabide lexikal, morfologiko zein semantiko aberatsagoak bultzatu dira. 2 Ildo beretik arestian aipatu den itzulpen memorien bilduma lehentasun handiko helburua da, baliabide hori giltza baita etorkizuneko tresnen kalitateari begira.
|
|
|
Artikulu honetan,
|
euskararako
hizketa teknologiak garatzen diharduten zenbait talderen aurkezpena egingo dugu lehendabizi. Ondoren, teknologia horiek gauzatzeko gaur egun ditugun ahots baliabideak aztertuko ditugu, betiere teknologia vs. baliabideak bikoa kontuan izanda; datu baseak nola egiten diren eta non eskuratu daitezkeen ere ikusiko dugu.
|
|
|
Resources Association) elkarteak (http://www.elra.info/) komertzializatzen dituzte. Hona hemen
|
euskararako
zer aurkitzen dugun, ELRAren web gunera joz gero:
|
|
|
Elkarrizketa gidatuetarako baliatzen dira, batez ere; adibidez, telefono bidezko elkarrizketa automatikoak egiteko, edo ordenagailu batekin agindu bidez komunikatzeko. Halako aplikazioak egiteko teknologia badago
|
euskararako
, eta, baliabideei dagokienez, Basque FDB eta MDB datu baseak (telefono bidezko aplikazioetarako) eta ASR datu basea (mikrofono bidezko aplikazioetarako) erabil daitezke, betiere euskara estandarrean jarduteko. Dena dela, teknologia eta baliabideak prest
|
|
|
Euskal Herriko administrazioei dagokienez, aipagarriak dira Eusko Jaurlaritzak eta, maila xumeago batean, Bizkaiko Foru Aldundiak
|
euskararako
teknologiak garatzeko egin zituzten ekimenak. Eusko Jaurlaritzaren Industria Sailak, hizkuntza ingeniaritzaren alorra interes estrategikoko ikerketa lerro izendatuta, Hizking 21 proiektua finantzatu zuen 20022005 bitartean, Etortek programaren bidez. Konputagailuak eta sareak eguneroko bizimoduan txertatu ahal izateko teknologiak sortzea zen proiektuaren helburu nagusia, eta lehentasuna eman zitzaion erabiltzaileei euskaraz egiteko aukera emango zieten aplikazioak sortzeari, hizkuntza hedatuenen tresnak euskaraz ere izan zitezen.
|
|
|
Kontuan izatekoa da, bestalde, oso urria dela
|
euskararako
teknologien eskariaeguru asko gaur egungo hizkuntza politikaren ondorio praktikoa, eta horrek ere ez du batere errazten ikerketarako baldintza egokiak sortzeko beharra. Administrazioek zeregin handia dute gai honetan ere.
|
|
|
Orokorrean, azken artikuluak
|
euskararako
eta euskal komunitaterako nahiko egoera ezkorra adierazten digula esan dezakegu, bizindar teoriaren arabera behintzat. Bestalde, aurreko artikuluetan euskararen inguruko gaietan esaten direnak ere kontuan hartuz, nahiko atzematen direla ere ikusi dugu.
|
|
|
24 Baina izen bihur daitezkeen adjektiboak bihur ez daitezkeenetatik bereizteko baliatzen dituen frogak (test de la «sustantiva ción valorativa») ez bide dirudi
|
euskararako
balio dutenik (gazt. es aficionado/ es un aficionado), eusk.: * zale bat da.
|
|
|
Eusebio, lanbidez, Lekeitioko nautika eskolako irakaslea zen, baina euskarazko olerkiak idazteko zaletasuna ere bazuen, orobat musikarakoa. Semeak, bada, etxetik jaso zituen
|
euskararako
eta musikarako joera. Nolanahi ere, Eusebio laster hil zen, Resurreccionek bederatzi urte eskas zituenean.
|
|
|
Amaitzeko eskerrak
|
euskararako
egokitzapen honen hizkuntza orrazketak egin dizkigun Asier Irizar lankideari.
|
|
|
Hemen aurkezten dugun ikerketaren asmoa ingelesez sortutako MacArthur Bates Communicative Development Inventories (Fenson eta beste, 1993) tresnaren
|
euskararako
egokitzapena egitea izan da, guk Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrenda (KGNZ) izendatu duguna. Tresna honen helburu nagusia haurren hizkuntza eta komunikazio garapen goiztiarra neurtzea da, eta gurean euskara bereganatzen ari direnena neurtzea izan da helburu hori.
|
|
|
Hirugarren atalean, tresnaren balizko aplikazio klinikoa eta ikerkuntzarako erabilera aztertzen dira. Laugarren atalean, tresnaren
|
euskararako
egokitzapenaren garapena azaltzen da; zein bideri jarraitu zaion, hartutako zenbait erabaki, eta tresnaren fidagarritasuna eta baliagarritasuna testatzeko egindako frogak eta emaitzak, baita ikerketaren emaitza nagusiak ere. Bosgarren atalean, korpus osoko haurren pertzentilak daude, adinaren eta sexuaren arabera antolatuta.
|
|
|
Communicative Development Inventories tresnaren
|
euskararako
egokitzapena, Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrendaren prestaketa lanak 2000n hasi ziren. Galdetegiak moldatu ondoren, datu bilketari ekin zitzaion 2001 urtean.
|
|
|
Ondoren, 2004an, eta bereziki 2005ean, euskarazko KGNZ bien fidagarritasuna eta baliagarritasuna neurtzeko lanak egin dira, estandarizatutako edozein testek bezala
|
euskararako
egokitzapenak ere beharrezkoa baitzuen froga horiek gainditzea (ikus 4.7 eta 4.8 azpiatalak).
|
|
|
4.41 taulan testaren beste hizkuntzetarako egokitzapen batzuetako emaitzak eta gureak konparatzen dira. Ikus daitekeenez,
|
euskararako
egokitzapenak gainerako bertsioek adinako fidagarritasuna erakusten du.
|
|
|
Testaren beste hizkuntzetarako egokitzapen batzuetako emaitzak eta
|
euskararako
egokitzapenarenak 4.44 taulan konparatzen dira. Ikus daitekeenez, euskararako egokitzapenaren bidez lortutako puntuazioek gainerako bertsioek adinako egonkortasuna erakusten dute.
|
|
|
Testaren beste hizkuntzetarako egokitzapen batzuetako emaitzak eta euskararako egokitzapenarenak 4.44 taulan konparatzen dira. Ikus daitekeenez,
|
euskararako
egokitzapenaren bidez lortutako puntuazioek gainerako bertsioek adinako egonkortasuna erakusten dute.
|
|
|
Apple etxearen sistema eragilearen kasua bitxia da benetan. Apple ek berak ez zuen
|
euskararako
interfaze paketerik eskaintzen, baina lokalizazioak egiteko aukera ematen zuen. Hori ikusita, uskal maczale batzuek euskaratu eta sarean guztientzat eskuragarri jarri zuten.
|
|
|
Baina handik denbora gutxira, Apple etik mezu bat jaso zuten:
|
euskararako
egin zuten lokalizazioa saretik kentzeko eskatu zieten. Horrela egiten ez bazuten, legezko bideak hasiko zituztela haien aurka.
|
|
|
Ama hizkuntza,
|
euskararako
atea
|
|
|
Liburu hau ere arrakastatsua gertatu zen eta hainbat hizkuntzatara itzuli zen; gure gertukoenak soilik aipatzearren, frantsesera, gaztelerara eta alemanerara. Gaur aurkeztuko den" Biokimikaren Oinarriak" deritzon" Principles of Biochemistry" ren
|
euskararako
itzulpenarekin, gizarte aurreratuenetan gai honetaz jardutean erabiltzen diren hizkerekin euskara zientifiko teknikoa homologatzeko ahaleginetan, zalantzarik gabe esan daiteke aurreranzko urrats oso garrantzitsua eman dugula.
|
|
|
Dekalogo hori bost ataletan laburbil genezake: hezkuntzan, ikasleak eta ikasketak egiaz euskalduntzea; herri aginteetan (gobernu, aldundi, udal), euskararen saila, bereizia, gobernu egituraren gailurrean kokatzea, erabaki estrategikoa izan baitaiteke hizkuntza politika indartsu bezain integratzailea gauzatzeko, administrazioa euskalduntzeko eta
|
euskararako
aurrekontu egokiak lortzeko; alor sozioekonomikoa eta jende heldua euskalduntzea; hedabideetan euskara kuotak ezartzea; eta gaztelaniari aitortzen zaion ezagutu beharrezkotasuna euskarari ere aitortzea Euskal Herrian, horren berezko eta lehentasunezko hizkuntza izateko eskubidea duelako.
|
|
2009
|
|
|
Izan ere, behin eta berriz soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain entzun dugu euskarak lan arloan gabezia handiak dituela, euskararen normalkuntzarako eremu zaila dela... Baina gabezia eta zailtasun horiek gorabehera, uste dugu hamaika esperientzia interesgarri badirela baliagarri izan daitezkeenak enpresa eta erakundeen
|
euskararako
jauzia nola egin ikusteko.
|
|
|
Bertsio berrituan bi ezaugarri nabarmen daitezke: batetik gaztelaniatik
|
euskararako
itzultzailea hobetu da, 2006an aurkeztu zen prototipoaren bertsio berritua da eta itzulpenen kalitatean nabarmen hobetu da; bestetik, euskaratik gaztelaniarako itzultzailearen lehen prototipoa sortu da. Bi itzultzaileak www.opentrad.com webgunean erabil daitezke, doan.
|
|
|
Diru eta giza baliabideak ere mugatuak ditugu. Edonola ere,
|
euskararako
liberaturik ez gauden arren, ahalik eta gehien saiatzen gara geure lanean.
|
|
|
Michail Gorbatschow; ca: Mikhaïl Gorbatxov;... Hizkuntza bakoitzak bere sistema, bere transkripzio praktikoa, erabiltzen du, hizkuntza bakoitzaren grafiara eta ahoskerara moldatua.Nazioarteko sistema onarturik ezean, bide hori hobetsi du Euskaltzaindiak
|
euskararako
, hau da, euskararako transkripzio praktiko bat erabiltzea. Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere.
|
|
|
Michail Gorbatschow; ca: Mikhaïl Gorbatxov;... Hizkuntza bakoitzak bere sistema, bere transkripzio praktikoa, erabiltzen du, hizkuntza bakoitzaren grafiara eta ahoskerara moldatua.Nazioarteko sistema onarturik ezean, bide hori hobetsi du Euskaltzaindiak euskararako, hau da,
|
euskararako
transkripzio praktiko bat erabiltzea. Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere.
|
|
|
Mikhaïl Gorbatxov;... Hizkuntza bakoitzak bere sistema, bere transkripzio praktikoa, erabiltzen du, hizkuntza bakoitzaren grafiara eta ahoskerara moldatua.Nazioarteko sistema onarturik ezean, bide hori hobetsi du Euskaltzaindiak euskararako, hau da, euskararako transkripzio praktiko bat erabiltzea. Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan
|
euskararako
transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere. Horregatik, jatorrizko hizkuntza aurrean izanik, gure inguruko hizkuntzen transkripzio praktikoak azterturik, eta nazioarteko sistema ere kontuan izanik, euskararako transkripzio sistema praktiko bat arautu du Euskaltzaindiak, eta 156 araua plazaratu(
|
|
|
Erabaki hori hartzeko orduan, xehe aztertu du azken urteotako erabilera, eta argi ikusten da euskal entziklopedietan, euskarazko komunikabideetan eta euskarazko eskola liburuetan eta literaturan euskararako transkripzio praktikoaren bidea guztiz hedaturik dagoela, transkripzio praktikoa gauzatzeko orduan kasu gutxi batzuetan aldaera bat baino gehiago ikusten bada ere. Horregatik, jatorrizko hizkuntza aurrean izanik, gure inguruko hizkuntzen transkripzio praktikoak azterturik, eta nazioarteko sistema ere kontuan izanik,
|
euskararako
transkripzio sistema praktiko bat arautu du Euskaltzaindiak, eta 156 araua plazaratu(
|
|
|
Komunikabideetan, literaturan, irakaskuntza ez espezializatuan eta, oro har, dibulgazioan, hau da, eguneroko erabileran, arau honetan ematen diren
|
euskararako
transkripzio praktikoak.
|
|
|
Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere. Hala, gaztelaniazko, frantsesezko edo ingelesezko testu bat aurrean izanik, nahiz eta alfabeto zirilikoan idatzitako jatorrizko hitza eskura ez izan, erraza da
|
euskararako
transkripzio praktikoaren arabera zer grafia dagokion jakitea.
|
|
|
Tuenti, beraz,
|
euskararako
jauzia egiten, baina bada sorreratik euskaraz sorturiko nerabeentzako sare sozial bat ere: Zugaz.com, 2009an sortua137 Hona zelan aurkezten duen bere burua webgunean138:
|
|
|
(?) zinemako bikoiztea eta banatzea babesteko politikaren irismena oso mugatua da oraindik, eta ez du haurren atalaren eta hezkuntzaren esparruko banaketaren muga gainditzea lortu. Horretan eragina izango du, agian, ETBren emisioen politikaren bilakaerak, hasieran
|
euskararako
bikoiztea masiboa eta euskarazko emisioak erregularrak izan ostean, euskarazko kanalean film luzerik ia bat ere ez ematera igaro baita, eta horrela zaila da filmak euskaraz ikusi eta entzuteko ohitura sortzea.
|
|
|
«Matematikako zeinuak eta sinboloak zientzia fisikoetan eta teknologian erabiltzeko». Izatez,
|
euskararako
egokitzapenerako egin behar dugun gauza bakarra, araua bere horretan onartzea da, osorik.
|
|
|
Bestalde, mundu osoko zientzialarien arteko komunikazioa funtsezkoa da gaur egun; horregatik, hizkuntzen arteko mugak gainditzeko, aspaldidanik hasita, zientzialariek sinbolo bidezko kode idatzi bat adostu dute, mundu osorako era berean balio duena. Lan honetan, arazoaren azterketa eskematiko bat egin ondoren, zenbait gomendio egiten dira nazioarteko sinboloak
|
euskararako
egokitzeko.
|
|
|
3 Nazioarteko arauak, mundu osorako emanak izanik,
|
euskararako
ere badira
|
|
|
Badakigu bidea hau dela:
|
euskararako
eta euskal kulturarako bidea erraztea etorkin helduei, adierazi du Azkaratek.
|
|
|
Gai izango al gara euskal hiztunak ohar gaitezen euskal herritar elebakarrak
|
euskararako
irabazi egin behar ditugula, eta irabazteko bide bakarra dela euskararen mundua (k) erakargarri egitea?
|
|
2010
|
|
|
Badirudi argitaletxeak
|
euskararako
itzulpenen aldeko apustua egiten ari direla azkenaldian. Asteon izan dugu azken adibidearen berri egunkari honetan bertan:
|
|
|
Pozten naiz liburu honen alderdi poetikoa zuretzat eder gertatu izana, horrek esan nahi baitu jatorrizko testuaren edertasuna ez dela osoki galdu frantsesetik
|
euskararako
bidean. Karlos del Olmoren iritziari dagokionez, berriz, ados nago bere oharrarekin salbu barrokismoaren kontuan.
|
|
|
Horretarako bide bakarra dago:
|
euskararako
bikoizketa indartzea. Azken urteetan, baina, filmak falta dira euskaraz, eta zinema aretoetan lehiatu ezin daitekeenez, berebizikoa da telebista publikoak garai bateko Zineoro saioaren moldeko ekimenak martxan jartzea.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko gizartearen
|
euskararako
beharrak aldatuko ote diren. Hortan da gakoa.
|
|
|
1.2 euskararen estatusa eta nafarroako gobernuaren hizkuntza politika nafarroako gobernuaren hizkuntza politikaren arloan bi garai bereizi behar ditugu
|
euskararako
ekimenak, hala politikoak nola sozialak, markatu dituztenak. (1) Lehen garai bat, 1986tik 1999 bitartean, Euskarari buruzko Foru Legea zenbait arlotan garatzea ekarri zuena. euskararen aldeko politika garbirik inoiz egin ez bazuen ere, orduko hizkuntza politikarako zuzendaritza nagusiak sustapen epelaren zenbait lan bederen burutu zituen.
|
|
|
2000 urtetik nola edo hala euskararen hedapena gelditu nahi zuen diskurtso instituzional horrek bi jomuga nagusi izan ditu, nire irudiko: (1)
|
euskararako
motibazio pragmatikoa ahultzea euskaldunen hazkunde demografikoa gelditzeko; eta (2) euskararako motibazio identitarioetarako lekurik ez uztea euskararen eskaera eta aldarrikapen soziala politikoki zuzena ez den jarrera politiko zibikotzat agertzeko: marjinala, nafartasunaren mehatxagarria, susmopekoa eta bake soziala gaiztotzen duena (kasares 2003).
|
|
|
2000 urtetik nola edo hala euskararen hedapena gelditu nahi zuen diskurtso instituzional horrek bi jomuga nagusi izan ditu, nire irudiko: (1) euskararako motibazio pragmatikoa ahultzea euskaldunen hazkunde demografikoa gelditzeko; eta (2)
|
euskararako
motibazio identitarioetarako lekurik ez uztea euskararen eskaera eta aldarrikapen soziala politikoki zuzena ez den jarrera politiko zibikotzat agertzeko: marjinala, nafartasunaren mehatxagarria, susmopekoa eta bake soziala gaiztotzen duena (kasares 2003).
|
|
|
2007an nafarroako gobernuak euskararekiko hizkuntza politikaz arduratzeko euskarabidea sortu zuen. baina erakunde berria sortzeak ez du hizkuntza politikan aldaketarik ekarri eta bere bidez, hain zuzen, eragin ditu Foru gobernuak inoizko murrizketarik handienak
|
euskararako
diru laguntza publikoetan (euskarazko hedabideei, aisialdi programei, toki entitateetako zerbitzu tekniko eta kultura jarduerei...). bertzalde, nafarroako parlamentuan euskararen estatusaren inguruko eztabaida etengabea izan da. behin eta berriz errepikatu dira legeak ezarritako zonifikazioa aldatzeko edota bertan behera uzteko ekimenak. halere, 2010 artio ez da aski indar politikorik bildu zonif... iruñerriko lau udalerri (aranguren, beraskoain, galar eta noain elortzibar) eremu ez euskaldunetik eremu mistora aldatzea.
|
|
|
Baina erakunde berria sortzeak ez du hizkuntza politikan aldaketarik ekarri eta bere bidez, hain zuzen, eragin ditu Foru gobernuak inoizko murrizketarik handienak
|
euskararako
diru laguntza publikoetan (euskarazko hedabideei, aisialdi programei, toki entitateetako zerbitzu tekniko eta kultura jarduerei...).
|
|
|
ez du helduak euskalduntzeko plan berezirik egin, ez izan litezkeen eskaera guztiei erantzuteko bitartekorik jarri, ez eta motibazio kanpainarik antolatu ere. azken 20 urteotan ikasle kopurua eta ikasteko erritmoa apaldu dira eta, neurri handi batean, helduen euskalduntzea euskal hiztun berriak sortzeko indarra galduz joan da (aleman 2010). euskara kualitatiboki oso gizarte esparru jakinetan da hizkuntza ohikoa eta bertze esparru anitzetan ia ez du tokirik. adibidez, hezkuntza da euskara ohiko samarra den esparruetako bat, baina horretan ere ez homogeneoki. ...mo berezia izan du. nafarroako euskaldunoi prestakuntza aukera berberak ematea eta, oro har, elebitasun soziala begi onez ikusten ez dutenek nupen euskaraz ikasi ahal izateari mugak jarri nahi izan dizkiote, nahiz eta nupeko ikasleen artean gero eta euskaldun gehiago izan. azken urteotan egoerak hobera egin du hala euskarazko eskaintza akademikoan nola irakasle euskaldunen kopuruan. gerora begira,
|
euskararako
estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: teknologia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze. biak funtsezkoak dira egungo (eta etorkizuneko) komunikazio bideetan euskarak bere tokia izan dezan; eta bietan da nabarmena nafarroako gobernuaren ekimen positiborik eza. hedabideei dagokienez, azken bi hamarkadetan herri ekimenak sortutako irrati eta aldizkariak ugaldu dira nafarroa osoan, Mendialdean batik bat. euskarazko telebistak ere sortu dira6 baina Foru komunitate osorako euskarazko hedabide azpiegitura publikorik ez dago eta eaeko eitb kate publikoek betetzen dute, hein handi batean, hutsune hori. azken urteotan kate pribatuak berretu dira baina batek ere ez du nafarroako ikus entzunezko kontseiluak ezarritako euskarazko kuota betetzen. bertzalde, 2010ean gertatu den itzaltze analogikoaz geroztik, nafarroan ezin da etb lurreko telebista digitalaren bidez hartu eta lehenagoko molde analogikoan segitzen da etb1 eta etb2 ikusten, noiz artio argi ez dagoela (etb3, haur gazte katea, ez da nafarroan hartzen). alde horretatik, orain duela 20 urte baino makurrago daude nafar euskaldunak, telebista kateak gero eta gehiago diren bitartean, nafarroan telebista euskaraz ikusi ahal izatea kolokan dago. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea:
|
|
|
Maila akademikoetan gora egin ahala euskararen eskaintza txikiagoa izaten da. alde horretatik, esparru horretan unibertsitatea da euskarak estrategikoki ziurtatua lukeen arloa. unibertsitatea irakaskuntzaren ibilbidearen azken maila da, euskara hezkuntzan sartze prozesuari zentzu eta dimentsio pragmatiko osoa ematen dion goi urratsa. gurean nafarroako unibertsitate publikoak du horretan zeregin handia. nup 1987an sortu zen eta harrezkero euskararen estatusaren eztabaida publikoan protagonismo berezia izan du. nafarroako euskaldunoi prestakuntza aukera berberak ematea eta, oro har, elebitasun soziala begi onez ikusten ez dutenek nupen euskaraz ikasi ahal izateari mugak jarri nahi izan dizkiote, nahiz eta nupeko ikasleen artean gero eta euskaldun gehiago izan. azken urteotan egoerak hobera egin du hala euskarazko eskaintza akademikoan nola irakasle euskaldunen kopuruan. gerora begira, euskararako estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: ...da etb lurreko telebista digitalaren bidez hartu eta lehenagoko molde analogikoan segitzen da etb1 eta etb2 ikusten, noiz artio argi ez dagoela (etb3, haur gazte katea, ez da nafarroan hartzen). alde horretatik, orain duela 20 urte baino makurrago daude nafar euskaldunak, telebista kateak gero eta gehiago diren bitartean, nafarroan telebista euskaraz ikusi ahal izatea kolokan dago. gerora begira,
|
euskararako
estrategikoak izanda ere horietatik at geratzeko arriskua duten esparruak merezi du aipatzea: teknologia berriak eta hedabideak, bertzeak bertze.
|
|
|
Euskara asko gustatzen zaidan hizkuntza bat da, baina azken urte hauetan asko galdu dudala nabaritu dut, bakarrik eskolan erabiltzen dudalako, eta hori aldatzea gustatuko litzaidake. euskararen egoera higatuago dagoen eskualde horietan euskaldunen dentsitatea %50etik behera dago (ultzaman [alkotz eta iraizotz] %50 inguru euskaldun eta altsasun %20). aurreko herrietako hiztunen bizipenekin antzekotasun handiak badira ere, ultzama eta altsasuko gazte horien adierazpenetan hasten dira sumatzen eremu erdalduneko gazteek maiz azalduko dituztenak: euskaraz egiteko ohitura falta dute, egitea kostatzen zaie, hizkuntza gaitasunari eusteko zailtasunak dituzte eta euskara galtzeari beldur diote. ikusi dugun bezala, Mendialdea —eremu euskalduna— ez da
|
euskararako
eremu homogeneoa. herri euskaldunak daude, familia euskaldunbeteak eta haurtzaroan etxe auzoko giro euskaldun petoa izan duten gazteak. baina familia euskaldun ez osoak ere badira, bertikalki —belaunez belaun— euskararen eten jarraipenaren haustura loturak izan dituztenak eta horizontalki —belaunaldi berekoen artean— euskara dakitenak eta ez dakitenak dituztenak (bikotekideen ... 1 atalean aipatu bezala, kale neurketek eta inkesta soziolinguistikoek Mendialdeko gazte horien euskararen erabilera positiboki nabarmendu dute, gazte anitzek adinkideekiko harremanak euskaraz eratu baitituzte. euskal gazteen hizkuntza erabilerari eragiten dioten faktoreen gaineko ikerketa batek (Soziolinguistika klusterra et al. 2009) iradoki duenez, faktore horien arteko elkarreragina konplexua bada ere (maila indibidualean, mikrosozialean eta makrosozialean), agerikoa da haurtzaroko hizkuntza bizipenek eta ohiturek, elebidunen hizkuntza gaitasun erlatiboak eta hizkuntzaren pertzepzioek, bertzeak bertze, duten garrantzia.
|
|
|
Francorena esplikatu zigun egunean ere hizkuntzez mintzatu zitzaigun. Ez dut gogoratzen nola egin zuen Francorengandik
|
euskararako
bidea, baina gogoan dut hotsandiz errepikatu zigula etxean beti euskaraz egin behar genuela, oso gutxi ginela euskaraz egiten genuenok eta guri zegokigula hizkuntza gordetzea.
|
|
|
Erret Seminarioa, orobat, ez zen aurrerakoia izan hizkuntzaren plagintzan:
|
euskararako
ez zuen proiekturik artikulatzen jakin, Elizako eduki moraletatik haratago (Oyharçabal 2001: 37) 10.
|
|
|
Horrela, aurkezten dira 2.811 haur euskaldunen komunikazio garapenaren hainbat alderdiren datuak. Datuak bildu ziren MacArthur Bates Communicative Development Inventories tresna erabiliz, haren
|
euskararako
egokitzapenaren bertsio luzea eta laburra (Komunikazio Garapena Neurtzeko Zerrenda). Emaitzek erakusten dute generoaren eragina txikia dela 8 hilabete tartean.
|
|
|
Kanpoko seminarioekin harremanetan jarri ziren sortzaileak, eta guk jarraitu egin genuen noski. Horrek euskaltzaleen sare bat sortu zuen, idazketarako,
|
euskararako
. Izan ere, beste etxe horietan ere aldizkari berriak sortuko ziren berehala.
|