|
2005
|
|
|
Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua. Bihoazkie
|
nire
eskerrik handienak eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
Errepublika zer den ez dakienari (bis) Huna hots
|
nik
egia: denek nausi nahi Dugun errepika:
|
|
|
Oro har, euskal subjektua euskal historia burutzerakoan nabarmenago asmatu dela esango nuke.
|
Nire
ustez, XXI. mendeari begira horixe dugu erronka nagusia, euskal historia burutzera koan euskal subjektuaren ikuspegitik abiatzea euskal erreferentzi sarearen munduan zehar igarotzea geure gogoeta historikoa. Nahi eta ez, denok abia tzen gara presupuesto jakin batzuetan oinarriturik eta ona izaten da ezagutzea norberaren maparen koordenadak zeintzuk diren.
|
|
|
Bestalde, Euskal Herri mendebaldea Cantabriaren nortasunez jabeturik agertzen zen, nolabait ikuspegi vaskonikoari kontrajarririk.Errenazimientu garaian, euskaldunak, frantziar eta espainiar inperio nagusien baitan ageri ziren. Nafarroa, indarraren poderioz sarturik Espainiako erresuman eta Louis XIII.a, Frantziako eta Nafarroako errege iza
|
nik
, bere borondatez eta Donapaleun bildu ziren jaunek aurkako iritzia ager tu arren, Nafarroa Beherea Frantziako koroako parte bihurtu zuen. Kontestuhorretan bizi zen A. Oihenart eta bere Notitia utriusque Vasconiae histori lana, LARRAMENDI, M., Diccionario trilingüe del Castellano, Bascuence y Latín.
|
|
|
Baina ez ditugu nahastu behar biak.
|
Ni
neuk hemen historia zientzia bezala lantzen zutenen historiografía ibilbidea landuko dut. Beste gai bat litzateke, politikari eta fikziozko literatu ra idazten zutenen arteko ikuspegi historikoaren azterketa.Dena dela, aldaketa nagusia, XX. mendearen lehen herenean gihartu zen.
|
|
|
Horregatik historia nazionalaren ikuspegira ezin daiteke makurtu edo soildu, ezin dugu guztia ekintza guztiak euskal abertzale versus beste abertzale ikuspegira lerrotu edo eskema dikotomikoan Espainiako historiaren ispiluan arakatu. Herri baten fenomenología aberatsa dugu eta
|
nire
ustez ez da sinplifikatu edo ahuldu behar gizarte aberatsaren historia, dinamika interpre tatzaile eta diskursibo bakarrera. Ezkutatu ere ez, ez balego bezala.
|
|
|
Ahulak gara eta Espainia gertatzen da; sarritan, erreferentzi gune bakarra balitz beza la.
|
Nire
ustez, Europako ikuspegia irabazi genuke, azterketa konpa ratiboak eginez, ikusiaz historia ez dela gertatu halabeharrez, aukeren arteko alternatibak sortuz joan dela baizik. Beraz, determinismo eta legitimazio sozial eta politiko gehiegi nabari da azterketa gaiak egiteko orduan.
|
|
|
Eremu urria bai, baina diskurritzeko aukera zabalagoa agian.
|
Nire
esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka handia izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
«.., honelako testuak laguntzen ari al dira, ala traba ari dira gertatzen euskara lantzeko, gure hizkuntza egoera normaltzeko lanean?
|
Nik
egia esan dudak ditut... > >.
|
|
|
Bere omenez idazteko ohorea egikeran zer aukeratu? Bada, ezinbestez euskara batuaren azentua izan behar da,
|
nire
honen gaia, atzera begira barik, etorkizuna gogotan.
|
|
|
(20) ko (s) katik (etorri) (B2; 00; iturria: Zubiri 1997); bixiketati (k) erori (B2; 01; iturria: Zubiri1997); erori (eg) ingolagainetik (E2; 11; iturria: Zubiri 1997); lehensoloti (k) (etorrinaiz) (O2; 01);
|
ni
baka (r) ri (k) bajatu eskilarati (k) (O 2; 01); belarritik hartuta (M
|
|
|
(25)
|
ni
Mikel (en) bixiketatik e (z) to (t) (e) rori (B2; 01; iturria: Zubiri
|
|
|
Hain luze daramagun guduka horren xehetasunetan sartu gabe, egundai notik Iparraldearen historiak kezkatu duen Txillardegi adiskidearen ohoretan nahi nituzke orain hemen XX. mende honetako bi gertakari soil aipatu: lehe na 1919an, 14 gerlaren ondotik, Frantzia garaile handios atera zelarik; bigarrena, berriz, 1941ean, 40eko erauntsiaren ondorioz, Frantzia hura bera suntsitua ikusi genuelarik, bi gertakariak Iparraldean gertatuak, eta euskara guti dakiten gure historialariek,
|
nik
dakidala, ez bilduak.
|
|
|
Neure esker ona agertu nahi dut hemen Azkue Bibliotekako Josune Olabarria adiskide onak eman didan laguntzagatik. Koldo Zuazok
|
nire
lan honen lehen idatzaldia irakurri zuen eta ohar jakingarriak egin.
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da
|
niretzat
, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta berak euskararen alde egindako lanak nire eta denon aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian.
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da niretzat, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta berak euskararen alde egindako lanak
|
nire
eta denon aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian.
|
|
|
euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra.
|
Nire aldetik
sentimendu horiek publikoki azaltzeko prestatu dut ikerketa hau, ezagutzen ez den gaiaren berritasunagatik nire adiskideari proposatu nionean interesgarria iruditu zitzaiona.
|
|
|
euskararen inguruan idatzitako ia mila izenburu katalogatzen dira eta emaitza baliotsu honek sorrarazten du mirespena eta euskaldunon aldetik esker ona aitortu beharra. Nire aldetik sentimendu horiek publikoki azaltzeko prestatu dut ikerketa hau, ezagutzen ez den gaiaren berritasunagatik
|
nire
adiskideari proposatu nionean interesgarria iruditu zitzaiona.
|
|
|
A Urbino oda ere urte berean idatzi zuen. Ikus
|
nire
Bibliografia Bonapartiana, 321, 319 fitxak.
|
|
|
Agiri hauek ematen ditut hemen,
|
nik
dakidanetik, inon argitaratu ez direlako eta Bonaparteri buruz xehetasun interesgarri ez ezagunak ematen dituztelako.
|
|
|
kapen honetan ikusten denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak erabiliz. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina
|
nire
lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
' Zenbakiak
|
nire
Bibliografia Bonapartiana liburuan dialekto bakoitzari xehetasun gehiago ematen dioten fitxenak dira.
|
|
|
|
Nire
erlojua gelditu egin da inoiz, baina bestela, ez dit inolako arazorik sortarazi hogeita hamabost urteotan
|
|
|
besteak beste, honetarako jaio nauk
|
ni
19
|
|
|
Como se comprenderá no se puede hacer,
|
ni
tendría mayor objeto, un recuento por así decir mecánico de los préstamos latinos concepto en el que vamos a subsumir también lo románico en vasco: las cifras, absolutas o rela tivas, que a veces se suelen presentar no son más que el resultado de estima ciones hechas a ojo de buen cubero.
|
|
|
Honetarako, gainerako iker keta eremuetan legez, nork bere inspirazioa eta eredua ahal duen lekuan hila tu ohi du, ez haranzko bidea baizik eta honanzkoa baita (asmatutakotik edota berreraikitakotik datuetara doana) azaldu eta justifikatu behar dena.
|
Nik
neuk Mitxelenak erdietsi bide zuen etimologiarik eder eta emankorrenetakoa erabi li nahi izan dut giltzatzat edo eredutzat. FHV n (326) dakusagunez, mende baleko elae, elai eta erdi ekialdeko enara, beren artean itxura batean aski urru ti izan arren formaz, ·eNaLa 1 ·eLana tik datoz biak (gogora kanpae 1 kanpai edota gaztae 1 gaztai < · ana).
|
|
|
1 Lan hau Jean Hiriart Urrutiren inguruko
|
nire
ikerketen ondorio duzu. 1998an BBK Fundazioak emandako bekari esker egin ahal izan dut, aldez behintzat.
|
|
|
zuzendaritza onartu zidan J. Haritxelhar euskaltzainburuari eta
|
nire
egitasmoa saritu zuten
|
|
|
epaimahaikoei,
|
nigan
ezarritako konfiantzagatik. Eskerrak ere P. Andiazabal eta B. Goity jaun
|
|
|
Ohartarazi nahi dut, hala ere, artikulu hau 1999an idatzia dela eta harrezkerokoak direla Bibliografian aipatzen ditudan bi artikuluak eta antología berria Qean Hiriart Urruti.
|
Ni
kaze ta egilea naiz. Artikulu, berri, istorio, Labayru Ikastegia BBK Fundazioa, Bilbao, 2004) bere hitzaurreko azterketarekin (19 or.).
|
|
|
Jean Hiriart Urruti apaiz eta kalonje hazpandarra() euskal kazetaritzaren aita daukagu, orok
|
nik
uste. Ni kazeta egilea naiz idazten zuen beti.
|
|
|
Jean Hiriart Urruti apaiz eta kalonje hazpandarra() euskal kazetaritzaren aita daukagu, orok nik uste.
|
Ni
kazeta egilea naiz idazten zuen beti. Hogeita bost bat urtez ari izan zen Eskualdunan, nahiz lehenagotik ere hasia zen, hala euskaraz itzultzen nola frantsesez idazten Baionako La Semaine astekarian (Lafitte:
|
|
|
793). Zenbait zati baino zerbait gehiago idatzi delakoan nago
|
ni
, Diaz Nocik esandakoa oro har ukatu gabe.
|
|
|
Beraz, esaera eta lokuzio irudizko edo gahe ko, hai eta hizketa esapide edo ohiko formula anitz ere jasotzen ditu jendea ren ahotik eta hiziherritzen kazetaritzan: Ez jauna, ha jauna! Hi hahiz,
|
ni
ere ha: horra non den herri guzia sutan (E 282,). Metafora hariak ere ugari darahiltza, irakurleen huru hihotzak argitzeko irudiak elkarrekin lotzen haititu.
|
|
|
(EO 33,). Konparazioak baliagarri zaizkio irakatsi edo adierazi nahi duena argitzeko. Xurien soraiotasuna eta beldurra adierazteko hona irudi indartsu bat: Nago, ihes egiteko ere ukanen dugunez, oraiko itxuraren arabera, zai
|
nik
aski. Ala, xoria sugearen aho zilorakoan bezala, beldurrak gure tokian itzatuko gaituenez ote?
|
|
2019
|
|
|
|
Nire
ustez, austromarxistek garatutako kontzeptuari egindako erreferentzia, diktadura frankistako egoeraz den bezainbatean, politikoki desegokia zen, eta horregatik ez zuen argiago izendatu. XX. mendearen hasierako Austria Hungariako Inperio plurinazionalean, O.
|
|
|
Epaimahaiak adierazitako oharrak eta zuzenketak testu honetara ekartzen saiatu naiz, baina
|
nirea
da azken erantzukizuna, jakina.
|
|
|
Artea eta Giza Zientziak, Gizarte eta Lege Zientziak, Ingeniaritza eta Arkitektura, Osasun zientziak eta Zientzia esperimentalak. Urtetik urtera indarra hartzen ari den ekimena dugu, eta,
|
nire aldetik
behintzat, ez da eragozpenik izango sari hauei etorkizunean ere jarraipena emateko.
|
|
|
Nola Elissalde gure adiskide jauna da orko bakarra,
|
nik
eskatu dut 4 toki merezi dutela bederen Iparraldecoek; eta oyetan lehena zu, jauna; baietz ere erran didate.
|
|
|
Gavel jaunarekin (erabakitzen badute izen au autatzea
|
nik
eskatu bezala) 4 dire, A. Lhande gai baldin badago. Orai zuk erran ontzat artzen duzun, eta berdin besteek; emengo batzarretara etortzeko.
|
|
|
F. Krutwigek zioenez: " Yo saqué a la Academia de la nada, pues
|
ni
Altube sabía que aun existía". 381 Gipuzkoako euskaltzainak Eusko Jakintzan argitaratutako artikuluan, EI SEV ez ezik, Akademia ere desagertutzat jo zuen: " si es que algún día resucitan" (Altube 1949:
|
|
|
908 ABA EUS: L. Villasanteren gutuna A. M. Labayeni, Gutun honetan erabiltzen duen hizkera, gipuzkera eta lapurtera arteko bat," h" grafemarekin,
|
nire
ustez gaur egungo euskara batutik oso gertu dago.
|
|
|
M. Azkueren itzalean bizi zen elizgizon ezezaguna zen. Haren izendapena euskaltzainburuaren ordezkotza besterik ez zen,
|
nire
ustez. R.
|
|
|
" Del Diccionario V E F quedan aún algunos ejemplares en las oficinas de Ribera, 5 en Bilbao. Había también varios del libro de literatura popular; pero ya no queda
|
ni
uno, pues todos desaparecieron antes de la entrada de los nuestros en la villa". 298
|
|
|
Horren froga da hogeita sei urteko euskaltzain berriaren ezohiko gaztetasuna, egoera normalean desegokitzat jo zitekeena.336 R. M. Azkue eta F. Krutwigen arteko harremana estua izan zen, 335
|
Nire
2010 artikuluan F. Krutwigen aitona amonak Bureba eskualdekoak zirela oker jaso nuen. Amaren jaiotza agiriak dioenez, Montes de Oca koak ziren (Ministerio de Justicia, Registro Civil de Getxo, tomo 9, página 406, sección 1ª).
|
|
|
E. Esparza ordezkatzeko hautagaia zen J. M. Seminarioz A. Irigarayri iritzia galdetu zioten arren, proposamena Euskaltzaindiaren Bilboko egoitzatik atera zen.
|
Nire
ustez, hautagaitzak harreman zuzena zuen Akademiaren aurrekontu arazoak konpontzeko BPDko agintariengandik espero zen laguntzarekin. Izan ere, J. M. Seminario, Nafarroan jaiotakoa izan arren, Bilboko El Correo Español El Pueblo Vasco egunkariaren zuzendariordea eta Javier Ybarra Bergé() egunkariko kontseiluburuaren adiskidea zen.
|
|
|
Akademiaren artxiboan paper zati solte bat gordetzen da,
|
nire
ustez F. Krutwigen 1952ko maiatzeko dosierrari dagokiona. Bertan" kommissinoak" osatzeko Bizkaiko hainbat abertzale zerrendatzen dira:
|
|
|
1200"
|
Nik
uste Gorostiaga berriz Ameriketara bialtzea gauza ona izan dela. Bere agertzean idazten bezela baldin bada, eztut uste or mesede andirik egingo zuanik.
|
|
|
Bere agertzean idazten bezela baldin bada, eztut uste or mesede andirik egingo zuanik. Ezitzaion atsegiñen
|
nik
ex nihilo’tik bezela idazten zuela jartzia, baña ala zegokion agian" (Koldo Mitxelena Kulturunea, Koldo Mitxelena funtsa: J. Garateren gutuna L. Michelenari,; cf. Garate 1952b).
|
|
|
|
Nire
ustez, Euskaltzaindiak frankismoan iraun ahal izan zuen Euskal Herriko autonomia politikoarekin lotura zuzenik izan ez zuelako, Real Academia Gallega ren kasura hurbiltzen duena. Gerra zibilean Euskaltzaindia eta
|
|
|
|
Nire
ustez arazo nagusiak bi ziratekeen. Alde batetik, Espainiako Gobernuak Mundu Gerrako aro falangistenean aldizkariak argitaratzeko ezarritako arauak oso zorrotzak ziren.
|
|
|
Huna
|
nire
hitza. Larramendiren hurrena, Euskalherriaren Adiskideak agertu ziren haren lana hamaitu eta hobetu beharrez.
|
|
|
Axularren" Gero" ari dira,
|
nik
ere zerbeit laguntzen diet, imprimatu nahiean; 1ko edizionea den bezala, oraiko graphian emana: " rr" doble eta" ll" dobleaikin; eta" h" letrak errespetatuz, ez denak..., ezen hemengoentzat zuzendua baitago; eta hemen traba handia da letra hori; hala erabaki dugu, konsonantekin dauden" h" ak ekentzea eta vocal en artekoak konserbatzea; bide bitxia da, bainan, zerbait erregela hartu behar," h" ak gutxitzeko; horreri buruz ere nahi ginuke mintzatu, eta erakuts zuri zenbeit orrialde; lana abantzu finitua dago (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
Bestetik, adibidez, iñork esaten aal du Fray Luis de León edo Montaigne edo Francis Bacon’en izkuntza baino ederragoa zanik orduko edozein Peru nekazari edo Matxin urtzaillerena?
|
Nik
eztut beintzat orain arte entzun. Jatorragoa, bai, izango zan agian, aurrekoen oiturei estuago lotua, baiña, zer egingo zukean nekazari orrek edo urtzaille orrek besteek esan zituzten gauzak esan bear izan balitu?
|
|
|
Orregatik —beldur bait uan Bilbao’ko agintariak baituko ote zuten—, Prantzia’ra etorri emen dek illabete bat edo bi emen igarotzeko asmoan. Esan zeâk, euskerazko aldizkari bat nai luketela argitarazi, eta
|
neri
nere iritzia galdetu zeâk. Ontzat artu zoât asmo au (Barandiaran 2009:
|
|
|
Orregatik —beldur bait uan Bilbao’ko agintariak baituko ote zuten—, Prantzia’ra etorri emen dek illabete bat edo bi emen igarotzeko asmoan. Esan zeâk, euskerazko aldizkari bat nai luketela argitarazi, eta neri
|
nere
iritzia galdetu zeâk. Ontzat artu zoât asmo au (Barandiaran 2009:
|
|
|
232). mintza, batez ere ikasgai eta ikaskuntzari buruz.
|
Nik
beintzat iritzi ori azaldu zoât eta berak ontzat artu zeâk" (Barandiaran 2009: 809).
|
|
|
857 ABA EUS: J. Zaiteguiren gutuna L. Villasanteri, wig’en euskerari buruz, ondo dakizu
|
nere
aburua. Itzaldiaren mamiari nagokila irakurri lanetan ernegarrienetarik irudi zait.
|
|
|
Huna hemen hitzez hitz bere guthunetik aldatua: " Erran iezezu Euskaltzaindikoei, beldur izan eztaitezen, zure eta
|
nire
hitzaldiez orain Euskaltzaindiak
|
|
|
A. Ibinagabeitiaren gutuna L. Villasanteri,). nehoiz baino handiago bere prestijea duela; bertzenaz orain uzta egin dituen ereñotzak galduren dituela. Zure eta
|
nire bitartez
Euskaltzaindiak euskararen interesseak zaindu nahi dituela erakhutsi du; bainan han dagozen euskaltzainak bildurtzen badira, laisterr akademiak bere prestija galt dezake". Nik hark agindua zuri jakin erazi bertzerik eztut egiten.
|
|
|
Zure eta nire bitartez Euskaltzaindiak euskararen interesseak zaindu nahi dituela erakhutsi du; bainan han dagozen euskaltzainak bildurtzen badira, laisterr akademiak bere prestija galt dezake".
|
Nik
hark agindua zuri jakin erazi bertzerik eztut egiten. Baita batzarretarako lanen batzuk igortzeko asmo zuela ere erran zerautan.864
|
|
|
Gure laphurdiara zaletasun onek eztu batere giro egoki edo ambienterik. Bear ba da,
|
nik
baino leenagotik zenekian, baiña nik oraintxe ikusi dut argi argi. Euskaltzale eztirenei bost ardura zaie, iakiña ba!
|
|
|
Gure laphurdiara zaletasun onek eztu batere giro egoki edo ambienterik. Bear ba da, nik baino leenagotik zenekian, baiña
|
nik
oraintxe ikusi dut argi argi. Euskaltzale eztirenei bost ardura zaie, iakiña ba!
|
|
|
|
Ni
, Atsularrez gustaturik, pozik asi nintzan bide aratz, baiña orain zalantzaz bete naiz, eta etsi agiñean naukazu. Ain zuzen ere, aste ontan berton, beste gauza bi iaso zaizkit:
|
|
|
euska [ra] ren alde ezer egokirik ez egitekotan, ez nuke nai, ene Aita xalo ori, rridikulu kutsurik artu dezazuen, ez ark ez zuk. Orra
|
nire
batbateko biozkadak.728
|
|
|
J. Gorostiagaren" Bizkai zaharreko izenak" apirilean bidali zion F. Krutwigek eta 1952ko maiatzeko zenbakian agertu zen.736 Ez ordea beste bienak, seguru asko arrazoi politikoengatik: " Seminario iauna guztiz faxista baita goganbehaŕtsua da, eta orain
|
niri
baietz erranagatik’ beharr bada geroz ezetz eŕan diroke". 737 Dena dela, kontuan hartu behar da Guatemalako aldizkaria nekez argitaratu eta atzerapen handiarekin iristen zela Espainia frankistara. Era berean, F. Krutwigek" h" grafemadun hitzen zerrenda eta Akademian irakurritako" Sobre ortografía vasca y el vascuence escrito" lana bidali zizkion, bere estandarrerako proposamenak azaltzeko.
|
|
|
Orregatik Bilbao’ko Ateneuan Plato, Descartes, Leibnitz eta Schopenhauer euskeratzen ari dirala entzutean
|
nire baitan
diot: kaskotik ondo al gaude?
|
|
|
Ez ote da ori egiazko problematik iges egitea?
|
Nire
iritzi motzean bear ditugunak: Goretti, Ama Semeak Arantzazu kondairan, Etxaniz’en Nola idatzi euskeraz Kanta kantari, Noni eta Mani eta antzeko idazlanak dira.
|
|
|
1951ko azaroaren 30ean egindakoaren hurrengoa 1952ko maiatzaren 9koa izan zen.
|
Nire
ustez, tarte horretan Euskaltzaindia desagertzeko arriskuan egon zen. Idazkariak batzarraren garrantzia gaztigatu zien euskaltzainei, honako gai hauek erabakitzeko asmoa baitzuten:
|
|
|
" La importancia de la investigación de las lenguas antiguas para comprensión del totemismo, la mística y la magia" (CE PV). Beste idazlan hori
|
nire
ustez 1949ko urtarrileko batzarrean irakurritakoa zen (Euskaltzaindia 1982: 3).
|
|
|
Beronezaz oarrak eta eztabaidak sortu dira" (Euskaltzaindia 1982: 10). 501
|
Nire
ustez lan hori" Sobre ortografía vasca y el vascuence escrito" izenekoa da, besteak beste, J. Urquijoren artxiboan gordetzen dena. Bertan, ortografiari dagokionez, jadanik aipatu ditudan puntuak garatu eta erabakiak hartzea proposatu zion Akademiari.
|
|
|
Baina iragana ez litzateke izan behar" gure" autoirudia alderdikeriaz apaintzeko nahierara erabiltzen den biltegia. Konpartimentazio politiko linguistiko antzu batean sartuta gaude
|
nire
ustez, nazionalismo konstituzionalistak hizkuntza periferikoak gutxiesten dituelako eta, aldiz, historiografia abertzaleak ikuspegi partikularista eta erresistentzialista behin eta berriz lantzen duelako, barne kontsumorako bezala. Horregatik uste dut frankismoaren alderdi errepresibo hutsa, bereziki zentsuratzaile eta legegilea, nabarmendu dela ia esklusiboki, guztiz beharrezkoa dena, baina irudi partziala eskaintzen diguna (Torrealdai 1998; 1999; 2000; Irujo & Urrutia 2009; 2014; Anaut 2013).
|
|
|
Maila guztiak hautsi izan balira, ez nintzateke honelako ikerlan bat egiteko gauza izango.
|
Nire
tesiaren asmoa da, hain zuzen, Euskaltzaindiaren eta euskal kulturaren aro ilunegi hori orain arte ez bezalako oinarri enpirikoarekin eta edozein azterketak izan lukeen zintzotasun historikoarekin aztertzea.1
|
|
|
1
|
Nire aurreko
idazlanak ikerketa honen aurrelan gisa uler daitezke (Ugarte Muñoz 2012; 2013; 2014; 2015; 2016; 2017).
|
|
|
Euskaltzaindiaren historia nahitaez euskararen historia soziokulturalean kokatzen da, erakundeak sorreratik hizkuntzan ez ezik gizartean ere eragin nahi izan zuelako, batez ere euskaraz hitz egiten zuen gizarte gutxituan.
|
Nire
ustez, euskararen historia sozial hori egiteko beharra eta tresna intelektualak Un futuro para nuestro pasado tesi soziolinguistikoan eta ondoko lanetan ezarri ziren (Sánchez Carrión 1987; 1991; 1992; 2015). Euskal Herriko politika linguistikoak alde batera utzita, bistan dago tesi horren eragina azken hogeita hamar urteko euskarazko kulturaren historiografian, baina kudeatu beharreko informazio ugariak arazoak sortzen ditu eta, ondorioz, pertsona edo erakunde aipagarrien azterketara jo da, salbuespen gutxirekin (Erize Etxegarai 1997; Madariaga Orbea 2014).
|
|
|
|
Nire
saioa ere intelektualen historiaren arlokoa izan arren, José M.ª Sánchez Carriónen idazlanen lorratzean egindako ikerketa da, pertsonen eta komunitateen arteko berdintasuna duelako helduleku etiko. Gabezien artean, emakumeen presentzia eskasa nabarmendu behar da, garaiko matxismo granitikoaren isla besterik ez dena.
|
|
|
Zentzu horretan eredugarri izan dira Eusko Ikaskuntzaren zuzendaritzako kideak, euskal parlamentario garaikideak edota Bilboko alkate frankistak aztertu dituzten taldeko lanak (Agirreazkuenaga & al. 1998; 2007; 2008). Dena dela,
|
nire
ikerketa oso pertsonalista da, baita filosofikoki ere, indibiduoaren gogoetak, ekintzak eta harremanak dituelako aztergai. Horregatik, garrantzi berezia eman diot korrespondentzia arakatzeari, gutun pribatuek, gehiago hurbiltzen gaituztelako pertsonen motibazioetara, publikoari begira idatzitako dokumentuek baino.5
|
|
|
Espainia" nazio estatua" eta frankismoa bata bestearekin identifikatuz eta nahastuz, lehenengoa tabu bilakatu da. Baina
|
nire
ustez hori errealitatearen distortsio boluntarista da, besteak beste, proiektu politiko abertzaleen ibilbidea ulertzea oztopatzen duelako. Historiografikoki uste dut zuzenago dela" Zesarrena Zesarri" ematea (Portillo Valdés 2018).
|
|
|
Zoritxarrez edo zorionez, irizpide hori ez da betetzen batzorde horretatik eta Akademiaren katalogoetatik kanpo (Euskaltzaindiaren Onomastika Batzordea 1998; Azkue Biblioteka Batzordea 2006).
|
Nire aurreko
idazlanetan euskal arau onomastikoak jarraitzeko burua nekatu ondoren, bidegabea iruditu zait tesian" plus royaliste que le roi" agertzea. Azkenean, nahi baino berridazketa gehiago egin ondoren, Euskera agerkari ofizialean ikerketa honi dagokion garaian argitaratutako akademikoen izendegiak erabili ditut irizpide nagusi gisa, erdal grafiarekin idatzita agertu ohi direnak, salbuespen (R.
|
|
|
Hain zuzen, garaiko erakundeen izenak ere, ulerterrazago diren jatorrizko erdal forma ofizialetan utzi ditut; itzulpen arruntagoak dituzten kasu ezagunetan (ministerio, diputazio, unibertsitate edota elizbarruti bezalakoak) izan ezik. Euskal Herriko gehiengo zabalarena bezala,
|
nire
lehen hizkuntza gaztelania denez, ekarpen bat egin nahi izan diot euskarazko produkzio intelektualari, beldur naizelako euskara ez ote den, maila jasoan, bitartekarien hizkera hutsa bihurtzen ari.
|
|
|
Euskaleŕiari diozun maitasun andiaren arnari edo frutu bezala, ontzat ar zazu, aŕen!
|
nire
eskari au ta igoŕ zadazu" len bai len" pasaportea ta gainera salvo conducto deritzaion papertxoa.
|
|
|
¿ Ordea,
|
ni
euskaltzain zaarra nintzala" aztu" egin zaiola. Ori neretzat mingarriago litzake.
|
|
|
Dana dala, enuke nai, ez autu ortaz, ez eta Euskaltzaindi aldatze orreri dagokion ezertzaz,
|
nere
izenik ezetarako ere" Euzko Gogoa" n aitatzerik. Baldin idazleren batek bial dizaizun izenen artean, nere izen ori aurki badezazu ere borratu mesedez, onelako arazoetan gauzai iraiñago ta txarrago izan oi baita (Iztueta & Diaz 2007b:
|
|
|
Dana dala, enuke nai, ez autu ortaz, ez eta Euskaltzaindi aldatze orreri dagokion ezertzaz, nere izenik ezetarako ere" Euzko Gogoa" n aitatzerik. Baldin idazleren batek bial dizaizun izenen artean,
|
nere
izen ori aurki badezazu ere borratu mesedez, onelako arazoetan gauzai iraiñago ta txarrago izan oi baita (Iztueta & Diaz 2007b: 261)
|
|
|
185 Euskaltzaindiko artxibo eta bibliotekaren zuzendari zenaren arabera, erbesteko eta Frantziako euskaltzainek une horretan Akademiako kide izaten jarraitzen zuten, baina
|
nire
ustez Euskaltzaindiaren historia politikoki leuntzeko nahiak eraman zuen ondorio horretara (cf. Arana Martija 1990:
|
|
|
Vianse otras equivalencias: a la vizcaina= bizkaieraz; a decir verdad= egia esateko, egia esanda, egia esan (AN), egia eran (L, S); a gusto mio=
|
nere
gogara, nere gustora; (dar) a manos llenas= eman a la, ahurtaraka (BN, L); a sangre y fuego= su ta gar a prop6sito (de intento)= berariz; a favor de Jabier= Jabier-en alde; dar al padre (en el genio, en las facciones...)= aitatara izan, aitatara emon (B g erigoi...); a medias (incompletamente)= erdiz erdiz (B), erdiz erdika (1) (BN, L, S), erdizka ta mordizka (B ond ix b aya bid); a fuer de (por ...
|
|
|
Vianse otras equivalencias: a la vizcaina= bizkaieraz; a decir verdad= egia esateko, egia esanda, egia esan (AN), egia eran (L, S); a gusto mio= nere gogara,
|
nere
gustora; (dar) a manos llenas= eman a la, ahurtaraka (BN, L); a sangre y fuego= su ta gar a prop6sito (de intento)= berariz; a favor de Jabier= Jabier-en alde; dar al padre (en el genio, en las facciones...)= aitatara izan, aitatara emon (B g erigoi...); a medias (incompletamente)= erdiz erdiz (B), erdiz erdika (1) (BN, L, S), erdizka ta mordizka (B ond ix b aya bid); a fuer de (por ser) barato= ...
|
|
|
Esan bezala, Bilboko idazkariaren eskuzko zirriborro batzuk ere gordetzen dira, akta ofizialetan islarik ez dutenak. Aitzitik, idazkariak artxiboan gordeta utzi izanak,
|
nire
ustez lekukotasunezko balio oso garrantzitsua ematen die.
|
|
|
Handik bost urtera, A. Ibinagabeitia Euskera irudi bidez= Nuevo método de euskera básico (1953) argitaratzear zegoenean, Nafarroako medikuak azaldu zizkion bere ikasliburuaz zenbait xehetasun: " Badakit euskara metodo bat egiten ari zareala;
|
nik
aspaldi ene aurrekin erabilitako bat
|
|
|
Atzerapen horren zergatia
|
nire
ustez J. M. Barandiaranen 1947ko gutuna eta J. Bilbaoren bisita izan ziren, J. Urquijori erbesteko kulturgintzaren berri zuzena eman zizkiotenak.291 Frantziako sare intelektualarekiko bakartuta geratzeko arriskuaren aurrean, Akademiak urgazleak izendatu zituen Madrilen, Salamancan eta Erroman. J. Urquijok ahal zuen neurrian isilpean gorde zuen Euskaltzaindiaren gerraondoko jarduna, abertzaleengandik jaso zitzakeen erasoen beldurrez.
|
|
|
Idatzagindu onek,
|
nere
pamiliyaren eskubideen kontra lukeanagaitik enuke, laguntasun bila, Euskaltzaindiarengana jotzerik; baiña euskaldun eta euskaltzain naizelako ematen didan atsekabea, ezin ixildu nezake.
|
|
|
|
Nik
eztakit, ortaz, Euskaltzaindiak, zer erabaki artu nai edo aal dezakean, baiña dezakeana dezakeala, nik, neroren aldez, nere atsekabea, gertakari liburuan ezaŕirik agertu dedila nai nuke.441
|
|
|
Nik eztakit, ortaz, Euskaltzaindiak, zer erabaki artu nai edo aal dezakean, baiña dezakeana dezakeala,
|
nik
, neroren aldez, nere atsekabea, gertakari liburuan ezaŕirik agertu dedila nai nuke.441
|
|
|
Nik eztakit, ortaz, Euskaltzaindiak, zer erabaki artu nai edo aal dezakean, baiña dezakeana dezakeala, nik, neroren aldez,
|
nere
atsekabea, gertakari liburuan ezaŕirik agertu dedila nai nuke.441
|
|
|
Hala ere, batezbesteko altua zen, Eliza katolikoaren presentzia horrekin bestelako borroka ideologikoak saihestu nahi zirela nabari baitzen. Izan ere, jeltzaleak, 1936an bezalaxe, hiru besterik ez ziren,
|
nire
ustez: S. Altube, M. Lecuona, A. Irigaray.
|
|
|
Eta gure Elkhargo ospetsuaren gorabeherak ere, eztira makalak. Agintari usaineko edo oficial kutsudun zerbait sortaraztea lortu badagigu, orduan, gurenda arnasaz eta deduz betheko gara[.] Eta onura zerbait ihardesteko bide bakharra izanen dugu,
|
nire
aburuz. Hau diotzut, Krutwig iaunak erran berri derautanaren ondorio bezala.
|
|
|
Baionako Musée Basque n apezpikuak 1951ko bukaeran eman behar zuen hitzaldia omen zen, azkenean P. Narbaitzek irakurri zuena, bestearen eritasunagatik.
|
Nire
ustez Euskaltzaindiaren sarrera hitzaldirako prestatu behar zuen testutik oso gertu zegoen, edukiaz den bezainbatean. Nafarroako Erresuma eta foru erregimena politikoki goratu ondoren, interpretazio hau eman zuen gerra zibilaz:
|
|
|
Biziro
|
nere
gustokoa ta gogokoa izango da Orixe gure Euskalzainkidetarako.
|
|
|
Kontzienteki edo inkontzienteki, orduko euskaltzain gehienak eskuindartzat edo are frankistatzat jotzen direnez,
|
nire
ustez ikergaia arbuiatu edo erdeinatu egiten da. Alde batetik, 1936an amaitzen dira euskal kulturaren ikerketa asko, ondoren zehaztasunik ezaren behe lainoak irensten gaitu arte, oinarririk gabeko interpretazioari bide gehiegi emanda.
|
|
|
Irigaray neure adichkideri erran bainion ez nintzela jarraikitzen zuen bilkureri, hunan non orai neure buruzagiek onhartzen duten neure lan-egunen antolatzea, zuen ganat ethortzeko gisa. Beraz huna
|
ni
zuen eskuko, Lacombe zenaren jargia nahi badautazue berri eskaini.400
|