|
2008
|
|
|
Bertan, proiektu eta ikerkuntza anitz burutu zituen, horietako asko, dudarik gabe garrantzitsuenak, kultura primitiboen inguruan. Hego Amerikara iritsi bezain laster, bertako artistekin harremanetan ipini zen13
|
Lehen
harreman horiei esker, Oteizak Buenos Airesen eta Santiagon bi konferentzia eman zituen, bietan testu berbera aurkeztuz. Txileko konferentzia Oteizak bertako Arte Ederretako Museoan egin zuen erakusketaren barnean kokatu zen.
|
|
|
|
Lehen
testu horretan gero bere lanean hain garrantzitsuak izango ziren zenbait gai jorratu zituen. Izan ere, renacimiento vasco edo euskal pizkundea zeritzonaren beharra azaltzen zuen.
|
|
|
deitzen duenaren arteko berdintasun eta ezberdintasunez arduratzen zen.
|
Lehen
aldiz, arte abstraktua zer izan zitekeen galdegiten zion bere buruari, hurrengo urteetan Oteizaren testu zein eskulturetan garrantzi nagusia izango zuen kezkari hasiera emanez.
|
|
|
Kolonbiako Cauca departamentuko Popayan Unibertsitateko aldizkarian argitaratu zuen Oteizak 1944 urtean. Sobre el Arte Nuevo en la Postguerra. Carta a los Artistas de América?, bere
|
lehen
idatzi garrantzitsua, eta ziur asko bere testurik landuena, hainbat gai jorratzen zituena: artearen eta mitoen arteko erlazioa, denboraren eta artelanaren arteko erlazioa, estetikaren eta sakratuaren arteko harremanak edo pintura muralaren arazo formalak.
|
|
|
Horiek guztiak aztertuta, arteak nondik nora joan edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen.
|
Lehen
abangoardietan ohikoa zen bezala, testu hau planteamendu estetikoen manifestu bat zen, zeina komunikabide baten bidez beste artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Urte horretakoak dira Figura para regreso de la muerte, Coreano eta Unidad triple y liviana. Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren
|
lehen
adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da.
|
|
|
Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren lehen adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena.
|
Lehen
aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da. Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da.
|
|
|
Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da. Horretarako materia kentzea da
|
lehen
pausoa, lehen beterik zegoena husten hastea, horrela eskultura osatzen duten formez gain, inguruko espazioak ere garrantzia hartzen baitu.
|
|
|
Figura para regreso de la muerte eta Coreano lanen kasuan, giza figuraren erdian hutsune bat zabaltzen da, gorputzak sakrifikatu eta tripak husteko helburuarekin eginiko zauri handi bat balitz bezala, eta horri esker kanpoko espazioa eskulturaren osagai izaten hasten da. Horretarako materia kentzea da lehen pausoa,
|
lehen
beterik zegoena husten hastea, horrela eskultura osatzen duten formez gain, inguruko espazioak ere garrantzia hartzen baitu.
|
|
|
1947ko. Reinvencion de la estatua? testuan idatzi zuen bezala, eskulturaren etorkizunean garrantzitsuak ziren bi prozedurak, ezabaketa eta sakrifizioa, eskultura hauetan frogatzen ditu
|
lehen
aldiz, eta ondorengo eskulturetan modu erradikalean erabiliko ditu. Coreano eta Figura para regreso de la muerte obren garapena izango da Oteizaren lanik ezagun eta garrantzitsuena, gerora hainbeste buruko min emango zizkion Arantzazuko apostoluen estatuaria.
|
|
|
serieko emaitzak ez ziren nahiko izan Oteizarentzat bere helburuak lortzeko, eta hurrengo bi urteetan, 1959 arte, Cajas vacías eta Cajas metafísicas deituriko eskultura sorta burutu zuen, aurrekoen hustutze prozedura azken muturreraino eramanez. 1950ean Figura para regreso de la muerte eta Coreano eskulturetan
|
lehen
aldiz agertutako hutsunearen ideia espazio huts bihurtzen da. Eskultura haietan hutsune hori giza figura batek inguratzen zuen.
|
|
|
Hau horrela izanda, nola jarraitu artea egiten? Ez al zuen dagoeneko esan 1935eko bere
|
lehen
testuan garai bakoitzeko arteak bere helburuak lortu ondoren arte hori garatzen jarraitzea idolatrian erortzea zela. Nola segi artelanak egiten, segituan beraien betebehar espirituala ahaztuta museoetako paretetan zintzilikatutako idolo bihurtzen badira, hau da, ikusleek gurtuko dituzten jainko faltsuak bihurtzen badira?
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin ditzakegu garbi jakin, baina guk bi posibilitate proposatuko genituzke:
|
lehenik
Oteizak aurreko ideia guztiak era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen. Eta bigarrenik, bere azken lana kontsideratzen zuen Montevideoko. Monumento a Battle y Ordoñez?
|
|
|
–El arte hoy, la ciudad y el hombre? deritzon
|
lehen
atalean. Testu horretan dago, nire ustez, liburuaren muina.
|
|
|
Quousque tandem?! ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak. Baina noski, hori jakiteko
|
lehenik
artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
7
|
Lehen
edizioak Auñamendi argitaletxearen eskutik, 1963an argia ikusi zuen Donostian. Bigarrena, berriz, 1971n, Txertoaren eskutik plazaratu zen (Donostian).
|
|
|
zein irakurketa edo zein ondorio atera ditzakegu orain? Gaur egun zer eskaini diezaiokete Oteizaren eskultura eta idatziek Oteizaren artelanetara
|
lehen
aldiz inguratzen den ikusleari. Euskal kulturaren mugetatik kanpo, ba al du Oteizaren lanak dimentsio unibertsalik? 11
|
|
|
Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe. Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista horien guztien
|
lehen
artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate. Beren hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren.
|
|
|
Gertakari hori Oteizak. Propósito Experimental 56? deitu zuen ikerkuntza prozesuaren emaitza logikoa izan zen, baina are gehiago, bere
|
lehen
eskultura eta testuetan, 1930eko hamarkadaren inguruan azaldutako zenbait ideiarekin ere erlazionatu daiteke. Oteizak hasiera hasieratik arteari eskatzen zizkion ezaugarri bereziak zirela eta, logikoa izan zitekeen, emaitza konkretu batzuk lortu ondoren, eskultura egiteari uko egitea.
|
|
|
Quousque tandem?! eko
|
lehen
orrietan azalpen hau aurkitzen dugu, hasiera batean ulergaitz suerta daitekeena: «Liburua eduki daukagunean idatzi ohi da:
|
|
|
Oteizaren
|
lehen
eskultura 1929ko Maternidad da. Eskultura txiki hau zementuz dago egina eta, plano eta angeluen konbinazioen bidez, eskuetan haurra duen ama errepresentatzen du.
|
|
|
Bai gaiagatik, bai tamainagatik, eskultura hau Erdi Aroko ikonoekin nahiz kultura primitiboetako deboziorako irudiekin erlaziona daiteke.
|
Lehen
eskultura hau egin aurretik, Oteizak krisi erlijioso bat jasan zuen, eta Madrilen egiten ari zen medikuntza ikasketak alde batera utzi ondoren, eskulturak egiteari ekin zion. Gertaera horrek finkatu zuen betiko artearen aurrean Oteizak izango zuen jarrera.
|
|
|
105). Zentzu horretan,
|
lehenik
eta behin, Vienako Hitzarmenaren 54 artikuluak dioenera jo genuke9, bertan jasotzen baitira tratatuen amaierari dagozkion jarraibideak espresuki ondorengo tratatu batean edota horietatik kanpo beste modu batean hori izan bada aldeek zuten borondatearen kasua. Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz.
|
|
|
Edonola ere, horretara iritsi baino
|
lehen
30 artikuluko bigarren paragrafoak beste behar bati erantzutea galdatzen du. Kasu honetan, tratatuen arteko erlazio klausulen existentzia aztertzea.
|
|
|
Lan honetan, beraz, hiru irizpide kontuan hartu behar dira:
|
lehenik
eta behin, testua bera estatu kideen kontsentsuaren adierazpen autentiko gisa; bigarrenik, estatu kideen borondateen elementu subjektiboa eta, azkenik, tratatuen xedea eta helburua bera (Gonzalez et al., 2002: 307). Gure kasu honetan bateragarritasun eta bateraezintasunen identifikazio lanak aipatutako lehenengo eta azken interpretazio elementuei lehentasuna ematea aholkatzen du bigarrenaren aurretik; izan ere, bilatzen den helburuak justifikatzen baitu irizpide objektiboei lehentasuna ematea subjektiboen aurrean (López Martín, 2002:
|
|
|
finkatzeari eutsi behar dio. Zentzu horretan, eta ordena kronologiko garbi bati jarraitzearren,
|
lehenik
eta behin 1961eko Nota Elkartrukeari eutsi genioke, aztertuz zeintzuk izan daitezkeen horren ondorioak 1870eko Tratatuan. Zentzu horretan komeni da argitzea Vienako Hitzarmenaren 13 artikuluak jasotzen duenari begira, Nota Elkartrukea Estatuen borondatea plazaratzeko instrumentu juridikotzat jotzen dela eta, ondorioz, tratatuen oinordetza terminoetan hitz egitea onargarri bihurtzen dela.
|
|
|
Berez Uruguaiko etorkinen eta Espainiako Administrazioaren arteko egoera desadostasun terminoetan definitu badaiteke ere, bi arrazoik eragotziko dute egoera hau nazioarteko gatazkatzat jotzea:
|
lehenik
eta behin, Uruguaiko herritarrak ez direla tratatu horien subjektu eta, ondorioz, horien inguruko gatazkaz hitz egiteko bi estatu sinatzaileen arteko desadostasuna izan litzatekeela; bigarrenik, Uruguaik, dagoeneko nazioarteko subjektua dugun estatu moduan, ez duela inolako desadostasun jarrerarik kanporatu. Are gehiago, Goi Mailako Komisioaren bileran argi geratu zenez, bi aldeak ados agertu ziren Auzitegi Gorenaren sententziaren zain geratzeko ideian.
|
|
|
Aldagai nagusien azterketa nahiz kuantitatiboki nahiz kualitatiboki egin genezake, baina gaitasun komunikatiboarenak galdu egingo luke
|
lehen
hurbilpena erabiliko bagenu. Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta badakigun, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean.
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP)
|
lehen
txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990). Zentzu berean 1993ko txostenak parte hartzea honela deskribatzen du:
|
|
|
|
Lehenik
, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat bezala ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
|
Lehenik
, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko.
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean,
|
lehenak
inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko.
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta
|
lehenak
bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina, lehena nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko.
|
|
|
Lehenik, Rahnema k (1993) planteatzen du ezen talde batek (agentzia emaile bat, kasu) beste talde bat (landa inguruko jende txiroak osatutako elkarte bat, adibidez) enpoderatu dezakeela pentsatzen duenean, lehenak inplizituki onartzen du bigarrenak ez duela inongo botererik, eta ez hori bakarrik, baizik eta lehenak bigarrena enpoderatua izan dadin giltza baduela. Horrek, jakina,
|
lehena
nagusitasun puntu batean uzten du, eta bigarrena mendeko. Kontua da horrelako mendekotasun egoeran aurkitzen diren gizarteak ez direla botere gabeak, gaitasun eta kontrol gabeak guk boterea planteatu dugun bezala, baizik eta beraiek beste elementu kulturaletan aurkitu daitekeen botere mota izan dezaketela.
|
|
|
Atal honetan mota askotako analisiak egiten dira, baina orain aspektu kritiko batzuk baino ez ditut azpimarratu nahi.
|
Lehenik
, giza talde baztertuen parte hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik. Gerta daiteke, ordea, giza talde horien parte hartzea bermatzeko aurretiazko pausoak eman behar izatea, hezkuntza eta gaitasun nahikoak lortzeari dagokionez, bestela, espazio parte hartzailean botere harremanak errepikatuko lirateke eta.
|
|
|
Izenen berriak belaunaldien arteko aldeak handiagotzen ditu:
|
lehen
zaharren eta gazteen izenak bereizten genituen, orain zahar, heldu, gazte eta haurren izenak bereizi ahal ditugu.
|
|
|
Baina 2006ko liburua idatzi behar zuela sentitzean, ohartu zen ez dela obra bukaturik, bukatu gabe gelditzen direla beti, ez dietela galdera existentzialei behin betiko erantzun fermurik proposatzen ahal. Beraz, erran daiteke
|
lehen
liburua ez daitekeela osoa izaten ahal. Osotasun eskas horren froga da bigarren bertsio bat atera izana.
|
|
|
Bertze nunbaiteko itsasertzeak (Septentrio, 2006,
|
lehen
testua)
|
|
|
desiratzen duen aberea, bera izaten ez zelarik, edo bestela izaten zelarik; eta Poetak hori lotu behar du Unibertso osoaren ezaugarri kontingentearekin, hura ere izan ez baitzitekeen, edo bestela izan baitzitekeen; Poemak izan behar du giza Espirituaren mentura espiritualaren oihartzun «ospetsua» («glorieux») beti «gezurra» («mensonge») egonen denari buruz («mentura» etimologikoki ulertu behar da: zoriak bultzatu gertakaria), berdin kontingentea den Unibertsoan(, Stéphane Mallarmé, Bibliothèque de la Pléiade, 1945, 647 or.). Hori du erraten Poésies bildumaren
|
lehen
olerkiak:
|
|
|
pastichetik parodiara pasatzen da, narratzaile desberdinak asmatuz, Marko Polo eta Rustichelloren ordez: hastapenean, Marko Polok
|
lehen
pertsona erabiltzen du («Nik, Marko Polo[?]», 25 or.), ondotik narratzaile berri bat mintzo da hirugarren pertsona erabiliz, jatorrizko testuan Rustichello k egiten duen bezala bere buruaz mintzo delarik («Horrela zen Rustichello Pisakoa hasi Marko Polok bizi izan zituen bidaia benturosen izkiriatzen», 25 or.), azken narratzaile orojakile eta A. Arkotxak asmatu bati lekua utzi aitzin, atal ba... Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da:
|
|
|
Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da: ...asamortua iragan duk», 26 or.), Aloadini zuka («Aloadin, ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat utzi aitzin
|
lehen
pertsonan, berarekilako lehen elkarretaratzea konta dezan, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen» nahasketare... Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat bezala aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko:
|
|
|
Orduan zuen amets bat egin nehoiz Rustichellori aipatu ez ziona», 26 or.); baina atal bakoitzaren barnean, ahots narratiboa anizten da: ...), Aloadini zuka («Aloadin, ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat utzi aitzin lehen pertsonan, berarekilako
|
lehen
elkarretaratzea konta dezan, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen» nahasketarengatik) eta ipuinen ohiko gaia... Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat bezala aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko:
|
|
|
ondoko bilaketa kontakizuna, «Ihoan Mandabillaren bidaia benturosak»en berridazketa, itsas bidaia luze baten lekukotasun gutti edo aski asmatu gisa agertzen da, jatorrizkoak ematen dituen istorioak mitologiari direlarik lotuagoak. «Benturosak» izenondo horrek, bildumaren
|
lehen
orrian agertu zenak, (25 or.), Absolutu gisa itsasoz itsaso bilatua den Terra incognita baten, bai eta hau absolutuki islatuko lukeen Textus incognitus baten mentura azpimarratzen du; ezen ipuinean, fikzioan hondoratzeko arriskua etengabea da. Eta hori du adierazi nahi azken poemak, azken hitzak arbuiatzen dituela hitzen bidez errealitatea konprenitzeko saiakerak (kon prenitu:
|
|
|
Eta hori du adierazi nahi azken poemak, azken hitzak arbuiatzen dituela hitzen bidez errealitatea konprenitzeko saiakerak (kon prenitu:
|
lehen
zentzuan): hitzen jatorri etimologikoa, beti gezurtia izateko eta beste hitz joko batzuei baizik helarazteko arriskuan, ez da nehoiz errealitatearen esentziarekin bateratzen, eta hau beti «hutsa» geldituko zaigu, hitzen bidez erdietsi ezina, Sevillako Isidororen teorien aurka:
|
|
|
alde batetik etengabeko errepikapena, etsigarria edo paradoxikoki bozkariagarria, Derridak «hesi metafisikoa» deitzen duenaren baitan («clôture métaphysique»), erran nahi baita hizkuntzaren mugetan; bestetik isiltasuna. Idatzi (hitzen birtualitatean bortxaz preso egonez, adibidez izarmultzo gisa agertzen zaizkigun argizagi septentrionalen antolaketa funtsez ezin ulertuz) edo ez idatzi, hau da Poeta guztiendako «Joko handienaren zalantza» («doute du Jeu suprême», Poésies, op., 68 or.).
|
Lehenik
, A. Arkotxak errepikapena hautatzen du. Haren bildumak biziki ongi erakusterat ematen du literaturaren itxidura, XIII. mendetik geroz aitzinatu gabe etengabe errepikatzen ari dena.
|
|
|
Septentrio ko sail hori berridazte baten berridatzia da, eta hain zuzen berridazketa mugagabeen berridazketa gisa agertzen da, paratestuak beste liburu batzuekin lotura egiten baitu:
|
lehenik
Bacon-en The Advancement of Learning eta Descartes-en liburu bat, nondik Daniel-en Liburutik ateratako aipu bibliko bat hartua baita; eta ondotik liburutegi oso bat, liburu zerrenda izugarri luze eta erreferentzia kartografiko andana baten bidez, Francis Bacon eta Johannes Dee k egina, azken horren liburu sortatik ateratakoak omen, Fabri de Pereiscen en hautuetan oinarriturik. «Sine nomine» azalpenak iragartzen duena da, beraz, jarraituko zaion testua jatorrizko testuaren hatzaren hatzaren hatza baizik ez dela, jatorrizko hura nahasia delarik ahoz transmititu ipuinetan («entzun dut», 84 or.) eta erreferentzia literarioetan (Pline aipatua da 74, 92, 94 or.; Greziako mitologia anitz aipatua da, bai eta hango filosofoak eta Biblia).
|
|
|
«Sine nomine» azalpenak iragartzen duena da, beraz, jarraituko zaion testua jatorrizko testuaren hatzaren hatzaren hatza baizik ez dela, jatorrizko hura nahasia delarik ahoz transmititu ipuinetan («entzun dut», 84 or.) eta erreferentzia literarioetan (Pline aipatua da 74, 92, 94 or.; Greziako mitologia anitz aipatua da, bai eta hango filosofoak eta Biblia). «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz
|
lehen
testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena.
|
|
|
«Sine nomine» azalpenak iragartzen duena da, beraz, jarraituko zaion testua jatorrizko testuaren hatzaren hatzaren hatza baizik ez dela, jatorrizko hura nahasia delarik ahoz transmititu ipuinetan («entzun dut», 84 or.) eta erreferentzia literarioetan (Pline aipatua da 74, 92, 94 or.; Greziako mitologia anitz aipatua da, bai eta hango filosofoak eta Biblia). «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz,
|
lehen
testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena.
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia»(
|
lehen
zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren bidez seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
Antzerki ilusio bikoitz bat sumatzen baita Septentrio n: Literatura, konprenitzeko(
|
lehen
zentzuan) desmartxa alferra dela salatuz, bilduma hori, Literatura horretan partaide delako bera ere, ez zen bere buruaz trufatzen ahal baizik, «Jeu suprême» gisa, eta isiltasunera, hutsera heltzen ahal baizik. Hori da lehen Septentrio ko norabide (geografiko) aren erran nahia, ekialdetik (Marko Poloren Asiatik) mendebalera (Kanadako ipar iparrera):
|
|
|
Bi erantzun egoki dira galdera horrentzat.
|
Lehena
hauxe da: ikusiz errepikapen literarioa hondoratze etengabea dela, idazleak ez luke geihago hizkuntzak liluraz sortu zentzua (erran nahia) defendatu nahi, baina mintzaira bat, euskara.
|
|
|
Ikusiz XV. mendetik landa Europa osoko hizkuntza gehienetara zabaldu zela historioa eta bidaia honen zernahi bertsione badela, dokumentu honen interesa hiru pundutan datza;
|
lehenik
hizkuntzan, nahiz bertsione honetan leku anitzen deskripzioa falta den, azpimarratu behar baita euskaraz den bertsione bakarra dugula hemen begien aitzinean; bigarren, aitzin testu edo paratestuetan, bertsione honetan baitira bakarrik aurkitzen; hirugarren, gero gehitua izan zaion Belhaimen globoaren karta. (Septentrio, 51 or.)
|
|
|
...unduari lotuak diren gauzak, Ihoan Mandabillaren bidaia kondairari esker, beste testu artxibatu eta argitaragabeen erreferentziei esker (adibidez Martin de Hoyarsabal ena, 101 or. aipatua, eta horretaz itzulpena egin zuen Piarres Dorre-rena, 135 or.), «orain goibelak» iruditzen zaizkigun lehengo mapen erreprodukzioei esker («désormais opaques», Septentrio, 2006), edo eleberri laburrari esker,
|
lehen
pertsona erabiltzen duena, eta Ipar iparreko tokietako herritarren eta euskaldun batzuen topaketa kontatzen duena, euskaldunak ahalkearekin ohartzen direla Historian zehar eskualde horretako esplotazioan parte hartu zutela:
|
|
|
A. Arkotxak defendatu nahi ote ditu ere frantsesa eta gaztelania? eta ingelesa ere bai,
|
lehen
bilduma Kenneth White-ren olerki zatiekin hasten baita, eta zergatik ez latina, tituluak eta azpitituluak ikusiz?
|
|
|
Gizona ez baitaiteke esperantza metafisiko horretatik askatzen ahal,
|
lehen
bildumaren «hutsari» bigarren liburu baten beteak jarraitu dio (anarteko betea, liluragarria, hura ere «hutsean» bururatzen delako); lehen lanaren berridazketa den bigarren horrek «errepikapen eskubidea» («droit au ressassement») du aldarrikatzen, «literaturaren» eta joko literarioaren «eskubide» unibertsal eta translinguistikoaren baldintza gisa («Le ressassement ou le droit à la l... Hain zuzen, A. Arkotxak ez du gelditu nahi giza menturaren historikotasuna gainditzea, idealki historikotasunik gabea litekeen memoria bat eraikitzeko, Septentriorat, jakitate osotasunerat daramaten lekuen historikotasunik gabeko memoria bat eraikitzeko.
|
|
|
Gizona ez baitaiteke esperantza metafisiko horretatik askatzen ahal, lehen bildumaren «hutsari» bigarren liburu baten beteak jarraitu dio (anarteko betea, liluragarria, hura ere «hutsean» bururatzen delako);
|
lehen
lanaren berridazketa den bigarren horrek «errepikapen eskubidea» («droit au ressassement») du aldarrikatzen, «literaturaren» eta joko literarioaren «eskubide» unibertsal eta translinguistikoaren baldintza gisa («Le ressassement ou le droit à la littérature», J. Derrida, op., 323 or.), existitzen ez den Portu hutsaz, Portu hutserantz eta Portu hutsa den arren («Outportua» ou «Ophorp... Hain zuzen, A. Arkotxak ez du gelditu nahi giza menturaren historikotasuna gainditzea, idealki historikotasunik gabea litekeen memoria bat eraikitzeko, Septentriorat, jakitate osotasunerat daramaten lekuen historikotasunik gabeko memoria bat eraikitzeko.
|
|
|
Ez dut daturik lortu Albert Goienetxeren hurrengo urteetako ibilbidea zehaztuko digunik. Oker ez banago, Eskualduna aldizkariko Goienetxeren
|
lehen
aipamena 1887 urteko azaroan agertu da, hau da, astekaria hasi eta handik zortzi hilabetera, baina ordurako Albert Goienetxe alargunduta bide zegoen, ez baita lehen ezkontzaz edota Philomène Londaitz aihertarraren heriotzari buruzko inolako oihartzunik agertzen. Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu.
|
|
|
Ez dut daturik lortu Albert Goienetxeren hurrengo urteetako ibilbidea zehaztuko digunik. Oker ez banago, Eskualduna aldizkariko Goienetxeren lehen aipamena 1887 urteko azaroan agertu da, hau da, astekaria hasi eta handik zortzi hilabetera, baina ordurako Albert Goienetxe alargunduta bide zegoen, ez baita
|
lehen
ezkontzaz edota Philomène Londaitz aihertarraren heriotzari buruzko inolako oihartzunik agertzen. Izatez, topatu dugun lehen berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu.
|
|
|
Oker ez banago, Eskualduna aldizkariko Goienetxeren lehen aipamena 1887 urteko azaroan agertu da, hau da, astekaria hasi eta handik zortzi hilabetera, baina ordurako Albert Goienetxe alargunduta bide zegoen, ez baita lehen ezkontzaz edota Philomène Londaitz aihertarraren heriotzari buruzko inolako oihartzunik agertzen. Izatez, topatu dugun
|
lehen
berri horretan, dagoenekoz Albert Goienetxe xuri gorrien arteko auzi baten erdian ikusiko dugu. Antza, 1887ko azaroaren hasieran katu batek ausiki zion Maria Umo atso urruñarrari; egin azterketen arabera, katuak ez zuen errabia sintomarik4 Alabaina, Républicain Bayonnaiseko korrespontsalak gertaera hori profitatu zuen Goienetxeren aurka aritzeko, gure mediku donibandarrak Maria Umo delakoa artatu ez zuela argudiatuz, eta EskualdunaÀ Monsieur le Rédacteur du Républicain Bayonnaisko orrialdeetan Albert Goienetxeren erantzun argibideak plazaratu ziren??, azalduz ez zuela ezbeharraren berririk izan5.
|
|
|
|
Lehen
kuku horretatik aurrera, ikusiko dugunez, tantaka tantaka agerpen jarraitua du gure protagonistak; areago, agerpen hori guztiz nabarmena suertatzen da sarri askotan.
|
|
|
Itxuraz, ezin izan zen hezurduraren jatorria argitu. Ildo beretik, martxoan16, Lahite andere trapu biltzaile zaharrak fetu bat topatu zuen erdi lurperatuta, eta Goienetxe doktoreak egin zituen
|
lehen
egiaztapen mediko legalak: umekia mutiko batena zen, itxuraz zazpi hilabete ingurukoa, eta artean karenaduna; usteltzen hasita zegoelarik, bospasei egun lehenago jaioko zen.
|
|
|
Orobat, kronika horri esker jakin izan ditugu Albert Goienetxeren titulu bi, alegia, Charles III.aren komendadorea eta bai Isabela Katolikoarena. Gorago aipatu dugun bezala, dirudienez 1887rako alargunduta zegoen Goienetxe, ez baitugu
|
lehen
ezkontzari buruzko inongo oihartzunik aurkitu Eskualdunako orrialdeetan23.
|
|
|
23
|
Lehen
emaztea, oraintsu jakin izan dudanez, 1883ko otsailaren 7an hil zen, etxe barruko ezbehar baten ondorioz: –Mme Goyeneche, toute jeune femme, habitant St Jean de Luz avec son mari, le docteur Goyeneche, renverse si malheureusement sur elle un pot de graisse, placé dans une armoire, qu, elle a été tuée sur le coup.
|
|
|
Donibaneko alkate izendatu zuten 1888an, 41 urte zituelarik. Birritan ezkondu zen,
|
lehenik
Philomène Londaitz aihertar aberatsarekin, eta, alargunduta, Hegoaldeko Maria de los Dolores Petra Gonzalez de Zorrilla anderearekin.
|
|
|
Albert Goienetxeri buruzko beste bizpahiru datu biografiko damaizkigu Manex Hiriart Urrutiren kazetari lanekin Jakinek apailatu zituen liburu bietariko
|
lehenak
(Hiriart Urruti, 1971: 221).
|
|
|
Hau da, Lafitteren esanean Albert Goienetxek maiz edo kolaboratu zuen astekari xuri horrekin, dirudienez sinatu gabe izan arren. Piarres Lafitteren arabera, beraz, Eskualduna aldizkariko idazle artekoa izan zen?
|
lehen
urtetan?, alabaina, ezin dugu ezer gehiago zehaztu, Goienetxe zerrendatuta agertzen baita beste hamaika lagunekin batera. Halandaze, ez dakigu Goienetxe idazlea noraino zaildu zen Eskualdunako orrialdeetan, ez zeintzuk izan ziren berak erabilitako gaiak, ez zein hizkuntzatan.
|
|
|
Dena dela, behinik behin orduan hitz gutiz egin zuten apez kartsuak eta auzapez azkar, beroak elgarrekilakoa. Hitz har, hitz eman, berehala
|
lehen
urratsei lotu ziren, ginen, batzu bertzen ondotik, laguntzaileak.
|
|
|
Jaiak abuztuaren 21 tartean izateko ziren, eta programa horrek, besteak beste, Andoaingo dantzariak eta Zuberoako pastorala eta maskaradak zekartzan azpimarratuta. Dena dela, handik astebetera, abuztuko 19ko zenbakian35, Donibaneko ospakizunek Eskualdunako
|
lehen
orrialde osoa irabazi zuten, eta izenaz bestelakotuta datoz, alegia,. Les Fêtes Basques de StJean de Luz, bilakatu dira.
|
|
|
Eskualduna astekariaren iraileko
|
lehen
zenbakian ere presentzia nabaria eduki zuten Donibane Lohizuneko, eskualdun bestek? 37 Izatez, kronikaren muina Albert Goienetxek irakurritako hitzaldi biren testuak dira. Lehenengoak, frantsesez eta luze xamarra, Anton Abadiaren omenez ospatu zen bazkarian esandakoa biltzen du, besteak beste Abadiak sorturiko euskal jaien berrogeigarren ekitaldia zela gogoraraziz.
|
|
|
Beste alde batetik, irailaren 30eko Eskualduna astekariaren zenbakiak. Deux livres basques? artikulua dakar, euskarazko liburu biren berri damaiguna39 Biotariko
|
lehena
Laborarier: zonbeit kontseilu berechi ongarri erremedio berriez da, eta, besteak beste, dans une langue claire et précise?
|
|
|
Oker ez banago, horixe izan zen 1896 urteko azken agerpena. Alabaina, 1897ko
|
lehen
agerpena martxoaren 5eko kazetan dator65: Donibane Lohizuneko kronikan herriko kontseilua batu zela irakur daiteke, hain zuzen ere alkatea aukeratzeko.
|
|
|
Abuztuaren 19ko zenbakian, astekariak hurrengo irailaren 8rako deituriko nekazari lehiaketaren egitaraua zekarren83; arduraduna Goienetxe medikua zen, eta lehiaketa, Donibaneko kantonamenduko zortzi herrietako laborarientzat gainera, irekia zen, Sara, Senpere, Ahetze eta Arbonakoentzat. Handik hamabost egunera, nekazari lehiaketa horren
|
lehen
kronika dakarkigu Eskualdunak84 Kronikak dioskunez, «lehenbiziko aldikotz azienda primak Donibaneko hirian», «herri guzietarik izan dire ekharriak kabala suerte guzietarik: baziren berehun bat buru pasaturik».
|
|
|
1899 urteko
|
lehen
agerpenean, Albert Goienetxe aurkituko dugu gerla franko prusiarreko gerlari ohien urteroko biltzarra zuzentzen, bera baitzen Donibaneko sekzioko presidentea88 Alokuzio labur eta indartsua egin zuen frantsesez. Dirudienez, gerlari ohien elkarteak hiru hilabeterik behin edukitzen zuen bilera udaletxeko areto nagusian, Goienetxeren gidaritzapean89.
|
|
|
Hortaz, erabilitako iturri bibliografikoen arabera Albert Goienetxek gutxienez seme bat eduki izan zuen, itxura osoz
|
lehen
emaztearekin.
|
|
|
Guk dakigularik ez du bestelako argitalpenik eduki. Goienetxeren liburuxka euskara erraz eta eraginkor batean dago idatzita, orduko nekazariek
|
lehen
irakurraldian uler zezaten.
|
|
|
Laborantzan, bertze gauza guzietan bezala mundu huntan, lanak eta entseiuak behar dute lagundua izan bereziki bi gauzez.
|
Lehenik
elgar aditzeaz. Joanden urthean mintzatu nitzauzue zombat behar liteken, herri guzietan, laborarien dretcho zuzenen eta intresen begiratzeko syndicats agricoles deitzen diren konfardia horietarik izan.
|
|
|
ISO 9000 arauak, berriz, kalitatea ziurtatzea edo bermatzea helburu duten sistemak ezartzeko kudeaketa arauak dira. ISO erakundeak (nazioarteko estandarizazio erakundeak, hain zuzen ere),
|
lehen
aldiz, 1987an ezarri zituen arau horiek. Jatorriz kalitate ziurtapenarekin erlazionatuta daude (ingelesezko Quality Assurance delakoarekin), nahiz eta 2000 urteko berrikusketan erabateko kalitatearekin zerikusia duten arauak bailiran definitu izan diren (Heras et al., 2007).
|
|
|
|
Lehen
grafikoan ikusten da erabateko kalitate kudeaketak laurogeita hamarreko hamarkadan izan zuela goraldia, datu baseko laburpenen arabera. Laurogeita hamarreko hamarkadaren bukaeran ia erabat desagertu zen argitalpenetatik, beheraldi handia izan zuen; argitalpen akademikoetan aipamenak motelago desagertu dira.
|
|
|
Gatazken gogortasuna Iglesias teniente koronelaren txostenean ikus daiteke «resonaba en el espacio un verdadero coro de ayes de los heridos que, abandonados en la huída, pedían los recogiésemos; antes y las dos noches siguientes se oían los mismos lamentos y voces de socorro de las bajas hechas en los otros lados de la posicion»23 Ez du aipatzen jaso zituzten edo ez. EAEren batailoiko gudariak konpainiako kapitaina hil zuen matxinatua zauritu ondoren sendatzen saitu ziren; hurrengo egunean, ordea, frankistek
|
lehen
konpainiako sekzio osoa fusilatu omen zuten pinudian24 Posizio hori galdu ostean eta gudariak erretiratzean, Albertiako maldetan gora, inongo babesik gabe, matxinatuek tiroka jarraitu zuten, kupidarik gabe.
|
|
|
Hona hemen salaketa horren lekuko bi.
|
Lehena
, Ibarrolarekin borrokatu zuen EAEko gudari batena dugu:
|
|
|
Borrokak oroitzeak isla izan zuen prentsan eta liburuetan, baita gatazka gogorarazteko eraikitako monumentuetan ere.
|
Lehena
1937 urtean altxatutako monolitoa izan zen Gasteizko errepidearen ondoan, 1963an, Legutiotik Aramaiora doan bidean dagoenak ordezkatu zuena. Azken hori, oraindik zutik dago, baina sinbologia frankista galduta.
|
|
|
Bi arrazoi daude, nire ustez, jarrera hori ulertzeko.
|
Lehena
, gerran eta gerraostean jasotako errepresioak asko ahuldu zituela talde horiek, bai kide kopuruari dagokionez (bizirik geratu ziren asko gainera ez ziren itzuli Euskal Herrira), baita erakundeen sendotasunari dagokionez ere. Frankoren heriotzaren ondoren indartsu atera ziren sozialistek eta komunistek ez zuten gerra gogoratzeko asmorik, trantsizio politikoak eskatzen omen zuen adiskidetze politikaren ondorioz.
|
|
|
Lau dira, gutxienez, gure eskuetara heldu diren idazlanak.
|
Lehena
, garaipenaren lehen urtebetetzearen aurretik Emilio Enciso Viana-k idatzitako Villarreal: su cerco y defensa.
|
|
|
Lau dira, gutxienez, gure eskuetara heldu diren idazlanak. Lehena, garaipenaren
|
lehen
urtebetetzearen aurretik Emilio Enciso Viana-k idatzitako Villarreal: su cerco y defensa.
|
|
|
Gerra Zibilak Araban izandako bilakaerari buruzko ikerketek bi aldi desberdin izan dituzte.
|
Lehena
1986 inguruan, 50 urteurrenarekin batera, matxinatuen lehen mugimenduak eta erakunde publikoen antolaketa aztertzera zuzendu ziren (Rivera, 1988 eta Ugarte, 1990). Azkeneko urteetan, beste arlo batzuk aztertu izan dira, Txema Flores-ek Araba Gerra Zibilean bere osotasunean aztertu du (2002), baina iturri gutxi erabili ditu.
|
|
|
Gerra Zibilak Araban izandako bilakaerari buruzko ikerketek bi aldi desberdin izan dituzte. Lehena 1986 inguruan, 50 urteurrenarekin batera, matxinatuen
|
lehen
mugimenduak eta erakunde publikoen antolaketa aztertzera zuzendu ziren (Rivera, 1988 eta Ugarte, 1990). Azkeneko urteetan, beste arlo batzuk aztertu izan dira, Txema Flores-ek Araba Gerra Zibilean bere osotasunean aztertu du (2002), baina iturri gutxi erabili ditu.
|
|
|
Urriaren 7an, Jaurlaritza osatu ondoren, ahalegin handia egin zen Bizkaian armada eraginkorra osatzeko. Gasteizen aurkako erasoa izan zen gainditu beharreko
|
lehen
froga. Armada berriak Bilboko Gran Vían desfilatu zuen azaroaren erdialdean eta indar erakustaldi horrek errepublikazeleen gogoa berotu zuen:
|
|
|
Jaurlaritzaren txosten batean Legutio inguruan 8 batailoi aritu zirela agertzen zaigu (Aguirre, 1978: 302). Gordexola batailoia, adibidez, abenduaren 3an heldu zen Areatzara eta 8an burutu zuen bere
|
lehen
erasoa. Are gehiago Nafarreten zegoen Meabe batailoia txandakatu zuen, Meabe batailoia ezagutzen ditugun zerrendetan azaltzen ez denean.
|
|
|
Kanoiek, bitartean, gogor erasotu zuten Legutio eta goiz osoa iraun zuen bonbardaketak13 Arratsaldean ekin zitzaion erasoari bi norabide desberdinetatik, Durangoko eta Bilboko errepideetatik, alegia. Ibilaldiak XIX. mendeko eta Lehen Mundu Gerrako
|
lehen
borroken itxura gogorarazten digu:
|
|
|
Erasoa hiru zutabetan eratu zen.
|
Lehena
Ibarrola komandantearen zuzendaritzapean, bigarrena Cueto teniente koronelarenean eta hirugarrena Aizpuru komandantearen aginduetara. Cuetok Legutioren aurkako eraso zuzena gidatuko zuen, Ibarrolak Arlaban Arrasateko lerroaren ingurukoa eta Aizpuruk Murgiaren aurkakoa.
|
|
|
8 Martínez Esparza jeneral frankistaren esanetan, erasoaldiak
|
lehen
atzerapen bat izan zuen beharrezkoak ziren armak eta munizioak banatu eta prest jarri arte eta Otxandioko eta Aramaioko errepideen artean bide bat eraiki arte Arlaban inguruko gudari eta milizianoak hornitu eta ebakuatu ahal izateko (Martínez Bande, 1980).
|
|
|
Aizpuru, M. (2001):. Abertzaletasuna Araban: Legutianoko jelkideak XX. mendearen
|
lehen
herenean?, Uztaro, 39, 53
|
|
|
Orduan bertan behera geratu zen, baina hurrengo urteetako irakurgaiek animatu ninduten gaia berraztertzera eta hartutako oharrekin ikerketa berria egitera. Manex Goihenetxe historialaria eta UEUko
|
lehen
zuzendaria hil zenean, euskal erakunde batek haren omenezko liburua kaleratzeko asmoa agertu zuen eta lan hau bidali nien, 2005eko azaroa zen. Arrazoi ezezagunen ondorioz asmo hura ez da oraindik gauzatu eta hona hemen Uztaron nire lana.
|
|
|
Bi dira arreta merezi duten eztabaida zerrendak:
|
lehena
, gce@tinet.org (Espainiako Gerra Zibilari buruzko zerrenda), bigarrena, http://miarroba.com/foros/ ver.php, foroid= 838359, Euskal Herriari buruzkoa. Azken hori itxi egin zen, baina merezi du nabarmentzea.
|
|
|
Ugarte, J. (1990): ?
|
Lehen
frankismoaren agerpena Araban?, Cuadernos de SecciónHistoria Geografía, 17, 209
|
|
|
Etxebizitza eta ingurumen dimentsioaren gaian kokatzen hasteko, Europan gai honen inguruan bizirik dauden eztabaida nagusiak jaso dira
|
lehenik
eta behin. Horrela, etxebizitza, hiri eredua eta ingurumena hartu dira aztergai.
|
|
|
1 Etxebizitza behar eta eskariaren gaineko azken inkestaren arabera, 2007an
|
lehen
etxebizitzaren beharra dutenen artean% 32k onartzen du alokairuaren aukera etxebizitzaren merkatuan sartzeko(% 24ri berdin zaio alokairua edo jabetza, eta% 8k alokairua nahi du). Eustat (zenbait urte):
|
|
|
Izan ere, etxebizitzak eta etxebizitza politikak zeresan handia sortu dute azkenaldian, baina ez horrenbeste agian ingurumen eta garapen iraunkorraren ikuspegitik azterturik. Azterlan honetan,
|
lehenik
eta behin, etxebizitza garapen iraunkorraren marko teorikoan kokatu da, ingurumen dimentsioak eman dituen eztabaida nagusiak jasoz: besteak beste, hiri ereduaren gainekoa, edota lurzoruaren erabileraren gainekoa.
|
|
|
Horregatik familiartean eta lagunartean egiten duten bezala egiteko esan zitzaien. Galdera edo esaldia entzun bezain laster
|
lehena
ateratzen zaiena bilatzen zela, alegia. Hala ere, metodologia honen bidez jasotzen diren emaitzak tentuz hartu behar dira, erregistro erdi formaleko datuak ere azaltzen direlako elkarrizketan zehar.
|
|
|
Gazteak, aldiz, ekarri leiketze eta al dotze erantzun du. Gaztearen
|
lehen
erantzuna,, egin, laguntzaileaz gain,, eutsi?
|