|
2000
|
|
|
eguneroko albisteak idatziz zerbitzen dituen medio berri bat (EITB ere albisteak egunero idatziz ematen hasi da bere webgunean, bide batez). Informazio kanal hori herri edizioekin (Hernani da
|
lehen
adibidea) eta kanal tematikoekin osatu nahi dute. Katalunian Vilaweb eta Galizian Vieiros zerbitzuen parekidea da Sareko Argia.
|
|
2002
|
|
|
Aristokratek, kirolariek, aktoreek, abeslariek eta enpresaburu edo politikariek aurpegia eta ahotsa jartzen dizkiote elkartasun handiagoa eskatzeari.
|
Lehen
adibidea Audrey Hepburn aktoreak eman zuen. Afrikara joan zen, funtsak eman zituen eta ahulenei laguntzeko ospea eman zion.
|
|
2004
|
|
|
Guztira, koadro lokalizatuak 50 irudi inguru izan ditzake, zentimetro batzuetako luzerakoak, zeinuak, trazuak eta gainerako ikurrak, historiaurreko artearen tonu gorrixketan. Aurkitutako pinturak, batzuk antropomorfikoak, historiaurreko artearen
|
lehen
adibidea dira, Lojan dokumentatua, eta Espainiako Ondare Historikoaren 1985eko Legeak interes kulturaleko ondasuntzat jotzen ditu. Arte mota horren beste adibide dokumentatu bat Moclin mendilerroko barrunbeetan dauden labar pinturak dira.
|
|
2005
|
|
|
J. ERKOREKA.
|
Lehen
adibide oso grafikoa jarri dut. Zenbat ikastola ez lirateke izan ere egingo Iparraldean, urteetan zehar Herri Urratsik izan ez balitz?
|
|
|
Batek gurinarekin txigortu bat irensten badu, aditu horrek azaldu duenez, ordubeteren buruan gurinetik datozen lipidoen konposizioa duten kilomikroiak izango ditu; txigortu bat oliba olioarekin hartzen badu, oliba olioaren lipidoekin kilomikroiak izango ditu. Ikertzaileek uste dute
|
lehen
adibidean, gurinaren adibidean, gantz asez osatua, kilomikroien kontzentrazio handia egongo dela arterietan, eta oliba olioaren lipidoek baino eragin negatiboagoa izango dutela, odola baino askoz lehenago desagertu egingo baitira. Horixe ari da ikertzen Gantzaren Institutuko taldea, kilomikroien konposizioaren eragina argitzen saiatzen ari diren bakarretakoa.
|
|
2006
|
|
|
Behin gora helduta, XIX. mendeko hilerri zaharraren atea ikus daiteke, eta bertatik bertara, Etxebarria parkea, orain dela mende laurden altzairu galdategia zegoen lekuan. Bera da, beraz, industriatik aisialdirantz Bilbok egindako urratsen
|
lehen
adibideetakoa. Omenaldi moduan geratu da, hala ere, galdategiko tximinia bat.
|
|
2007
|
|
|
propioa menpegabeki baiesteko, aurrena erlijioan eta politikan, gero literaturan eta artean ere. Katolizismoari Hobbes ek, esaterako (Europako historiarik izpiritualena ere ez dabil Volksgeistik gabe), erromatar jentil hutsa dela leporatzen dio, kultu erromatar zaharrei izen berriak ematea besterik gabe,, eta
|
lehen
adibidez Venus edo Cupidoren imajina izana Ama Birjinaren edo haren Seme gure Salbatzailearen imajina bihurtzea, edo Jupiter bat Bernabe, edo Merkurio bat San Paulo, e.a.(?). Santuen kanonizazioa da jentilismoaren beste geldikin bat. Ez dago Idazteunaren interpretazio okerrean oinarriturik, eta ez da Erromako Elizaren asmakizun berri bat ere, erromatar Estatua bera bezain zaharra den ohitura bat baizik.
|
|
|
|
Lehen
adibidea, arrosak bezain freskoak dira bere masailak, erkaketa arrunta da, mundu errealaren deskribapena egiten duen heinean, zeren bere termino guztiak baitira, izan, semantikoki normalak eta hizkuntzaren maila estandarrarekin bateragarriak: esku hutsekin konprobatu daitekeen zerbait da arrosaren eta masailaren freskotasuna.
|
|
|
...eskulturan ia leitmotiv bakarra izan zen giza gorputza; giza gorputzaren ulerkuntza eta adierazpen doiago bat lortu nahi ziren220 Eredu zorrotzarekin —480 urteetakoa— jadanik eskultura guztiz helendarra sortzen da, hain zuzen kultura hark bere berea zuen gaiaren —giza aberearen— irudia hartzen denean interesgunetzat221 Kritiosen Efeboa da gizon helendar berri hura agertu zeneko
|
lehen
adibidea: contrapostoaren bidez, mugikortasuna eta gorputzaren gaitasun funtzionalak erakusten dira222.
|
|
2008
|
|
|
|
Lehen
adibidea Polinesiaren bihotzean dugu. Ekuatoretik kilometro gutxira dagoen Tuvalu irla multzoa 2050 urtean desagertuko da, itsasoak erabat estalita.
|
|
|
Hiru adibideak dagokien testuinguruan ikusi orduko ohartzen gara bakoitza modu batekoa dela, eta ez dagoela guztiak eredu bakarrera ekartze rik.
|
Lehen
adibidean, oso esanahi berezia du aurpegi hauste> izenak, osagaien esanahitik abiatuaz asma ezin daitekeena. Hautsi ren argumentuak, perpause an daude, nolabait?
|
|
|
da OEHn, itxuraz, horrelako
|
lehen
adibidea (OEH, VI: 812).
|
|
|
|
Lehen
adibidea Txomin Agirreri 1906an eginiko eskari batean aurki daiteke. Agirre Erromara joan zelarik, Azkuek bere fedearen aldeko eskari bat egiteko erregutu zion:
|
|
|
|
Lehen
adibidean awk programaren barruan param1 aldagaian egongo da komandoari pasatzen zaion lehen parametroa.
|
|
|
Urte horretakoak dira Figura para regreso de la muerte, Coreano eta Unidad triple y liviana. Hiru eskultura horiek Oteizaren hizkuntza plastiko pertsonalaren
|
lehen
adibideak dira, eta horregatik esan daiteke 1950 urtea izan zela bere ibilbideko urterik garrantzitsuena. Lehen aldiz, gainerako artistekin zituen zorrak alde batera uzten ditu eta bere ibilbidea garbi definitzen hasten da.
|
|
2009
|
|
|
Hainbat kasutan almanakak egutegi soilak izan baziren ere, haien helburu nagusia informazioa helaraztea zen. Kontuak kontu, euskarazko almanaken
|
lehen
adibideak ez ziren egutegi hutsak baino askoz gehiago. Joanes Leizarragarena zen Kalendrera, euskaraz idatzi eta 1571n argitaraturiko lehen almanaka.
|
|
|
|
Lehen
adibidean, Ezetz Asmatu! motako joko sinple bat garatuko dugu, bide batez if egituraren funtzionamendua hobeto ulertzen lagunduko diguna.
|
|
|
KaixoMundua programa berezia da, programatzaile ororen bataio informatikoa. Ez beraz utzi
|
lehen
adibide hau egin gabe!
|
|
|
2.1
|
Lehen
adibideak
|
|
|
|
Lehen
adibidea hain kritikatua izan den Douglas Gordon eta Phillipe Parrenoren Zidane, XXI. mendeko erretratu bat da, partida oso batez Zidane futbol jokalaria zelaian zehar jarraitzen duena. Kritikatua, Zidaneren figura jendea erakartzeko erabiltzea leporatu izan baitzaio.
|
|
2011
|
|
|
Esan daiteke bere izaeran ere eraldaketa eman dela (burdina ontzioletatik titanio high pintxoetara), eraldatze eta nazioartekotze prozesu honetan Guggenheimek totem edo katarsi funtzioa bete duelarik. Sinbolo berria du hiriak eta hiri ilun eta usain txarrekoen arteko zerrendetan
|
lehen
adibideetakoa izatetik1 Nobel sariak jasotzera pasa da2.
|
|
2012
|
|
|
Burgosko Gorteetan 1515ean, erresumaren alde bakarreko eta behartutako anexioa gertatzean Gaztelarekin, teorikoki, berezko erakunde eta legeak mantendu zituzten, horien artean gorteak.Erakunde eta legeok praktikan Espainiaren inperio interesen menpe geratubaziren ere, erresumak mantendutako autonomia mailak nabarmendu beharrekogertakari multzoa eragin zuen, oso garatutako eta ezbeharren aurrean zaildutakokultura politikoarekin elkartuta.
|
Lehen
adibidea da erresumako gorteen kemenabera: Gaztelako Gorteek baino jarduera askoz ere biziagoa izan zuten konkistarenondotik iraun zuten hiru mendeetan.
|
|
|
Klf15 ez zuten saguei eta ohiz kanpoko Klf15 baino gehiago izatera eraman zituen aldaketa genetikoko saguei buruzko ikerketek frogatu zuten arritmia hilgarriak izateko arriskua handitu egin zela. “Mekanismo molekular baten
|
lehen
adibidea da hori, bihotz arritmien suszeptibilitateari dagokionez aldaketa zirkadianorako. Txikia edo Klf15 handiegia izanik, arratoiak arriskutsuak ziren arritmiak garatzeko”, azaldu zuen Wehrensek.
|
|
|
apalagoak jartzen dira, baina horma baten zabalera edo zabalera osoa hartzen dute, heldu baten begien parean.
|
Lehen
adibidean, lau metro liburu ditu guztira, eta bi metroko bi apal daude. Horri esker, erosotasunez berrikusiko da liburutegiaren edukia, eta azpiko espazioa beste edozein altzarirentzat erabili ahal izango da.
|
|
2013
|
|
|
e) Askotan hitz baten edo besteren interes handiko lekukotasunak aurkitu dira, bai zahartasunaren aldetik, bai euskalkiaren aldetik, e.a. Hau da, adibidez, jakintza hitzaren kasua. Aurreko argitaraldietan Haranederrena zen ematen zen
|
lehen
adibidea (XVIII. mendearen erdialdekoa); oraingoan Silvain Pouvreauren lekukotasuna agertzen da, ehun urtez lehenagokoa. Nagitasun sarreran, XX mendeko ipar euskalkietako agerpenik ez dagoela adierazten zen.
|
|
2014
|
|
|
Horretaz dihardugula, esan dugunaren erakusgarri, merezi luke hiru adibidejartzea edizio eta azterketa berrien beharraren erakusle.
|
Lehen
adibidea emateko, goi nafarrerazkoak izan ez arren, Simancaseko espioitza gutunen kasua eredugarriiruditu zaigu. XVI. mendeko gutun horien hainbat edizio ditugu:
|
|
|
Hor Parisek ez du esku zabaltzerik.
|
Lehenik
adibideak baitira gure aitzinean. Eta bigarrenik, legeak onartzen baitu hola egitea.
|
|
2015
|
|
|
Lekukoekin lan egiteak erakusten du ahoskeran franko eratako bihurrikeriak gerta daitezkeela; esate batera, Zuberoa Amikuzeetan nagusi den hogeialdaera zaharragoaren ondoan (cf. ...rdi gehienean legez, baina Amikuze eta Arberoako mugari hurbil den Ostankoa herrian, halako batean, hiztunak o hogeiahoskatu zuena hogoiidentifikatzen nuen nik grabazioa entzutean, baina ez nengoen ziur; grabazio bereko beste adibide batean hiztunak hogeieman zuen garbi eta jabetu ahal izan nintzen Amikuzeko gainerateko herrietan bezala, Ostankoan ere hogeialdaera gordetzailea ibiltzen dela, baina
|
lehen
adibidean ez nuen batere garden entzuten eta hogoiizan zitekeela iruditzen zitzaidan, hori entzun uste zuen ene belarriak. Amikuzeko mugako herria da Ostankoa, Landibarreri begira bizi dena, nahiz badakigun Landibarren hogeiematen dutela, baina, esate batera, Irisarrin eta Armendaritzen (h) ogoi?.
|
|
|
Aipagarria da korronte arkitektoniko honek Euskal Herrian, eta Gipuzkoan bereziki, izanzuen presentzia.
|
Lehen
adibideak 1920 eta 1930 hamarkadetan eman baziren ere, 1936koGerraren ondoren hedatu zen indar handiagoz. Industria arkitekturan eman zen bereziki (Fernandez Altuna, 2004), erregimen frankistarekin eraikin publiko eta etxebizitzek irudihistorizistei erantzun behar zieten bitartean, eraikin industrialetan modernotasunerako askatasunhandiagoa baitzegoen (Collantes eta Otamendi, 2011).
|
|
|
|
Lehen
adibidea Jose Iribas, Nafarroako Hezkuntza kontseilariak, botatako ergelkeriak jarri digu: “ni todos los españoles tenemos que bailar flamenco ni todos los navarros que aprender euskera; no se es mejor navarro por saber euskera”.
|
|
|
|
Lehen
adibidean bezala, baliabide estilistiko batekin ordaindu da kasu honetan erlatibozko esaldi bat, eta, ondorioz, aldatuta dago jatorrizkoak dioskuna:
|
|
2016
|
|
|
|
Lehen
adibidez, lagun batzuekin hara joaten nintzen, baina ez zitzaidan Kutxi kalea gehiegi gustatzen, euskaraz hitz egitea eta bai, baina Zapateria kalean edo gauez Pravdan jartzen zuten musika gehiago gustatzen zitzaidan. Hor nabaritzen nuen.
|
|
|
1948ko urtarrilean esaterako, kokaleku baten aurkako erasoagatik, sionistek palestinarren herrixka bat suntsitu zuten. Gertakari hori, martxotik aurrera abiatuko zen palestinarren aurkako garbiketa etnikoaren
|
lehen
adibidea bihurtu zen. Bitartean bi aldeak gerrarako prestatzen hasi ziren.
|
|
|
16 Benzion Netanyahu() historialariaren ustetan, Inkisizioak marranoen aurka abiatzen zituen, odol garbitasuneko? prozesuak,
|
lehen
adibidea izan ziren antijudaismotik antisemitismora pasatu zena. Netanyahuren aburuz, judu konbertsoek kristau izan nahi zuten, eta beraz, arraza?
|
|
|
Eta aurten ranssomwarearekin eraso ugari izaten ari den arren, malware mota hori ez da berria.
|
Lehen
adibideak 90eko hamarkadan aurkitu daitezke, AIDS Trojan ekin, ranssomwarearen portaera bera erreproduzitzen zuen lehen elementuetako bat izan zen, eta gaur egungo aldaketarako 170 euro inguruko erreskatea eskatzen zuen, fitxategietarako sarbidea itzultzeko. Gero, beste kasu batzuk etorri ziren, 2005etik 2006ra, batez ere Errusian.
|
|
|
Bigarren alorrean aurki genitzakeen adibideak askoz ugariagoak dira; izan ere, azken urteetako mass customization4 joeraren eztandak arkitektura ere ukitu izan du. Hala ere, mahai gainera ekarriko dugun
|
lehen
adibidea Sato PlusHome esperientzia paradigmatiko zein aitzindaria izango da. Proiektu hori Helsinkiko Arabiaranta auzoan eraiki ziren promozio publikoko bi etxebizitza kolektibo blokez dago osatua.
|
|
2017
|
|
|
|
Lehen
adibide kurioso bat aipatu didazu, kontu hau dela eta…
|
|
|
nazio katolikoek eta protestanteek, beste edozein arlotan elkarren artean gerran ibili arren, bat egin zuten, eta sorginei jazartzeko argumentuak partekatu zituzten. Hortaz, ez zait gehiegizkoa iruditzen esatea sorgin ehiza izan zela Europako nazio estatuen politiken lehen batasun eremua; Erreformak ekarritako zismaren ostean, Europa batuaren
|
lehen
adibidea. Muga guztiak gurutzatuz, Frantzia eta Italiatik Alemaniara, Suitzara, Ingalaterrara, Eskoziara eta Suediara zabaldu zen sorgin ehiza.
|
|
|
Lehen zutabean dagoen poema osorik irakurrita, erritmo gorabeheratsu (TA TAN TA TAN) konstantebat hauteman daiteke. Bigarren zutabeko
|
lehen
adibidea ahoz irakurriko bagenu, TA RA TAN modukosoinu bat hautemango genuke (Butler, 1989). Bigarren adibidea, aldiz, gaztelerazko hendekasilabo batda, beraz, hamaika soinu unitateko lerroa dugu hura, azken aurreko silaba azentudunarekin.
|
|
2018
|
|
|
Eta Hiru Tenpluen Ibilbidea eskualde ezberdinen artean sortutako proiektuen
|
lehen
adibideetako bat da. Duela hogei urte jarri zuten abian eskualdeetako garapen agentziek, Gipuzkoako zentro erlijioso eta kultural garrantzitsuenak ezagutarazteko asmoz:
|
|
|
Apartheid aren inguruko Hegoafrikako literatura, hain zuzen, erregimenaren nondik norakoak eta legatua ulertzeko ezinbestekoa da. Haren
|
lehen
adibideetako bat da Alan Patonen Cry, the Beloved Country (1948, Negar egin, aberri maitea). Erru kolektiboa eta aurreiritzi arrazistak gainditzen lagun dezakeen adiskidetzea ditu hizpide Mendebaldeko eskoletan apartheid a irakasteko gehien erabiltzen den nobelak.
|
|
|
Huang Yong Pingek sortua, kaiola formako instalazio bat da, barruan hainbat intsektu eta narrasti dituena. Erakusketako hainbat lanetan izaten den Mendebaldearen eta Ekialdearen arteko jokoaren
|
lehen
adibidea agertzen da bertan, Yong Pingek kosmologia txinatarra eta Ilustrazio garaiko mendebaldeko ideiak nahasten baititu (Foucaulten kontrol egituren bidezko modernitatearen kritika). Polemika iturri izan den lehen artelan hori abiapuntu harturik, Alexandra Munroe komisarioak. Philip Tanari eta Hou Hanru komisario gonbidatuen laguntzaz?, 60 bat artista eta talde artistikoren lanak bildu ditu, kronologikoki antolatutako sei ataletan banatuak:
|
|
|
Hegoalde Zaharreko esklabo gizartea, ordea, urrun dago esklabotzan oinarritutako produkzio ekonomikoa duten eta zuten beste gizarte batzuetatik (esklaboak, jakina, orobat existitu dira bestelako lan molde batzuetan oinarritutako ekoizpen ekonomikoa izan duten gizarte askotan, Britainia Handia barne; hain justu, 5 atalean emango ditut zenbait azalpen Britainia Handiari buruz). Esklabo gizartea, Ipar Amerikan, bere burua zibiltzat zeukan ordena sozial zabalago baten parte zen, eta ordena hura gizarte zibil baten
|
lehen
adibidea izan zen beharbada, kontratuan oinarritutako gizarte bat. 1856tik 1860ra bitarte, Hegoalde Zaharreko sei estatuk zenbait lege onartu zituzten beltzei modua eman zietenak beren borondatez esklabo bihurtzeko.
|
|
|
Eta Hiru Tenpluen Ibilbidea eskualde ezberdinen artean sortutako proiektuen
|
lehen
adibideetako bat da. Duela hogei urte jarri zuten abian eskualdeetako garapen agentziek, Gipuzkoako zentro erlijioso eta kultural garrantzitsuenak ezagutarazteko asmoz:
|
|
2019
|
|
|
Aldiz, hirugarren adibidean, bustiduraadierazkorrak hitzaren balentzia indartzen du.
|
Lehen
adibidean, ez dago ez bat ezta bestea ere.
|
|
|
Izan ere, hiriak euskal eleberrigintzarekin izan duen harremanaaztertu nahi bada, Saizarbitoriaren obra abiapuntutzat har daiteke, baina ezinbestekoa daordundik hiriak euskal nobeletan hartu duen presentzia esponentziala eta molde askotarikoaaintzat hartzea. Hori dela eta, lan honen helburua izanen da, xumeki, XX. mendeko 60kohamarkadararteko harremanen errepaso historiko bat egitea, zenbait zimendu teoriko ipinieta euskal literaturaren testuingurura egokitzea eta Saizarbitoriaren obra
|
lehen
adibide gisaaztertzea, gerora sakondu beharreko ikerketak oinarri bat izan dezan.
|
|
|
Era berean, obra hauek beste hainbat arte arlotan izan diren mugimenduen eskutik uler daitezke, hala nola espresionismoa edo futurismoa.
|
Lehen
adibide argia Fritz Langen Metropolis pelikulan dugu, 20ko hamarkadan eginikoa, eta XX. mende osoan zehar erraz aurki ditzakegu antzeko xedea duten fikziozko munduak, bizi dituzten garaiei erantzuteko sorturikoak; Adox Husley eta Brave New World, George Orwellek erakusten digun Londres
|
|
|
|
Lehen
adibideak Alexandro Handiaren aipu bat du protagonista. Behin Mazedoniako erregeari galdetu ziotelarik nola lortu zuen hainbat biktoria, hark erantzun zuen:
|
|
2020
|
|
|
41" Sandwitxeak"," french bobi"," valse a"," txa txa txa" edota" bougy" hitzen artean irizpide ortografikoen batasunik eza agertzen da. Erdarazko" ch" ren partez" tx" lehenesten da
|
lehen
adibidean eta hala hala bigarrenean" french" idatziz, huts egiten da. Bestetan, erdararen –frantsesaren –eta euskararen sistema fonologikoak gurutzatzen dira hitz beraren idazkeran:
|
|
|
Beethoven artista pentsalariaren
|
lehen
adibideetako bat da eta agian ospetsuena. Beethovenen bidez, artea ekintza indar gisa ulertzeko modu bat zabaldu zen Europan.
|
|
|
5 Adibideetan zein testutakoa den eta zein lerrotan agertzen den adieraziko da.
|
Lehen
adibidea, Azpimarra saioko lehen testuari dagokio, eta 3 lerroen artean dago.
|
|
|
Orain, ikuspegi barneratzailean sakontzeko asmoz, atala ezkutuan dauden beste batzuei ere zabaltzea erabaki du aldizkariak. Oier Lakuntza Irigoien da
|
lehen
adibidea.
|
|
|
Azken hori argitzeko, bi adibide datozkit burura.
|
Lehen
adibidea, Demokratak eta biolentoak liburutik eratorria, Frantziako Iraultzatik sortutako hiritartasun ideiaren ingurukoa da. Lehen adibide honetan, unibertsaltasun abstraktuak dakarren alde negatiboa agertzen zaigu.
|
|
|
Lehen adibidea, Demokratak eta biolentoak liburutik eratorria, Frantziako Iraultzatik sortutako hiritartasun ideiaren ingurukoa da.
|
Lehen
adibide honetan, unibertsaltasun abstraktuak dakarren alde negatiboa agertzen zaigu. Demokrazia modernoetako hiritartasunak familia, auzoa edo herria bezalako elkargo naturalak ezabatu dituela dio Azurmendik (1997).
|
|
|
Bigarren adibidea Marxek langileria klase unibertsal moduan deskribatu izana da.
|
Lehen
adibidean abstrakzio prozesuaren alde negatiboa ikusi dugun moduan, bigarrenak abstrakzio prozesuaren baldintzen baitan praxi politikorako sortzen diren aukerak jartzen dizkigu begi bistan. Zerk ahalbidetzen du langile klaseari izaera unibertsala aitortzea?
|
|
|
bikoitza da, bi aldetara hedatzen da bere esanahia. Alde batetik, gerra egiteko modu naziaren sinboloa da, hain zuzen ere modu horren
|
lehen
adibidea izan zelako. George Steer kazetari hegoafrikarrak eman zuen haren deskribapena, 1937ko apirilaren 28an bertan The Times en eta The New York Times en argitaratu zen kronikan:
|
|
|
Elkarrekin Zein da bururatzen zaizun artezko
|
lehen
adibidea?
|
|
2021
|
|
|
|
Lehen
adibidean latinezko hitzei zabaltzen die bidea zeren ek, eta adizkiak ez du menderagailurik erakusten. Hirugarrenean menderagailua ageri da, batetik, adizkiak en hartu baitu.
|
|
|
etxera joan ostean; ez diot zentzurik ikusten Gasteiza joateari; Gasteiza joateak ez dauka zentzurik.
|
Lehen
adibidean, joan partizipioa oste postposizioaren osagarria da. Bigarren eta hirugarren adibideetan, bestetik, t (z) e amaieradun aditz izenak a determinatzailearekin eta datibo/ ergatibo kasu markekin agertzen dira (joteari/ joateak).
|
|
|
Erreferentzia adjektiboek ere modifikatzen duten izenaren ezaugarriren bat adierazten dute, baina horretarako kanpoko zerbaitekin (entitate edo eremu batekin) erlazionatzen dute izen hori (egoera ekonomiko) edo izenaren argumentu bat adierazten dute (Txetxeniaren aurkako eraso errusiarra).
|
Lehen
adibidean ekonomia izenari egiten zaio erreferentzia egoera izena modifikatzeko; bigarrenean, erasoa nork egin duen adierazten du errusiar adjektiboak. Erreferentzia adjektibo ‘sailkatzaile’ esaten zaie lehen motakoei, ‘tematiko’ bigarrenei.
|
|
|
Zerua goibel zegoen, zeren ekia lainoek ardura kukutzen baitzuten (M. Elizanburu); Handik gero[...] Frantzia barneko hiri baterat ekarri zuten, zeren hiri hartan eginak baitzituen lehenago bere balentriarik handienak (Hiriart Urruti); Baina gehiago gostako da, zeren irakinaldi bakoitzean ur garbia behar baitu (Duvoisin). Ulertu, zerua goibel zegoela lainoek ekia ‘kukutzen zutelako’ nahiz ‘kukutzen zuten eta’ uler daiteke, beharbada,
|
lehen
adibidean; hirira ekarri zutela balentriak ‘han eginak zituelako’ nahiz ‘han eginak zituen eta’, bigarrenean; eta gehiago kostatuko dela ur garbia ‘behar duelako’ nahiz ‘behar du eta’, hirugarrenean. Arrazoi bera modu bitan azaltzea izango litzateke hau ere, besteetan bezala.
|
|
|
Gaixorik nengoela (‘esan’) eta, oheratzeko agindu zidan medikuak; Juanak bere ama ikusi behar zuela (‘esan/ pentsatu’) eta, Basaburuko bidea hartu zuen. Ez ageriko aditzaren subjektuari egozten zaio maiz mendeko perpausak eskaintzen duen azalpena (medikuak ‘esan’ du gaixorik nagoela,
|
lehen
adibidean, oheratzeko aginduaren azalpen gisa; eta Juanak ‘esan/ pentsatu’ du ama ikusi behar zuela, Basaburuko bidea hartzeko erabakiaren azalpen moduan; uste edo aitzakia horietan oinarrituta egin dute egin dutena, alegia). Beste bat ere izan daiteke, ordea, ‘esatearen’ subjektua:
|
|
|
ordea, zeren den naturala, hargatik da ezagutzeko gaitzagoa (Haraneder). Mintzaira ‘berea’ izatea ez da,
|
lehen
adibidean, hura ederki erabiltzera bultzatzen duen motibo subjektiboa, hala erabil ahal izatea bideratzen duen arrazoi objektiboa edo, gutxienez, oinarri logikoa duena baizik; bizioa ‘naturala’ izatea ere ez da, bigarrenean, hura ez ezagutzeko motibo subjektiboa.
|
|
|
12 Hurrenez hurren esapidearen
|
lehen
adibideak ‘bata bestearen ondotik’ (gazt. " sucesivamente") adierari dagozkio soilik.
|
|
|
|
Lehen
adibidean soineko bakar batez ari gara; soineko bakar hori da bi bider jantziko dudana. Bigarren adibidean, aldiz, bi dira eta bi horien arteko erabateko antza, berdintasuna predikatzen dugu.
|
|
|
Ala egokiago da Frantziako mugaren inguruan tabako denda asko dago? Gaurko hedabideetan badira
|
lehen
adibidearen egiturakoak: Palestinarrek Egiptoko muga ondoan Israelgo Armadak duen behaketa dorre bati tiro egin zioten (Berria); Mexiko eta Tucsonen (Arizona) arteko muga inguruan (Berria).
|
|
|
Parentetiko gisa ere erabil daiteke, baina erabilera nahiko berria da,
|
lehen
adibideak XIX. mendekoak baitira (erdialdekoetan ez dago adibiderik, ez bada erregistro ikasietan): Erdi Aroan, omen, Nafarroa osoa etortzen zen debozioz (Aintziart); Ni naiz Donapaulekoa, omen, eta aski dut ez joatea ez badut nahi (Luku).
|
|
|
Egitura hau emendiozko juntadura adierazteko erabiltzen da inoiz, bide batez aipatzen diren adjektibo edo adberbioen mailaren handia iradokitzen delarik: Horra iparraldeko abere eta gizonen bizimodua zehatz bezain ederki emana (Ibinagabeitia); Ugari bezain zorrotz zen hizketan, aberats bezain zehatz eta doi (Mitxelena); abere eta gizonen bizimodua ‘oso aberats eta zehatz’ emana dela esaten da
|
lehen
adibidean, eta norbait ‘hizketan oso aberatsa eta zehatza dela’ bigarrenean (§ 32.4.3a, § 32.6.4, 9d).
|
|
|
P. Iturriaga). Konparaziozko egitura izanik pentsa daiteke horrelako esaldien azpian ere perpaus bi direla; [Hura X handia zen] eta [hura X handia zen], esate baterako,
|
lehen
adibideko esaldiaren azpian, non mendekoan isilik den X handia sintagma. Dena dela, ez dirudi hor zinez alderaketa denik, enfasia adierazteko modu bat baizik (zen bezain handia={ oso handia ∼ hain handia} izanik).
|
|
|
Peru Miren bezain berandu iritsi da; Frantsesa bezain laster ikasiko du ingelesa. ‘Berandutasun maila’ konparatzen da
|
lehen
adibidean, eta ‘lastertasun maila’, bigarrenean. Gertakari bat denboran kokatzeko ere erabil daiteke, ordea, egitura hori, gertakari horren noizkoa beste baten noizkoaren parean ezarriz:
|
|
|
Ikusi zaitudan bezain laster ezagutu zaitut; Partida hasi bezain laster sartu dute gola. Gertakarien aldiberekotasun estua adierazten da perpauson bidez; noiz ikusi, orduan ezagutu, alegia,
|
lehen
adibidean, eta partida noiz hasi, gola orduan sartu, bigarrenean. Formaz konparaziozkoak izan arren, gertakaria denboran kokatzea dute zeregin perpaus hauek.
|
|
|
Konparazioaren ardatza lehen terminoa bera denean, ordea, ezaugarri biren zenbatekoak erkatzen dira: Gogo adina kemen izan balu (Agirre); Pertsona bezainbat apeta daude (Berria); [haren gogoaren zenbatekoa> haren kemenaren zenbatekoa] da
|
lehen
adibideko konparazioaren egitura (§ 32.1.2c, § 32.1.3c, § 32.2.1d).
|
|
|
Hala, bezainbat morfema inoiz: Behin bazen apaiz bat ona bezainbat bitxia (Barbier); Logikazale bezainbat musikazalea baitzen (Mirande); ‘ona bezain bitxia’ ulertzen da
|
lehen
adibideko sintagma. Berdin adina:
|
|
|
Inori ez esateko agindu zion. Baina hark debekatzenago, eta haiek zabaltzenago zuten berri hori (Iraizoz) — ago morfema adizki nagusiari atxikia— Esamolde eliptikoak dira horiek, azpian [zenbat eta... hainbat eta] forma dutenak; zenbat zaharrago, hainbat zoroago da
|
lehen
adibidean ulertzen dena.
|
|
|
Gogogabe bezala zatoz (Zaitegi); Hantxe geratu zen gogortuta lez (Erkiaga). Predikatuak dioenaren ‘antzeko zerbait’ adierazi nahi dela seinalatzen dute horrelako perpausek, ez hura zehatz mehatz; ‘gogogabe’ zehazki ez, alegia,
|
lehen
adibidean, horren antzeko egoeran baizik, hau da, ‘horrela balitz bezala’ Neurria edo zenbatekoa adierazten duten sintagmekin doazenean izaten dute maiz hurbiltze balioa forma hauek; neurria gutxi gorabehera emana dela adierazten dute, inguru edo gutxi gorabehera esapideek bezala: Haren alde atera dira laurehun gizon bezala (Duvoisin); Oren baten buruan bezala, etsitu zuen Joanesek (Barbier); Zenbat urte bezala?
|
|
|
(Orixe); Urtarrilean, zenbat lez ikasle geratu ginela uste duzue? (Kirikiño); ‘laurehun gizon{ inguru ∼ gutxi gorabehera} ’, alegia,
|
lehen
adibidean.
|
|
|
Multzoko beste elementu guztiekin konparatuta eratzen da, bada, superlatiboa. ‘Hiru Erregeen Mahaia Euskal Herriko beste mendi guztiak baino altuagoa da’, horra zer dioen
|
lehen
adibideko esaldiak; eta ‘beste futbolari guztiek baino gol gehiago sartu ditu Messik’, bigarrenekoak.
|
|
|
Lagunak autoa saldu du etxebizitza erosteko; Mailegua eman diote lagunari etxebizitza eros dezan. ‘Etxebizitza erostea’ da,
|
lehen
adibidean, autoa saltzean lagunak izan duen helburua, eta hori bera, bigarrenean, mailegua eman diotenen xedea.
|
|
|
Hiri batzuetan beste inon baino mirari gehiago egin izan zituen Jesusek (Iraizoz); Sekulan baino kemen gehiago aurkitzen dugu geurongan (Orixe); Inoiz baino gehiagoren eske (Mitxelena). ‘Beste hiri guztietan baino mirari gehiago’ esan nahi du
|
lehen
adibideko esaldiak.
|
|
|
Superlatibo absolutua adierazteko modu bat da hori: ‘oso txiroak’ zirela esan nahi du
|
lehen
adibideko esaldiak, eta ‘oso amorratuak’ azken adibidekoak. Konparazioa denez, adjektibo edo adberbio konparatiboa behar dute esaldi hauek:
|
|
|
Ezagutzen dituzu hemen egonikako haurrak?; Ezagutzen dituzu hemen dauden haurrak?
|
Lehen
adibidean erraten da haurrak ez daudela gehiago hemen; egon direla, bai, baina ez direla gehiago hemen. Hots, aditzak adierazten duen egoera bukatu zela.
|
|
|
Parafrasi horien bidez izenordaina daukaten perpaus erlatibo jokatugabeak nola interpretatzen ditugun irudika dezakegu. Har dezagun
|
lehen
adibidea (ez daukagu non lo egin); hor ez da eduki aditzak eskatzen duen izen sintagma objekturik, agerian bederen. Hain zuzen, non lo egin perpausak betetzen du leku hori.
|
|
|
Eta, orobat, desberdintasuna adierazten duten perpausetan ez da berez elementu bien arteko aldea zenbatekoa den esaten. Goiko
|
lehen
adibidean, esate baterako, ez da esaten zenbatez handiago den Pekin Paris baino. Alde horren berri diferentzia adierazleen bidez erants daiteke:
|
|
|
Altuna); Lapurren artean inon baino agintaribehar gehiago izaten da (Kirikiño); Sekula baino ere zoroago zebilkion bihotza (Barrensoro). ‘Beste denak baino ederrago’ esan nahi da
|
lehen
adibidean, ‘beste denbora guztian baino zoroago’, azkenekoan.
|
|
|
Pritchard andreak hogeita hamar milia ere egin zitzakeen, inoren hilotza ikusteko amoreagatik (Otegi); Ez lokartzeko amoreagatik, saiatuak ginen isiltasunari tarterik ez uztera (Epaltza). Egitura horretan amore izenak gobernaturiko izenlaguna dagoela esan daiteke, ‘ikusteko amore’, alegia,
|
lehen
adibidean, ‘ikusteko gogo’, ‘ikusteko nahi’ eta horrelakoen pare; areago pentsa daiteke, ordea, amoreagatik hori genitiboa eskatzen duen postposizio bilakatu dela (zure amoreagatik, irabazteko amoreagatik), subjuntiboa ere goberna dezakeena. Iparraldean amoreagatik (eta) aurretik dela erabiltzen da forma hau:
|
|
|
Garrasi egin die irakasleak, isil daitezen.
|
Lehen
adibidean ‘denak isiltzea’ gauzaturiko ondorioa da, perpaus nagusian berariazko egilerik aipatzen ez delarik; bigarrenean, berriz, irakaslearen borondatea ematen da aditzera perpaus nagusiko gertakarian eta ondorioa, ‘ikasleak isiltzea’, gertakizun da. Argi ikusten da perpaus mota bien aldea biak biltzen dituen esaldi honetan:
|
|
|
Zilegi da horrela jokatzea/ Zilegi zaizu/ duzu horrela jokatzea.
|
Lehen
adibidean ez dago kontrolik; bigarrenean, datiboak (zuri) edo subjektuak (zuk) ezartzen du kontrola. Ohartzekoa da datiboak rol desberdina duela adibide honetan (kontrolatzailea) eta balioespen predikatuetan (irizlea):
|
|
|
‘norbaitek zerbait egiteko eskatu/ galdatu norbaiti’).
|
Lehen
adibidean, ostera, ez dago kontrola ezarriko duen datiborik eta guztiz irekia geratzen da, beraz, irekitze horren subjektua. Inpertsonaltzat hartuko genuke.
|
|
|
Ez dute esan Mikel etortzekoa denik; Ez dute esan Mikel etortzekoa dela. Mikel etortzekoa da proposizioa ezetzaren esparruan dago
|
lehen
adibidean eta hartatik kanpo, ostera, bigarrenean. Bigarren perpausean ezetza esan predikatuari baizik ez dagokio.
|
|
|
Hori horrela dela frogatzeko, nahikoa da perpaus horietan ezezko polaritatea duten ezer, inor, inoiz, behin ere eta horrelako elementuek (§ 13.10.7.6a) nolako jokabidea duten aztertzea.
|
Lehen
adibidearen osagarrian sar daitezke horrelakoak, ezezkoaren barruan baitago. Bigarrenean, berriz, ez:
|
|
|
[[telebistan Ø ikusteko] etxean gelditu ginen] filma; [[bart Ø ikustera] joan ginen] filma.
|
Lehen
adibidean, izen sintagma erlatibatua helburuzko perpaus jokatugabe adjuntu batean sartua da (erlatibatzerik gabe, honelako zerbait izan daiteke perpausa: Etxean gelditu ginen, filma ikusteko).
|
|
|
[Izena ahantzi dudan] norbaitek esan dit;* [Etxeraino joan naizen] norbaitek esan dit.
|
Lehen
adibidean, izen ardatzari dagokion izenlaguna (haren) aski errazki erlatibatzen dela. Alderantziz, bigarren adibidean zail da, oso, etxe ardatzari dagokion izenlagun bera sintagma erlatibatu gisa interpretatzea.
|
|
|
|
Lehen
adibideko erlatiboa, perpaus erlatibo arrunten araberakoa da, baina, solas ingurumen berezi batean ez bada, ez da ulertzen. Izan ere, izen sintagma erlatibatua ez da aditzaren osagarria, eta hari dagokion postposizioa konplexua da ((en) gatik).
|
|
|
|
Lehen
adibidean, izen sintagma erlatibatua seme izenaren izenlagunari dagokio, eta ez da oso ulerterraza sintagma. Bigarrenean, izen sintagma erlatibatua izen sintagma ergatiboari dagokio, eta guziz naturala da perpaus erlatiboa:
|
|
|
Auzokoak direla esan duzun haurrek/ Auzokoak direla esan dituzun haurrek.
|
Lehen
adibidea eraikuntza erregularrari darraikio; bigarrena, berriz, ez: dituzun aditzean, pluralaren marka sarturik dago, izen sintagma erlatibatuarekin komunztadura eginez.
|
|
|
Ni apaiza naizenez gero, aholkularitzat hartu nau (Garate); Gerezi sasoian gaudenez gero, ona litzateke gereziren bat ikustea (Atxaga). Aholkulari hartu izanaren zergatikoa azaltzen du mendekoak
|
lehen
adibidean, eta gereziren bat ikustea ona izatearena bigarrenean. Baina esatearen beraren azalpena ere eman dezake aditzera:
|
|
|
Eta alokutiboarekin lotura duten guztietan bezala, elkarrizketetan erabiltzen dira gehiena horrelakoak, eta ‘subjektua’ ezin da 3 pertsonakoa izan. Balioari dagokionez,
|
lehen
adibidean identifikazioa bideratzen da [herri hori – Hondarribia], egitura ekuatiboa sortuz; bigarrenean [Aitor – legazpiarra] eta hirugarrenean [liburu hori – nik idatzia] ezaugarriak ematen dira aditzera, interpretazio predikatiboarekin.
|
|
|
Hurbil duzu; Itsasoa urrun daukat; Hotel hori garestiegia dugu.
|
Lehen
adibidearen parean legoke ‘hurbil da/ dago zugandik’; bigarrenean ere ‘nigandik’ edo ‘ni bizi naizen lekutik’ egongo litzateke parean; hirugarrenaren adiera berekoa genuke Hotel hori garestiegia da guretzat.
|
|
|
Nekatuta iritsi nintzen; Nekatuta gelditu nintzen (lasterketaren ondoren).
|
Lehen
adibidean bi predikazio daude, [ni — iritsi] eta [ni — nekatuta]; nolabait esateko, ‘iritsi nintzenean nekatuta nengoen’ adierazten du. Bigarren adibidean, ordea, interpretaziorik ohikoenean ez da ulertzen ‘gelditu nintzenean nekatuta nengoen’; nekatu predikatu nagusia da hemen, eta gelditu aditzak ez du adierazten ‘higitzeari edo jarduteari utzi’, baizik eta bereziki aspektua adierazten duen aditz arina da, ‘egoera batean gertatu edo suertatu’ edo antzeko zerbait adieraziko lukeena.
|
|
|
Bigarren adibidean, ordea, interpretaziorik ohikoenean ez da ulertzen ‘gelditu nintzenean nekatuta nengoen’; nekatu predikatu nagusia da hemen, eta gelditu aditzak ez du adierazten ‘higitzeari edo jarduteari utzi’, baizik eta bereziki aspektua adierazten duen aditz arina da, ‘egoera batean gertatu edo suertatu’ edo antzeko zerbait adieraziko lukeena. Nekatuta bigarren mailako predikatua da
|
lehen
adibidean, eta predikatu nagusia bigarren adibidean.
|