|
2022
|
|
|
Azken denboretan, franko arrenküratürik agertzen hintzan gure lürraldearen egoeraz eta geroari bürüz. Hala dük badügüla oraino lan hanitx egiteko Ipar Euskal
|
Herri
hontan, gure gazteriari ütz dezagün lürralde bizi bat eta prefosta euskaldüna!... Hire oritzapenak lagün gitzala xede horren eraikitzen.
|
|
|
Sarako Biltzarrean erran zidan Allandek, Jean Lahargou zenak zuela Herria astekarira hurbilarazi. " Gizon hori miresten nian, nonahi ikusten nian, kultur elkarretaratze handi guzietan,
|
Herri
Urrats, Nafarroaren Eguna, pastoral edo beste, mahai ttipi batean pausatuak zituen Herria astekariaren aleak zabaltzen, eta ahal bazuen bakoitzaren izen helbideak hartzen, horien harpidetzeko xedez". Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu".
|
|
|
Horrela zuen Allande Herriaren saretara" bildu". Suhuskundarra zen Jean Lahargou, Euskal
|
Herritik
kanpo lanean ari izana. Langile xumea.
|
|
|
165, Frantzian gaindi 238, Europan 10, Ipar Amerikan 121, Hego Amerikan 11, Afrikan 13 eta Asian 7 Ipar Euskal
|
Herriko
zenbakiei hurbilagotik behatuz, banaketa honela egiten da: 2.623 harpidedunetatik 1.340 Lapurdin aurkitzen dira, 1.165 Nafarroa Beherean eta 118 Zuberoan.
|
|
|
Harpidedunen mugimendua haatik apalduz joanen da.
|
Herri
zenbaitetako zenbakiak bilduak izan ditugu, Zuberoatik adibidez: Altzürükün 1981ean bederatzi harpidedun, 1995ean bost eta 2004an hiru; Domintxainen, 1981ean zortzi, 1995ean bi eta 2004an hiru; Muskildin, 1981ean hamar, 1995ean bi eta 2004an bederatzi...
|
|
|
Kopuru apalagoko beste ihardespenetan: plazerez, gure kazeta da, goxoa da, herrikoia, etxekoa, familiakoa, ondoko belaunaldiari zerbait uzteko, maitagarria da, gabe ez nuke nahi, ene adinean ohartzen naiz euskara ez dakidala ontsa, Euskal Herria sartzen zait ene ganbaran (eri batek),
|
herrietako
berriak jakiteko, ohiduraz, aita amekin beti irakurri dugulako, 50 urte hauetan irakurtzen dut, ama zena bezala egiteko, aspaldikoa delakoz, ez du politikaren trabarik, pilota aipatzen du, gure inguru hurbileko gauzez arduratzen da, berrien jakiteko, euskaldun berriak ematen ditu, erlijiozko artikuluentzat, denbora pasa, kuriostasunez...
|
|
|
Hala nola Zuberoan. Hortarako, erabaki genuen, zuberotar berriketari gehiago ukan nahiz, bilkura bat egin behar genuela Zuberoako
|
herri
batean, hango eus kaltzale multzo bat elkarretaratuz. Hori zen 1990eko hamarkadako azken urtetan edo 2000.eko lehenetan, ez naiz zuzen oroit.
|
|
|
Nolako berriak Zuberoatik? 1992ko zenbaki guziak miaturik, ohartzen gara, beste lurraldetatik ez bezala, Zuberoatik berri guti datorrela
|
herrietatik
zuzenki. Noizean behin herri zenbait agertzen dira:
|
|
|
1992ko zenbaki guziak miaturik, ohartzen gara, beste lurraldetatik ez bezala, Zuberoatik berri guti datorrela herrietatik zuzenki. Noizean behin
|
herri
zenbait agertzen dira: Altzürükü, Barkoxe, Atharratze, Arhane, Eskiula, Iruri, Santa Grazi, Maule, Arüe, Gotaine Irabarne, Urdiñarbe, Larraine, Lanbarre, Garindaine, Mendikota eta Ligi.
|
|
|
Altzürükü, Barkoxe, Atharratze, Arhane, Eskiula, Iruri, Santa Grazi, Maule, Arüe, Gotaine Irabarne, Urdiñarbe, Larraine, Lanbarre, Garindaine, Mendikota eta Ligi. Baina her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako
|
herrian
jokatzen dena, maskaradak halaber, edo dantzari eguna edo beste. Orokorrean, berriak ez dira herri bati hertsiki lotuak baina zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Baina her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako herrian jokatzen dena, maskaradak halaber, edo dantzari eguna edo beste. Orokorrean, berriak ez dira
|
herri
bati hertsiki lotuak baina zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Hona zer gertakari aipatu den: maskaradak, Bortükariak elkartearen ibilaldi jarraikiak, Xiberoko ekonomia, kantonamentüko bozak, Santa Kruz pastorala, antzerki, Dantzari Egüna, Xüberoko sindikata, eüskal kantu txapelketa, txülülen jeialdia, De Treville pastorala, Lucien Afios müsika egilea, Müsikaren Egüna,
|
herriko
jeiak Barkoxen, libertitze gaüaldia, gasbidearen üngürüko gatazkak, Chips made in Züberoa, Xiberoko Botzaren berriak, züberotar mintzajearen üngürüko ikastaldia, Mauleko zerbütxütegia, herriko mozkinen feida, GaPeio JORAJURIA. Allande Sokarros, Herria astekariko berriketari 148 rindainen kantaldi, Eüskaltzaindia Züberoan Allande Oihenarten goraipatzeko, Mauleko Etxahun gelan blues gaüaldia, Basabürüko hautetsiak mintzo, Mauleko Eperra ikastolaren besta, Aita Junes Casenaveren obra berria, Uhaitza Züberoako kültür etxearen lanak, Urtats aiharia presoen alde...
|
|
|
Hona zer gertakari aipatu den: ...o bozak, Santa Kruz pastorala, antzerki, Dantzari Egüna, Xüberoko sindikata, eüskal kantu txapelketa, txülülen jeialdia, De Treville pastorala, Lucien Afios müsika egilea, Müsikaren Egüna, herriko jeiak Barkoxen, libertitze gaüaldia, gasbidearen üngürüko gatazkak, Chips made in Züberoa, Xiberoko Botzaren berriak, züberotar mintzajearen üngürüko ikastaldia, Mauleko zerbütxütegia,
|
herriko
mozkinen feida, GaPeio JORAJURIA. Allande Sokarros, Herria astekariko berriketari 148 rindainen kantaldi, Eüskaltzaindia Züberoan Allande Oihenarten goraipatzeko, Mauleko Etxahun gelan blues gaüaldia, Basabürüko hautetsiak mintzo, Mauleko Eperra ikastolaren besta, Aita Junes Casenaveren obra berria, Uhaitza Züberoako kültür etxearen lanak, Urtats aiharia presoen alde...
|
|
|
Hor ere aste oroz kasik bada Züberoako berri, gehienak Igarailea izenpetuak, hots Jean Louis Davanten artikuluak: Chaumes gaztategia, Xiberoko
|
herrien
erkidegoa, Iparragirre pastorala, axuria bürüz piko, maskarada Atharratzen, toberak Atharratzen, hiltzen lagüntü nahi? (edo Frantziak esküaldetako hizkuntzen alde zoin güti egiten), Mauleko baruraldia, eüskaldün presoen alde, Bordaxarren kantaldia, Anita Duhauri Pedronea etxaltea Oihergin...
|
|
|
kontzientzia hazi eta zabaltzeko balio izan duelako. IKrik gabe, Sokarros ez baitzen sekula Zuberoako
|
Herri
Elkargoko presidenteorde izanen. Gaur egungo egoera larria da, baina egoera desberdina da, badirelako tresnak — adibidez, lurraren gaineko espekulazioari aurre egiteko, SAFER eta EPFL, kasurako—, eta hautetsien kontzientzia hazi delako.
|
|
|
Nola bizi duzu Zuberoako
|
Herri
Elkargoan abertzale gisa jardutea?
|
|
|
Zuberoa oso berezia da, abertzale izatea oso erraza delako, nahiz eta hautes kundeen ehunekoetan eraginik beharbada ez duen.
|
Herri
ttipiak dira, eta elkarren ezagunak gara. Ni abertzale bat naiz, hautetsi.
|
|
|
Zinez diotsuet ihardokitze horrek ez ninduela ezustean harrapatu. Atarratze tik sei kilometrotan kokatutako Etxebarre
|
herriko
seme naiz eta betidanik su matu dut Atarratzeko merkatarien munduak gutxiespenez hartu duela bere inguruko nekazari mundua. Atarraztarrak beti izan dira guretzat" hühü handiko jankillot frantximantak" eta hau ez da gaur egungo kontua, euskara aspaldidanik baztertua baita Atarratzeko saltegietatik.
|
|
|
Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal
|
Herriko
euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan hitz egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal
|
Herriko
euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den
|
herri
bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela. Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela.
|
|
|
Horiek horre la, Zuberoa mitikoa, euskal kulturaren gotorleku ezin hartutakoa, mito hu tsa dela argi geratzen da. Euskararen beherakada itzelaren kontutik, Ipar Eus kal
|
Herriko
beste bi herrialdeei alderatuta, ez dugu berezitasunik... Peko errekarat goaz guztiak.
|
|
|
Alabaina, nik uste dut gaur badela garaia eta aukera, alderantzizkoaz gog orarazteko, hau da euskaraz jakitea dela erdaldunek ez daukaten zerbait gehiago. Euskaraz jakiteak aukera eta ahalik ematen duela Euskal Telebistari begiratzeko eta ulertzeko, Hego Euskal
|
Herrikoekin
harremanak edukitzeko eta, egia baita ere zenbait kasutan, lanpostu baten lortzeko. Azken finean, euskarari begira he rabe direnak (etsai amorratu daudenak konbentzitzea alferrikako lana da, ordea) euskararen aldeko jarrerara ekartzera saiatu behar genukeela.
|
|
|
Joan den urriaren 19ko saio nagusian, Zuberoako 35 udalerri batzen dituen Xiberoa
|
Herri
Elkarteak erabaki guztiz garrantzitsu eta esangurantsu bat hartu zuen. Bileran parte hartzen zuten zinegotziek aho batez onartu zu ten Atharratzeko kantonamenduko ikastolaren egoitza berria eraikiaraztea.
|
|
|
Bileran parte hartzen zuten zinegotziek aho batez onartu zu ten Atharratzeko kantonamenduko ikastolaren egoitza berria eraikiaraztea. Basabürüko ikastolaren eraikin hau
|
Herri
Elkarteak erosi duen Aloze herriko esko la katoliko baten kokalekuan egongo da. Orain dela zenbait urte ateak itxi di tuen eskola horretako bastiza zaharkitu eta ezegokiak lurrera botako dira eta hauen ordez eraikiko dira alde batetik haurtzaindegi bat eta bestetik, beraz, Basabürüko ikastola.
|
|
|
Bileran parte hartzen zuten zinegotziek aho batez onartu zu ten Atharratzeko kantonamenduko ikastolaren egoitza berria eraikiaraztea. Basabürüko ikastolaren eraikin hau Herri Elkarteak erosi duen Aloze
|
herriko
esko la katoliko baten kokalekuan egongo da. Orain dela zenbait urte ateak itxi di tuen eskola horretako bastiza zaharkitu eta ezegokiak lurrera botako dira eta hauen ordez eraikiko dira alde batetik haurtzaindegi bat eta bestetik, beraz, Basabürüko ikastola.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez bezala, hau aldiz gu rasoen eta laguntzaileen lanez, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik,
|
Herri
Elkartea ez zen sortua, baina hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea. Euskararen onurarako giroa nabarmen aldatu da urte gutxitan, eta hori gertatzeko erabakigarria izan da hautetsiek eta egitura publikoek hartu duten joera baikorra.
|
|
|
Euskararentzat giro hobetze horrek eragile bat baino gehiago izan du, hauen artean direlarik, nire ustez, azken udal bozetan abertzale andana zin ego tzi bilakatu izana, baita euskara herrialde baten garapenerako osagai izan dai tekeela ohartzea ere. Euskara esparru publikora zabaltzea izan da lehenengo urratsetatik bat Zuberoan zein Ipar Euskal
|
Herriko
beste eskualde gehienetan. Euskal Autonomia Erkidegoan eta Nafarroako Foru Komunitatean esparru publikoan elebitasuna bultzatzea autonomia egituraketa bateko eskumenei lotuta baldin badago, kontuan hartzekoa da Ipar Euskal Herrian euskarak ez
|
|
|
Kontzientzien kolonizazio luze, sakon eta maltzurra jasan duen
|
herri
batean, egun batetik bestera, lekuen, egoitzen, zerbitzuen, lantokien eta gaineratiko argibideen euskarazko izenak seinale ofizialetan agertzea, zin zinez, gogoen iraultza baten antzekoa izan zen. Euskararen aldeko jarduleek soilik egina izan bazen, salaketa egileak egongo ziren, duda barik...
|
|
|
Baina hautetsiek, lekuko botere publikoek bultzatuta zenez, herritarrek ez dute zalantzan jarri! Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber,
|
Herri
Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela, baina hauen iritzi esparrua estutu egin da.
|
|
|
Onartutako eta sustatutako ikastola horrek euskararen erabilera esparrua zabalduko duelako esperantzaz hazi behar gara, zeren eta, gure hizkuntzaren egoera etengabe larriagotuz baitoa Ipar Euskal
|
Herri
osoan oro har, eta Zuberoan bereziki. Eta horra hor, hain zuzen ere, paradoxa:
|
|
|
Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat ere ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz hitz egiten entzutea, Zuberoako
|
herri
ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Ez dela demokratikoa, esango du baten batek? Demokratikoa al zen frantses hutsean Ipar Euskal
|
Herriko
seme alabak heztea. Demokratikoa al da bere jatorrizko lurrean hizkuntza bat zokoratuta izatea, bizitzeko eta garatzeko baliabiderik gabe egotea?
|
|
|
Bati baino gehiagori zinikoa irudituko bazaio ere, menperatzea jasan duen
|
herri
batean, aginteak ebazten duena ezinbestez onesten dute herritarrek. Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude.
|
|
|
Egia esatearren, 2004an, Maule erdaldunduan eman zen Antso Handia pas to ral a joan den urtean Basabürüko
|
herri
hauek eskaini digutena baino nabarmen eus kal dunagoa zen. Nahiz eta erdaldun asko egon, hasierahasieratik giroa euskararen al dekoa izan zen.
|
|
|
Alta bada, ez dirudi horretara goazenik hurrengo urteetan. Pastorala egiteko as morik luketen
|
herri
eta herri multzorik ez bide da eskaz. Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere.
|
|
|
Alta bada, ez dirudi horretara goazenik hurrengo urteetan. Pastorala egiteko as morik luketen herri eta
|
herri
multzorik ez bide da eskaz. Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere.
|
|
|
Pastorala egiteko as morik luketen herri eta herri multzorik ez bide da eskaz. Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea
|
herrien arteko
elkarlanerako zerbait ere. Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea herrietan, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira.
|
|
|
Gamere Zihiga eta Aloze Ziboze Onizegaine aipatu izan dira, baita Ezpeize Ündüreine, Ainharbe, Ürrüstoi Larrabile eta Sarrikotapea herrien arteko elkarlanerako zerbait ere. Ezpeize Ündüreine eta Sarrikotapea
|
herrietan
, esaterako, euskara daki ten bakanak, salbuespenak salbuespen, 60 urtetik gorakoak dira. Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak.
|
|
|
Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira, baina
|
herri
hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren. Pastoralik egiten bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Gaur egun, euskararen gutxiesle handienetarik agertzen direnak tokiko hau tetsi batzuk dira, auzapez nahiz zinegotzi batzuk. Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots,
|
herri
batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den hitzik egokiena, eta
|
|
|
Euskarari errespetu eza agertze horren aurrendaria Sohüta
|
herria
izan zen, hango udal zinegotziek, orain dela zenbait urte, euskararen idatzizko arauez jakinean izan zitekeen inori ere argibideak eskatu gabe, Hoki auzoko etxaldeen izenak ustez euskaraz ezarrarazi baitzituzten. Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale.
|
|
|
Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi
|
herria
, han ere etxaldeen baina auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen ere euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea!
|
|
|
Hori ez da harritzekoa, zeren eta, jende horrentzat, frantses hizkuntza baita ukatu eta ukitu ezineko erreferentzia, inoiz ere zalantzan jar ez daitekeena... euskararen kontuarekin eta bereziki idazkerarekin, aldiz, nahi dena egin daitekeelarik! Pena ematen du, haatik, Urdatx Santa Grazi izan dadin" eredu" lotsagarri horren aurrendarien artean, jakinez
|
herri
horretako seme direla Aita Junes Casenave Harigile eta Txomin Peillen euskaltzainak eta euskal kulturako izen handiak... Jatorriz behintzat, bertakoak ziren ere Bigarren Mundu Gerraren aurretik eta ostetik euskaltzale sutsua izan zen Albert Constantin mediku eta hautetsia eta XVIII. mendean bizitu zen Jusef Egiategi historia ikertzaile eta filosofoa.
|
|
|
Gauzak horrela, Urdatx Santa Grazik esker txarra die, zinez, atzoko eta gaurko euskararen zaintzaile izan ziren eta dauden seme horiei.
|
Herri
menperatu bateko tragediaren isla... Zer erran besterik?
|
|
|
Sohütaren kasuan erran bazitekeen euskararen gaitzeste garaie tan ginela oraindik, aitzakiazko argumentu horrek ez du balio Urdatx Santa Graziren eta Mitikile Mendibile Larroriren kontura, hemengo hautetsiek jokabide deitoragarri horiek bultzatu baitituzte euskararen araubideez axola duten hainbat erakunde edo zerbitzu ofizial indarrean izanda gaur egun: Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa
|
Herri
Alkargoaren Eüskara zerbitzua. Hortaz, aurreko garai batzuetan baino kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena edo harekiko garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek.
|
|
|
Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi. Alta, Xiberoa
|
Herri
Alkargoa erkidego publikoa saiatu da euskara karteletan agertze
|
|
|
Alabaina, euskara idatzia —eta arauez idatzia denaz mintzo naiz— plazara agertzeak ondorio txarrik ere ez ote duenez eragin pentsatzen hasia naiz... Izan ere, aurretik adierazi izan dudan bezala, badirudi Zuberoan, Ipar Euskal
|
Herri
osoan bezala, euskara egiten ari dela idatzita ageri den hizkuntza bat... mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago! Eskolan gutxi edo aski ikasia eta irakatsia den hizkuntza bat, etxean, karrikan, dendetan, egun eroko harremanetan mintzatua den hizkuntza bat baino gehiago.
|
|
|
Ate joka ari zaigun 2014 urte honetan, bi pastoral paratuko eta ikustera emango dira Zuberoan. Alabaina, joan zaigun 2013 honetan ere hala gertatu da, Sohüta
|
herriak
oholtzaratu duen René Cassin trajeriaz gain, Mixel Etxekopar irabarnetarrak idatzitako Ederlezi pastorala ere ikusgai egon baita. Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik eman ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu baino laburragoa baitzen.
|
|
|
Ezta inola ere! Pastoral edo trajeria bat bezala emana da,
|
herri
antzerki zahar zahar horren funtsezko arauak beteak direnetik... besterik gabe! Eta Ederlezi pastoral bat dela esan be harrik ere ez genuke... ezjakin batzuk ez balira pastoralaren ustezko aditu bihurtu edo behintzat bihurtzeko asmotan ez balira.
|
|
|
Ziur asko, nahiz eta honetaz daturik batere ez dudan, bide aski diferenteetatik ibiliko da Garindaine
|
herrian
uda honetan emanen den pastoralaren idazle den Pier Pol Berzaitz kantari ezagun eta guztiz talentuduna. Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko.
|
|
|
da ere tauladara igo nahi izango direnak ugari diratekeela... Garindaine, aldiz, asko eta asko erdal dundu ta dagoen
|
herria
izanik ere! Hor ere, pastoralak azken hamarkada hauetan berarekin dakarren kontraesan nagusi bat:
|
|
|
Bai, Züberoa hori oro da... bena ez hori bera! Züberoa da ere aspaldiko denboretan algar etxekidüraz ebilten den jentarte bat, artzangoaren lege eta ebildüra besteak ez bezalakoak. lpar Eüskal
|
Herri
barnealdeko indüstria güne bakarra, mendiko laborantxa oranokoan ja bizirik begiratzen düan lürra, eüskal kultürako agerkünteak berri tzen eta oraikotzen jakin üken düan probintzia... bena eüskaraz mintzatzea ge roago eta haboro gibeltzera üzten düan esküaldea ere. Aspaldiko historia baten ürratsetarik ebiltez, egünko egüneko izateala jitearekila ohartzen ahal gira Züberoa argiak eta itzalak dütüan kartiela dela.
|
|
|
Gaüzak argiki erraiteko, eüskarazko hamar hitzetarik zortzi Eüskal
|
Herri
orotan berberrak dira, eta ahozkatzeko manerak dü hanitx egiten eüskaldünen arteko entelegatze nekeetan. Erraiten den bezala," beharria behar da egin".
|
|
|
Bestela, liburuak euskara komunikaziozkoaren arauak errotik errespetatzen ditu. Euskal
|
Herri
osoko irakurle ororentzat prestatua dago, ulertzen ez duenak hiztegira jo dezala.
|
|
|
Pettarreko lau
|
herrietako
biztanleek" Abdelkader" pastorala es kaini behar zuten uztailaren 26an, igandearekin, baina ko ro nabirusaren izurriak 2021 urtera arte gibelarazi du kultur ekital dia. Gara egunkariak pastoralaz, euskarak Xiberoan bizi duen egoeraz eta joan den mendeko Xiberoaz Allande Socarros kaze tari, itzultzaile eta hautetsi abertzale ohiarekin solastatu da.
|
|
|
Urdiñarbe". Liburuan,
|
herri
antzerki zaharraren inguruan aritzeaz gain, Urdiñarbe" gerla" horretara eraman zuen inguru sozial eta politikoa ere azaleratzen da. Obraren bigarren
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein
|
herritara
joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera, baina horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
" Euskal
|
Herri
bat izan behar bada, euskalduna behar du izan" 4
|
|
|
Pasta oneko zuberotarra, kazetari, itzultzaile, idazle, militante, hautetsi, euskaltzain urgazle... Iparretarrak IK ko kide izana, Zuberoako
|
Herri
Elkargoko presidenteorde ohi, Sü Azia elkarteko ki de, hamaika ditu lan eginak, eginkizun dituenak bezainbat. Bi de horretan, hala ere, zenbait liburu ditu onduak:
|
|
|
Jakin behar duzu
|
herri
txiki eta ertainetan naturalki transmititu dela euskara. Hirian, hots, Maule Lextarren, besterik da.
|
|
|
" A l’école on parle le français!" (Eskolan frantsesez hitz egiten da!), baina Etxebarren ez.
|
Herri
gehienetan, ez, erranen nuke. Gure etxean euskaraz ari ginen beti, eta ene gurasoek euskaldun kontzientzia bai, baina politika kontzientziarik ez zuten.
|
|
|
" Euskal
|
Herri
bat izan behar bada, euskalduna behar du izan" 102 liskarrak izan ziren, eta horrek puruki inarrosi ninduen. Bigarrenik, beste gertakari larri bat izan zen kausa:
|
|
|
Hautetsi izana naiz, eta ohartu naiz, batzuetan, berak baztertzen direla.
|
Herri
batean hautetsi zerrenda egiten delarik, emazteek ezetz erraten dute gehienek. Gizon gutik erraten du ezetz.
|
|
|
" Euskal
|
Herri
bat izan behar bada, euskalduna behar du izan" 104
|
|
|
Autodeterminazioak bai. Autodeterminazioak erraten du beste Eu ropa bat behar dela, Europa federala, autodeterminazio eskubidea onartuko duena; eskatzen duten
|
herriei
, erran nahi dut, eta badakit batzuek ez dutela es katuko.
|
|
|
" Euskal
|
Herri
bat izan behar bada, euskalduna behar du izan" 106 behar. Eta ber bidetik ari gara Ipar Euskal Herrian.
|
|
|
Harengandik asko ikasi nuen Frantziaz eta klase politikoan hain errotutako frantses jakobinismoaz —" Oh, Iker! Hori benetako frantsesa da!" —; baina, batez ere, asko ikasi nuen Ipar Euskal
|
Herriaz
eta bereziki Zuberoaz. Hegoaldean garai hartan hain zabalduta zegoen mistizismotik urrun, pastoraletatik eta maskaradetatik harago dagoen lurraldeari zion maitasuna erakutsiz, bere guztiekin.
|
|
|
Harekin mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta
|
herri
arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri ematen, zubereraz hau eta bestea nola esaten zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti jakin minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Kuadrilla bitxia eta bizia; euskaldunak batzuk — aupa Christophe—, frantsesdunak beste batzuk; abertzaleak eta frantximentak... eta ingeles bat edo beste. Ahaztezina izan zen entzutea Jojo zuberotarra eta Tolosako Eguzkitza sagardotegiko nagusi zaharra elkarrekin bakoitza bere euskaran elkarrekin lasai asko hizketan; hamaika lelo eta manifestazio baino eraginkorragoa euskararen
|
herria
egon badagoela eta gure txokoa baino zabalagoa dela uste dugunontzat.
|
|
|
2021eko abentü hatsarrean, Allande Socarrosen heriotzeak izoztü züan Eüskal
|
Herri
osoa! Bat batetan, nehor ere debeiarazi gabe, maite zütüanak eta lür hontako lankei güziak saihets ützirik, etxebartar adiskidea Bostmendietan gora, hantxen harat orozbakoz joan zaigüla...
|
|
|
Errai ten ahal dügü ordüan zirela hasi züberotar gazteak eskualdüngoari lotzen. Uztaro eta Ühaitza alkarteetako Jean Louis Davant, Frantxoa Hastaran, Ma ddi Oihenart, Gonzalo Etxebarria eta hainbat lagünekin, Ziunta" Pista joküa" ren züzentzale izan zen Allande, hau zelarik Züberoko
|
herri
eta bazterren üngürüan 1997an eraiki joküa.
|
|
|
Gure
|
herriaz
handizki maitemindürik, eta haren alde borrokatü nahian, lagün andana batekin, IK erakundean sartü zen. Militante sühar bezala atxilotü züen 1989an.
|
|
|
Etxebarreko haütetsi izatez, Allandek Züberoako
|
Herri
Alkargoan (egitüra ohia) lehendakaritza ordea ardietsi züan. Ordüan züan bai gure gizonak bere jakitate eta eüskararen joria zügünki lankider hedatü, elebitarzünaren Herri Alkargoan sarraraztez.
|
|
|
Etxebarreko haütetsi izatez, Allandek Züberoako Herri Alkargoan (egitüra ohia) lehendakaritza ordea ardietsi züan. Ordüan züan bai gure gizonak bere jakitate eta eüskararen joria zügünki lankider hedatü, elebitarzünaren
|
Herri
Alkargoan sarraraztez. Bai eta eüskara teknikalariak hüllantik jarraikitzez eta aholkatzez ere, bereziki ützülpenetan.
|
|
|
Jean Mixel Bedaxagar. " Eta maita Herria üken dezadan plazera" 114 ere haren esküetarik igaraiten ziren inprimatü gabe, hala nola
|
herriko
besta, Pastoral ala edozoin jeietako afitxak. Halaber Herriko Etxeetako ützülpenak oro:
|
|
|
" Eta maita Herria üken dezadan plazera" 114 ere haren esküetarik igaraiten ziren inprimatü gabe, hala nola herriko besta, Pastoral ala edozoin jeietako afitxak. Halaber
|
Herriko
Etxeetako ützülpenak oro: agiantza eta berri arruntak bai eta urteko aldizkari eta beste.
|
|
|
Ximun Uthürraltekin ere ibilaldi aberasgarriak egiten zütüen, Zübero osoa hanitxetan zeiharkatürik ezin atertüzkoa beitzen, haatik, olhalte ala lekü izenetan, gisa berean
|
herri
eta etxalte izenetan.
|
|
|
Eüskalzain ürgazle nük!" erraiten deikü. " Au secours...! 1". Eta han baratü ginen lauak
|
erri
karkabilotsez. Beraz, goraxago erran bezala, Euskaltzaindiarentako lan andana bat eraman züan.
|
|
|
Beste hainbat etxetara bezala, gurera ere heltzen zen Ekaitza astekaria, bere ziki Euskal
|
Herri
kontinentaleko giro politikoaz eta gertakariez ari zena. Ar tikuluak ez ziren izenpetuak.
|
|
|
Eta bere begiradarekin –hots, Euskal
|
Herriko
ikuspegiarekin– lantzen zituen gai haiek. Korsikako eztabaidak edo Belgikako gobernua osatzeko zailtasunak, adibidez, ez dituzte berdin ikusten Frantziako hedabideek.
|
|
|
Horregatik ere, eta ez euskaraz irakurtze hutsagatik bakarrik, beharrezkoa ikusten zuen nazioarteko gai horiek lantzea. Hots, munduko berriak euskaraz irakurtzea hizkuntza askatasun bat izateaz aparte, askatasun politiko bat da
|
herri
honentzat.
|
|
|
Baina horrekin ez zitzaion aski. " Autonomia" zen Euskal
|
Herri
kontinentalarentzat es katzen zuen neurri ttipiena. Kazetaritza lanak utzi zituenean, bere gogoetak idazten jarraitu zuen, blogetan bereziki.
|
|
|
Berria utzi ondoan ere jarraitu zuen Zuberoako maskaradei eta pastoralei buruz idazten, urtero. Halaber, mendizalea zen, eta Euskal
|
Herriko
irakurleei mendi ibilbideak proposatu izan zizkien, Berriak mendiari eskaintzen dion sailean. Xiberoko Bo tzan ere kolaborazio batzuk egiten zituen, zubererari buruzko podcast bat ere abiatu zuen.
|
|
|
Zuberotarra, Iparraldekoa eta euskalduna zen Allande Sokarros, Zubero eta Iparraldeko abotsa Euskal
|
Herri
osoan hedatzen zuena. Zuberoa izan du bere ibilbidearen ardatz nagusienetarikoa, herrialde horren garapena akulatzeko lan frango eginez.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule
|
Herriko
Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
Kazetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun, bainan hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen
|
herriarekiko
maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
1982 ko Baigorriko tiroketaren ondotik IK jendez berritu zen. Allandek hori zion Ipar Euskal
|
Herriko
Hitzak egin zion elkarrikezta batean: " Nire bila etorri ziren.
|
|
|
|
Herri
Taldeetarik jende ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen Herri Taldetan parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Herri Taldeetarik jende ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen
|
Herri
Taldetan parte hartu, baina hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Borroka armatuak Iparraldean ondorio onak eta eraginkorrak ekarri baditu, arrazoi honengatik ekarri ditu:
|
Herriko
seme alabak ginen, laborari seme alabak, burgesiatik zetozenak eta langileak.
|
|
|
Ezkerrekoa zela hura, eskuinekoa bestea? Ez dakit, ez zuen inporta,
|
herriaren alde
ari ginelako. Hori genuen helburua.
|
|
|
1989ko urtarrilean, atxilotu zuten, Mendikota
|
herrian
, paper batekin sakelan harrapatu zutelarik. Pariseko La Santé kartzelan sei hilabete egon zen.
|
|
|
|
Herri
hautetsi
|
|
|
Burujabetasuna berreskuratzeko bidean, hurrengo urratsa, autonomiarena izan behar luke. Bixtan dena, autonomia horrek egiazko
|
herri
proiektu politiko, proiektu oso, sinesgarri, ulergarri eta onargarri baten ekarle izan behar luke.
|
|
|
Allande Socarros Etxebarre udalerriko seme zen, Etxeberria baserrikoa. Etxebarre Zuberoa Basabürüko
|
herri
txiki bat dugu, ehun bizilagunez petikoa, Bosmendieta mendi kate ertainaren maldan kokatua, Larraineko bortu goratik hurbil, Ühaitza ibaiaren ezker aldetik. Horko etxe baten izena ezaguna zaigu Bereterretxen Kantoreari esker, altitudez apalena, Ezpeldoia, gaur Ezpeldoipea, Bereterretxen lauburu sonatua kasik atean duena.
|
|
|
Azken hamarkadetan Allande Socarros Etxebarre udalerriko zinegotzi egon da franko luzaz, ber denboran horko delegatu Zuberoako
|
Herri
Elkargoan, baita lehendakari orde, kultura saileko arduraduna. Azkenik Euskal Hirigune Elkargoan parte hartu du, haatik ez luzaz, azken udal hauteskundeetara ez baita berriz aurkeztu.
|
|
|
· Xiberoko xendak. 36 ebilaldi Eüskal Herrian (Xiberoa
|
Herri
Alkargoa, 2005). Bortukari eta mendizale handia zen Allande, mendiko ibilaldiak antolatzen zituen eta gidatzen, beraz bere esperientziaren berri ematen digu liburuxka horretan.
|
|
|
Etxebarrekoa. Etxearen jabeak erdi lasaitü güntüan erranez ezagütü züala,
|
herriko
seme bat zela eta bere ofizioa argazkilari zela. Balinba uste üken züala talde politiko baten bilküran ginela eta bera Bayrouren alderdikoa izatez bere eginbeharra" Enbatak edo Enbata zikinak" deitü abertzale horien egitaten begixtatzea zela.
|
|
|
Ororen gainetik, bere borroka eremüa euskara zen, ohartüa zelakoz Xiberoan, eta nolaz ez beste probintzietan, euskara galtzen ari dela, hilbide honen nolabait trabatzea zen bere egingeietan eta hau izan da bere bizi parte handienean bere borroka nausia: Euskal
|
Herri
euskalduna. Borroka bide hontan lillüragaltze hanitx bada, edo erdera gero eta geroago eztabadetan sartzen edo gero eta gehiago karrikan entzützen, edo egoera honi oldartzeko euskalzaleen indarrak ahülegi, edo Frantziako aministrazioaren mespretxüa, edo kartieleko ardüradün politikoen nagitarzüna, edo...
|