|
2000
|
|
|
Liburu
|
honek
Gipuzkoako Foru Aldundiko Kultura eta Euskara Departamentuaren laguntza jaso du
|
|
|
Besteak beste, Kode Zibilean ditugu garai
|
honetako
lege euskarri nagusiak eta oinarri gorenak, segurtasun juridiko delakoaren adierazmolderik bikainenak. Hitz batez esateko, antolamendu juridikoaren bizkarrezurrik osoenak.
|
|
|
Hori oso osorik baztertu gabe, bada osterantzekorik ere euskaratze lan horretan, batez ere, euskaratze hori egungo euskal irakurleari modurik hurbilenean eskaintzeko orduan. Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza
|
honetan
. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken urteotan hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula.
|
|
|
Dibortzioaren kontuak Familiaren Kontseilupekoak ziren; guk epaitegien esku jarri ditugu. Justiziaren parte hartzea saihestezina da pisu
|
honetako
gorabeheretan. Familiaren Kontseilua, agi denez, zer eskatu eta aurretik huraxe emateko prest dago.
|
|
|
Ezkontideen arteko izate eta aiurri bateraezintasuna alegatzeak benetako eta bestelako arrazoiak estal ditzake eta horiek jendaurrean eztabaidatzea, familien lotsaria eta gizartearen eskandalua litzateke. Zio desberdinekorik ere ekarri da puntu
|
honetara
, alegia, senar emazteen arteko ezkon bizimodua jasanezina izan daitekeela bizitza garratz, destaina gogor, eguneroko mesprezu, kontraesan jarraiko, zorrotz eta doilorrak tartean badira. Berba batez esateko, egintza mingarri askorengatik.
|
|
|
Noiz aldarrikatuko da dibortziorako erraztasunik zabalena, ondo konpontzen ez diren ezkontideen mesederako? Ezkontzak inoizkorik askeenean direnean; berdintasun politikoak baldintzen desberdintasun muturrekoena desagerrarazi duenean,
|
hau
da, ezkontideek izadiaren goi arnas gozoei men egin eta harrokeriazko aurreiritzien aurka borrokatu behar ez duten une horretan bertan. Gizarte deusezkeria horiek, hain zuzen ere, sortzen zituzten, ezkon hitzetan eta ezkontzetan, deserosotasuna, premia larriak eta zergatik ez esan, patuaren ezinbestekotasuna ere.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak,
|
hau
da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren egoerari dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Bi arrazoi nagusik erakarri dute oinarri
|
hau
: lehena, ezkontzaren izenari berberari gehitzen zaiona, izen hori nahikoa baita seme alaba horien sortzea garbitzeko.
|
|
|
Horren ondorioz, egoera zibil autuetan frogarik legezkoena erregistro publikoetatik datorrena da. Oinarri
|
hau
, herri zibilizatu guztientzat, Jendeen zuzenbide erkidea modukoa da.
|
|
|
Egitate eginberrien froga naturala lekukoena da. Froga mota
|
hau
ez da komeni aspaldiko horietan galtzen diren egitate kasuetan. Inguruabar askotako eta nahasiak dira horiek, eta ez diote norberaren gogoari zehaztasunik ez atsedenik ere eskaintzen.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako
|
hau
: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean; hau da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Goiburutzat jarri dugu, beraz, egoera zibil autuetan, honako hau: lekukoen bitarteko froga ez da onargarri, horri pisu gehiagoko frogak eusten ez dion bitartean;
|
hau
da, etxeko agiriak, hildako ez susmagarrienak, aldi egokian igorri eta jasotako gutunak; hitz batez esateko, egitate multzoa, hortik antzematen bada egia zein den argitzeko erabilgarri izan daitekeen behar beste aztarna.
|
|
|
Ez dugu hori aldatu, aldatzeko arrazoi batzuk tartean izan arren. Mende
|
honetan
, makina bat arrazoi dira, gazteria arinago hezitzeko; sarriago jazotzen da haurtzarotik atera eta berehalakoan zahartzea. Elkarte eta langintzarako gogoek, egun zabal zabalik dabiltzanek, izpirituari bultzada eman eta bultzada horrek ordezkatzen du bizitzaren jakituriak eman dezakeen ikasgaia.
|
|
|
Lege korrituaren finkatzea ez dugu aztertu. Finkatze hori gobernuari dagokio; eta gobernuak gai
|
honetan
har ditzakeen neurriak ezin lasterkeriaz ondu.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai
|
honetan
eman diren aspaldi honetako legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Formalitate ezeroso eta zuhurgabekeriazkoek kreditua desgogara jartzen dute, iruzurrak baztertu gabe; estutu egiten dute, babesa eman beharrean. Uste ere, uste dugu gai honetan eman diren aspaldi
|
honetako
legeek ez dutela besterik egin gizartearen negozioak geldiaraztea baino, alderdi interesatu guztiak nekarazteko prozedura garestien bidez; horiek guztiek, hipoteka bera babesteko itxurapean, arrisku bizian jarri dute berori. Gure asmoa izan da arlo horretan ere, erregimen zabalago eta zentzudunago batera itzultzea.
|
|
|
Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak. Orain artekoak ongi azaltzen digu gai
|
honetan
eskubideen desmasiak zerga kopurua urritu egiten duela eta ogasunak berak ezin duela herritarra kaltetu, bere burua ere kaltetu gabe.
|
|
|
Horiek horrela, urte batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik. Soberako iritzi diogu, ostera, beste
|
honi
: feudalismoaren aztarna guztiak ezabatu nahian, ondasun higiezinetan bai zentsu bai errentaren bidezko jabetza ere debekatua izanari.
|
|
|
Besterik ez. Arlo
|
honetan
ez gara inoiz ere joango antzinatik eskuratu eta gizakiarekin batera sortu diren oinarriak baino harantzago.
|
|
|
Provenzako legelari horren biografia usuenak bat datoz Portalisen erdibidetasuna aipatzerakoan. Iraultzaren aurrean ere, epel jokatu zuela leporatu ohi zaio Portalis
|
honi
. Erregearen aldeko omen eta haren salbamendurako egitasmoetan ibilia.
|
|
|
Moderatuen artean moderatuenetarikoa dugu hauxe ere. Konstituziopeko erregetza nahi zuen legelari
|
honek
. Besteen antzera, Kasazio Auzitegitik Zaharren Kontseilura igaro zen, iraultzaren zereginetan kezkatsu.
|
|
|
Molde berri horren sustraiak Erromatar Zuzenbidean ziren. Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak,
|
hau
da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana ematen zaio sail bakoitzari lege testu berrian.
|
|
|
Badira, haatik, gobernu horretan sexu baten autuak eta esparruak. Sexuen arteko berdintasuna baino, Portalisen esana desberdintasunaren errekatik dator(
|
honetan
ere, Napoleonen ustea, antza denez, eragingarri), eta horren indarrez ere, aita familiakoaren ahalgo nagusi eta gailenaren aldetik.
|
|
|
Bat gatoz ondoko
|
honetan
, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik;(...)
|
|
|
Bat gatoz ondoko
|
honetan
, alegia, inork ez du eskubide natural eta berezko baten bidez, hil osteko halako aginpiderik; modu batean esateko, testamentu baten bidez, heriotzaren ondoan bere burua biziarazteko. Ados gaude, berebat, legeek oinordeko izateko aukera edo modua ezar dezaketen horretan.
|
|
|
Sentimenduak ahuldu egiten dira hedatzen direnean; berezko euskarria behar da, komenigarritasun uztardurak egin ahal izateko. Bertute pribatuek berma ditzakete, besterik gabe, bertute publikoak; hartara, norberak ere, aberri txikia duen horren bitartez,
|
hau
da, familiaren bitartez, aberri handirako atxikimendua erakusten du; guraso on, senar on, seme alaba on horiek egiten dituzte herritar onak. Nolanahi ere, erakunde zibilei dagokie izadiaren nahiera egokiak arautzea eta babestea.
|
|
|
Orobat garai hartako testuen edukia17 Homme delako hori ere, ez nolanahi ematekoa. Pasadizo ziurrenetan izan ezik,
|
hau
da, gizonezko adiera argi dagoenetan izan ezik, norbanako, gizaki eta antzekoak erabili ohi ditugu, giza espezieari dagokiona zorrotzago zertzeko asmotan. Sexu bereizketarik —eta bereizkeriarik— gabekoa, agi denez, itzulpenaren barnebidea.
|
|
|
Aginpidearen bidezko interpretazioak galderak eta zalantzak ebaztea dakar, araudi edo xedapen orokorren bidez. Interpretazio mota
|
hau
da, izan ere, epaileari galarazten zaion bakarra.
|
|
|
Zentzu
|
honetan
, lan teoriko orokorrak, lehen urrats batean, zientzialari askotarikoen elkarlana eskatzen zuen. Helburua, jakina, lan espezializatua zientziaren ikuspegi zabalagoekin batzea zen.
|
|
|
Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste munduaren deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri
|
hau
uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala. Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak.
|
Hau
da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
Gizarte bateko gizabanako bakoitzak ekintzarako izan ditzakeen usteak ziren, aldez aurretik egokiro finkatuak eta argumentatuak. Hau da, beti izango ditugu usteak,
|
hau
nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez, hainbat dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren.
|
|
|
Peircerentzat ez bezala —honentzat usteak finkatzeko aukeraturiko metodoa tenporalki infinitua baita (pragmatismo infinitista);
|
hau
da, hura hartzeak helburu utopiko bat lortzeko behar den itxaronaldi etengabearen arriskua dakar—, Neurathen ustez denboraren gaia funtsezkoa zen. Denbora ez dago soberan eta jardun behar da, ekintzara abiatzea nahitaezko bilakatzen baita.
|
|
|
Descartesen ustez, esparru praktikoak eta moralak sekula ez du gure ahaleginen helburua den ezagutza zehatzik eskuratzen, esparru horren baitan kontingentzia eta ziurtasun eza murgiltzen baitira beti.
|
Hau
da, inoiz ez da ziurtasunik emango. Aldiz, esparru teorikoan hori ez da gertatzen.
|
|
|
Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko berria bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi
|
hau
ukatu kasu teorikoan, baina bai haatik praktikoan:
|
|
|
Pentsamenduaren egintza garrantzitsuenak borondatez errepika daitezke; gehienetan,
|
hau
ez da kasua giza bizitzaren egintzetan. Jazoera baten ezaugarria da hura behin bakarrik gertatzea.
|
|
|
Alta, hausnarketaren, ezinezko kalkuluaren eta emaitzaren behartasunaren elkarketak Neurath bere joera pragmatikoaren oinarrizko noziorantz hurbildu zuen,
|
hau
da, zio laguntzailearen kontzepturantz. Jakin badakigu pertsona batek, egintza baten bidez emaitzak lor ditzan, egintza horren posibilitate desberdinak behintzat kontuan hartu dituela.
|
|
|
Baina denboraren premia badu, nahiago du ziur asko lehenengo aukera. Jakina, dio Neurathek, zioa aplika dezan, lehenengo eta behin bitartekari eta helburu guztiak aztertu behar ditu,
|
hau
da, ikerketaren aukera substantibo guztiak ase eta gero pasa behar da zioa aintzat hartzera. Hipotesi anitz izan daitezke, baina ez da hain zaila honelako egoera bat imajinatzea:
|
|
|
auzi filosofiko batek, ikerketa metodologikoki zuzen baten bidez edozein egoeratan aurki dezakegun ebazpen razional bat eta bakarra du.
|
Hau
da, beraz, Neurathen ustez, hipokrisira eta etsipenera eramaten gaituen sasirrazionalismoa. Benetako razionalismoa, berriz, ezagutza razionalaren mugak markatzen dituena eta ekintzara nahitaez noiz pasa behar den dakiena da.
|
|
|
Ondorioz, bide bat zozketaz onartzea erabakitzen du. Parabola
|
hau
uste finkaketaren bere lau metodo edo aldiak ezartzeko baliatu zuen Neurathek: esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar
|
hau
—Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional hau, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Ez zuen onartzen informazio eskuragarriaren ‘adreilu’ horiek, une historiko bakoitzean, mugatuta zeudenik eta askotan zehaztugabeak zirenik, benetakotzat eta egia bakartzat inposatzea oso razionala ez zela ohartu gabe. Sasirrazionalistaren bide bakar hau —Neurathen aburuz, Schlick eta Carnapena—, ustezko jarrera razional
|
hau
, irrazionaltasunaren emaitza besterik ez zen. Bere aurrean, aukera desberdinen arteko hautaketari tokia ematearen alde zegoen Neurath, aurreko azpiatalean ikusi bezala.
|
|
|
Sasirrazionalismoaren arriskua, zientzi praktikan erabakia enuntziatu multzo batek ordezka dezakeela —zientziaren logikari esker, nolabait esatearren— posible dela uste denean agertzen da baita ere.
|
Hau
, adibidez, ondorioztatze logiko eta matematiko hutsen loturen esparruan da posible; esparru honetan, kontraesanak bilatu eta ondorioak ateratzen dituzten automatatzat har ditzakegu ikertzaileak.129
|
|
|
Sasirrazionalismoaren arriskua, zientzi praktikan erabakia enuntziatu multzo batek ordezka dezakeela —zientziaren logikari esker, nolabait esatearren— posible dela uste denean agertzen da baita ere. Hau, adibidez, ondorioztatze logiko eta matematiko hutsen loturen esparruan da posible; esparru
|
honetan
, kontraesanak bilatu eta ondorioak ateratzen dituzten automatatzat har ditzakegu ikertzaileak.129
|
|
|
Eskema sinple
|
hau
ezin zaie gizarte zientziei egokitu, jakina. Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen.
|
|
|
Eskema sinple hau ezin zaie gizarte zientziei egokitu, jakina. Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke,
|
honek
berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen. Helburu metafisiko hau ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista batzuena baizik:
|
|
|
Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek berez errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen. Helburu metafisiko
|
hau
ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista batzuena baizik: Russellen ontologismo sasirrazionalistaren arduren artean zegoen, esate baterako.
|
|
|
1928, op., Hitzaurrearen 10 orr. Orrialde berean, gainera, Carnapek honako
|
hau
dio: " Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan).
|
|
|
" Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta beren erlazioak" (etzanak jatorrizkoan).
|
Hau
zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan zitekeen, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
Garai batean hura onartu bazuen, zio pragmatikoengatik izan zen. Tesi
|
honen
antzeko interpretazioentzat, ikus CREATH, R.: 1992," Carnap’s conventionalism", Synthese 93:
|
|
|
94 Dena den,
|
honi buruzko
Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko gauza zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen,
|
hau
subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
Adierazpen bat onartu edo errefusatzeko irizpidea, onarturiko beste adierazpenekiko bere egokitzean datza. Nola ulertu, hortaz, egokitzapen
|
hau
–Adierazpen bat besteekin kontraesankorra ez denean eta adierazpen sistema osoarekin harmonizatzen duenean, orduan egokia dela irizten zaio (ikus AJDUKIEWICZ, K.:
|
|
|
110
|
Honekin
ez da esan nahi Schlick neokantiarra izan zenik, ikusmolde horren eraginaren ildo batzuk kontuan izan zituela baizik. Schlickek beti errefusatu zituen a priori sintetikoa eta Kanten espazio eta denboraren teoria, baina, bestalde, bere ezagutzaren teoria —holista eta formalista— kantiarra eta antienpirista bilakatu zen.
|
|
|
Schlickek beti errefusatu zituen a priori sintetikoa eta Kanten espazio eta denboraren teoria, baina, bestalde, bere ezagutzaren teoria —holista eta formalista— kantiarra eta antienpirista bilakatu zen.
|
Hau
da, Schlicken teoriak, alde batetik, judizioaren teoria kantiarra onartu eta, bestetik, Kanten intuizio hutsaren doktrina errefusatu zituen.
|
|
|
" Enpirismoaren bi dogma" (1951) artikuluan Quinek seinalatu bezala," [m] urnztagamtasun (reductivism) erradikalak, enuntziatuak unitateak bailiran ulertuta, sentimen datuen hizkuntza bat zehazteko eta geratzen den beste diskurtso esanahiduna, enuntziatuz enuntziatu, hizkuntza hartara itzultzeko eginkizuna hartzen du bere lepoan. Enpresa
|
honetan
sartu zen Carnap bere Der logische Aufbau der Welt ean" (QUINE, W.: 1951," Dos dogmas del empirismo":
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen
|
hau
munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste gauza bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Ezagutzaren eta esanahiaren irudi
|
hau
, pribatutasunean oinarriturik, ez zetorren bat Vienako Zirkuluak babestu nahi zuen objektibotasunarekin. Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna?
|
|
|
Ezagutu dezakedan bakarra nire egoera mentalaren berehalako edukia bada, non geratzen da ezagutza ororen oinarria den objektibotasuna? Fenomenalismoaren noraeza subjektibismoan erortzeko arriskuan zegoen, eta joera
|
honek
ez zituen Zirkuluaren partaide gehienak ase. Batzuek Tractatus aren joerari jarraitu zioten, batik bat bere solipsismoari, baina inork ez zuen idealismoaren tesia onartu, ez baitzuten uste errealitatea adimenarekiko independentea denik.
|
|
|
Argi eta garbi eduki behar da zientziari ez zaiola axola pribatu hutsa dena, zientzialari batek bere kabuz bakarrik eta berarentzat sinets edo senti dezakeena. Hori ez da aipagarria zientziarentzat, ezta Zirkuluak defendatzen zuen filosofia motarentzat ere,
|
honek
zientifikoa izan behar baitzuen.
|
|
|
Neurathena proposamen neurri batean berritzailea izan zen, handik lasterrera Carnap erakarriko zuena. Neurathen ustez, soilik subjektuarteko hizkuntza bat ikas eta erabil daiteke,
|
hau
da, hizkuntza fisikalista:
|
|
|
Fisikalista fenomenalistatik ondorioztatzen saiatzen da. Alabaina, nire ustez, bereizketa
|
hau
aurrera ezin daitekeela eraman erakuts daiteke; alderantziz, hizkuntza bakar bat izaten dela kontuan lehenengotik, fisikaren hizkuntza. Fisikaren hizkuntza haurtzarotik ikas daiteke.
|
|
|
Haur bati hizkuntza fenomenalista erakutsi nahi bagenio, zerbait pribatuari egin genioke erreferentzia.
|
Hau
da, irakaskuntzaren objektua zer edo zer pribatua litzateke eta berori seinalatu genuke. Baina pribatua bada, irakaslearen ‘adimenean’ bakarrik baldin badago, ezin da seinalatua izan, kasu horretan irakasleak haurrarekin partekatuko bailuke eta, ondorioz, publiko egin.
|
|
|
Beraz, Neurathen ustez fenomenalismoa autokontraesankorra da. Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera
|
hau
bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada?
|
|
|
nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste hainbat objektuei esker ez baldin bada? Filosofo
|
honen
aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi. Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du.
|
|
|
Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran gauzak kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian
|
hau
eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea. Horrela, esanahia duten enuntziatuak subjektuarteko hizkuntza batera murriztu zitezkeen, Carnapek ‘gauza hizkuntza’97 edo ‘gauza hizkuntza fisiko’ deiturikora, hain zuzen ere, zeren
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten gauza behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun hizkuntza da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak hizkuntza
|
honen
osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
Nola ez, gauza hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza
|
hau
fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Aldiz, zerbait baieztatzen denean, asertzio bat egiten dugunean, esaten duguna soilik faltsua edo egiazkoa izan daiteke.
|
Hau
da, hizkuntza fisikalistan enuntziatuak zuzengarriak dira.
|
|
|
Alabaina, Vienako Zirkuluaren postulatuekin bat ez zetorren zer edo zer agertzen zen tesi hauetan. Hizkuntza fisikalista onartu bazuten, eta
|
hau
hutseginkorra bazen, orduan garbi dago ez zeukatela inolako oinarri finkorik ezagutza haren gain eraikitzeko. Eta, esan bezala, oinarriztapenaren ikuspegia funtsezkoa zirudien Zirkuluarentzat, partaide askoren aburuz ezagutzak oinarri sendoa, harri ama behar baitzuen.
|
|
|
Oinarrizko perpausak eta enuntziatuak aurkitzeko asmo
|
honek
—errealitatearekin zuzenki lotuak—, ezagutza objektiboki oinarritzearen helburua zeukan. Gainera, oinarriztapen honek egiaren gaiarekin zuen zerikusi nabarmena.
|
|
|
Oinarrizko perpausak eta enuntziatuak aurkitzeko asmo honek —errealitatearekin zuzenki lotuak—, ezagutza objektiboki oinarritzearen helburua zeukan. Gainera, oinarriztapen
|
honek
egiaren gaiarekin zuen zerikusi nabarmena. Schlickek," Uber das Fundament der Erkenntnis" [Ezagutzaren oinarriztapenari buruz] (1934) artikuluan99 —Carnapen eta, batez ere, Neurathen aurkako eraso zorrotza—, era honetan zehazten zuen:
|
|
|
Gainera, oinarriztapen honek egiaren gaiarekin zuen zerikusi nabarmena. Schlickek," Uber das Fundament der Erkenntnis" [Ezagutzaren oinarriztapenari buruz] (1934) artikuluan99 —Carnapen eta, batez ere, Neurathen aurkako eraso zorrotza—, era
|
honetan
zehazten zuen:
|
|
|
Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
Hau
da, koherentzia eman behar zen enuntziatuen artean. Horrela, Neurathen ikuspegitik, egia zientziaren enuntziatuen arteko elkar adostasunean zetzan.
|
|
|
Horrela, Neurathen ikuspegitik, egia zientziaren enuntziatuen arteko elkar adostasunean zetzan. Proposamen
|
honi
egiaren teoria koherentista deitzen zaio —enuntziatuen arteko koherentzia gisako egiaren teoria—102.
|
|
|
Hortaz, subjektibismo hura ezabatzeko, honako argudioa arbuiatu behar zuten: ezagutza objektiboa da, oinarri ziur eta zalantzaezin batean eusten delako —sentimen datuak, pribatutasuna— Izan ere, pribatutasun
|
honek
ziurtatzen zion subjektibistari oinarri finko hori. Eta, hain zuzen, orduantxe hasi zen enpirismo logikoaren baitan agintzen zuten egiaren eta objektibotasunaren bi ikusmoldeen arteko eztabaida.
|
|
|
Enuntziatu berri bakoitza, bata bestearekin harmonizatuak izan diren enuntziatuen osotasunaren aurrean jartzen da. Enuntziatu bat zuzena da osotasun
|
honetan
sar badaiteke. Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako.
|
|
|
‘Zuzena’ eta ‘ez zuzenaren’ definizioak, hemen proposatu denaren arabera, Vienako Zirkuluan gehienetan ‘esanahira’ eta ‘egiaztapenera’ jotzen duen onarturiko definizioa bertan behera uzten du. Aurkezpen
|
honetan
, pentsamenduaren eta diskurtsoaren eremuan egon izan da beti. Alabaina, enuntziatu orokorrak, baita erlazioak sortzeko enuntziatuak ere, protokolo enuntziatuen osotasunari aurrez aurre jar dakizkioke.104
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen
|
honen pean
aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta, honen arabera, egia, zer edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
Bere alternatiba hala Duhemen antzeko holismora hurbiltzen zen nola Quineren holismo modernoa aurreratu. Proposamen honen pean aipaturiko egiaren teoria koherentista zegoen eta,
|
honen arabera
, egia, zer edo zer —enuntziatu bat, diskurtso bat, teoria bat— ikertzaileek dagoeneko onartua dutenarekin —ezagutzaren komunitateak onartutakoarekin— bat etortzean zetzan. Egiak ez du ikerketa transzenditzen, ez doa haratago, ez du bilatzen inolako errealitate metafisikori egokitzerik105.
|
|
|
1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean. Printzipio
|
honen arabera
, hizkuntza desberdinak —ala marko linguistikoak, kontzeptualizazioak, teoriak— izatea posible da, eta denek balio diezagukete berdin ezagutzaren arazoei erantzunak ematerakoan. Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik.
|
|
|
Gehien komeni zaigun hizkuntzaren aukeraketa, zioen Carnapek, dagoeneko ez da errealitatearekin izan dezakeen egokitzapenean oinamtzen, erabilgarritasuna bezalako balio pragmatikoetan baizik. Teoriaren ikusmolde
|
honek
indartsu jo zituen Vienako Zirkuluaren funtsezko postulatuak; hots, finkaturiko ikusmolde zientifikoaren aurkako azken sastada izan zen.
|
|
|
zientziaren filosofia eta epistemologia gauza bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen
|
honekin
, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek oso ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin handia izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean, batik bat hark garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Arestiko tesiaren arabera, zientziaren analisia ez zen prozesu historiko, soziologiko, psikologiko, politiko errealez arduratu behar —aurkikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna,
|
hau
da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar, esate baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta honek eragina izan zuenentz berak produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia, bere teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
...ez arduratu behar —aurkikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna, hau da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar, esate baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta
|
honek
eragina izan zuenentz berak produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia, bere teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte hartu behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat,
|
honek
aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio:
|
|
|
Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada,
|
hau
da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio: enpirista logikoen arabera, epistemologia ez da horretaz arduratzen.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren proiektuak jasotako kritikek —ikusmolde estandarrarenak, 1960ko hamarkadako historizistenak, etab.— hura neurri handi batean zapuztea lortu badute ere, ezin zaio nolanahi ere filosofiarentzat ekarri duen lorpen garrantzitsu baten meritua kendu, alegia: pentsamendua bide argi, zehatz eta zorrotzaren ildotik sartzea,
|
honek
dakartza ondorio egoki guztiekin. Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten:
|
|
|
Vienarren helburua filosofia zientifikoa jorratzean zetzan, eta horretarako tresneria kontzeptual plurala eta aberatsa erabili zuten: logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko,
|
hau
da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten.
|
|
|
logika sinbolikoa, ikusmolde filosofiko desberdinen kontzeptuak —enpirismoarenak, positibismoarenak, konbentzionalismoarenak— eta, nola ez, zientziarekiko jarrera hurbilkorra, hura behar den bezala aztertu ahal izateko, hau da, zientzia barnetik ezagutuz, eta ez estereotipo sinpleegiak eta hutsalak maneiatuz. Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende
|
honen
filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten. Baina alde honetan, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte.
|
|
|
Jarreraren aldetik, helburua goitik behera bete zuten, jaraunspen ezin hobea utziz mende honen filosofiari —zientziaren filosofia, filosofia analitikoa— Haatik, egitasmoak ez zuen soilik jarrera hutsean geratu nahi, tesi substantiboak ere agertu baitzituzten. Baina alde
|
honetan
, ezagutzaren edozein esparrutan gertatzen den bezala, euren proposamenak edo bertan behera utzi dira edo eraldaketa sakonak pairatu dituzte. Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude.
|
|
|
Orain artean erakutsi dugun Vienako Zirkuluaren irudia, haren irudi estandarra da. Baita gertatutakoari fidela ere,
|
hau
da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko.
|
|
|
Baita gertatutakoari fidela ere, hau da, nahitaezkoa korronte filosofiko hura ulertzeko. Haatik, aurkezpen
|
hau
ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost urte hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Schlicken lehen helburua Zirkuluaren filosofia garaiko zientzien gain —erlatibitatearen teorian, batik bat— oinarritzea izan zen. Alta, bere etapa
|
honen aurreko
ibilbide intelektuala ez zen horretan geratu. Horri buruzko hausnarketa berriek diotenez109, xehetasun erabakigarriak aurkitu daitezke filosofo honen ideien jatorrian eta garapenean, vienarren liderraren irudia erabat argitzeko modukoak.
|
|
|
Alta, bere etapa honen aurreko ibilbide intelektuala ez zen horretan geratu. Horri buruzko hausnarketa berriek diotenez109, xehetasun erabakigarriak aurkitu daitezke filosofo
|
honen
ideien jatorrian eta garapenean, vienarren liderraren irudia erabat argitzeko modukoak.
|
|
|
Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio. Haatik, irudi
|
hau
ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte. Hau irudiztatzeko, Schlicken ezagutzaren teoria eta horrek erlatibitatearen teoriarekin dituen lotura esentzialak behatu besterik ez dago, eskematikoki bada ere.
|
|
|
Haatik, irudi hau ez da egokia, bilakaera nabarmena eman zelako Schlicken hasiera neokantiarretik110 Hilberten eta Einsteinen ideiak onartu zituen arte.
|
Hau
irudiztatzeko, Schlicken ezagutzaren teoria eta horrek erlatibitatearen teoriarekin dituen lotura esentzialak behatu besterik ez dago, eskematikoki bada ere.
|
|
|
Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen;
|
honek
, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du. Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik.
|
|
|
Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
Hau
da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina hau patata zomorroari ere gerta dakioke.
|
|
|
Hau da, pentsamendua ez bada tartean sartzen, ez dago ezagutzarik; asko jota, emandakoaren inpresioak jaso guran, sentimenen erabilera bat agertuko zaigu, ez besterik. Baina
|
hau
patata zomorroari ere gerta dakioke. Russellek uste zuenaren aurka, Schlicken aburuz ‘ezagutza zuzenari’ buruz mintzatzea kontraesanean erortzea da, bitartekari kontzeptual batek egon behar baitu beti ezagutzan.
|