|
2000
|
|
|
Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken
|
honek
arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.).
|
|
2001
|
|
|
Arrazoimenak bere aberri segurua den esperientziaren irla txikia uzten du abentura bila joateko; hau da, txalupa hauskorrak eraikitzen ditu (printzipio transzendenteak) balizko mundu berri eta dotoreagoen bila abiatzeko. Ilusio transzendental
|
hau
arrazoimenaren emaitza da, eta beraz, ilusio gisa ezagut daiteke; baina ezin da ezabatu, arrazoimenak bere berea baitu sistematikoa izateko eta edozein muga gainditzeko irrika hori, eta beraz," etsaia gure baitan bilatu behar dugu". Silogismoak (arrazoiketak) sofisma bihurtzen badira, arrazoimenaren sofismak dira eta ez ahoskatzen dituen gizakiarenak, norbaitek arrazoimenaren erabilera okerra egitean sortzen direnak.
|
|
|
Lehena, propedeutika izan daiteke, hau da, apriorizko ezagutza huts oroz arrazoimenak duen gaitasuna aztertzen duena eta kritika izena duena; edo arrazoimen hutsaren sistema da (jakintza) eta metafisika izena du. Gero,
|
hau
arrazoimenaren erabilera espekulatiboaren Metafisikan (hertsiki Metafisika deitzen dena) eta erabilera praktikoaren Metafisikan sailkatzen da. Metafisika, zentzu hertsian, Filosofia transzendentalaz eta arrazoimen hutsaren fisiologiaz osatzen da.
|
|
|
Lehenak giza gaitasunak aztertzen ditu oro har objektuez aritzen direnean (ontologia); bigarrenak emandako objektuen multzoaz edo naturaz aritzen diren heinean. Izadiaren azterketa
|
honetan
arrazoimenaren erabilera inmanentea edo transzendentea da. Lehenaren printzipioak esperientzian aplika daitezke (fisika eta psikologia razionalak), bigarrenarenak esperientzia oro gainditzen du (munduaren eta jainkoaren ezagutza transzendentala).
|
|
2004
|
|
|
Alde batetik, frogapen horien helburua zelako Jainkoaren beraren existentzia frogatzea, ez hura gainerako izakien iturri bezala bururatzea; eta, bestalde, Descartesek bere buruaren eta, hobe esanda, errealitate materialaren izaera akastunean oinarritu dituelako orain arte eman dituen frogapenak. Hau da, izaki akastun batetik heltzen ginen Jainkoaren existitu beharrera, baina
|
honek
arrazoimenaren prozedura izaki akastunaren menpeko egiten du bere ezagutza," nire pentsamenduaren menpeko".
|
|
|
Modu estuan ulertuko bagenu, argitasunaren eta bakuntasunaren aldarrikapen horrek arrazoimenaren adiera jakin bat biltzen du, bera ikuspegi matematiko formal hutsera murrizten duena. Ikuspegi
|
honetatik
arrazoimena ingurunetik erabat banandua bezala ulertu litzateke; ez lukete inolako eraginik izango bere jaiotzan eta garapenean ez baldintzatzaile materialek ezta gizartekoek ere. Arrazoimena ez litzateke gizarte eta kultur ingurunearekin harreman dinamiko batean eraikitzen den zerbait izango, gehiago izango litzateke gizakioi aurrez emandako ahalmen baten berezko garapena, erabatekoa eta aldaezina.
|
|
2007
|
|
|
Izan ere, hau da bigarren diferentzia?, natura ez da izpirituari kontrajarria bezala ulertuko, baizik eta izpirituak barrutik bizitua eta bizidun, historiko, atergabe kreatiboa bezala kontzebitzen da bera ere. Iraultza fundamental
|
hau
arrazoimenaren eta naturaren kontzeptuetan noraezekoa da Humboldt ulertzeko.
|
|
|
zientzia matematikoetatik», Husserl-ek esaten zuen «bizimundura»434, lerratuz doan heinean, organiko erabiltzea arruntuz doa gorputz bizidunak ezagutarazteko, bizigabe edo inerteei kontrajarririk, edo erakunde sozialen historikotasuna nabariarazteko ere. ...a izan daitekeena, gure arazoaren testuinguruan, Humboldt-ek nola entseatzen duen hizkuntza organismo bezala ulertzea da, Kant-ek arrazoimena bera eta horren jarduteko modua «gorputz organizatuarekin» erkatzen duela, «non osakide bakoitza beste guztiengatik dagoen bertan, baita beste guztiak harengatik ere, eta ez dago harreman bakar batean segurtasunez onar daitekeen printzipiorik, aldi berean
|
honek
arrazoimenaren erabilera huts osoarekin duen harreman betea aztertzen ez bada»439.
|
|
|
Egiteko anbiguoa, zeren eta, alde batetik laguntza substantziala baita pentsamenduarentzat (eta Descartes-ek hizkuntza emango du gizakiaren ezaugarri bereizgarritzat animalia eta makinetatik); beste aldetik, baina, traba gaitza ei da zientziarentzat, hitzen zehazgabetasunak ideiak nahasarazten dituelako. Aldi
|
honetan
arrazoimen filosofikoa batez ere hizkuntzaren kritikoa izan da, «ideia garbi»en alde: arrazoimenak (pentsamendu hutsak) hizkuntzatik mendegabetu egin gura du.
|