|
2000
|
|
|
Etxea hitzak duen egitura zentzuan lorategi hau etxea bera zen, hobeto esanda.
|
Hau
hizkuntzek ere jaso dute eta herri askok lorategia eta baratza hitz batez adierazten dute. Gerora, ugazaben denbora alferrik galtzea estetika hutsera bideratzen denean, sortzen dira baratza estetikoak edo egun ezagutzen ditugun lorategiak.
|
|
|
" Ipar Euskal Herrian, herri eta hizkuntz baten iraupena jokoan dago. Herri
|
honen
hizkuntzaren biziraupena ziurtatzeko Konstituzioa aldatzea eskatu dugunean, ez dela posible erran zaigu Paristik. Orain, aldiz, bat batean, erreferendum bat muntatzen da Konstituzioa aldatzeko; politikaren interes eta jokoaren arabera betiere.
|
|
|
Idatzizko ereduaren trinkotasuna eta honekiko, desbideratzeak?, erantzun gabeditugun galdera horien ardatz berari lotu behar dizkiogu. Ahozko eredu normatiboaezarri gabe izateak, esparru
|
hau
hizkuntzaren ukipen fenomenoen aurrean guztizbabesgabe uzten du, idatzizkoari gertatzen zitzaion bezalaxe.
|
|
|
Hori historian hala izan baldin bada, esan beharradago bestalde lehen frankismo hartan erakunde boteretsua zela Eliza, herriarenganairisteko lanabes eraginkorra.
|
Honen
hizkuntz politika maneiatzean, mezu emaile horrenbizitza hobeki kontrolatzeko erosotasuna irabaz zitekeen, baina ez da hori bakarrik.Espainia Berriko proiektu nazionalaren funtsean dago, azkenik, hizkuntz batasunarenaere: denek jakin behar zuten gaztelania.
|
|
2001
|
|
|
Irratiok edonondik beren mezua sarearen bidez zabal dezakete, interneteko" dial birtual" baten bidez. Honek gainera, informazioa mundu osora, oso koste baxuaren truk eta modu errazean hedatzeko aukera eskaintzen du, ordenagailua, audio programa eta soinu txartela besterik ez baitira behar. Esandakoa, FM desagertu eta DAB nagusi denean
|
honen
hizkuntza ia bakarra gaztelera (edo frantsesa) bada, euskal irratien geroa sarean aurkituko dugu.
|
|
|
Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena. Azkenik, aipagarria da, halaber, plano
|
honetan
hizkuntza desberdinen erabilera (idazlearen beste bi nobeletan gertatzen den bezala): kontaketa bera, bai lehenengo mailako narratzailearena, bai bigarren mailakoarena (Samuelena), beti euskaraz azaltzen da, baina estazioan dagoen gozoki saltzaileak, Doña Klaudiak, gaztelaniaz egiten du bere produktuaren propaganda:
|
|
|
Nobela honetan, espresiobide berrien esperimentazioaz harago, kontaketaren beraren ezintasuna da, behin eta berriro, nabarmendu nahi zaiguna. Jon Juaristik nobela
|
honetan
hizkuntzaren patologiaren azalpena bazekusan, guk baieztapen hori moldatuz, nobelaren patologia, idazketarena berarena dela behin eta berriro azaleratzen dena esangu dugu (azken finean, gauza bera esatea dela onartuz ere). Ene Jesus irakurri ondoren, modernitatean gertatzen den haustura tragikoa dela esan daiteke.
|
|
|
Horrexegatik, honela dioHormann ek Chomsky-ri buruz:
|
honen
hizkuntzaren azterketan, hizkuntzak ez duzeregin eta asmo komunikatiborik. Antzeko zerbait egiten dute Bloomfield enjarraitzaileek ere:
|
|
|
Jarduera mota hori arrakastatsu suerta dakigun, maila bakoitzeko ikasleen jakintzek, gaitasunek eta jarrerek parametro jakin batzuen arteanegon dute ezinbestez, elkarri trabarik sortu gabe funtzionatzea ahalbidetukoduten parametroen artean. Horrela, bada, elkarrekin xede hizkuntzaz lan egitekogaitasuna eta egokitasuna izango dira oraingoan egitarauaren unitateen nondiknorakoa erabakiko dutenak; eta ikastaroaren iraupena bigarren mailan geratuko da.Ideia horiei jarraituz, egitarau
|
honetan
hizkuntzaren bereganatze prozesua bostmailatan banatzea proposatzen dugu. Maila bakoitzean, alde batetik, bertan kokatubehar diren ikasleek izan behar dituzten gutxieneko komunikazio gaitasuna, hizkuntzaren jakintza eta jarrera azaltzen dira, eta bestetik, maila horretan lortubehar dituztenak.
|
|
|
|
Hau
hizkuntza idatzian egiazta daiteke batik bat, zeren eta, gauza nabaria denez, egungo egunean izkribuen bidez eta ez bestela igarriko baitiogu, hor nonbait, nolakoa zen orduko hizkuntza mintzatua, hangoa edo hemengoa, eta, ia gaurdaino, garai batean nahiz bestean. Huts egiteko beldurrik gabe, holako zerbait gertatuko zela uste dugu eliz predikuetan, adibidez, eta ahozko literaturaren zenbait motatan:
|
|
|
Azken aldi
|
honetan
hizkuntz politikaren aurka makina bat jarrera eta iritzi agertu da. Iritzi eta jarrera horietako batzuk bildu ditugu hemen, EAEko eta Nafarroako euskalgintzari dagozkionak.
|
|
|
Honekin esan nahi dut erakunde politiko zein sozialek jarrera linguistikoak zuzen ditzaketela, edozein motatako hizkuntz politikatan edozein jarrera sozial eta politikok eragin baitezake. Esan liteke komunitate
|
honetako
hizkuntz helburuen aldaketa errazteko baldintza ezin hobeak ditugula.
|
|
|
Horren ondorioz, herritarrok hizkuntza balio sozialtzat hartzen has daitezke eta sinbolo hutsa balitz bezala erabiltzeari utzi.
|
Honek
hizkuntzaren erabileran eta irakaskuntzan aldaketak sor ditzake, bai familia giroan bai gizartean.
|
|
2002
|
|
|
Aldizkari honen helburuen artean ondokoak daude: zientzia eta teknikarenalorretan egiten diren aurrerapenak plazaratzea, unibertsitateko ikasleei zeinirakaskuntza ertaineko irakasleei testuliburuen osagarriak izango diren materialakeskaintzea, esparru zientifiko teknikoan euskararen estandarizazioa bultzatzea, etaesparru
|
honetan
hizkuntzaren erabilerak sortzen dituen arazoak konpontzenlaguntzea.
|
|
|
Hizkuntza didaktikaren berrikuntzaren harira, Bronckart ek (1986) gogoetainteresgarria egiten du. Autore
|
honentzat
hizkuntzaren didaktika berritzeko egin ohidiren ahaleginek ez dute ia inoiz lortu espero zutena. Didaktikan hainbat elementuk eragiten dute:
|
|
|
Honako aurkezpen
|
honek
hizkuntzari eta horretaz jabetzeko prozesuari buruzkobeste mota bateko begiratua aurkeztu gura du, hain zuzen ere kaosari ate bat, zirrikitu bat, zabaltzea dakarrena. Baten batek pentsa lezake hau mutil hau zeharoburutik eginda dagoela.
|
|
|
Ez dituenez lexiko itzultzaileen teknikak erabiltzen, analisiak poliki burutzen dira (gutxi batzuk segundoko) eta diakritikoen erabilera ezinbestekoa da. Tresna
|
honen bidez
hizkuntza askotarako prozesadore morfologikoak garatu dira modu esperimentalean. Internet bidez dago eskuragarri helbide honetan:
|
|
|
Liburu
|
honetan
hizkuntzaren morfologia deskribatzeko landu diren formalismoen aurkezpena egiten da batetik; eta euskararen deskribapen morfologiko osoa bestetik.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzari esker du euskarak duen presentzia, euskal gobernu guztiek, batak bestearen ondoren, egin duten ahaleginagatik. Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarrari, bistan da, parlamentuei baitagokie legeak egitea, kasu
|
honetan
hizkuntzaren inguruko legeak egitea. Hau, jakina, kritika daiteke, eta batzuei idurituko zaie presaka ibili dela gobernua, eta beste batzuei, ostera, motelegi.
|
|
|
Eta Euskaltzaindia dakart hemen harira, anitzetan Euskaltzaindiari eskatzen baitzaio eman ezin duena, eta eman behar ez duena. Erakunde
|
hau
hizkuntzaren araugintzaz, normatibizazioaz alegia, arduratzen da, eta ez normalizazioaz. Hala arduratzen da Eusko Legebiltzarrean onartutako goi mailako lege batek hala arduratzeko eskatzen diolako, batzuen batzuk hau zenbaitetan atzentzen baldin badute ere.
|
|
|
Baina horrek, behin norberak bere buruan izan behar duen konfiantza galdurik, gurasoek hizkuntza guztietan egiten duten hizkuntzaren transmisio naturalaren prozesua hautsi du, eta lagunarteko hizkerak, bizitasun hori ematen dutenak hain zuzen ere, desagertu dira azkenean. Hortik etorri da galera handi
|
hau
hizkuntzarendako.
|
|
|
Ibon Sarasolak liburu bat idatzi zuen idorgiroan, Euskara batuaren ajeak (Albernadia, 1997) izenekoa, ez dakit irakasleren batek gomendatu dizun inoiz ere, baina hizkuntzen kontu hauek kezkatzen baldin bazaituzte irakurtzeko esango nizuke. Han agerian uzten zuen, adibide bat bestearen gainean jarririk, euskarak duen morrontza gaztelaniarekin, eta nola ari garen Bidasoaz alde
|
honetakook
hizkuntza proposamenak egiten gure eguneroko jardueran mugaz haraindiko euskaldunak bigarren mailan utziz, zeren politika kontuetan hainbeste aldiz esaten dugun horrek, alegia, euskaldunak Frantzian eta Espainian bizi direla, hizkuntza kontuetarako ere balio du, ez dakit nik inoiz ere galdetu diozun hau zure buruari, euskaldunak hemen bizi baitira, baina han ere. Gaztelaniak euskarari ekartzen dion zama salatzen zen Sarasolaren liburuan.
|
|
|
Euskal iritzi publiko osoaren aurrean euskararen luze zabal handiko defentsa egin ahal izateko, hizkuntzen ekologiaren zioa egokia izan daiteke. Hizkuntzen munduarengaineko paradigma
|
honek
hizkuntzen ikuspuntu estru kturalista osatu eta ordezkatu(?) nahi du. Labur —eta, segur asko, modu eskasean— esanda, ideiaren muina hau da:
|
|
2003
|
|
|
Cambio16 aldizkari historikoaren babesa jaso duen produktu hau astekarien artean bere lekua aurkitu nahian iritsi da kalera. Oso berri garrantzitsua da hau, eta sona handiagoa izan behar zuen (mesfidantza gutxiago ere bai, seguruenik), lehenengo urratsa baita denon inbidia den katalan ereduaren bidean, hau da, euskara bizi tresna izan ez duten gizarte sektoreek ere euskal produktuak kontsumitzera erakartzeko, gizarte oso bat (ideologia edozein izanda ere) herri
|
honetako
hizkuntza ere erabiliz bizitzeko. Balio beza euskaraz irakurtzeko aukera zabalagoa izan dezagun, eta, gainera, orain arte kontu ideologikoengatik edo euskaraz irakurtzen ez zuten hainbat eta hainbat sektorek ere zer irakurri izateko.
|
|
|
Hortaz, irakaskuntza, administrazioa eta hedabideak abiapuntu hartuta, biziaren gainerako alor guztietara hedatzen saiatu luke lurralde
|
honetako
hizkuntzaren alde dagoela dioen aginteak. Helburu horretara bideratzen ez den hizkuntza politika hizkuntza biziari dagokion helburu propioa desbideratzen ari da.
|
|
|
Euskal aldekotasunean lo lasaian uzten ditugun horiek aktibatu genituzke eta euskara ikastera bideratu, euskaldunentzat, euskaraz bizi nahi dutenentzat, oztopo izan ez daitezen. Beraz, irits gaitezkeen ingurune horretan, hurbil dugun horretan, eragin dugu, eta ez, behin eta berriz, arras kontra dagoen eta erraz aldatuko ez den Gobernu
|
honen
hizkuntz politika aldarazten gure indarrak eta denbora alferrik galdu. Euskararen erabilpena eta hiztunen kopurua handitzetik etorriko baita Gobernuaren hizkuntz politikaren aldaketa, ez bestela.
|
|
2004
|
|
|
Horiek guztiek, orain aurkezten den honekin batera, asko hobetzen dute orain urte batzuk justizian zegoen egoera. Edozein modutan ere, nahitaezkoa da Justizia Ministerioak erregistro liburuak egokitzea, herri
|
honen
hizkuntza errealitatea aintzakotzat hartuta.
|
|
|
Hizkuntza, gizarte ereduaren gainerako osagai eta eragileen antzera, botere sozialaren sisteman bereganatzen duen eginkizunaren arabera hezurmamitzen da. Azter dezagun, bada, guri dagokigun gizarte nazioaren eredu
|
honetan
hizkuntzari zein leku eta eginkizun esleitu zaion botere sistemaren baitan, hizkuntzaren zer nolakoak definitu nahi baditugu. Hori eta horrenbestez, euskarak ere ez du beti eta non nahi leku eta egiteko berbera izan Euskal Herriaren joan etorrian.
|
|
|
Atal
|
honen buruan
hizkuntzaren eta ezagumenaren arteko lotura korapilatsua planteatu digu Txelisek. Orain, berriz, hizkuntzaren eta pentsamenduaren artekoa ekarri nahi digu Xabier Isasik Vigotski ren lagunartean.
|
|
|
Zer islatzen da delako estatus berri horretan? Zer nolako izaera eta egitekoa ezarri zion nazionalismo moderno
|
honek
hizkuntzari. Ez al zuen bada nazionalismoaren aroa zabaldu zuen politika estatal berri horrek hizkuntza izaki politiko hutsa bihurtu bere sistema nazionalaren barruan?
|
|
|
Hedabide idatziak aztergai hartuta, hona zer nolako ondorioak atera dizkigun Jose Inazio Basterretxeak: . Hedabideen politika horrekin gizarte
|
honetako
hizkuntza kolektibo baten aurkako bazterkeria praktikatzen dela iruditzen zaigu; euskaldunen aurkako bazterkeria. Euskaldunen eskubideak ez dira kontuan hartzen, eta hori salatzekoa da.
|
|
|
Hizkuntzen artekoa ez da ordezkapen mekanikoa, bizitza soziokulturalaren ezpaleko kontraesan guztiak bere altzoan ditu bide horrek. Eta ezer lortzekotan, orain arteko nahikunde hutsetik haratagoko eskumenik du alor
|
honetako
hizkuntza politika egokiak. Quebec, horren lekuko.
|
|
|
Joxean Ormazabal ere gogaide dugu iritzi horretan: . Ez al zaizue iruditzen Herri
|
honen
hizkuntzak euskara izan behar duela esaten dugunok erabat konbentzituta bageunde, ez genukeela hain erraz joko erdarara, ez genukeela hain erraz amore emango? (...) Euskaraz dakigunok epeltzen ari gara, erraz amore ematen dugu, ez gara konturatzen gure hizkuntza zein kinka larrian dagoen.
|
|
|
Atal
|
honetan
hizkuntza askatasunaren gezurra izan dugu mintzagai, alderdi batetik. Beste alderdi batetik, berriz, euskaldunon hizkuntza jokabidearen autokritika egin dugu.
|
|
|
Hizkuntzaren izaera ofiziala Estatu modernoaren sorrerari atxikia dagoen gertaera izaki, Estatu
|
honen
hizkuntza politika izango da lehenik mendebaldean eta gero mundu osoan, hizkuntza batzuen estatus politikoa eta soziala gailenaraziz, herri mintzaira gehien gehienak ezerezean hondoratuko dituena. Estatu hauen gorpuzkeran hizkuntzaren osagaia oinarri oinarrizko funtsa delako, nazio identitate berriaren sorkuntzan eta kohesioan, noraezeko baldintza izango da hizkuntzaren izaera ofiziala.272 Oker egongo da, oker baino okerrago, hizkuntza ofizialen kategoria juridikoa eta politikoa Estatuaren materialtasunari atxiki nahi ez dion aburua.
|
|
|
era edo ara atzizkiari dagokionez, dio, Azkuek esanahi bat baino gehiago eman dizkiola, lau bederen bai; hori batetik, eta bes tetik, Aranaren defentsan euzk era hitz konposatua edo elkartua dela frogatze ko, baieztatuko du era hitzak, ele tik datorrenez gero, berez duela esanahia, ez baita bere esanahia ez duen hitz osatzailerik. Eta nola era hitza ele tik da torrela frogatu ezinik ez dagoen metatesi fenomenoaren bidez, zeinaren arabe ra euskaraz sarritan gertatzen baita l hizkia r bihurtzea, zuzena logikoa da, horri lege etimologikoa aplikatuz, era (ele) kasu
|
honetan
hizkuntza dela on dorioztatzea.
|
|
|
Horixe da, hain zuzen, Altuberen planteamenduari falta zaiona (228), hots, arrazonamendu soziolinguistikoa. Nabarriztarra kritikaria dugu aldizkari
|
honetan
hizkuntzaren boterearekiko lotura esplizitua egiten duenetako bat, sa bindar tradizioan Eleizaldek (229), edo Nafarroan Kanpionek (230) egiten du
|
|
|
Dudaren bat inon egotekotan Euskal Herria izenaren inguruan egon liteke akaso. Auzi honetan, ostera ere, izen
|
honek
hizkuntzan duen ohiko erabilerari segituko natzaio; eta ohiko erabilera hori zein den argitzeko Euskaltzaindiak izen honen inguruan berriki plazaratu duen txostena argigarria da oso:
|
|
|
edo, zer ordu da?? bezalako adierazpcnek ez dute ezer deskribatzeko inolako asmorik, Wittgenstein berri
|
honentzat
hizkuntza egitura sozial bat da, etaharreman sozialen sarean interpretatu bcharradago hobeto ulertzeko. Tractatusean ezartzendiren crregeia zurrunen ordez, erregelen multiplizitatea defendatuko du Ikerkuntzeten, hizkuntza joko askoz osatutako joko bat dela esango du.
|
|
|
jasandako kritikak gainditzea da. Halere, teoria
|
honek
hizkuntza moraladeskriptiboa baino gehiago preskriptiboa dela onartzean emotibistekin bat egiten badu ere, horiei kontrajarriz, judizio etikoei buruzko arrazoiketa egitea etikaren funtsezko jardunadela aldarrikatzen du. Preskriptibismo Unibertsalaren arabera, etika izan daiteke objektiboaarazo moralak metodo razionalen bitartez aska ditzakeen neurrian.
|
|
|
Frantses hiztunek dioten moduan, hizkuntza feminizatu beharra dago, emakumeak agerian jarriz eta hauek baloratuz. Femini zazioa oztopatzen duena ez da hizkuntza, honek onartzen baitu aldatzea eta moldatzea, jendarteak eta mentalitate atze rakoiak dira erantzukizuna dutenak(
|
hau
hizkuntzan islatzen delarik). Ikus dezagun zer dioen honi buruz Marcela Lagarde adituak:
|
|
|
Amaigabe dagoen poema liburu
|
honetan
hizkuntzaren karga apenas kausituko da; arintasuna kontaketan, eta mezuaren garrantzia azpimarkatu nahi zituela dirudi. Komunikatzearekin komunio handiagoa egiten duela ematen du, eta hutsalagoa hitz pisudunen eraikuntzan zimendaturik dagoen lerrokatze bertsifikatuarekin.
|
|
2005
|
|
|
Iparraldean euskaltzale askok pentsatzen du Parisko zentralismoaren aurrean Europako Batasunaren bidez euskarari zirrikituak zabalduko zaizkiola; Hegoaldean, aldiz, euskarak eskubide gehiago dituen eremuan, oso ezkor begiratzen zaio Itun
|
honetan
hizkuntza gutxituei ematen zaien tratamenduari.
|
|
|
Gaurko ikuspegitik anakronia dela esan genuke. Esperimentazio aro
|
hau
hizkuntza proposamenetan ere ikusi behar da. Lehenengo argitalpenak bat datoz euskara batuaren sortzearekin, eta dialektikan ez ezik, praktikan ere bada proposamenak gauzatzeko ahalegina, horra M. Zaratek batua eta euskalkia (bizkaiera) erabiltzeko ahalegina eta X. Kintana ereduzko batua agertu nahiz.
|
|
|
Besteleku batzuetan, ordea, ordezkatzearenerritmoa biziagoaizanda: nabarmena da
|
hau
hizkuntza bera galtzeko zorian izan den alderdietan. Nafarroa GaraikoPirinioeninguruko Aezkoaibarrean, esaterako, gibelamendugaitzajasandueuskarakgizaldihonetan, bainabertako bizilagunak garaiz ohartu diraetaazken hamarkadetanberreskuratzearengiltzari gogor eragin diote.Etxeia iaguztietan transmisioaren kateaetenikegondenez, belaunaldi batekbederen hutseginduetaherri euskaraapitxi amutxendakogeldituda, bilobek eskolan eredu batuaikasidutelarik.
|
|
|
Baina El Ateneo atera zen 1871 urteen artean euskararen gaineko artikulurik bat ere ez plazaratzea deigarriagoa gertatzen da.
|
Honek
hizkuntza horrekiko sentiberatasun eza erakusten digu. Hala ere, foru abolizio ostean, giroa zerbait aldatu bide zen, artikulu espezifikorik agertu ez arren euskal gaien gaineko liburuen aipu bibliografikoak aurkitzen baititugu, tartean Jose Manterolaren euskal kantutegiaren berri eman eta txalotuz.
|
|
|
Hizkuntz estudioaren errazte hau, beti ere, helburu osagarri bat izango litzateke oraindik, alegia, era
|
honetako
hizkuntza guztien entziklopedia baten garrantzi gutxiagoko helburu bat. Beronen helburu nagusia, hizkuntza berez eta beretzako aurkeztea izango litzateke, hau da, hizkuntz estudioa interes orokorreko estudio garrantzitsu bat bezala aurkeztea.
|
|
|
|
Honengatik
hizkuntza arrotz bat ikasteak mundua ulertzeko era propioan ikuspuntu berri baten eskuratzea dakar, eta honela gertatzen da era batera edo bestera, ze hizkuntza bakoitzak gizadiaren zati baten kontzeptu eta errepresentazio guztien ehunkia osatzen du.137
|
|
|
Baldin eta onartzen badugu hizkuntzak orokorrean edo, hobe, hizkuntza partikular bakoitzak gizakiaren eta munduaren arteko bitartekari lana egiten duela, orduan onartu egin dugu ere hizkuntz gertakariek egoera ezberdinen aurrean jartzen dutela pertsona behin eta berriz. " Hizkuntza, nazioaren eta iraganaren ekintza den heinean, gizakiari arrotza zaion zerbait da" eta, zentzu honetan," gizaki
|
hau
hizkuntza horri lotuta" agertzen zaigu; aldi berean, ordea," gizaki honek berak aberastua, indartua eta suspertua ikusten du bere burua, hain zuzen, hizkuntza hartan bere aurreko belaunaldiek jarritako guztiagatik" 139 Produkzio linguistiko guztiak kontestu espazio tenporal jakin batean emandako gertakari historikoak dira eta, beraiei esker eta aldi berean, gizabanakoek —bakoi... Honi esker pertsona bakoitzak bere aktibitatea martxan jartzen du, benetan sortzaile izateko aukera irabazten du eta, honen guztiaren haritik, bere giza-formazio prozesuan aurrera egiten du.
|
|
|
Hizkuntzen ikerketa sakon eta zabal honen" helburu nagusia", jarraian azaldu bezala, hizkuntzaren beraren dimentsio antropologikoan oinarritzen da, eta, egiaz, hemendik abiatuz iristen da Humboldt modu honetako ikerketen" interes orokorraz" hitz egitera. Honetaz aparte esan beharra dago, bukaeran adierazi bezala, hizkuntzen estudio entziklopedikoak baduela ere" bigarren mailako helburu" praktiko bat,
|
honek
hizkuntza ezberdinen ikas irakaskuntzari oinarri eta erreferentzi puntu bat eskaintzen dion heinean. Orokorrean esan dezakegu, beraz, autore honek interes handia duela hizkuntzaren estudioa beronen aniztasunetik bideratzeko, ze, bere ustetan, hau ezinbestekoa da gizakia bere izate pertsonalean gehiago ezagutzeko eta bere garapen prozesuan hobeto ulertzeko.
|
|
|
Euskaratutako bigarren testua, berriz," Ankundigung einer Schrift uber die Vaskische Sprache und Nation, nebst Angabe des Gesichtspunctes und Inhalts derselben" (1812), Humboldtek berak eman zuen argitara. Aipatzekoa da, zentzu honetan, berak
|
honen aurretik
hizkuntz problematikari buruz, orokorrean," ohar" bakar bat zuela publikatua, hain zuzen 1801ean C. A. Fischer idazlearen bidai liburu batean, ohar hori gainera euskal hizkuntzari buruzkoa ere zelarik201 Euskal monografia bat burutzeko proiektua, aurreko" testu zatietan" eta bestelako eskutitzetan202 ikus daitekeen bezala, 1799an eta batez ere 1801ean Euskal Herrian egon ondor... Zentzu honetan aipamen propioa merezi du" aurkibide eskematiko" 203 batek, hain zuzen, euskaldunei eta euskarari buruzko monografiaren atal linguistikorako Humboldtek, Erroman bizi izan zen garaian(), prestaturiko aurkibideak.
|
|
|
185
|
Honen arabera
hizkuntza bakoitzak, nolabait, eraginen bat du berau hitz egiten dutenen mundua ulertzeko eran. Printzipio honek," Sapir Whorf hipotesia" bezala ezagutzen denak, batez ere lan hipotesi garrantzitsu baten moduan funtzionatzen du egungo ikerketa etnolinguistikoetan.
|
|
|
Alde batera utzi izan den ideia, honela diot nik bederen, hizkuntz erreserbaren masa osoa ahalik eta konpletoen biltzearen eta hizkuntza guztiak pentsagarriak diren analogiaren arau guztien arabera konparatzearen ideia da. Bertan, batetik, hizkuntza ondorio bezala kontsideratuz eta atzeraka joanez, gizakiaren jokatzeko era ikertu litzateke, zeinen arabera
|
honek
hizkuntza sortu eta garatu duen; eta bestetik, hizkuntza zergati bezala kontsideratuz eta aurreraka joanez, gizakiaren berezko formazioa ondorioztatu edo zehaztu litzateke. Bi zeregin hauek, jakina, beti eta aldi berean hartu dute kontuan, bai gizakiaren natura orokorrarekiko kontsiderazio filosofikoa, bai herrien patu ezberdinekiko kontsiderazio historikoa.
|
|
2006
|
|
|
Arrazoi bategatik diot: euskararen kontuan aurrera egiteak esan nahi du herri
|
honetako
hizkuntzen arteko elkarbizitzan aurrera egingo dugula, eta azken batean normalizazio politikoa horixe da, integrazio gehiago, normalizazio gehiago.
|
|
|
Ordaindu behar den sistema
|
honek
hizkuntza askotan dihardu.
|
|
|
lapurretak, bandolerismoa, etab. Bidaiariekiko euskaldunek erakusten zuten hospitalitatea beraien interesen araberakoa zela zioen. Euskaldun batzuk gerlari onak zirela idatzia utzi zuen, eta lurralde
|
honetako
hizkuntza eta ohiturei buruz ere idatzi zuen61 Euskal lurretan bizitzen ari ziren gatazka eta bando gerrateen inguruan,. Era ya en muchos la queja de los atropellos de vizcaínos y guipuzcoanos, esan zuen.
|
|
|
AISA Programa azken urteotan EAEra etorri diren etorkinei zuzendutako ekimena da eta Immigraziorako Euskal Planaren baitan kokatzen da. Proiektu
|
honetan
Hizkuntz Politikarako Sailburuordetza, HABE eta Immigrazio Zuzendaritza aritu dira elkarlanean.
|
|
|
Saioak talde txikitan, hizkuntza errefortzuan eta laguntza emozionalean zentratzen dira. Gela
|
honek
hizkuntzak lantzeko testuinguru eta baliabide desberdinak eskaintzen ditu, txokoen bidez hitz egiteko, batera jarduteko, jolasteko eta lan egiteko aukerak emanez, tartean irrati kaseta, grabagailua, bideo telebista, ordenagailua... Antolaketak ekintzen erritualizazioa eta sistematizazioa ahalbidetzen du, denbora eta bideak aurreikusiz, ludikotasuna inoiz ahaztu gabe.
|
|
2007
|
|
|
Horretaz gain, analisiak kontuan hartu behar du Txillardegik, Euskararen Erabileraren Kale Neurketa bera oinarri, sortu zuen Soziolinguistika Matematikoak egindako ekarpena. Azken garai
|
honetan
hizkuntzen eraRosa Ramos –Neurketaren konplexutasuna bileraz hausnartzeko boladan dagoen hiztunaren alderdi emozionalari eta psikosozialari garrantzia kendu gabe, ezin dugu bazterrean utzi hiztun elebidunek sortutako hizkuntza komunitateak egituratzeko eta hiztun berriak erakartzeko daukan (edo ez daukan) indarraren garrantzia; hau da, egiturazko aspektuen garrantzia. Izan ere, pisu guztia hiztun elebidunen jokaeran jartzen badugu, hurrengo urratsa izan daiteke ezagutza eta erabileraren arteko aldearen erantzukizuna hiztun horien leialtasun faltari egoztea, gainerako eragileei, hiztun elebakarrei hain zuzen (eta gizartean elebakarren eta elebidunen artean gertatzen den elkarreraginari), inolako garrantzirik eman gabe.
|
|
|
Gaztelania eta ingelesa dira kultura menderatzaile biren adierazpideak, eta bakoitzak eragiten dio berarekin edo beraren ondoan bizi den kulturari, eta, horren ondorioz, azken
|
honen
hizkuntzari. Halandaze, egin diezaiogun itaun hau geure buruari:
|
|
|
Huraxe bildu da testu honetara. Galdera bera egin daiteke, jakina, lege
|
honen
hizkuntza xedapen batzuen eraginarengatik, hala nola, txandakako kontratuak zein hizkuntzetan idatzi behar diren arautzen duen horrexegatik. Hari bertsutik etor daiteke, etorri ere, euskaldunek euren atsedenlekuetan, halako kontratuak euskaraz jasotzeko aukera eta abagunea izatea.
|
|
|
Aurpegia da konparantzetako bat: gizadia gizon emakumetan legez, giza hizkuntza hizkuntza diferenteen irudietan manifestatzen da; hizkuntza batetik bestera diferentzia zertan datzan, zergatik
|
hau
hizkuntza bat eta hori beste bat den, lehen unetik sentitzen da nolabait, baina bestetasun hori puntu konkretuekin erakustea, beti ez da erraza (non amaitzen da latina eta hasten da espainola?). –Gutxiena oker, hizkuntzak hor giza aurpegien eiteekin izan litezke alderatuak.
|
|
|
Baldintza horietan euskal hiztuna, herri euskaldunaren ahotsa, ahots arrotza da egungo Euskal Herrian.Eta, besterik uste bada ere, arazoa ez da arazo demolinguistikoa: orain omen garen% 30 biharko balizko% 80 bihurtuta ere, funtsean ez litzateke aldaketa sakonikgertatuko herri
|
honen
hizkuntza egoeran. Euskararen arazoa ez da batez ere arazodemolinguistikoa, inoiz ez da izan gainera:
|
|
|
Formatan galtzen gara, itxura dugu kezka iturri, eta azalarenazpian dabilen harra mami guztia jan eta jan ari zaigu. Ez gaude prestatuak arohistoriko
|
honetan
hizkuntzaren arazoari eman behar geniokeen erantzuna emateko.Kikildurik bizi da euskalduna, euskaltzainburu ohia barne.
|
|
|
Baina lotuak badaudena, ezbairik gabeko datua denez, esplikazio bat entsea genezake. Arestian aipatua dagoenez, objektuaren irudikapen
|
hau
hizkuntzan izan daiteke, (1) artez onomatopeikoa («kukua», «trumoia»), edo (2) sinbolikoa («Wind», «wehen» «fereka», «gorroto», «piztu»: adierazlearen hotsak sinestesia modu batean adierazia irudiaraz dezakeenean, kualitate komunak bezala hautematen ditugun batzuengatik), biak interes handirik gabekoak guretzat hemen; edo izan daiteke, zailagoa ulertzen, baina garrantzi handiagoa duena guretzat?
|
|
|
Giza izpiritua unibertsala baita, pentsa daiteke, parte honek berdina izan lukeela hizkuntza guztietan. Eta izan ere, Humboldt-ek uste dizunez, eraberdintasun handiagoa izan ohi da parte
|
honetan
hizkuntzen artean223 Ez berdintasun osoa, hala ere. Diferentziak (ez luketenak egon behar teorian) ulertzeko, Humboldt-ek bereizi egiten du hizkuntzan, a) parte intelektuala eta, b) parte ideal
|
|
|
«Hau da, hitzak sortu ziren hitzak zeudelako, egon aurretik». Sorgin gurpilaren kritika
|
hau
hizkuntzaren jatorriaren esplikazioan konbentzio bidez, Herder-ek Rousseau baitan ikusia zuen zalantza gabe, ik. op. cit, 147: «Car si les Hommes ont eu besoin de la parole pour apprendre à penser, ils ont eu bien plus besoin encore de savoir penser pour trouver l, art de la parole».
|
|
|
Indibidualitaterik zinezkoena bista bistan dago, saihestezinki gaineratzen zaio sentimenari.
|
Honetan
hizkuntzak, gaizki bada ere gutxientxo gaizkia, giza aurpegiko hazpegiekin izan daitezke alderatuak. Ukaezinki hor dago indibidualitatea, sumatzen dira antzekotasunak, baina ezein atalen neurtzek eta ez deskribatzek, banaka ez eta beren elkar erlazioan ere ez, ahal du berekitasuna kontzeptu batean laburbildu.
|
|
|
Hizkuntza edozein momentutan sortzen ari da, norbait mintzo den oro. Jatorriaren eztabaida modu berri
|
honek
hizkuntzaren «asmaketaren beharra giza arrazoimenaren naturatik deduzitzea» eskatzen du, Fichte-k formulatu duen legez166; edo «hizkuntzaren historia a priori diseinatzea»167 Planteamendu filosofiko (razional) hutsa, beraz.
|
|
|
Aurpegia da konparantzetako bat: gizadia gizon emakumeengan legez, giza hizkuntza hizkuntza diferenteen irudietan manifestatzen da; hizkuntza batetik besterako diferentzia zertan datzan, zergatik
|
hau
hizkuntza bat eta hori beste bat den, lehen unetik sentitzen da nolabait, baina bestetasun hori puntu konkretuekin erakustea, beti ez da erraza (non amaitzen da latina eta hasten da espainola?).
|
|
|
Bestalde, bada beste problema bat,
|
hau
hizkuntzazkoa. Kontuan hartzen badugu perpaus aztergai osoa, eta zati bitan paratu
|
|
2008
|
|
|
GIZA++, Moses, eta abar. Software
|
hau
hizkuntza bikote berrietarako sistemak egiteko oso lagungarria da.
|
|
|
Lehen egiazko urrats publikoa gorago adierazi dugun Euskal Herriko Antolaketa eta Garapen Eskeman agertu zen. 1996ko" Norabide orokorrak" testuan," Kontestu
|
honetan
hizkuntz antolaketari buruzko politika egokia osatuka da(...) Hizkuntza antolaketa orokor bat asmatzera eramaten gaitu(...) euskararen aldeko hizkuntz politikarako zutabeak eraik daitezke" esaten da, besteak beste, 59 orrialdean. Dokumentu horren 4 zatiko 5 lerroaldea eta 1997ko dokumentuaren 4 atala" Aménagement linguistique" [Hizkuntza antolaketa] deitu zituzten.
|
|
|
Europako Batasunak oztopoak besterik ez dizkie jartzen gure hizkuntzari eta antzeko beste batzuei, eta horien normalizaziorako galga da, Horrela ulertu behar dugu Europako Batasunak argitaratutako hainbat Artezarau. Bereziko bat aipatu du zuzendariak, ‘2000/ 13 CE Artezaraua’,
|
honetan
hizkuntza ofizialen erabilera besterik ezin derrigor daitekeela ezartzen da, eta euskara Europan ez da hizkuntza ofiziala. Zuzenbide komunitarioa gero eta garrantzi handiagoa hartzen ari den honetan, ezinbestekoa da gure hizkuntzak besteen estatus bera izatea.
|
|
|
Honek telebistak corpusaren eremuan landu beharreko politikarekiko inplikazioak ditu: alegia, nola lortu multzo
|
honentzat
hizkuntzaren gaitasun baxua traba ez izatea euskarazko emanaldiak ikusteko (hizkuntza lantzen duen programazioa, euskarazko azpitituluak, e.a.)
|
|
|
Jardun ideologikoa dela, jardun politikoa dela, jardun kulturala dela eta abar. Jarduera andana
|
hau
hizkuntza arrotzean gauzatzen da, baina hizkuntza azpiratuaren aldeko zentzuan gara liteke. Horra zertan den erdal euskaltzaletasunaren logika.
|
|
|
Bereizketa etniko eta sozialari erreparatzea ere kostatzen zaigu. Balkanetako nahas mahasa miresten genuenok, etnia eta ohituren elkarbizitza posible eta beharrezko zela bultzatuz, Afrikako txoko
|
honetako
hizkuntzari eta kultura ezberdinei eta urtetako gorrotoari antzemateko ezgauza gara azal beltzaren aurrean.
|
|
|
Testu/ interfaze
|
honetako
hizkuntza ez da euskara. Ez da gramatikala, eta, gainera, ez da ulertzen.
|
|
|
Pikardian zuzenesten denak Borgoinakoak ikararazten ditu, eta paris tarrak ere bai, haiek itxiagoak direlako. Eta
|
hau
hizkuntza beraren baitan ger tatzen bada, pentsa bedi zer neurritan ez den gertatuko hizkuntza ezberdinen artean. Beraz, mintzaira batean ongi esaten dena ezin daiteke beste batera era berean alda?.
|
|
|
Amaitzeko eskerrak euskararako egokitzapen
|
honen
hizkuntza orrazketak egin dizkigun Asier Irizar lankideari.
|
|
|
Communicative Development Inventories (Fenson eta beste, 1993) tresnak toki garrantzitsua du garapen psikolinguistikoaren alorrean, komunikazio eta hizkuntza garapen goiztiarrak ebaluatzen dituelako, eta bere garrantzia frogatuta geratu da hainbat eta hainbat hizkuntzatara egokitu ondoren. Tresna
|
honek
hizkuntza bakoitzaren inguruko garapen linguistiko eta komunikatiboaren profila ematen digu. Profil horiek material oso baliagarriak dira hizkuntza arazoak zein atzerapen orokorra ahalik eta azkarren antzemateko eta, beharrezkotzat joz geroz, zehatz bideratzeko.
|
|
|
Atal
|
honetan
hizkuntzaren erabileraren inguruko informazioa jasotzen da, eta hortxe dago neurtuta 16tik 30 hilabete bitarteko haurrek iraganaz, etorkizunaz eta bertan ez dauden objektu eta pertsonez aritzeko zein joera duten. Atal honetako item kopurua bostekoa da eta haurrek batez beste erdietsi edo lortutako puntuazioa
|
|
|
Atal
|
honetan
hizkuntzaren egitura morfosintaktikoaren garapena neurtzen da. Horretarako, 37 itemeko zerrendan, item bakoitzerako emandako bi edo hiru aukeren artetik gurasoei haurrek egiten duten egitura markatzeko eskatu zaie.
|
|
|
Euskarak globalizazio aroan iraun dezan adituek beharrezkotzat jotzen dute erakunde eta editoreek kulturaren eta aisiaren kontsumoa bikoiztea: «Arlo horietan kontsumoa bultzatzen bada euskaldunek interes orokorreko edukiak izango dituzte, eta
|
hau
hizkuntza gutxituen erabilpenaren gakoa da».
|
|
2009
|
|
|
8 Gomendio
|
hau
Hizkuntza Erregionalen edo Gutxituen Europako Kartak (2001eko BOEn argitara emanikoak), 16 art.an finkatutzen duen kontrol sistematik eratorriko betebeharren artean sartzen da.
|
|
|
Artikulu
|
honetan
hizkuntzen historia soziala aztertzea zer den azaltzen saiatuko gara eta iker eremu berri hau bere nazioarteko testuinguruan kokatzen. Lan honen bigarren zatian euskararen kasuari helduko diogu eta, bereziki, euskararen historia soziala aztertzeko Euskaltzaindiak garatu duen Etxeberri egitasmoa aurkeztuko dugu.
|
|
|
Artikulu
|
honetan
hizkuntza ohituren eratzeaz, mantentzeaz... eta aldatzeaz idatzi dugu. Hori idazteko garaian, soziolinguistika ez diren beste zientzia diziplinetako hainbat ikerlariren lanak erabili ditugu:
|
|
|
Homo erectus deritzona (1,5 eta 0,5 milioi urte artean), 800 eta 1100 zentimetro kubiko arteko garunez (Homo sapiens, ca. 1350), artista profesionala da funtzio diferenteetarako silex mota ezberdinak politzen, zaldiak eta ehizatzeko bi metro eta erdiko lantza zurezkoak jaurtitzen ditu, ehiza larriak haren elikagai arrunta dirudi, eta bere biziera kasik zibilizatuan jantokia, lantokia eta etzatokia aparte berezituak dauzka; sua kontrolatzen du (duela bostehun mila urte inguru ezkero), etc. Neanderthaldarra denaz bezainbatean, sapiensa baino garun bolumen handiagokoa bera (ca. 1500), jendaia txundigarri
|
honek
hizkuntza moduren bat hitz egiten du antza, abila da, kreatiboa, jakin mina, hasia da arrain eta itsaskiak jaten, interes estetiko eta musikala erakusten du, okre kolorearen erabilera zaharrari jarraitzeaz gain mineral kuriosoak kolekzionatzen ditu, maskorrak eta hortzak xulatu eta iduneko apainak egin, txilibitu eta txirula txikiak asmatu hezurrekin, eta erritu eta praktika erlijiosoak ezagutzen... Labur:
|
|
|
mundua da. . Hizkuntza, gizonaren kanpoko nahiz barruko errealitate guztiak izendatzeko eta adierazteko gauza denean, hizkuntza horrek poetaren lehendabiziko premiari baino ez dio oraindik erantzun, une
|
honetan
hizkuntza, bere esanahi zehatz eta guzti, abiapuntutasunezko materia geldi dugu oraindik. Oraintxe iritsi da poeta poesia eraikitzeko lehen materiale multzora.
|
|
|
Agente batzuk Eskualde
|
honetako
hizkuntzan (edo hizkuntzetan) trebatzen ez ditugun arte, gure kontroletik kanpo gera daitezke herritarren diskurtsoa eta euren arteko hartu emanak, agerikoak zein pribatuak.
|
|
|
Hasteko, gure hizkuntza erabiliko da administrazio osoko idazkietan, osasun sistemako harremanetan (ahozko zein idatzizkoetan) eta hezkuntza prozesuan (6 urtetik gora), salbuespenik gabe. Eskualde
|
honetako
hizkuntza (edo hizkuntzak) esparru pribatuan baino da erabili, etxean edo etxeari dagozkion barrutietan betiere, inoiz ez kalean edota agente, funtzionario, epaile zein agintari baten aurrean. Eskualde honetako biztanleek, beraz, ardura berezia hartu dute hizkuntza berria ahal denik arinen eta egokien ikasteko.
|
|
|
–Kontsulta eta aholku zerbitzua da, euskararen erabilera zuzena eta egokia eragitekoa profesionalentzat. Zerbitzu
|
honen bidez
hizkuntzaren arlo desberdinetako Euskaltzaindiaren erabakiak kontsulta daitezke: Gramatika, Onomastika/ Toponimia, Lexikografia...
|
|
|
Hiztegi hau Bordelen, 1981ean, Txomin Peillenek irakurri zuen semantika tesiaren ondokoa da. Egilearen esanetan, lan
|
hau
hizkuntza ezagutzeko eta aberasteko bide bat da.
|
|
|
Hiztegi hau Bordelen, 1981ean, Txomin Peillenek irakurri zuen semantika tesiaren ondokoa da. Egilearen esanetan, lan
|
hau
hizkuntza ezagutzeko eta aberasteko bide bat da.
|
|
|
Kapitulu
|
honetan
hizkuntzaren azterketarako interesgarriak izan daitezkeen programak topatuko dituzu. Behin puntu honetara iritsita, amaitu dira ezaugarri berriak eta azalpen luzeak; esan beharrekoak esan ditugu jada.
|
|
|
AnHitz proiektuak bultzatu duen elkarlana ere ez da nolanahikoa, hainbatetan eskatu eta nahi izan den helburua bete baita harekin, hots, enpresak, unibertsitateak eta zentro teknologikoak elkarrekin aritzea, kasu
|
honetan
hizkuntza teknologia hauek garatu eta integratzen; Elhuyar, Aholab, IXA, EHU, Tecnalia, Vicomtech...
|
|
|
Bazen behin eta bada egun ere, herri bat oso altxor maitatua duena. Herri
|
honen
hizkuntza eta kultura dira herritarrek gozotasunez zaintzen duten oparia. Baina ipuin guztietan bezala, herri honetan ere, Euskal Herrian, gaiztoak diren batzuk existitzen dira, eta inongo begirunerik gabe etengabeko erasoan dabiltza.
|
|
|
Apirilean, berriz, ospitalean mobilitate deialdia atera zuten, guztira 84 lanpostu aukeran, eta niri egokitu zidatena horietako bat izanik, pertsonal buruak oharra bidali zidan (gaztelania hutsez) parte hartzera behartuta nengoela gogoraraziz. Nire behin behineko lanpostu
|
honek
Hizkuntza Eskakizuna (HE) dauka, beraz, HE izatea beharrezkoa da lanpostuan aritzeko; zorionez, nik badut HE hori, beste askok bezala, baina ez dakit zein izan zen niri lanpostu hori esleitzeko arrazoia.
|
|
|
Honaino esandakoak laburbiltzeko: eredu berri baten arabera eraiki beharra dago aro berri
|
honetako
hizkuntza politika, eta erakargarritasuna da eredu berri horren osagai nagusia. Bestela esanda, ezagutzatik erabilerarako jauzia ematea baldin bada gure erronka nagusia, euskararentzako bizi giro nahikoa eta erosoa bermatu nahi baldin badugu, euskal herritar gehienak gogatzeko gauza den hizkuntza eguneratu, malgu eta adierazkorraren irudia eskaini behar du euskarak.
|
|
|
Ikusmolde
|
honen araberako
hizkuntza politika da gizarte osoaren elkarbizitzarako aberatsena, ez da dudarik. Baina hizkuntzaren bat edo hiztun elkarteren batentzat baldin bada halako politika beste ezein hizkuntza edo hiztun elkarterentzat baino beharrezkoago, euskara eta euskal hiztunentzako da beharrekoa.
|