|
2000
|
|
|
Bestalde, Sarrionandiaren ipuinen iturriak zein nabariak diren aipatzen du, eta gainera autoreak berak eransten dituen oharretan azaldu egiten dituela esaten digu, kultura
|
handiko
irakurle dela erakutsiz eta ezertan iruzur egiteko asmorik ez duela.
|
|
|
Sarrionandiaren ipuinen estiloa aski karakteristikoa zen sariak irabazi zituzten bere lehenengo bi ipuinetatik hasita, Jon Miranderen eragin
|
handia
nabari zuelarik baina narrazio liburu hau argitaratu zuenerako, narrazio estilo definitua eta guztiz pertsonala baitzuen. Idazle delikatua, fina, kosmopolita eta eruditotzat aipatu dute beti kritikoek.
|
|
|
Horretarako erabiltzen duen mintzaira literarioak erro sakonak ditu bere formazio filologikoan. Euskal klasikoen ezagutza sakonari gehitzen zaio Miranderen prosa narratiboaren eragin
|
handiari
, moldaketa pertsonal batean aleaturik bere oinarrizko euskalki bizkaitarraren arragoan. Ez dago gehiegikeriarik ez konplexurik ezertan Sarrionandiaren prosan, orekatua dago iturri batekoa eta bestekoa idiolekto pertsonal batean, baina bere zentzu estetikoaren araberako proportzioan eraikirik, eta ez inoren arau edo ereduari atxikirik.
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle
|
handiek
beren ondokoetan uzten dituen eraginez harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen
|
handiagoa
ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Lopez Gasenik ere liburu honetako gaiak eta aurreko beste" saio" liburuetakoak jartzen ditu harremanetan; Sarrionandiaren beste konstante batzuk ageri dira han hemenka: literatura unibertsaleko mitoak iraultzeko desioa(" Ekibokazioa", literaturaren iturri garbienetara ere ironiaren herdoila eramateko gogoa(" Hamelingo xirularia"," Belle au bois dormant"); idazteko ekintza borondatezkoak munduan den askatasunik
|
handiena
ematen diola probatzeko nahia(" Maitasunari buruz"). Bigarren atal nagusia euskal kausarekiko konpromezuarekin zerikusia duten gaiak leudeke:
|
|
|
Liburu honetan autorearen aldartea eta taxua Marinel zaharraken ageri dena ez bezalakoa dela dio G. Markuletak, hura gogorra eta gozakaitza bezain atsegina eta irakurleari gozamena eskaintzekoa dela esaten du honako hau. Azkenik, obra honen egilea definitzen du" irakurle amorratu"" jakin min
|
handiko
intelektual" eta" inkonformista erradikal bat" dela esanez.
|
|
|
Liburua egiterakoan egileak hitzak aintzat hartzeko premia sentitzen duela dio, oraindik munduko gauzak izenda daitezkeela sinesteko. Izan ere Sarrionandiak liburu honen xede eta ilusio
|
handia
zera omen du egileak berak dioenez: " mintzairak oraindik balio duela eta munduko gauzak hobetu daitezkeela" sinetsi nahi du.
|
|
|
1983an argitaratu ziren oso tankera ezberdineko bi idazlan, aurrerago zehatzago aipatuko dugun Narrazioak eta Intxaur azal baten barruan. Lehenak salmenta eta difusio
|
handia
izan du, bigarrena aldiz, ezezagunagoa da. Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik.
|
|
|
" Intxaur azal baten barruan ere espazio amaigabeen erregetzat nengoke, amets goibel hauek ez banitu" erantzuten du lagunak esaten dionean Danimarkari kartzela deritzola bere asmoak soberazkoak direlako. Barrena goibel ez baleuka, ez luke espazio
|
handiaren
beharrik eroso egoteko. Kartzela ez da espazio kontua.
|
|
|
Liburuaren arrakasta liburuaren kalitate maila onari egozten diote kritiko gehienek. Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta
|
handi
hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek baino gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere.
|
|
|
Liburuari buruz egunkari eta aldizkarietan aipamen ugariak izan ziren eta horietatik adierazgarrienak jasoko ditugu hemen. Felix Ibargutxik(" Urrutiko parajeetatik hemengo oinazera", Zabalik, 1987XII, 2 or.) iruzkinean aipatzen duen lehenengo gauza Izuen... liburutik Marinel zaharrak honetara emandako aldaketa
|
handia
da, autorea kartzelan bost urte egon eta gero, guztiz bestelakoa dela esanez. Liburuaren estiloak eta gaiak aldatuak direla azaltzen du Ibargutxik:
|
|
|
Liburuaren tonu etsikor, beltza aipatzen du azkenik: " Sarrionandiak sinbolismo diferente bat landu du, optimismo
|
handirik
ez duen sinbologia. bidaiatzea da, baina tren hori infernurantz doa".
|
|
|
Argiako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Argia II, 6 or.) ere liburu honen eta aurreko poema liburuaren artean dagoen alde
|
handia
azpimarratu zuen, kartzelan bizi izandako esperientzia jotzen zuen horren kausatzat: "... olerkiak egitearen iraunkortasun horren atzean beste egia hau agertzen zaigu nabarmen:
|
|
|
(...) Bere estilo eta irakurketa mundua Erromantizismo, Sinbolismo, Espresionismo, Surrealismo, Futurismotik Errealismo sozialistatik baino hurbilago dago. Dylan Thomas, Pessoa, Eliot, Kavafisek eragin
|
handia
izan dute beragan. Edukiak politikoak izan daitezke liburu honetan baina ikuspegia estetikoa eta literarioa da." (98 or.)
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta
|
handirik
hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Sarrionandiak irakurle arrakastarik
|
handiena
arlo honetan izan du, bereziki narraziogintzan, eta Izuen gordelekuetan barrena ren hitzaurrean aitortua zuenez, hauxe da bere burua erosoenik sumatzen zuen literatur generoa. Zalantzarik gabe ipuingintzaren arloan arrakasta ezagutu du egileak, kritikaren nahiz irakurleen onespenaz.
|
|
|
...eba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta
|
handiren
iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan.
|
|
|
3 Esaldi egitura baten errepikapenaz baliatzen da sarritan, errepikapenak tonu lasaia ematen dio olerkiari. Adibidetzat aipatzen du 65 orrialdeko" Ulysses Itacara heltzea" izenekoan galderen errepetizioak persuasio indar
|
handia
. Edo" Sustraiak han dituenak" izenekoan" nekez uzten du..." eta ezezko esaldien errepikapenak musikalitatea, tonu patxadatsua eta erabakitua ematen diote.
|
|
|
Kaiera honetan, kritikoek eta komunikabideek Joseba Sarrionandiaren liburuen ganean zer esan daben aurkituko dau irakurleak. Eretxi ezbardinak eta, aldi berean, osagarriak, gure literaturako idazlerik
|
handienetako
baten literaturgintzara hurreratuten lagunduteko.
|
|
|
1980an preso sartu zuten eta hogeita zortzi urteko kondena ezarri zioten ETAko partaidea izateagatik. Kartzelako urte horietan liburuak idazten eta argitaratzen jarraitu zuen, harik eta, 1985ean Martuteneko kartzelan zegoelarik, ihesi joan zen arte, euskal abeslari ezagun baten kantaldiaren okasioaz baliaturik, eta baffle
|
handietako
batean gordeta. Ihesi joanez geroztiko hamabost urte inguru hauetan erregulartasunez iritsi dira argitaletxeetara eta bere izkribuak.
|
|
|
Lan honen oinarri gisa erabili dugun inkestaren ondorioen bitartez badakigu Sarrionandiaren liburuak irakasleek 16 urte bitarteko gazteentzat gomendatuenetakoak direla, bereziki gailentzen delarik urteak aurrera egin arren, Narrazioak liburuak izandako arrakasta
|
handia
, beste narrazioen aldean, eta olerki nahiz saiakera liburuak oso atzera uzten dituelarik. Gazteek, bestalde, irakurketa hori gustukoa dutela aditzera eman du era berean Mari Jose Olaziregik gazteen irakurketa zaletasunen inguruan egindako ikerketa eta inkesten emaitzak.
|
|
|
Beraz, agerian geratzen da bizitzari buruzko ikuspegi historikoa emateko asmoa. Dakusagunez, pertsonaiak bizitzaren ikuskera bat emateko aitzakiak direnez, ez du hauen ezaugarrietan sakontzeko ahalegin
|
handiegirik
egingo, pertsonaia lauak eraikiz: bizitzari aurre egiteko aholkuak baitira ipuin honetako zutabe nagusiak.
|
|
|
Eleberriak irakurtzeko orduan ohituta gauden patroiarekin hautsi egiten du beste bat sortuz, baina berri honetan galtzeko arrisku
|
handia
dago. Irakurlea gogoz hasten da jostorratza eta haria jarraituz, baina hainbeste bira eta jira eman ondoren bidea galdu, interesa erori eta istorioa bera eleberriaren pisu guztia sustengatzeko arazoekin aurkitzen da.
|
|
|
Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin
|
handiagoa
izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua. Hau da, eleberri honetan garaiko egoerak neurri txiki batean pertsonaien jarrerak eta ekintzak bideratuko ditu:
|
|
|
Istorioaren tonuari dagokionez, Felipe Juaristik esandakorekin bat egiten dugu: " ez da triste ez da alai, zertxobait idealizatuta agertzen zaigu Axun bera, gazte denboran, idealizazio joera
|
handia
baitago. Bukaera, horrelako istorioak behar duen gisakoa, tristea, alegia". (El Diario Vasco)
|
|
|
Edozein modutan ere, errealismo
|
handiz
irudikatzen dizkigu harreman hauek. " Beti ere Karlos Gorrindoren ikuspegi zorrotz eta pertsonaletik miatua." (Erauskin:
|
|
|
Lehenago adierazi dugun legez, Bilbo
|
Handian
kokatu ditu eleberri honen gertaerak. Las Corteseko auzoan, zehazki.
|
|
|
Ekintza horrek [inkomunikazioarenak] hein
|
handi
batean Alvaro ez dela bere belaunaldiaren portabozik egokiena iradokitzen duela deritzot. Horregatik nik uste justifikatzen dela generazio horren argazkia osotzeko Lupi, Alvaroren arreba eta Mikelen izandako pertsonaia.
|
|
|
" Eskualde hori bilakatu da norberaren axioma existentzialak egiaztatzeko inguru egokiena. Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera
|
handiagoa
du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea.
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere, munduaren larruan batera edo bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri
|
haundian
, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Sosegurik ezak Andresengandik Luisengana, lehendabizi, eta bizitzaren muturreraino, geroago, eramango du protagonista. Oroitzapena, Debatik Donostiarako bidean zihoan autobusean izaniko sentimendu hura (zoriona?), birjintasuna galdutako memento haiek, Andresekiko hoztasuna, Luisekiko gero eta gertutasun
|
handiagoak
... Hori guztia bakardadea sentitzeraino.
|
|
|
Beste alde batetik, idazleak narrazioa urtaroka antolatuz, eta hauetan egunak eta orduak bereiziz, jarraikortasuna xehetasun
|
handiz
adieraztea lortuko du. Izendapen hauen bidez, liburuaren hasieran azpimarratzen duen ideiari erreferentzia egiten dio:
|
|
|
" ez pentsa, ordea, ipuin garratzak, minberak, ilunak, direnik. Ez bilatu bertan salaketa zuzenik, aldarrikapen
|
handirik
, diskurtso zorrotzik. Aitzitik, samurtasuna, arintasuna, maitasuna darie Gaztelumendik idatzitako istorioei." (Gara (Mugalari) VI)
|
|
|
Irri eragille edo umorezkoak (batez ere, amaieran ezustea dutenak eta intrigazkoak); Anatomia eta Litteratura (absurduaren ildotik harilkaturikoak); eta Chaos. Dena dela, ipuin guztiak sarkasmo eta ironia
|
handikoak
dira, absurduaren mugan daudenak.
|
|
|
Batzutan pertsonaiok lauegiak izaki, arazo
|
handirik gabe
aurreikus daitezke bere jokaerak. Pertsonaia guztiak bizitza trenak markatutako erritmora egokitu beharrean aurkituko dira.
|
|
|
Pertsonaia andanarik
|
handiena
lehendabiziko partean dago, eta erritmoa ere biziagoa da hor 166 orrialdetik aurrera baino, eta lehendabiziko zati horretan, dago Izurkiz bizien, gerra aurretik alegia, hausturaren aurretik. Eta erritmoa moteltzen denean ere, ederki asko islatzen du moteltasun hori Jokin Muñozek.
|
|
|
Denborari dagokionez, atze aurrera ugariz bete ditu narrazioak. Gure aburuz, denboraren igarotzeak garrantzia
|
handia
du liburu honetan. Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu.
|
|
|
Canoren aburuz," batasun
|
handiko
liburua egin digu oraingoan, bai gaiaren aldetik bai formalki barne hari askorekin jositako hiriaren fresko zabal bezain ederra." (Jakin 101) Batasun hori" batak besteari deitzen dion ipuin kateatuz osaturik daudelako" (Jakin 101) lortu du. Izan ere, narrazio hauek gerra zibila bukatu eta gaur arte hiriak jasan duen aldaketaren lekukotza eskaintzen digute.
|
|
|
(Zabala, Juan Luis: Egunkaria 1997X) Beraz, liburua idazteko dokumentazio lan
|
handia
egin behar izan zuen egileak.
|
|
|
Ipuin hauetako gai aipagarrienak: droga, sexua, rock and rolla, tabernetako giroa, alkohola,... Lotura
|
handia
dago bilduma batetik bestera. Honela," Gauaren testuingurua dute ipuin guztiek, eta ez dago liburuan gauetan gertatzen ez den ezer; ikusitakoa, bizitakoa kontatzea baitu xede, errealitate horri imajinazio apur bat gaineratu dion arren." (Egunkaria XI) Honetaz gain, giroa ere aitzakia da hainbat sentimendu unibertsal islatzeko:
|
|
|
Ereduei dagokienez, Ramon Olasagastik eginiko elkarrizketan Carverren eragina nabaria dela onartzen du: " Carverren istorioak irakurrita, iruditzen zitzaidan gauza
|
handirik
ez zela gertatzen, baina, halaber, zer edo zer transmititzen ari zela" (Egunkaria XI). Elkarrizketa egiten duenak berak Hauster ere aipatzen du.
|
|
|
Elementu hauen errepikapena dela-eta, Ortzadarreko elkarrizketariak road movie estiloko bildumak eratu dituela aipatu zuen. Gainera, antza denez, ekintzek baino" garrantzia
|
handiagoa
dute barne gogoeta eta sentimenduak." (Aizu! 228) Garako iruzkingilea ere pertsonaien barne munduari Muguruzak eskaintzen dion arretari buruz mintzo da:
|
|
|
Bigarren lan honetan ere estilo errazaren aldeko agertuko zaigu: izan ere," guzti hau estilo arin eta hurbil batetik kontatzen digu Jabier Muguruzak, erretolika
|
handirik gabe
, baina ez horregatik sinplea." (Gara VII)
|
|
|
" Ipuin batzuek thrilleraren itxura eta egitura dute, besteek zorion itxuren gibelean bakartasun eta isiltasunaren trajedia gordetzen dute. Istorio laburrak pertsonalitate
|
handikoak
ditugu hor" (Maiatz 30).
|
|
|
Bertan, itsasoa eta uraren garrantzia azpimarratzen da. Idazlearen ustez, liburu osoan zehar uraren inguruko sinbologiak garrantzia
|
handia
baitu: " Ohartu nintzen uraren erreferentziak biziki inportantzia handia zuela denboraren sinbolizatzeko edo alferkeria edo soberakeria adierazteko." (Fourcade, Lutxi:
|
|
|
Idazlearen ustez, liburu osoan zehar uraren inguruko sinbologiak garrantzia handia baitu: " Ohartu nintzen uraren erreferentziak biziki inportantzia
|
handia
zuela denboraren sinbolizatzeko edo alferkeria edo soberakeria adierazteko." (Fourcade, Lutxi: Egunkaria)
|
|
|
Hala ere, gure aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen, adierazi nahi duena hainbatetan zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan bezala, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia
|
handia
dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
Hala ere, beheraxeago honakoa aitortu beharrean egongo da: " badituela ipuinetan zehar barreiaturik txispazo modukoak, disdiragarriak, alaiak eta umoretsuak, irla txikiak, dena dela, itsaso
|
handi
eta zakar batean." (El Diario Vasco I)
|
|
|
Sakontasun psikologikoa bere obran gero eta
|
handiagoa
den bezala, bere lanean badago gero eta lortuago dagoen beste sakontasun mota bat ere, estilistikoa edo dei dezakeguna. Ipuin hauek mundu literario koherentea eskaintzen digute, eta estilo finkaketa batez horniturik.
|
|
|
Urrun dabil menditik, kale artera garamatza, eta, zehatzago esanda, hiri
|
handi
bateko pisuetako etxebizitzetan izaten diren bikoteen barrunbeetara: gizon emakumeen gorabeherak eta miseriak, elkarren behar eta konpondu ezinak... maisutasunez daude deskribatuta, batez ere, zenbait gizon tipo:
|
|
|
Gizonaren ikuspuntua hurbiltasun
|
handiagoz
aurkezten bazaigu ere, gure aburuz, ipuinetan garrantzia bera dute kontatzen den istorioak eta kontatzen ez denak: hau da, bigarren mailako pertsonaien atzean gordetzen dena.
|
|
|
Batetik, Rakel Beaumont narrazioan gizon jaio eta emakumea izan nahi duen pertsonaia baten gorabeherak kontatzen dira (luzeraren aldetik eleberritzat har daitekeena); bestetik, Apopiloetxea kontakizunean esistitzen ez den emakume batekin maitemindurik dagoen gizon bat aurkezten zaigu. Javier Rojoren ustez, Rakel Beaumont kontakizunari erromantizismo
|
handia
dario. Hala ere," istorioak aurrera egin ahala, erromantizismoak misterioari utziko dio lekua eta thriller baten ezaugarriak hartuko ditu kontakizunak." (El Correo VIII) Bigarren narrazioan, honen moduko garapena ere suma daiteke.
|
|
|
desiratzen duguna oso garrantzitsua da. Bizitza, neurri
|
handi
batean, espero izatea da, eta desioa desagertzen denean, moteltzen denean, heriotzetik oso hurbil gaude, nire ustez." (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII)
|
|
|
Literaturaren beraren hastapenetatik dobleen lekuko ugari aurki badezakegu ere, gizakion barne mundua bere ardatz egin zuen Erromantizismoa izan zen desdoblamendu edo bikoizketaren gaiari etekin
|
handiena
atera ziona, Jean Paul alemaniarraren ostean Hoffmann eta hainbaten lanetan eraginez. Margarete Heinrich ipuinean, esaterako, idazleon testuetan sarritan ematen den biki berdin berdinen kasuaren adibide bat edukiko genuke, eta literatura modernoan dobleek gehienetan duten funtzioari jarraiki, oraingoan ere heriotzaren gertutasuna iragartzen digutela esango dugu. (Olaziregi 199814:
|
|
|
Idazkeraren aldetik, narrazio korapilatsua egin du, esaldi luze eta nahasiekin. Eta hortxe du bere akats
|
handiena
: esaldi luzeetan porrot egiten du, narrazioa ia ia irakurtezina da-eta.
|
|
|
Liburu polita da, oro har, estilo indar
|
handiko
eta sendoa erakusten duena. Biziak eta hila soka dantzan irudikatzen ditu, bizitza horixe besterik ez dela esanez bezala.
|
|
|
Arretxeren liburu hauek merkatuan arrakasta
|
handia
izan dute, eta arrakasta hori lortzearen arrazoiak honakoak izan daitezke, besteak beste:
|
|
|
Ahalegin estilistikoaren
|
handia
azpimarratu behar da, besteak beste: esaldiak maisuki tolestu ditu eta hitzekin jolas guztiz politak lortu, adierazgarritasun handikoak.
|
|
|
Ahalegin estilistikoaren handia azpimarratu behar da, besteak beste: esaldiak maisuki tolestu ditu eta hitzekin jolas guztiz politak lortu, adierazgarritasun
|
handikoak
. Bestalde, egundokoa da Egañaren oharmen gaitasuna, xehetasun txikiei erreparatzeko, paisaiak nahiz pertsonaiak deskribatzeko eta txorrotx epaitzeko, bertsokeratik estimatzen genion dohaina idatzira are trebeago aplikatu baitu zarauztarrak.
|
|
|
Egunkaria XII) Honela defendatu zuen bere aukera idazleak: " Iruditzen zait gure artean literatura
|
handi
gehiegi dagoela eta denbora pasarako gutxi". (Olasagasti:
|
|
|
Arthur C. Clake," 2001, odisea espazioan" idatzi zuena, britainiarra da, oso argia da. " Hard" edo oinarri teknologiko
|
handiko
nobelak idazten ditu, astrologia delako, besteak beste.
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da euskal literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun
|
handia
baitute; eta bestetik, eskoletan poesia baino narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote.
|
|
|
Pertsonaien indarra beren indarezan datza. Bizi dira, zergatik bizi diren jakiteke; jan eta edaten dute (edan galanki), kalez kale ibiltzen dira beste zer egin
|
haundirik gabe
. Ez da berebiziko historiarik, pertsonaia gogoangarririk.
|
|
|
Ironia nahiko dago pertsonaiak zein gaiak tratatzerakoan. Askotan gairik absurdoenak seriotasun
|
handiz
tratatzen ditut eta garrantzitsuenak berriz, ironiaz. Azken batean, bizitza ere horrelakoa da.
|
|
|
Atal honetan sailkatu ditugun eleberri guztietan argumentua garai historiko jakin batean zehaztasun
|
handiz
kokatua izan da. Gainera, garai konkretu horretan kokatu izanak baldintzatzen ditu eleberri hauen gainerako ezaugarriak.
|
|
|
Ordutik aurrera denboraren tarte guztiak zehaztuak emango ditu. Garai hartako gertaeren berri emateko dokumentazio lan
|
handia
egin zuela ere aitortu zuen idazleak.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez, hiruretan gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia
|
handia
dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Bata Loitzu herrian eta gudu garaian ematen diren gertakariak, bizpahiru hilabeteren buruan eta bestea, gure garaitsuko egunetan ematen dena, hainbat aldiz erabilitako tren geltoki batean. Bigarrena, lehenengoaren ondorio gisara ezarria dago, neure iduriz errealismo eta egiantzekotasun
|
haundiz
. (...) Hirugarren bat ere ageri da" posludioan" Imanol Iraetaren kontakizuna Amerikan ematen baita.
|
|
|
kontalaria, omnisziente edo orojakile ezezik, esplizitoegi eta ingenuo samarra ere bada zenbait pasartetan: pertsonaiak, berriz, planoegiak, sinpleegiak, barne gatazka
|
handirik gabekoak
, ez beharbada erabat zuhur eta gisakoak zintzoen rola dutenak, baina bai pitzadurarik gabeko dolorkeria baten jabe gaiztoak eta beren kideak (kontalari orojakileak Jenaro eta Errufinoren barrenera sartu eta haien pentsamenduen berri izateko aukera ematen digun arren, ez dugu une bakar batez ere ikusten euren jokabide arimagabekoari buruzko zalantza izpirik meharrena ere dutenik). (Egunkaria II)
|
|
|
Errealismo
|
handiz
narratuta baitaude XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean Euskal Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta euskal kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak eraginda neurri handi batean.
|
|
|
Errealismo handiz narratuta baitaude XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean Euskal Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta euskal kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak eraginda neurri
|
handi
batean.
|
|
|
Idaztankerari dagokionez," idazleak, ohi bezala, hiztegi aberatsez eta zehetasun
|
handiko
deskripzioz (hainbatetan astunegiak izango zirenak, istorioak berak pizten duen interesagatik izango ez balitz) baliatu da aurreko elaberrietan sortutako antzeko egoera eta pertsonaiak eratzeko orduan." (Egan 49) Bestalde, elkarrizketei egiantzekotasuna eransteko, errejistro ezberdinak erabiltzen ditu: " Aita Goierri aldean jaioa denez, hango errejistroan daude bere jardunak.
|
|
|
Beheraxeago, honakoa gehitu zuen: " Mujikaren nobela hau, dena den, nahiko irregularra iruditu zait; bada atal interesgarrien ondoan funtzionalitate
|
handirik
aurkitu ez diedan pasarteak, beste nonbaitetik ekarria indarrez sartutakoak edo, agertzen dira." (El Correo I)
|
|
|
Gizarte arazoak ere isladatzen dira, hots, gizarte mailaketa horretan dagoen ierarkia: herri xumea, azienda
|
handiko
nagusiak, erretorea, tratalaria, albaitaria..., eta, batez ere, erlijioaren alde magikoa. (Egan 51)
|
|
|
Bi eleberri hauetan antolaketa eta idaztankera bertsua darabil. Izan ere, bi eleberriak jazz eta blues musikaren erritmoak gogoan izanik sortu dira; eta jazz musikaren sorreran blues musikak garrantzi
|
handia
izan zuenez, bi eleberrien arteko antzekotasunak ugariak dira.
|
|
|
" adabakiez jositako nobela da. Liburua puzzle
|
handia
bailitzan, testu txikiez jositakoa" (El Diario Vasco). Irakurleari dagokio, beraz, puzzle honen piezak diren testu zatiak antolatzea.
|
|
|
Lehena, hemen ez dagoela jazz kultura
|
handirik
. Giroa ez da hain sinesgarria.
|
|
|
Baina, bestalde, nik uste dut aldaketa
|
handia
dagoela, Beluna Jazz en agertzen zen amets mundu hori, mundu surrealista hori, azken lanean nahiko mugatua dagoelako." (Benito, Jon: Gara I)
|
|
|
Bertan, ETAko mintegietan esku hartuko du. Beraz, sinesgarritasun
|
handiz
osaturiko gertaerak kontatzen zaizkigu. Hau guztia 60ko hamarkadan girotua:
|
|
|
Testuartekotasunari dagokionez, honela mintzatu zen Jon Casenave: " Dakarren deskribapen soziologikoak mende ondar huntan gure alderdian egiten den literaturan oihartzun
|
haundia
badu. E. Etxamendi eta D. Landart, besteak beste, eremu hortan ari zaizkigu azken urte hauetan." (Maiatz 22)
|
|
|
Bukatzeko, hendaiarrak erabilitako euskalkia izango dugu komentagai: " kostaldeko euskalkia erabiltzen du idazle Hendaiarrak, bainan ez da traba
|
handirik
alde hortarik eta kondaketan sartuz gero, ororen buru, irakurt errexa da testoa." (Maiatz 22)
|
|
|
Hammeten lanak izango liratekeenak, adibidez, pertsonaiaren barne gogoetak eta kezkak gehiago azaltzen dituztenak. Eta, bestetik, akzioari garrantzi
|
handiago
ematen diotenak egonen lirateke. Azken hauek lehengoaren antz handiago dute, baina ez dira betetzen generoaren ezaugarri guztiak" Pasaia Blues" ez da akzio hutsezkoa.
|
|
|
Eta, bestetik, akzioari garrantzi handiago ematen diotenak egonen lirateke. Azken hauek lehengoaren antz
|
handiago
dute, baina ez dira betetzen generoaren ezaugarri guztiak" Pasaia Blues" ez da akzio hutsezkoa. Nobelak baditu, hala eta guztiz ere, hainbat eta hainbat ezaugarri, nobela beltzen ezaugarriekin bat datozenak, adibidez, badu sintesirako ahalmena, esaldi laburrak erabiltzeko joera...
|
|
|
Bestaldetik, ekintzaren gertalekuari (Donostia) erreparatzen badiogu, konturatuko gara inguruko errealitateaz aipamen guti (inoiz egiten bada) egiten dela eta, Donostian barik, beste edozein lekutan gertatu balitz, irakurleak ez zukeen alde
|
handirik
nabarituko. (El Correo IV)
|
|
|
Ondorioz, denbora eta espazioa xehetasun
|
handiz
deskribatu eta aipatzen dituenez, kronotopo determinatua darabilela esango dugu.
|
|
|
Orain, Mujikaren ikuspuntua objetiboagoa da. Bere beste lanetan hurbiltasun
|
handiagoa
ikusten zitzaion. Majikotasuna badago, noski, baina estiloan baino gehiago gaian nabaritzen da.
|
|
|
Hortaz, ez dagokio lan honi horrelako sailkapen eztabaidatsuekin hastea. Halere, garrantzia
|
handikoak
iruditzen zaizkigu Zalduak esanikoak.
|
|
|
1995 Idiaren eraman
|
handia
, saioa, EuskaltzaindiaBBK.
|
|
|
1997 Harresi
|
Handirantz
, narrazioa (gazte literatura), Alfaguara.
|
|
2001
|
|
|
Plano hau dugu, dudarik gabe, narratiboki pisurik
|
handiena
duena, eta bertan topatuko dugu fokalizazio desberdinen konbinaziorik interesgarriena ere.
|
|
|
Narratzaile estradiegetiko eta fokalizatzaile estradiegetiko batek aurkezturiko plano honetan, hizkerak eta bertan islatzen den alderdikeriak fokalizazioak baino pisu
|
handiagoa
du argi eta garbi. f) Kaleko eszenen planoa
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, ez dago aldaketa
|
handirik
, eta bai fokalizatzailea eta bai fokalizatua beti iraunkorrak direla da. Kaleko eszena hauek objektibotasun handiz, zine kamera batek ikusita bezala aurkezten zaizkigu, eta fokalizatzaile estradiegetiko honen inpartzialtasuna liburuxka turistikoetatik hartutako paragrafoetako hizkuntza erretoriko eta harrokeriaz betetakoak bakarrik apurtzen du.
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, ez dago aldaketa handirik, eta bai fokalizatzailea eta bai fokalizatua beti iraunkorrak direla da. Kaleko eszena hauek objektibotasun
|
handiz
, zine kamera batek ikusita bezala aurkezten zaizkigu, eta fokalizatzaile estradiegetiko honen inpartzialtasuna liburuxka turistikoetatik hartutako paragrafoetako hizkuntza erretoriko eta harrokeriaz betetakoak bakarrik apurtzen du.
|
|
|
Zaletasun horrek berrikuntza ahalegin
|
handia
ekarri zuen berarekin eta, hori horrela izanik, dudaezinezkoa da euskal narratiba modernoaren sorrera obra hauek zedarritu zutela.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelak, aldiz, lehenago Frantzian nobelagintza berriak zedarritutako bideari jarraituz, partehartze
|
handia
eskatzen dio irakurleari. Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago doa eta kontaketa bera da irakurgai.
|
|
|
Hala ere, ez gara hemen kopuru hauek aditzera eman lezaketen oasisa erabat sinesteko bezain inozoak izango. Tamalez, gaur egun ezagutzen dugun literaturak, sorkuntzarako eta banakuntzarako azpiegitura hobe honek, morrontza
|
handiegia
du, oraindik, euskararen egoerarekin.
|
|
|
Gauzak horrela, Ene Jesus bezalako nobela batek gaur egun zabalkuntza eta harrera literario aukera
|
handiagoak
eduki litzakeela pentsatzea burugabekeria handia ez dela esan badaiteke ere, badirudi literatura mota eta genero bakoitzak lukeen garai historikoak ez liokeela lagunduko, eta honekin hasierako oharretara itzuli nahiko genuke.
|
|
|
Gauzak horrela, Ene Jesus bezalako nobela batek gaur egun zabalkuntza eta harrera literario aukera handiagoak eduki litzakeela pentsatzea burugabekeria
|
handia
ez dela esan badaiteke ere, badirudi literatura mota eta genero bakoitzak lukeen garai historikoak ez liokeela lagunduko, eta honekin hasierako oharretara itzuli nahiko genuke.
|
|
|
Intrigaren denboraren esplizitaziorik ez dago eta ezin esan daiteke zehazki zenbat denbora pasatzen den (nahiz eta, geroago azalduko dugunez, bertan azaltzen zaigun" impasse" hori den deigarriena). Espazioari dagokionez, berriz, kontalaria hormak akoltxaturik dituen gela batean ohean datza, baina denborarekin gertatzen den legez, espazio fisikoak berak baino pisu
|
handiagoa
du kontaketak berak irudikatzen duenak. Era berean, eta espazio fisikoari dagozkion xehetasunetara itzuliz, esan dezagun, sapaiko ispiluaz eta leihoko burdina gurutzatuez gain ez dagoela beste ezer adierazgarririk.
|