|
2001
|
|
|
Nafarroaren kasua eredugarria da, ez baitalo rtu euskararen inguruan gizartea normalizatzea. Nafar gizartearen zati
|
handi
batek euskara arrotz eta arriskutsutzat jotzen du, euskal kulturarekin zerikusirik duen edozer agertzen bada atzera egiten baitu. Irakaskuntza arloan datu baikorrak ageri dira, euskara barruan duten ereduen hedapena (D etaAereduak) adibidez, baina kezkagarriak diren beste batzuk ere bai, irakaskuntza pribatuanDeredu bakar bat ere ez egotea, esate baterako.
|
|
2003
|
|
|
Esango nuke, euskalgintzan ari den sektore
|
handi
batek euskarazko egunkari bat eros lezakeela baina ez duela erosten. Arrazoiak arrazoi, bere burua erosoago sentitzen du erdarazko prentsan.
|
|
|
Legeak ezarritako mugak aise gainditu ditu euskarak eta, gaur egun, herri ekimenari esker, helduen euskalduntze alfabetatzea, ikastolak, euskara taldeak eta, oro har, euskararen aldeko dinamika errealitate pozgarriak dira Nafarroa osoan. Dereduek matrikulazio handia eskuratu dute azken urte hauetan eta milaka heldu aritu da euskaltegietan; ondorioz, belaunaldi berriak neurri
|
handi
batez euskaraz datoz eta euskaldunberrien lehen haur sortzen hasiak dira, horrek esan nahi duen guztiarekin. Gainera, kalitatezko zerbitzu eta produktu ugari sortzeko gaitasuna izan du Euskalgintzak eta mugimendu erakargarri bilakatu da jende askorentzat.
|
|
2006
|
|
|
euskararen azken garaiko historia, zenbait kronotoporen agerpenen menpe egon dela, kronotopo horiek euskararen eta hizkuntzaren inguruko esperientziaren ukapenari lotuta egon direlarik. Horrela bada, euskarak jasan duen atzerakada hein
|
handi
batean euskarari eta hizkuntzaren inguruko unibertso kulturalari begira bere burua eta bere nortasuna definitzeko eskubiderik gabe hazitako gizaldi oso baten esperientziari lotuta legokeela esan daiteke. Ukapen horrek euskarari buruzko haragitan oinarritutako oroimen ezari eragiten dio.
|
|
2008
|
|
|
Egokiagoa litzateke nazionalismoa deitzea nazio ideiaren lehentasunak gidatzen duen jarduerari. Eta kontuan izanik Azkuerentzat euskal nazionalitatearen funtsa hizkuntza zela eta bere produkzioaren zati
|
handi
bat euskarari eskaini ziola, jarduera horretan zebilenean bilbotar apaiza nazionalista gisa aritu zela esan daiteke. Ez zehazki zentzu aranistan edo jeltzalean, baina bai nazionalismoaren definizio zabalago baten arabera ulertuta.
|
|
2009
|
|
|
Hor lan handia egin dezakegu: pertsona horiek lan hizkuntza neurri
|
handi
batean euskara izatea lortzean, automatikoki bere pertzepzioan, bere jardunean eta bere oreka mentalean eragina dauka. Zailtasun handiena hori da, baina ohitura aldaketan eragiten joango gara.
|
|
|
Lagunak euskaldunak dira, lankide batzuk ere bai... Uste dut nire bizitzaren zati
|
handi
bat euskaraz egin ahal izango dudala.
|
|
|
Antonio Zavalak 1961etik aurrera zuzendutako" Auspoa Liburutegia" da herri literaturako cotpusik
|
handienetako
bat euskaraz. handia egin du, bertsolari eta beste herri jakintzaren lekuko trebeak idaztera bultzatuz. Zeregin horretan hirurehun liburutik gora atera ditu, eta berak bildu ez balitu, materialetariko asko betiko ahantzi edo galduak gertatuko ziren.
|
|
|
Kontuak kontu, azken hiru hamarraldietako ibilbideak erakusten duenez, erakundeen diru-laguntza politiketan eta kultura politikak diseinatzeko irizpideetan izaniko aldaketak daude azken boladako ugaritasun erlatibo horren oinarrian, eta aurrerantzean ere arlo horietan harturiko erabakiek markatuko dute hein
|
handi
batean euskarazko zinemaren etorkizuna.
|
|
|
Hainbat testuingurutan euskara bakarrik, eta, beste hainbatetan, gaztelania bakarrik. Horrek besteak beste eskatzen du herri administrazioak helburu eta eginkizun horretara egokituz joatea eta bi hizkuntzetako edozeinetan eroso lan egiteko eta zerbitzua emateko prestatzea, eta herritarrak ere hizkuntza ohiturak aldatuz joatea euskararen mesedean, kontziente izanik herritar bakoitzaren esku dagoela neurri
|
handi
batean euskararen erabilera.
|
|
|
Orain gehituko dugu, historian inoiz ez bezala, elite unibertsitario eta intelektualen hizkuntza ere gero eta neurri handiagoan izateko bidean dagoela gure hizkuntza, ez noski hizkuntza bakarra, bai ordea hizkuntza nagusietariko bat. Izan ere, unibertsitateko hizkuntza datu hauek agerian jartzen baitigute, 15 urte barru, Euskadik izango duen elitearen parte
|
handi
bat euskaraz ere moldatzen dena eta prestakuntza akademikoa euskaraz jaso duena izango dela. Ez dirudi amets erotzat har litekeenik uste izatea horrek guztiorrek euskara modernitate balioekin uztartzea ekarriko duela berarekin, eta era berean ekarriko du ingurune urbanoetan eta sektore profesionaletan pisu handiagoko hizkuntza izatea, eta bere aitormen soziala indartzea.
|
|
|
Argien artean: alde batetik, jada badira gure artean guztiz modu naturalean eta aparteko konnotazio politikoren premiarik gabe euskaraz hazi, hezi eta bizi ere neurri
|
handi
batean euskaraz bizi diren belaunaldi gazteak, eta, bestetik, azken hogeita bost urteotako hazkunde nabarmen eta arrakastatsuari esker inoiz egon den baino neurri handiagoan dago euskararen etorkizuna herritarron erabakien eta jokabideen esku. Borondate politikoa, giza-eta diru baliabide handiak, hizkuntza politika lasai baina iraunkorra, euskaltzaleen ahalegina eta ekina, eta adostasun politiko eta sozial zabala gurdi berean garraiatu izanak ekarri gaitu hona, hots, euskararen etorkizuna herritarron erabakien eta jokabideen esku inoiz baino neurri handiagoan egotera.
|
|
|
Zorionez, nahiz eta euskal jendartean osoki euskaraz bizitzeko aukerarik ez egon, gaur egun, neurri
|
handi
batean euskaraz bizi den jendarte zabala dago. Euskalgintza bilgune da euskaraz bizi den jendarte horrentzat.
|
|
2010
|
|
|
Leitzan haur eta gazte asko neurri
|
handi
batean euskaraz bizi dira. Ohetik altxatzen direnetik berriz oheratzen diren arte, eguneko ordu horietan, euskaraz aritzen dira gehienbat:
|
|
|
Horregatik uste dugu gazteengan eragitea estrategikoa izan litekeela datozen urteetan jakitetik egitera jauzi egiteko. Dena den, ez dezagun ahaztu, badagoela gazte kopuru
|
handi
bat euskara gutxi, erdizka edo ez dakiena (etorkinen seme alabak barne) eta horiengana gerturatzea oso oso garrantzitsua izango dela normalizazio bide horretan.
|
|
|
Dakigunez, euskara ere> homologatua gertatu zen sasoi hartan. Neurri
|
handi
batean euskarazko sermoiaren estrukturazioa, sasoiko jesus lagun ospetsuenetakoen esku geratu zen, bestela esanik, Kardaberazen eta Mendibururen esku, gartsu ibili baitziren misio eta sermoigintzan, bai ahoz14, bai idatziz15 Han eta hemen batera aipatzen diren Larramendi, Kardaberaz eta Mendiburuk egiteko desberdinak izan zituzten hizkuntzaren auzian. Larramendi ezin da kontsideratu sermoigintza alorrean eredugarri, salbuespenak salbuespen (Azkoitiko sermoia, Lakarra 1985).
|
|
2011
|
|
|
Gauzak dauden moduan, ez kanpaina instituzionalik, ez euskaltegirik, ez bestelakorik, ez da iritsiko Madonnaren mailara. Star system delakoaren izen
|
handi
batek euskaraz egingo balu kantu bat, horietako hit parade bat, akaso orduan bai, orduan modan jarriko litzateke euskara nerabeen eta gazteen artean, hainbeste Ukan eta hainbeste Kilometroak–en beharrik batere gabe. Aitor dezagun egia:
|
|
2012
|
|
|
Argi eta garbi, irakasleek euskaraz kalitatezko hezkuntza bermatu dutelako funtzionatu du sistemak. eskainitako kalitate horren ondorio dira, besteak beste, gure ikasleek estatu zein europako probetan lortutako emaitzak (Cenoz, 2009; eusko Jaurlaritza, 2005a). ondorioz, adin batetik beherako populazioaren ehuneko
|
handi
batek euskaraz jakitea lortu du. Ikus bestela 2006ko IV. Mapa Soziolinguistikoan bildutako datuak (eusko Jaurlaritza, 2005b, 2009a).
|
|
|
Jatorra, ezta? Ba hori gutxi bazen, Manhattangoak filmaren zati
|
handi
bat euskaraz filmatuko du. Ein?
|
|
2014
|
|
|
Datu esanguratsuekin bukatzeko, gela barruan bi mailetako ikasleak irakasleekin%
|
handi
batean euskaraz mintzo dira. Hala ere, LH 4.mailako ikasleak euskara gehiago erabiltzen dute DBH 2.mailako ikasleak baino.
|
|
|
Nafarroako Foru Erkidegoaren kasuan, zerbait aitzindaria eta egokia egin behar delakoan nago, ikasgelatik kanpoko euskararen erabilera oso ahula delako. Euskara agertzen den portzentaje
|
handi
bat euskararekin lotu gabeko testuinguruan kokatzen da. Euskal Autonomi Erkidegoari dagokionez, zonalde batzuetan euskarak egoera hobea baldin badu ere, euskararen erabilera egokia berdin berdin bultzatu eta indartu litzateke.
|
|
|
XX. mendearen zati
|
handi
batean euskararen eta herritarren hizkuntza eskubideen aurka barra barra erabili zen bortizkeriak gure hizkuntzaren geroa kolokan jarri zuen. Baina zapalkuntzak ezin izan zuen eragotzi euskararen aldeko indarrak piztu izana.
|
|
|
Galdera lodia da hori. Galdera meheagoak ere badira, baina bere bizi energiaren zati
|
handi
bat euskararen orainean eta etorkizunean inbertitu behar duen hiztun komunitateak ezinbestean eta zintzotasunez, berandu baino lehen, erantzun lioke galdera lodi horri ere: erantzunak tankera politikoa, ideologikoa, soziolinguistikoa, filosofikoa edo agian emozionala izan lezake, nork erantzunen duen, eta agian erantzun molde guziek balio lezakete.
|
|
2015
|
|
|
Proiektuak euskaraz egiten jarraitzeko asmoa du berak, ahal duen gehienetan. Hala ateratzen zaiola dio, euskaraz pentsatzen duelako, eta eguneroko bizitzaren zati
|
handi
bat euskaraz egiten duelako. " Barnetik sortzen zaizun proiektu bat, maitasuna jartzen duzun hori, zure hizkuntzan egitea iruditzen zait naturalena".
|
|
|
Oh! Euzkadikoek, bada, horixe kritikatzen zuten, ezagun denez, EAJko sektore
|
handi
bat euskara batuaren kontra ibilia zelako. Adibiderik ere ipintzen zuten:
|
|
2017
|
|
|
Bederatzi egun eta hamar gaueko astea hasi zen horrela Bilbon.Ongi Etorri Errefuxiatuak plataformako kidea da Ovelleiro, eta horregatik, une honetan pil pilean dagoen gaiari heldu nahi izan zion jaiei hasiera ematen dien mezuan. Aldarrikapenez betetako pregoia izan zen, denak ere koplaka eta errimaz errima lotuak, eta zati
|
handi
bat euskaraz egina: «Aste Nagusia heldu da/ Ez harresi, ez alanbre, ez muga/ Mundutik Bilbora, eta Bilbotik mundura/ Biba elkartasuna, gora kultura!».
|
|
|
Guztiarekin ere, euskarak duindu egiten du euskalduna, nor bihurtzen du, honek hizkuntzaren aldeko borroka askatasunaren edukiz hornitzen badu. . Niri euskarak gauza anitz eman dizkit, nire bizitzaren puska
|
handi
bat euskararen inguruan eraiki dut?, zioskun behinola Aingeru Epaltzak302 Alabaina, euskaldun gehienak ez dira euskaltzale zentzu baikor eta aktibo303 horretan, eta beren euskalduntasuna askapenarekin lotzeko baliabide ideologiko eta kulturalak falta zaizkie. Damurik, euskaldun gutxik bizi du bere euskalduntasuna borroka nazional askatzailearen parametroetan.
|
|
|
Hortik Europako euskal toponimia. Europako parte
|
handi
batean euskara bakarrik hitz egingo omen zen hiru edo lau mila urtez. Beraz, Europa mendebalde eta erdialdeko hizkuntz substratua euskara da.56 Neolitikoan indoeuroparrak ekialdetik etorri ziren.
|
|
2018
|
|
|
Baina, era berean, gazteen artean euskarazko hala moduzko gaitasuna dutenak gehiago dira beste adin tarte batzuetan baino. Eta horrek azaltzen du hein
|
handi
batean euskararekiko leialtasun eskasagoa.
|
|
|
Hiztun osoen belaunaldi hau bestalde, lan munduan sartzen eta guraso izaten hasi da. Eta beraien hizkuntza portaerek eta praktikek erabakiko dute hein
|
handi
batean euskararen garapena eta norabidea: estatu hizkuntza normalizatuen egoerara hurbilduko gara edo Irlandako gaelikoaren ghetizazio bidea hartuko dugu?
|
|
|
Belaunaldi hau da urteotan lan munduan sartzen eta guraso izaten hasi dena. Eta beraien hizkuntza portaerak eta praktikak erabakiko dute hein
|
handi
batean euskararen garapena eta norabidea: estatu hizkuntza normalizatuen egoerara hurbilduko gara edo Irlandako gaelikoaren bidea hartuko dugu?
|
|
|
Bistan da horrela ulertuta sozializazioa berebizikoa dela, ez soilik pertsonaren hizkuntza ohiturak ezartzeko, bai eta bestelako kultur praktikak bideratzeko ere. Horrela, lehenago aipatu ditugun aldaketa soziolinguistikoak gogoan, esan dezakegu euskaldun zaharren kasuan lehen sozializazioaren zati
|
handi
bat euskaraz garatzen dela: familian, eskolan zein ingurune euskaldunetanlagunartean euskaraz garatzen dira.
|
|
2019
|
|
|
Bakoitzaren testuinguruak ezberdinak izanagatik ere, posible duten eremu gehienetan euskaraz aritzen direla onartu dute hiruek elkarrizketetan, eta hizkuntza horretan bizitzeko ahalegina egiten dutela. Andres eta Arakistainen egunerokoaren zati
|
handi
bat euskaraz da, eta erdia etxezarretaren kasuan. egindako elkarrizketan zehar, euskara erabiltzeko jarrera positiboa erakutsi dute hiruek. euskarak etorkizunean izango duen bilakaerarekin, gainera, itxaropentsuak dira. Ingurua euskalduna delako daukate ikuspegi hori Andres eta Arakistainek, babestuago dagoelako euskara bertan, eta arrisku gutxi ikusten diote.
|
|
|
Abenduan eman zuen Kanpezun euskararen historiari buruz egin dituen ikerketen berri. Abaituaren esanetan, VI. mendetik eta XVIII. mendera arte Arabako Mendialdeko parte
|
handi
batean euskara erabiltzen zen nagusiki edo ia soilik; are gehiago, Arraia bailaran mendebaldeko euskararen lehen berrikuntzak eman zirela uste du doktoreak. Euskararen desagerpena bat batean jazo zela azaldu dio Abaituak ALEAri, besteak beste," krisi ekonomiko, sozial eta politiko larri baten ondorioz".
|
|
|
Baina Lizardi ingurua baino zuhurragoa zen pozaren erdian: askok esan du, zioen poetak, horrelako olerkari
|
handi
batek euskara salba dezakeela, baina, olerkari handi bat sor  tzeko, bidea egin behar da, olerkari handi bat ez da ezerezetik egiten, giroa behar du, konpainia behar du. Lizardiren koska ez zen literaturak salba ote zezakeen euskara, planifikazioa baizik, horretarako giroa sortzea eta lurra lantzea.
|
|
|
Era berean Beheko Larrainek euskara hutsez lan egiteak gogora ekartzen du hasieran aipatu duzun “habitat” hori, ezagutu zenuena Kataluniatik etorri zinenean. Belaunaldi baten parte
|
handi
batek euskara hutsez lan egitea erabaki du. Fase ezberdinetan eman da hori, Ander Lipusek pauso hori eman zuen Artedramarekin, Fuchs anaiek ere berriki eman dute pausu hori Axut sortuta, hainbat konpainia berri sortu dira azken urteetan soilik euskaraz lan egiten dutenak (Dejabu, Atx teatroa, Metrokoadroka, Xake, Kamikaz, Ttak teatroa... eta abar luze bat).
|
|
2020
|
|
|
Aurten argitaratu duen liburuan La lengua invisible, ikusarazi du Monteano historialariak honen aurreko paragrafoan aipatu duguna: Murillo el Fruto n, Erriberaren atarian, XV. mende hasieran oso probablea dela hein
|
handi
batean euskaraz mintzatu izana, edo behintzat elebidun asko egotea eta elebakar euskaldunak ere bai.
|
|
|
Euskara halako ariketa izan da, estiloa baino praktika, baina zentzu berezia eta bereizgarria hartu zuen praktika, sentigarri eta adierazgarri bilakatuz. Gaur iduri luke Euskal Herriak ez duela euskara behar, neurri
|
handi
batean euskara gorputz adar mamua da, anputatuta ere sentitzen den adar horietako bat; erdal identitatearen normaltasunean balio apurra du, praktika bainoago, sinbolo edo ikur gisa.
|
|
2021
|
|
|
" Zer gertatuko zen hemen, inprentarekin batera eta inguruko hizkuntza nagusien antzera, —gaztelania, frantsesa, ingelesa— euskara ere garatu eta hizkuntza handi egin balitz? [...] Bertsolaritzak bere izate zati
|
handi
bat euskararen hazkunde urriari zor dio beharbada" (1997: 201).
|
|
|
Bisitari horiek eginiko ekarpenen artean Luis Lucien Bonaparte printzeak eginikoek aparteko aipamena merezi dute. ...ri, hiru hamarkada luze eman zuen horretan, batez ere euskalkien inguruan lan eginaz eta 68 liburu argitaratuz, eta antolatu zuen laguntzaile sare zabalean euskararekiko grina piztea eta maila zientifiko txukun bat hartzea lortu zuen37 Frantziako II. Inperioaren buru zen bere lehengusu Napoleon III.ak izendatu zuen" printze" 1852an, eta urteko 130.000 liberako pentsioa esleitu zion, zati
|
handi
batean euskararen ikerketara bideratu zuena: " Dirutza ederrak ere eralki zituen bere lankideei agindutako itzulpen eta bestelako lanak ordaintzen, lanok argitaratzen, etab." (Zuazo, 1991:
|
|
|
UPNko agintarien artean euskara kontu arrotz gisa jotzen ez zuen bakarrenetakoa, ‘Oberena’ elkarteko burua izandakoa. Harez geroztik, akabo; UPNk euskaldunon bizkar gainean eraiki du bere mendeku latza, eta, are okerragoa dena, gizartearen parte
|
handi
bat euskararen kontra jartzea lortu du, eta orain euskararen aurkako militante sutsuak dira". 13
|
|
2022
|
|
|
Landu beharreko beste oinarri bat lan munduan dago, baina ez da erraza sektore horretara iristea, Udalaren eskumenetik kanpo geratzen direlako enpresen jarduera asko. Duela 15 bat urtetik hasita, zenbait programa garatu ditu Urola Kosta udal elkarteak eskualde mailan, eta bada Zumaian enpresa
|
handi
bat euskara plana indarrean duena25 Euskara teknikarien 2021eko Udaltop jardunaldiak26 gai hori erakunde publikoekin elkarlanean jorratzen jarraitzeko aukera eman zuen, eta argibide baliagarriak jaso genituen udaletan aurrerapausoak emateko.
|
|
|
Lortutako emaitzak, beraz, Urola Kosta eskualdeko 65 urtetik gorako pertsonei buruzkoak baino, hau da, orokortasun hori alboratuz, euskaraz dakitenen edo uler dezaketenena dela esan genuke. Hori ere interesgarri zaigu, ordea, horrekin, euskaraz dakitenek edo ulertzen dutenek proportzio oso
|
handi
batean euskarazko arreta lehenesten dutela ikusi baitugu. Bakoitzari berea.
|
|
|
Esterako, erronkariar andere haiek... «Jaiegunetan biltzeko ohitura zuten, eta solasaldiaren zati
|
handi
bat euskaraz izaten zuten, gaztaroko garaiak hobeto oroitzeko. Horregatik ikusten da ohitura zela gertakari haietatik kantak ateratzea, Zuberoan oraindik den bezala».
|
|
|
Bestetik, hein
|
handi
batean euskararekiko atxikimenduak azaltzen du euskararen erabilera gaitasunaren gainetik egotea, Iurrebasok dioenez, eta hori da «aurrera egiteko aukera bakarra». Gainera, hizkuntza gutxitu gehienetan kontrakoa gertatzen ari dela zehaztu du; alegia, gaitasunaren azpitik dagoela erabilera; batik bat, transmititzen ez delako eta prestigiorik ez duelako.
|
|
2023
|
|
|
Batez ere euskalkien inguruan egin zuen lan, 68 liburu argitaratu zituen, eta antolatu zuen laguntzaile sare zabalean euskararekiko grina piztea eta maila zientifiko txukun bat hartzea lortu zuen [1]. Frantziako II. Inperioaren buru zen bere lehengusu Napoleon III.ak izendatu zuen “printze” 1852an, urteko 130.000 liberako pentsioa esleitu zion, eta zati
|
handi
bat euskararen ikerketara bideratu zuen.
|
|
|
UEMAk azaldu duenez, datu soziolinguistikoei erreparatuta, %81 da euskaldunen indizea Azkoitian. " Dena dela, eta azkenaldian UEMAra gehitu diren zenbait udalerriren antzera, euskara dakiten herritarren zati
|
handi
batentzat euskara ez da ohiko lehen hizkuntza, eta horrek gero eragina du erabileran eta hizkuntza ohituretan, bai etxean eta baita kalean ere".
|