|
2000
|
|
|
Ohar bedi, hala ere, pertsonaren egoerari buruzko proiektu guztietan egoera zibila soil soilean arakatu dugula, gizakien egoera politikoa konstituzioak zehazten baitu. Atzerritarrak ere aintzat hartu ditugu,
|
beren
beregi arautzeko noraino izan daitezkeen, gai zibiletan, frantsesen parekoak eta noraino, ostera, horiengandik banatuak.
|
|
|
Herri bakoitzaren ondasun higiezinak, usu, euren biztanleek eduki ohi dituzte. Orain arte, Estatu gehienek izan dituzte lege batzuk, horien xedea atzerritarrek bertako lurrak eskuratzetik aldentzea zela, jabearen izateak ematen baitie horiei zinezko balioa; aberastasun mota hori,
|
beren
beregi dagokio Estatu bakoitzari. Higigarriak, ostera, hala dirua, nola balioko, kanbio letrak, banku zein konpainien akzioak, ontziak, merkatugaiak oro, mundu osoari dagozkio, mundua baita horretan Estatu bakarra eta horren kide gizarte guztiak dira.
|
|
|
Ez dezagun ahantz hurrengo puntua. Kontua ez da, oro har, dibortzioa ona den jakitea, baizik eta noraino den komenigarria, legeek hertsitzeko duten ahalmenaz baliaturik,
|
berez
aske den zerbait horretan eskua sartzea, batez ere, aintzat hartzen bada halako autuetan bihotzak eta sentimenduek dituzten pisua eta garrantzia.
|
|
|
Legeak deus ezartzen ez badu, eta
|
berak
berresten ez duen elkarketa batetik etorri badira seme alabak, ezinbestekoa da seme alaba horiek, eskubideok eskatu ahal izateko, euren gurasoen aldetik halakotzat aitortuak izatea. Bestela izatera, emakumeen ohorea, batuketen bakea eta herritarren onura arriskuan leudeke etengabe.
|
|
|
|
Beren
beregi dakarkigu Portalisek iritzi hori, hain juxtu ere, Kode Zibilera barneratuko dena:
|
|
|
Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute. Gizakiok, ostera, ez dute egundo ere atsedenik hartzen; beti lanean dihardute eta etenik gabeko jarduera horrek, inguruabarrek modu desberdinean baldintzaturik,
|
berez
sortzen du, unean unean, halako konbinaketa, egitate edo ondorio berriren bat.
|
|
|
Baina, non, zein arte edo zientziatan ez dago norbera ere halakoetan jausteko arriskutik salbu? Gizaki mota bat
|
beren
beregi salatu beharra al dago giza izpirituaren eri orokorra den horrexengatik. Badira aldiak non ezjakintasuna den nagusi, libururik ez baitago; badira, hala ere, beste aldi batzuk, non ikasten ere zaila den, liburuen gehiegikeria baitago.
|
|
|
gai zibiletako eztabaida herritar biren edo batzuen artean suertatzen da. Jabetza auzia edo antzeko beste zerbait ezin daiteke
|
beraien
artean zalantzan geratu, ebatzi gabe. Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago.
|
|
|
Zuzenbidea moralaren bidez da bete beharrekoa; baina,
|
berez
, ez du behartzerik; berak zuzendu egiten du, legeek agintzen duten bitartean; Zuzenbideak iparrorratza du; legeak, aldiz, konpasa.
|
|
|
Ganorazkoa da, gai zibilak soil soilik aztertzerakoan ere, herri bat arautzen duten lege mota desberdinen jakinbide orokorra ematea; lege guztiek, edonolakoak izanda ere,
|
beraien
artean ezinbesteko harremanak dituztelako. Ez da kontu pribaturik administrazio publikoak intereseko ez duenik; ezta objektu publikorik ere, interes pribatu horiek arautzen dituen justizia berbanatzaile horren oinarriak, zabalago zein urriago, ukitzen ez dituenik.
|
|
|
Azken errege ordenantzak ikertzerakoan, kontuok gorde ditugu
|
beren
beregi: gizartearen funtsezko ordena, zintzotasun publikoa, ondareen segurtasuna eta aurrerakuntza orokorraren inguruko guztiak.
|
|
|
Ez zuen zientziaren batasuna ikerketa espezializatuen batuketa lez ikusten, zientzi jarduera gobernatzen zuten printzipio komunetan (gemeinsame Prinzipien) oinarrituriko zerbait lez baizik. Comteren aurka, haatik, ez zuen onartu zientzi jarduera filosofoen esku utzi behar zenik, horren trukean zientzialariek
|
beren
mugak gaindi zitzaten zientziaren ikusmolde orokorrago bat besarkatzeko.
|
|
|
Lau txangozale baso batean galtzen dira eta ez dakite nondik abiatu bertatik ateratzeko. Badakite geldirik ezin dutela iraun, horrek
|
beren
amaiera suposatuko lukeelako. Batek bide bat aukeratzen du senez; beste batek beste bide bat, zantzu bat dela-eta; hirugarren bat metodikoagoa da eta, zin zinez, ebentualtasun guztiak hartzen ditu kontuan, argumentu eta kontraargumentu denak neurtu eta, desegokiak direla ez dakien premisa batzuen arabera, ibilbide batetik bideratzen da hura zuzena delakoan, erabat harro eta fidakor arazoa maneiatzeko izan duen moduagatik.
|
|
|
Eskema sinple hau ezin zaie gizarte zientziei egokitu, jakina. Enpirismoarentzat berarentzat ere jarrera kaltegarria litzateke, honek
|
berez
errealitatea ezagutzeko eratzen den zientziaren ikusmolde metafisikorik ez zuelako onartzen. Helburu metafisiko hau ez zen enpirismoaren auzia, ustezko enpirista batzuena baizik:
|
|
|
Ikusmolde zientifikoak logika eta kontsistentziaren zentzua darama bere baitan; nazien ideologiak, aldiz, horixe nahi du hain zuzen ere bere baitatik at eduki. Badakigu, gainera, naziek
|
beren
jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika berri bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
Harrezkeroko historiak ez die azken hauei arrazoirik kendu.
|
Beren
galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin.
|
|
|
Beren galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote
|
beren
buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. " Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean.
|
|
|
Beren galdera gakoa," zer nahi duzu esan horrekin?", ez zen batere tribiala: ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu,
|
beren
partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. " Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’ gauza bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean.
|
|
|
Orrialde berean, gainera, Carnapek honako hau dio: " Oinarrizko kontzeptu sinple batzuk aukeratu nituen hortaz, adibidez, sentimen kualitateak eta
|
beren
erlazioak" (etzanak jatorrizkoan). Hau zen, beraz, Carnapen oinarria Aufbau ean, baina besteren bat izan zitekeen, hura aukeraketa bat besterik ez baitzen izan.
|
|
|
Fenomenalismoak subjektuarteko ulermenaren —edo ulermen objektiboaren— erabateko eza inplikatzen zuela argudiatzen zuten. Fenomenalismoaren hizkuntza pribatua ezin zen publiko bilakatu, eta
|
beren
enuntziatuen esanahia —sentimen datuetan oinarritua— komunikaezina zen. Fisikalistentzat, aldiz, enuntziatu baten egiaztagarritasunak subjektuartekoa behar zuen izan, gertakari bat beha zezaketen guztiei irekia; hain zuzen ere, zientziaren eginkizuna, subjektuartean edo modu objektiboan azter daitekeen ezagutza ematean baitatza.
|
|
|
Ez zegoen ezagutza eta errealitatearen arteko loturaren nozioarekin apurtu beharrik. Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena
|
beren
idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik, beren elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik.
|
|
|
Schlickek egia egokitzapen gisa teoria klasikoari jarraitzen zion — Veritas est adequatio rei et intellectus, eskolastikoek esan bezala—, Aristotelesen garaitik oraindik zutik zegoena eta Russell eta Mooreren oinarria zena beren idealismoari aurre egin guran101 Schlickek Neurath zeukan aurrez aurre egiari buruzko gogoeta hauetan. Neurathen ustez, zientziaren enuntziatuek ez zeukaten errealitatearekin lotutako oinarrizko enuntziatuen multzotik eratorriak izan beharrik,
|
beren
elkarren arteko adostasuna mantentzeko beharra baizik. Hau da, koherentzia eman behar zen enuntziatuen artean.
|
|
|
...ikuntza testuingurua—, zientziaren ezaugarri logikoez bakarrik baizik —justifikazio testuingurua—107 Epistemologoaren eginkizuna, hau da, zientziaren filosofoarena, ez datza zientzi garapenaren eta bere gertakarien soziologia egitean, ezta historia, psikologia edo politika ere; ez zaio axola izan behar, esate baterako, Heisenberg nazia zenentz ala ez, eta honek eragina izan zuenentz
|
berak
produzituriko ezagutza —1926ko mekanika kuantikoa— mota batekoa ala bestekoa izaterakoan. Ez; epistemologoaren eginkizuna zientzia, bere teoriak, logikoki berreraikitzean datza, Reichenbachen ustez.
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta,
|
beren
ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte hartu behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen gauza bakarra emaitza teorikoak baitira.
|
|
|
Berrinterpretazio hauek aintzat hartu dituzten partaide garrantzitsuenak, liburuan zehar ikusitakoaren arabera asma daitekeenez, Schlick, Carnap eta Neurath dira, jakina. Eta preseski
|
beren inguruan
jardun dute gehienbat analisi berrirakurtzaileek. Bakoitzaren lanak, Vienako Zirkuluaren abangoardiari laguntzeaz gain, orduko ortodoxiaren aurkako ezaugarri gutxi gorabehera inplizituak ere aurkezten zituen.
|
|
|
1) Ezagutzaren ikusmolde holista. Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan
|
beraien
artean dituzten erlazioei esker lortzen duten beren esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
|
|
1) Ezagutzaren ikusmolde holista. Ezagutza, batez ere, elkarloturik dauden judizioen sistema da, non kontzeptuek sistemaren baitan beraien artean dituzten erlazioei esker lortzen duten
|
beren
esanahia111 Ezagutzak kontzeptua behar du, eta bitartekaririk gabe sentimenetan emandakoaren esperientziatik (acquaintance, ‘ezagutza zuzena’) desberdintzen da. Schlicken ustez, ‘emandakoaren’ aurrean jartzen garenean ez dugu ezagutzarik lortzen; honek, ezagutza izan dadin, kontzeptuaren baitan edo, zehatzago, emandakoa transzenditzen duen esanahia daukaten funtzio kontzeptualen baitan erori behar du.
|
|
|
Abstrakziora abiatu behar dugu Ockhamen labana apurtzeko beldurrik gabe, digresio metafisiko eta etereoetan sartzeko beldurrik izan barik. Beti egongo dira kontzeptuak
|
beren bitartez
abstrakziorantz eta ezagutzarantz hurbilduz joateko, nahiz eta horretarako ezagutzaren eta ‘ezagutza zuzenaren’ arteko bereizketaren beharra, irudien (Vorstellungen) eta kontzeptuen (Begriffe) arteko desberdintasunaren beharra eduki. Zientzi entitate behagaitzak —atomoak, elektroiak, eremu elektromagnetikoak, etab.— intuigarri eta hautemangarri ez izateak ez du esan nahi kontzeptualizagarri eta ezagugarri ez direnik.
|
|
|
aniztasuna. Esan beharra dago, lehenengo eta behin, Aufbau ak
|
berez
jite fenomenalista nabarmena erakusten zuela, baina esan behar da baita ere liburuan erakutsitako sistemaren jite hori beste askoren arteko bat zela, Carnapek argi eta garbi utzi lez. Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako.
|
|
|
Eta antzeko zerbait gerta daiteke esanahia duten gutxieneko zatiekin, hau da, kontzeptuekin: hitz batek esanahi bat duenean, eskuarki kontzeptu bat designatzen duela esaten da; esanahitasun hau soilik itxurazkoa bada eta,
|
berez
, ez badauka, sasikontzeptuez ari gara.58
|
|
|
Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak jaso zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen. Izan ere, Carnap, Vienan egon arren, filosofia analitikoaren lehenengoetako zutabea izan zen61 Heideggerren eta heideggertarren aldetik emandako erantzunak aintzat hartu gabe, Vienako Zirkuluaren partaideek, Neurathek eta Carnapek, batik bat,
|
beren
erasoa metafisikoei zuzenduriko galdera probokatzaile batean laburbiltzen zutela esan genezake, alegia: ‘Zer nahi duzue esan horrekin? ’ Esan beharrik ez dago ikuspegi honetatik heideggertarrak ezin duela ez bere terminoen erreferenteak seinalatu ezta bere adierazpenak egiazta edo errefusa ditzakeen modua zehaztu ere.
|
|
|
|
Beren
burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek.
|
Beren
ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok
|
beren
diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek beren botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Beren burua hain lausoki adierazten duten filosofoak daudenez, edozein eskola filosofikok bere ikusmolde propioen arabera interpreta ditzake haiek. Beren ideien pisuaz baino, filosofo askok beren diskurtsoaren iluntasunaz baliatuz lortzen dute izena; uste dut modu zehatzago eta koherenteagoan adierazita egongo balira, ideia horiek
|
beren
botere limurtzailea galdu egingo luketela.62
|
|
|
Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura. Logizismoa zen
|
beren
helburu bat, baina inoiz ez psikologizismoa, ezta gutxiago ere biak batzea:
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek,
|
beren
printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua. Asmoa ez zen erakustea balio adierazpenak, esanahia baldin badute, orduan adierazpen ‘zientifiko’ arruntak direnik; ezta ere, zientifikoak ez diren neurrian, ez direla, hitzez hitzeko zentzuan, esanahidunak; baizik eta, soilki, ez egiazkoak ez faltsuak izan ezin diren sentimen adierazpenak direla.
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta
|
beraiekin
koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten beren burua. Asmoa ez zen erakustea balio adierazpenak, esanahia baldin badute, orduan adierazpen ‘zientifiko’ arruntak direnik; ezta ere, zientifikoak ez diren neurrian, ez direla, hitzez hitzeko zentzuan, esanahidunak; baizik eta, soilki, ez egiazkoak ez faltsuak izan ezin diren sentimen adierazpenak direla.
|
|
|
Etika zuzena denari edo ez denari buruzko ezagutzaren gorputz legez ulertuz gero, eta ez horrenbeste giza ekintzen jatorriari buruzko ikerketa enpirikoa bailitzan, orduan etikak ez luke inolako zentzurik Zirkuluko partaideentzat, ezagutza mota hori ez zelako posible. Horren aurrean, enpirista logikoek, beren printzipioak asetuko zituen eta beraiekin koherente izango zen ‘balio judizioen’ deskribapena eskaintzera behartuta ikusi zuten
|
beren
burua. Asmoa ez zen erakustea balio adierazpenak, esanahia baldin badute, orduan adierazpen ‘zientifiko’ arruntak direnik; ezta ere, zientifikoak ez diren neurrian, ez direla, hitzez hitzeko zentzuan, esanahidunak; baizik eta, soilki, ez egiazkoak ez faltsuak izan ezin diren sentimen adierazpenak direla.
|
|
|
adierazteko egitearen antzeko zerbait. Honelako analogiak onartzen zituen Zirkuluak, baina etikari buruzko ideiak gehiago zabalduz,
|
berentzat
erraza zelako judizio etikoak ere arauak edo aginduzkoak bailiran behatzea, arauaren eta balio judizioaren artean soilik aurkezpen desberdintasuna baitago: ‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren berentzat.
|
|
|
Honelako analogiak onartzen zituen Zirkuluak, baina etikari buruzko ideiak gehiago zabalduz, berentzat erraza zelako judizio etikoak ere arauak edo aginduzkoak bailiran behatzea, arauaren eta balio judizioaren artean soilik aurkezpen desberdintasuna baitago: ‘Ez hil’ eta ‘Hiltzea gaizki dago’ baliokideak ziren
|
berentzat
. Baina bigarren kasu honetan bakarrik dauka judizioak asertzio perpaus baten forma gramatikala, soilik desira baten adierazpena izan arren.
|
|
|
• Bestaldetik, printzipio hertsia kontuan izanik, ezin errespetagarriagoak ziren enuntziatu asko egiaztagaitzak gertatzen ziren, hau da, edukirik ala esanahirik ez zutela ondorioztatzen zen,
|
beren
ezagutzazko izaera zela-eta. Zehazki, iraganeko eta etorkizuneko enuntziatuei buruz ari ziren.
|
|
|
Ayerren iritziz, historialariek lan egin ahal izateko aurresateak baino ez ziren hauek.
|
Beren
jite hipotetikoa etorkizunari edo orainaldiari buruzko enuntziatuen antzekoa zen:
|
|
|
egiaztagarritasun printzipio aldatuaren arabera ere ez dute esanahirik. Antza denez, Zirkulukoentzat esanahia zuten, baina argi eta garbi dago ez zirela ez egiazkoak ez faltsuak, ez zelako sekula
|
beren
baldintzak egiaztatzerik egongo. Nola ezar zitzaketen iraganari buruzko hipotesiak?
|
|
|
Bere ibilbideak inferentzia induktibo razionalak egin ahal izateko erregela hertsiak eskainiko zituen berrespen teoria baten inguruko lana hartu zuen erreferente nagusienetakotzat. Auzi gakoa, egiaztagarritasunaren aldaketarena kasu honetan, Carnapek
|
berak
erakutsi zuen 1937ko" Testability and Meaning" [Testagarritasuna eta esanahia] idazki ospetsuan:
|
|
|
Ildo honetan, nornahik mina sentitzen duela jakiteko bere portaera behatzen dugu —keinuak, oihuak, mota guztietako neurketa medikoak, etab.— Eta portaera hori da mina osatzen duena. Jarrera honekin, Zirkulukoek solipsismoa arbuiatzea lortu nahi zuten —ni eta nire egoera mentalak existitzen gara—, beste gizabanakoen portaera behatuz
|
beren
egoera mentalak ere existitzen direla aditzera emanez.
|
|
|
Haatik, zientziaren baitan entitate horientzako berezko gune bat lortu nahi izan zuten Zirkulukoek. Hots,
|
beren
izate ontologikoaren bila zebiltzan —ea existitzen ziren ala ez, ea nolatan esan zitekeen existitzen zirela—, edota, Carnapek legez, asmo ontologikoak eta jardun metafisikoa identifikatuz gero, eraikin logikoak ziren ala ez, eta zer motatakoak ziren jakitearen atzetik.
|
|
|
Izan ere, Hume gogoratuz, esperientzian ez zegoen ezer nahitaezko loturari zegokionik, are gutxiago zergatiari. Schlicken aburuz, esate baterako," argumentu kausal batek ez dauka inola ere baieztapen edo asertzio baten jiterik, berezko baieztapen batek, azken buruan, egiaztagarritasuna baimendu behar baitu" 83 Guk olio tantekin ditugu esperientziak eta saiakuntzak, baina ez
|
beren
zergatiekin. Eta ez dago nahitaez zerbaitekin —elektroien portaerarekin— lotzen gaituen eta horren zergatia den ezer.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen
|
beren
egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera,
|
beren
ondorioen arabera baizik, beren onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten.
|
|
|
Carnapek, erantzun gisa, hizkuntza batzuk beste batzuk baino hobeak direla mantendu zuen, baina aurresuposaketa pragmatikoen arabera, jakina85 Hau da, hizkuntza bat beste bat baino komenigarriagoa edo probetxugarriagoa izan zitekeen. Jadanik ideia filosofikoak ez ziren aztertzen beren egiaztapen gaitasunaren arabera, beren ondorioen arabera baizik,
|
beren
onura pragmatikoaren arabera, azken buruan. Jakina, hau Zirkuluko ideien kopuru handi baten aurka zihoan, baina ez zituen denak deusezten.
|
|
|
Egiazkoa zer zen nahi zuten jakin, zer eta zeintzuk ziren egiazko enuntziatuak edota postulatuak, hau baitzen modu bakarra ezagutzari oinarri finkoa eskaintzeko. ...cken joera honek errealismoari buruzko eztabaidan sakondu zuen, hura gorde behar zutela defendatuz —Carnapen eta Neurathen iritzien aurka, hauentzako errealismoa eztabaida metafisikoa besterik ez baitzen— Schlicken aburuz, errealitatea existitu egiten da, gizabanako batek pentsatzen duen edo pentsa dezakeenarekiko independentea izanik; unibertsoan gizakirik ez balego, planetek, adibidez,
|
beren
orbitetan biraka jarraituko lukete, zioen. Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten:
|
|
|
Halere, Zirkuluko ezker alderdiaren partaideak elkarren artean ongi moldatzen ziren: joera sozialistaz gain, antimilitarista, bakezale eta kosmopolita lez ikusten zuten
|
beren
burua. Eta Wittgensteinen gogoz bestera —hau izan baitzen, Frege eta Russellekin batera, eragin handiena izan zuena Carnapengan—, Carnap nazioarteko hizkuntza batekin interesatuta egon zen, esperantoarekin alegia, eta horri esker aipaturiko C.K.
|
|
|
Baina, gurpil definizionalean edo infiniturako erregresioan erori nahi ez bada, terminoek, bere oinarrian, beste termino batzuk ez diren zer edo zerrekin egon behar dute loturik. Hala, oinarri horretan, termino primitiboak edo definigaitzak daude; hauen esanahia
|
beren
erreferentziak seinalatuz aurkitzen ditugu, terminoei dagokien zerbait hori seinalatuz. Hortaz, hizkuntza, bere terminoak eta enuntziatuak, kanpoko zerbaiti buruz arduratzen dira, esperientzian ‘emandakoari’ buruz hain zuzen ere.
|
|
|
Bertsio fisikalista honen modura —Neurathek sutsuki defendatu zuen hasiera hasieratik eta Carnapek geroagotik— edo bertsio fenomenalistan —ikusiko dugunez, Aufbau ean Carnapek aukeratu zuena— izanda ere, gauza zera da: behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek
|
berek
ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala. Horrela, murriztapenak lehen ordenako predikatuen logikaren eraketa eta eraldaketa erregelen zorroztasunaren zama eraman behar du.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten
|
beren
burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen; gauza bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan.
|
|
|
Zirkuluari arazoak sortarazi zizkion zientzi enuntziatuen bigarren mota garrantzitsu bat, joerazko terminoek osaturikoa izan zen —’elastiko’, ‘hauskor’, ‘disolbagarri’ eta antzekoak— Zergatik? Lehenengo eta behin, zientzia termino horietaz beterik agertzen delako; ‘bero’, ‘indar’, ‘masa’ eta antzeko terminoak,
|
berez
, baldintza zehatz eta egokietan ematen diren gertakari, erregulartasun eta portaeren adierazpenak baitira. Termino hauek perpaus batzuen barne adierazten dira, eta perpaus horiek objektu batzuek, baldintza batzuk direla-eta, era jakin batean jokatzen dutela adierazten dute.
|
|
|
Neurath ezik, beste partaideak bat zetozen —Schlick ere bai 1917 eta 1918ko liburuez geroztik— esperientzian ‘emandakoa’ zerbait leuna, garbia, bailitzan ezaugarritzerakoan: ‘emandakoak’ ez zuen hizkuntzaren eraginik,
|
beren
ustez; teoriak ez zuen ezer aurreratzen, alderantziz baizik: ‘emandakoaren’ gain eraiki behar zen; behatzaile baten kontzeptuzko eskemek ez zeukaten zeresanik.
|
|
|
Fenomenalismo honen defentsak, gainera, ‘ilusioen argumentuaren’ babesa jaso zuen. Batzuetan
|
berez
ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait. Gauza bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako.
|
|
|
Beharbada Ayer oraindik baikorregia da: egun, toki askotan, filosofia tradizionala loraldi betean dago; eta, tamalez, inork ez du hura kritikatzen espektakulu metafisiko hutsala izateagatik,
|
beren
kontsumitzaileen ‘inspirazio nahasitik’ babesean mantentzeagatik, ezta are biziotsuagoak diren beste proposamen antirrazionalen lepokoa edukitzeagatik ere. Baina honek ez du ezeztatzen Vienako Zirkuluaren ikusmolde filosofikoa.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala—
|
beren
Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen.
|
|
|
Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez,
|
beren
postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat munduaren ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.).
|
|
|
Kontzientziaren edukiak hautemateak dira, hau da, inpresioak edo ideiak. Hauek biak
|
beraien
indar mailaren arabera bereiziko dira, biziagoak inpresioak, apalagoak ideiak.
|
|
|
Testuinguru honetan, hiru egoeren proposamena izan zen bere filosofiaren esplizitazioa, aurrekari nabariak Saint Simon eta Turgot izan arren. Comtek
|
berak
esan bezala, gure espekulazio guztiek hiru egoera teoriko ezberdinetatik igaro behar dute, eta teologiko, metafisiko eta positibo ohiko izenek nahiko ongi ezaugarrituko dituzte hemen. Lehendabiziko egoera behin behineko eta prestakuntzazko lez ulertu behar da; bigarrenak xede galkor bat besterik ez du suposatzen.
|
|
|
Nahasmen hau tresneria argi bat ez erabiltzeagatik gertatu zitzaion Machi, tresneria logikoa adibidez, Carnapek XX. mendean egingo zuen bezala11 Dena den, egoera korapilotsu horren atzean, kategoriak batez ere koloreak, soinuak, beroa, presioa, espazio eta denbora subjektiboak, sentimendu afektiboak, nahiespenak eta, beharbada, memoriaren irudiak zirela ikuska daiteke12 Identifika ditzakegu, hortaz, modu batean edo bestean, Machen elementuak, ondoren kategorizazio bat eratzeko, azkenik esperientzia eta zientziaren objektuak lor ditzagun. Garapen hau guztiz garrantzitsua zen Machentzat, berarentzat zientzia esperimentalak ez zirelako oinarrizko elementuez arduratu behar,
|
beraien
arteko erlazio eta funtzioez baizik. Hauei esker, esperientziaren objektuen kategorizazioa lor zitekeela uste zuen; Machek hiru talde proposatu zituen:
|
|
|
Eta azkenik, esan dezagun metodo filosofikoak soilik esperientzian oinarritu behar zuela, kontuan izan barik ez espekulazio ez esperimentalak ezta ezagutza a priori sintetikoa ere. Jakina, Machek eta Avenariusek ezin izan zituzten
|
beren
tresneria kontzeptualaren mugak gainditu, batik bat zeukaten logika zurtzagatik; baina lortu zuten, Hume eta positibistekin batera, Vienako Zirkuluko ikusmoldearen zutabeak finkatzea.
|
|
|
Aipatu behar baita XIX. mende amaieran filosofia transzendental kantiarra, bertsio neokantiarrak ere aintzat harturik, zela oraindik zientzien izaera oinarritzeko erabiltzen zen ikusmolde filosofikoa. Jakina, zientzia horiek
|
beren
esanahi modernoan ulertuz, alegia: fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek
|
beren
lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien beharra zeukaten, eta proiektu berri horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Hau guztia moldatzeko, Einsteinek Erlatibitatearen Printzipio Berezia (EPB) aurkeztu zuen. Honi esker, abiadura absolutu eta pausagune absolutuaren nozioak baztertu ahal izan zituen, abiadura konstanteko sistema fisikoak baliokideak direla defendatuz —abiadurak sistema horietako bati begira izango luke zentzurik,
|
beraiekiko
erlazioan— Aitzitik, EPB ez zen oso urrun ailegatu eta bereizketa absolutu bati eman zion lekua: hau da, sistema inertzial —abiadura konstanteko— eta sistema azeleratuen arteko bereizketari.
|
|
|
Beraz, logikak eta matematikak ez dute arazorik aurkezten
|
beren
apriorizko baliozkotasunari dagokionez, baliozkotasun hau esperientziarekin ez dagoelako loturik, errepresentazio sinbolikoarekin baizik. Logika eta matematikaren proposizioek ez dute errealitatea erreferente gisa hartzen; beren jarduera eraldaketa sinbolikoetan geratzen da, ez haratago.
|
|
|
Beraz, logikak eta matematikak ez dute arazorik aurkezten beren apriorizko baliozkotasunari dagokionez, baliozkotasun hau esperientziarekin ez dagoelako loturik, errepresentazio sinbolikoarekin baizik. Logika eta matematikaren proposizioek ez dute errealitatea erreferente gisa hartzen;
|
beren
jarduera eraldaketa sinbolikoetan geratzen da, ez haratago. Ez dira proposizio sintetikoak, Kantek eta Stuart Millek uste bezala, analitikoak baizik.
|
|
|
Ez dira proposizio sintetikoak, Kantek eta Stuart Millek uste bezala, analitikoak baizik. Tautologia hutsak dira,
|
beren
forma logikoari dagokionez egiazko proposizioak.
|
|
|
Proposizio logikoen balioa soilik
|
beren
formaren bidez onartzen da, goian esan bezala. Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu:
|
|
|
Zer lortzen dugu haietatik, beraz? Ez informazio enpirikorik, jakina, kontzeptuak eta
|
beren
zeinuak erabiltzeko moduaren argitze era bat baizik. Adibidez, esaten badugu bizkaitar oro euskalduna dela, eta euskaldun oro europarra dela, orduan bizkaitar oro europarra dela ondoriozta dezakegu.
|
|
|
Alabaina, zientzia ez da logikaz eta matematikaz bakarrik osatzen. Zientzia enpirikoak,
|
beren aldetik
, proposizio sintetiko kontingenteek osatzen dituzte, eta hauek enpiriarekin aurrez aurre jarri behar dira. Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da.
|
|
|
Tractatus, 3.261: Definituriko zeinu orok,
|
beren medioz
definiturik izan zen zeinuen bidez izendatzen du; eta definizioek seinalatu egiten dute bidea.
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak erabiltzeko modua eta zer nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea, gauza bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan
|
beren
esanahia gauza designatua da. Hau finkatzeko, Vienako Zirkuluko kideentzat nuklearra zen egiaztagarritasun printzipio, irizpide edo metodoa erabiltzen da.
|
|
|
Gai filosofikoei buruz idatzi diren perpaus eta auzi gehienak ez dira faltsuak, zentzugabeak baizik. Beraz, mota honetako auziei ezin diezaiekegu inolaz ere erantzunik eman,
|
beren
zentzugabetasuna baiezta baizik. Gure hizkuntzaren logika entelegatzen ez dugulako sortzen dira filosofoen auzi eta perpaus gehienak.
|
|
|
(...) Eta ez da harritzeko arazorik sakonenak
|
berez
arazoak ez izatea.
|
|
|
Alta, Wittgenstein errespetatu behar dugunez, esan beharra dago Tractatus ean egiaztagarritasun printzipioak hain funtsezko lanik ez zuela bete. Askok horrela pentsatzea Schlicki eta Carnapi lepora dakieke,
|
beren
interpretazioa izan zelako egiaztagarritasunari Tractatus ean ez zeukan indarra eman ziona. Wittgensteini lotu zioten printzipio hura, zalantzarik gabe33, baina neurriz gain.
|
|
|
Alabaina, Zirkuluaren kontaktuak ez ziren hor gelditu. Zientzia zehatzen epistemologiari buruzko beste kongresu bat antolatu eta gero —1930ean Konigsbergen—, munduari buruzko
|
beren
ikuspegiak Austriako mugak zeharkatzea lortu zuen beste Estatu askotan sartzeko. Polonian izugarrizko harrera izan zuen, eta bertako
|
|
|
Baina korronte hauek, Zirkuluaren filosofoek benetan esandakoa kontuan hartu beharrean, ‘ikusmolde jarauntsi’ edo ‘ikusmolde estandar’ izeneko haize errotak eraso zituzten, soilik estereotipo eta dogma gutxi batzuk aintzat hartuz. Ondorioz, beraiek ‘enpirismo dogmatiko’ izendaturikoaren aurka, Zirkuluaren ikusmoldearen jaraunsle anglosaxoniarrek
|
beren
‘enpirismo ilustratua’ vienarren dogma zaharkituetatik urrun gorde zituzten ondo. Zalantzarik gabe, hobeki ezagutzen diren dogmak Quinek ezaguna eta zeharo erangikorra bilakatu zen 1951ko" Enpirismoaren bi dogma" artikuluan landutakoak dira.
|
|
|
Ezin da inola ere Zirkuluaren filosofia muga hertsi eta zientifistaz beteriko doktrina lez ulertu, logika eta zientziaren hizkuntzaren inguruko arazo funtsean teknikoez bakarrik interesatua balego bezala. Vienarren helburu orokor honen aurkezpen enfatikoa
|
beren
Manifestu ospetsuan aurki daiteke: " Munduaren ikusmolde zientifikoak bizitzan laguntzen du eta bizitzak onartzen du hura".
|
|
|
Bada, Schlickek Vienan, Reichenbachek Berlinen eta, bere erara Carnapek, Kanten forma/ eduki bereizketa zientzia berrien babesean nahi izan zuten berplanteatu18
|
Beren
ustez, arrazoimenak gure ezagutzari eskaintzen dizkion ezaugarriak esperientziatik datozen besteotatik bereiztea beharrezkoa zen. Versus Kant berriro ere, ez zituzten osagai formalak —razionalak— ukiezinak bailiran hartu, hau da, beharrezko eta apriorizkotzat.
|
|
|
Joera hau epistemologia teorikoaren eta objektibotasunaren kontrako hasierako urrats eszeptikoa besterik ez zen izan, Vienako giroan ongi islatuko zena handik gutxira. Oraingoz, Schlickek, Reichenbachek eta Carnapek gai zerrendan gordetako tesia zen, une horretako
|
beren
helburua erlatibitate berezia ulertzea eta kritikatzea zelako, eta konbentzionalismoak ikuspegi guztiz baliagarria ematen zielako.
|
|
|
Neurathek ez zituen gustuko Schlicken joera aristokratikoak, eta azken honek jasanezintzat jotzen zuen bestearen antz proletarioa. Baina aldea,
|
beren
jarrera sozio-politikoetan ez ezik, urruntasun filosofikoan ere nabaritzen zitzaien, eta inork ezin izan zuen haiek sekula adiskidetu. Esan behar da, dena den, Neurathen idatzietan Schlicken izena, asko aipatua eta oso objektiboki, beti ongi erabilia agertzen zela.
|
|
|
Neurathek lan talde gisa ikusten zuelako, eta Schlickek bakoitzak bere erara lan egin dezakeen gizabanakoen multzoa bailitzan. Jakina, taldearekiko jarrera bakoitza
|
beren
iritzi etikoekin estuki loturik zegoen. Neurath gizakiaren ongiaren aldeko ideiak zituen sozialista zen —lan kooperatiboa, tolerantzia, elkarrekiko errespetua—; Schlickek, aldiz, bere estatus ekonomiko eta sozialarekin bat zetorren indibidualismoa nahiago zuen:
|
|
|
Adibidez, p eta q proposizioak baldin baditugu, aipaturiko kontzeptu logikoen zeinuei esker, beste proposizio batzuk ondoriozta ditzakegu: ‘p edo q’ [p; q], ‘p eta q’ [pñq], ‘ez p' [p], etab. Proposizio hauen egia ez dago p eta q proposizioen edukiaren menpe, esan bezala; soilik
|
beren
‘egibalioa’ da zentzua emango diena, hau da, esango duena egiazkoak (E) edo faltsuak (F) diren. p eta q bi proposizioen egibalioen lau konbinaketa agertzen dira Tractatus ean:
|
|
|
Eta lotura logikoak aplikatuz,
|
beren
sistema osoarentzako taula batzuk daudela kontuan izanik30, adibidez honako taula hau lortzen dugu: ez p ez q ez p eta ez q
|
|
|
Argia iruditzen zait pentsatu edo esan dezakegun ezer ez litzatekeela izango gauza hori. Ezin dugu idatzi
|
berez
sublimea dena eta beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik. Nire irudikapena hurrengo metaforaren bidez bakarrik deskriba dezaket:
|
|
|
Gauzen egoera hori fantasia bat dela defendatu nahi dut. Gauzen egoera batek ez du,
|
berez
, epaile erabateko baten botere hertsatzaile deituko dudana. Orduan, zer pentsatzen dugu eta zer esan nahi dugu," erabateko ongia"," erabateko balioa" eta halako beste adierazpen batzuk erabiltzeko joera sentitzen dugunok, nik barne?
|
|
|
Adibidez, adinaren lorean erregea hil behar dutela azaltzerakoan, bestela, basatien ikuskeraren arabera,
|
beren
arima ez bailitzateke fresko mantenduko. Kasu honetan, esan dezakegun gauza bakarra hauxe da:
|
|
|
Uste dut azalpen ahalegina okerra dela, ezen egin behar duguna dakizkigun zatiak zuzenki biltzea baita, besterik gaineratu gabe; eta azalpenaren bidez bilatzen zen gogobetetzea
|
berez
agertuko da.
|
|
|
Sua beste fenomenoak bezalakoa da, ez gehiago, ez gutxiago, eta fenomeno batek batzuk hunkitzen ditu eta beste fenomeno batek beste batzuk. Bada, ezein fenomeno ez da
|
berez
bereziki misteriotsua, baizik eta guretzat edozein izan daiteke, eta esnatzen den gizakiaren espirituari berezkoa zaio fenomeno batek beretzat esanahia edukitzera heltzea. Kasik esan liteke gizakia animalia zeremoniatsua dela.
|
|
|
Hurrengoa esango nuke: basatien ikuspuntuak deskribatzeko Frazerrek" ghost" [espiritu] edo" shade" [itzal] bezalako hitzak —guretzat eta
|
beraientzat
hain arruntak direnak— eskura edukitzeak gure eta basatien arteko parekotasuna erakusten digu.
|
|
|
(Jakina, basatiek etsai bat hil ondoren buruak erortzen zaizkiela imajinatzen dutela deskribatzearen oso bestelakoa da hau, adibidez. Hemen gure deskribapenak ez du
|
berez
ezer superstiziozkorik, ezta magiazkorik ere.)
|
|
|
Martxari" jarraituz; Mark Francis-ek erbestean zeuden Austriako ekonomialarien (Kelsen, Schumpeter eta Hayek) berri ematen digu; Francisek
|
berak
eta Barrie Stacey k Ilustrazioaren eta Freuden arteko harremana lantzen dute; Heath Lees ek XX. mendeko musika austriarraren aurrerapena ematen digu; eta P.F.S. Falkenberg ek Vienako pentsaera eta mentalitatea aztertzen ditu Arthur Schnitzlerren literatura dela medio. Liburu argi honen bertutea eta originaltasuna Vienako aurrerapen kulturala Europako bigarren Ilustrazio gisa erakustea da.
|
|
|
Esan liteke errito hauek ez direla
|
beren
batasunetik (haritzaren eta gizakiarenetik) sortu, baizik eta, nolabait, beren banantzetik. Izan ere, adimenaren esnatzea jatorrizko lurraldetik —bizitzaren jatorrizko oinarritik— banantzearekin batera doa.
|
|
|
Esan liteke errito hauek ez direla beren batasunetik (haritzaren eta gizakiarenetik) sortu, baizik eta, nolabait,
|
beren
banantzetik. Izan ere, adimenaren esnatzea jatorrizko lurraldetik —bizitzaren jatorrizko oinarritik— banantzearekin batera doa.
|
|
|
Urrezko abarra, I bol., 239 orr.15 Zentzugabekeria hutsa da hemen Frazerrek irudikatu izana herri hauek naturaren prozesuaren guztiz ideia faltsua (ia erotua) balute bezala, fenomenoen interpretazio berezi bat besterik ez baitute. Hau da, idatziko balute, naturaren
|
beren
ezaguera eta gurea ez lirateke, funtsean, desberdinak izango. Beren magia bakarrik da desberdina.
|