|
2022
|
|
|
Ontzi izenari, tuperrari, KADA atzizkia erantsita, tuperkada sortzen zaigu, edota bete atzetik ipiniz gero, tuper bete. Baina bai
|
bata
eta bestea, tuperkada zein tuper bete, tuper ontziak hartzen duen barrua jatekoz bete bete dagoela adierazteko dira. Platerkada edo plater bete diren antzera.
|
|
|
Baina badiogu: tuperkada
|
bat
jaten dute haurrek eskolan, zenbat jan duten esaten ari gara, ez zer jan duten. Hauxe esatea bezala:
|
|
|
Baina tuper barruan jenero
|
bat
baino gehiago izan ohi dira jateko: entsalada apur bat, urdaiazpikoa ogi bitartean, fruta...
|
|
|
Hizkuntza moderno guztietan biziro azkar doa hitz sorkuntza, eta bid e beretik aditz sorkuntza ere. Anekdota gisa aipatuko dut, aurtengo uda hasie ran multinazional
|
bateko
Madrilgo lagun bati deitu niola, alabak bertan praktikak egiteko modurik zegoenentz galdetzeko. Erantzuna, zail izango zela, jenderik gehientsuena" teletrabajando" zegoela eta.
|
|
|
Hizkuntza moderno guztietan biziro azkar doa hitz sorkuntza, eta bid e beretik aditz sorkuntza ere. Anekdota gisa aipatuko dut, aurtengo uda hasie ran multinazional bateko Madrilgo lagun
|
bati
deitu niola, alabak bertan praktikak egiteko modurik zegoenentz galdetzeko. Erantzuna, zail izango zela, jenderik gehientsuena" teletrabajando" zegoela eta.
|
|
|
Beste leku askotan arrotz egi ten da, norbait dirutu dela entzutea. Ea ausardia apur
|
batekin
, ezin al da esan mezutu, adibidez. Normal esaten dugu:
|
|
|
Zeozer bertanbeherakoa ez dela diogunean, leku batzuetan adierazten du ez dela nolanahikoa, ez dela edozelakoa'. Baina beste leku batzuetan, ez dela bat
|
batekoa
, ez dela bat batean jazo edo etorri.
|
|
|
Zeozer bertanbeherakoa ez dela diogunean, leku batzuetan adierazten du ez dela nolanahikoa, ez dela edozelakoa'. Baina beste leku batzuetan, ez dela bat batekoa, ez dela bat
|
batean
jazo edo etorri.
|
|
|
Zein aditzekin darabilgu maizenik bertan behera?
|
Batez
ere egon, utzi, geratu, gel ditu, laga eta halako aditz egoerazkoekin: norbait edo zerbait, bertan behera dago, bertan behera utzi da edo bertan behera geratu da.
|
|
|
Eskubide osoz esan daiteke, beraz, kontzertu, kantaldi edo antzerki
|
bat
, aurrez erabakita zegoena, bertanbeheratu egin dela. Zilegi da eta edonork erraz uler dezake, araututa egon zein egon ez.
|
|
|
Baina, indarra hartu artean behintzat, neurriz erabil dezagun; ez gehiegiz. " Larra txarra da", dio herriesae ra
|
batek
. Eta beste batek," denborak erakutsiko du elurra mendian", esan gura da, denborak erakutsiko duela, hiztunek aditz berri horri abegi ona egiten dioten ala ez.
|
|
|
" Larra txarra da", dio herriesae ra batek. Eta beste
|
batek
," denborak erakutsiko du elurra mendian", esan gura da, denborak erakutsiko duela, hiztunek aditz berri horri abegi ona egiten dioten ala ez. Geldi dagoen ura, zingera bihurtzen da, eta ibili dabilen ura da edaten duguna.
|
|
|
—Ingelesez eho den eta
|
batez
ere finkatu den giza titulua dugu" second gentle man" delakoa, emakumearen kasuan" second lady" delakoaren aurrez aurre. Ameriketako Estatu Batuek lehenbizikoz izango dute goren agintean figura hori," second gentleman" delakoa, Kamala Harris andere lehendakariordearen senarra, Meet Doug Emhoff jauna, aldi be rean lehenengo judua kargu goren horretan, AEBko lehendakari edo le hen dakariordeaz ezkonduriko gizasemea.
|
|
|
Goren aginte karguko emazteki
|
baten
senarraren titulutzat, ez dut egoki ikusten gizon lagun tipoko hitzik, gazteentzat mutil lagun edo neska lagun sortu diren bidetik.
|
|
|
Esparru zibilean, gizaseme
|
baten
goi maila ondo adieraz dezakeen izen bakarra jauna dugu. Gure tradizioan, lehenago sarri aurretik –jaun baroia, jaun kontea, jaun diputatua–, gaur egun atzetik gehiago –diputatu jauna edo alkate jauna– garatu diren bidetik.
|
|
|
Berez, lege onean onartzen du euskarak zenbaki ordinalak izenaren ostean ipintzea ere.
|
Batez
ere izen bereziekin nagusitu da joera hori: Felipe bostgarrena edo Frantzisko bigarrena bezalakoetan.
|
|
|
2) Bide
|
batez
gehituko nuke, emazteedo andre lagun duenaren ize naren tzat, andere gordetzea ere txarto ez legokeela, edo lehenengo ordenaz: lehen anderea eta bigarren anderea; edo bigarren ordenaz:
|
|
|
Guztien sustraian dago latineko" vaccinus" izena. Eta" vaccinus" horren etorkia behiari errapeko erroetatik darion materia edo zornea dugu, behiaren eritasun
|
bat
," vaccinus".
|
|
|
Frantsesez," vaccinologie", eta europar hizkuntza nagusi gehienetan osagai greko latindar biez osaturiko berau dugu: " vaccinus" latinekoa eta" logia, logos" greziera izenetik garatu den atze hitza, beste eratorkuntza askotan bezala, ezagutza eremuren
|
baten
zientzia edo jakintza adierazten duena.
|
|
|
Euskaraz txerto izena finkatu genuen XIX. mendearen azken aldian, Iparral dean, xertoa aldaerapean, bakuna izena euskal erroko
|
batez
izendatzeko. Gure Herrian aldizkariak zioen bezala:
|
|
|
Gure Herrian aldizkariak zioen bezala: " Abiatua omen zuten aziendetan eritasun
|
bat
, izurritearen idurikoa, bainan bazen ere xartu bat, berriki ezagutua" (GH, 1921, 742).
|
|
|
Gure Herrian aldizkariak zioen bezala: " Abiatua omen zuten aziendetan eritasun bat, izurritearen idurikoa, bainan bazen ere xartu
|
bat
, berriki ezagutua" (GH, 1921, 742).
|
|
|
" Sertus" eta" sertare">" sertatum" latin hitzetan dute jatorria gure txerto eta txertatu hitzek ere: parte bi elkarlotu,
|
birekin
bat egin, nolabait esateko; gazt. ‘entrelazar’ Hori da fruitu arbolekin egiten dena: tronko edo enbor zaharrari, nahi diren fruitu klaseen adar berriak ondo txertatu, arnasarik har tzen utzi gabe, enborraren barruko ura hartu eta indarberritu daitezen, eta txertatu den motako fruituak, eder, handi eta gozoagoak eman ditzaten.
|
|
|
—Neguarekin
|
batera
hotzak eta elurra ere hurbildu zaizkigu. Elurra dela eta, artean gutxi entzuna zen esapide bat entzuten hasi gara:
|
|
|
—Neguarekin batera hotzak eta elurra ere hurbildu zaizkigu. Elurra dela eta, artean gutxi entzuna zen esapide
|
bat
entzuten hasi gara: elurra gatzatu.
|
|
|
—Gatzatu, aditz bezala ez hainbeste, baina izen bezala, gastronomia esparruan guztiz ezaguna dugu euskararen sartaldean: gatzatua, beste hitz
|
batez
mamia esaten zaionarentzat ondo ezaguna da, gazt. ‘cuajada’.
|
|
|
Gatzatzea edo mamitzea berez ez da besterik, isurkari
|
bat
, normalean esnea edo odola, gogortzea baino, solido bihurtzea. Esnea gatzagiaz gogortzen da eta gazta bihurtzen.
|
|
|
Jesusen jaiotza aingeruak Mariari honela iragarri zion, biblia itzultzaile batzuen esanean: " Huna non zure sabelean gatzatuko den haur
|
bat
". Eta askoz oraintsuago, Koldo Mitxelenak ‘gorpuztu’ adiera horrekin, baina gorputz hitz markatuagoa erabili ordez, honela adierazi zuen:
|
|
|
Elurra, berez bigun eta samur, mara mara erortzen dena, behin lurrera ezkero, gogortu egin dela esateko, badira beste hitz ezberdin batzuk. Gipuzkoa eta Nafarroako alderdi batzuetan esapide eder
|
bat
erabiltzen da: lu rra ezarri dela esanez; gaztelaniaz, ‘cuajar’ esaten denerako.
|
|
|
Gatzatu aditzaren adieretariko
|
bat
, elurrari buruzkoa, hori bera da. Erronkari aldeko herri hizkera zaharra aspaldixko galdua da.
|
|
|
Erronkari aldeko herri hizkera zaharra aspaldixko galdua da. Baina ibar horretako herri
|
batean
, Uztarrotzen, halaxe bildu zuen Azkuek: " Bigarren abentiara eltuz geroz elurra obroena gatzatan da".
|
|
|
Usadio zaharrean Urtezahar ere mugagabez erabiltzen zen, hurrengo eguna, Urteberri bezala. Errefrau
|
batek
gogorazten digunez: " Urteberri, Urtezahar, Martzelino gal tzazahar".
|
|
|
Urteberri | Urtebarri mugagabez izendaturik ageri zaigu errefrauetan ere: " Urteberri, gogo berri" dio
|
batek
. Eta" Urtebarri, itsuak ere igarri", beste batek.
|
|
|
" Urteberri, gogo berri" dio batek. Eta" Urtebarri, itsuak ere igarri", beste
|
batek
.
|
|
|
—Estatu Batuetako gizartearen dibertsitatea aipatu zuten lehengo
|
batean
lagun batzuek. Gizartea anitza dela esan ohi da askotan, hau da, gizartearen aniztasunaz hitz egin dezakegu.
|
|
|
Gizarte
|
bat
* anitza dela esatea, dibertsitate handikoa dela esateko, ez du gure tradizioak, ez zaharrak ez modernoagoak, bermatzen. Oro har, onartzen duen mugatzaile nagusia pluralekoa da, anitzak:
|
|
|
Anitza, mugatzaile sigularraz ageri den gehienetan, izen edo adjektibo bihurtu dugulako da, askoa edo ugaria esatea bezala. Dotrina klasiko
|
batetik
hautaturiko esaldiaz argiturik: " Dugun aphurra edo hainitza zureganik da".
|
|
|
Zein bide hautatu? Batetik, AEBko gizartea, edo Ameriketan bizi den jen dea, populua, dibertsitate handikoa dela esateari ez diogu beldurrik izan beFaktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 124 har,
|
batez
ere izen abstraktu bezala erabiltzeko. Nahi eta nahi ez, geuregandu beharreko mailegutzat jotzen dut.
|
|
|
Egokiena edo, eta errazen antzekoa jotzen dudana askotariko da. AEBko gizartea askotarikoa dela, askotariko jendea bizi dela han,
|
batez
ere bertako hiri nagusietan.
|
|
|
·
|
Bat
, AEBko gizartearen berdineza edo berdineztasuna proposa daiteke izen abstraktu gisa.
|
|
|
· Bigarren
|
bat
, askotariko izaera izen elkartuaren bidez.
|
|
|
· Eta hirugarren
|
bat
horren perifrasiaz: askotarikoa izatea edota era askotakoa izatea.
|
|
|
Bata, mailegu hitza onartzea: biala, alegia,
|
batez
ere maila teknikoan edo zientifikoan dihardugunean. Arrazoizko bidea.
|
|
|
Baina zergatik bidea ireki ez, euskal hiztegian tradizioan sustraituago dagoen hitz
|
bati
–Ontzia entzun dut hainbat aldiz, eta zilegi da.
|
|
|
Hegoaldean darabilgun frasko izenaren Iparraldeko aldaera, eta arauz onar tua. Bigarren
|
bat
ere ipin daiteke salgai euskararen plazan: bonbiltxoa Plazido Mujikak jasorik dakarren izena.
|
|
|
hondar edo kondar? Ala bestelako izenen
|
bat
–
|
|
|
Bada euskaraz atzizki
|
bat
, KIN delakoa, sobera gelditzen den horri euskaraz sarri gehitzen dioguna. Hizkera desberdinetako hitz batzuk go go ratuko di tu gu:
|
|
|
Nik hauta nezake KIN atzizkidun eratorri
|
bat
txerto hondar hori izen datze ko, konnotaziorik gutxiena duenen bat, ahal dela; esaterako, geldikina edo ha borokina. Hitz gutxi erabiliak dira, gazt. ‘excedente’ adierakoak.
|
|
|
Nik hauta nezake KIN atzizkidun eratorri bat txerto hondar hori izen datze ko, konnotaziorik gutxiena duenen
|
bat
, ahal dela; esaterako, geldikina edo ha borokina. Hitz gutxi erabiliak dira, gazt. ‘excedente’ adierakoak.
|
|
|
Hala ikusten ditugu sare sozialetan eskegitzen dituzten argazki ugarietan. Egunsentia esateko era
|
bat
baino gehiago izango da, ezta?
|
|
|
" –Nos jagi zinian bada zeu?", galdegin dio barberuak Peru nekazariari, eta honek erantzun: " –Goizabar edo egun usainagaz
|
batera
". Egunsentia zabal ezaguna den bezala, ez hainbeste beste biak, egun usaina eta goizabarra.
|
|
|
Goizabar, edo zehatzago esanda, goiznabar izen horrek ilunabar hitza du au rrez aurre, eta hura dakarkigu gogora. Baina eskumako osagai hori ez da bat
|
batean
akordura datorkigun abarra, baizik nabar adjektiboa. Egun hasteari doazkion izenetan, izan ere, emankorra dugu kolore adjektibo hori.
|
|
|
Horrexetatik sortuak dira arginabarra, egunabarra eta goiznabarra egunaren hasiera adierazteko, eta ilunabarra alegunaren beheititzeari buruz. Eta aldaera ezagunak dira, goizabar eta goiztabarra
|
batetik
, eta iluntabarra bestetik.
|
|
|
Faktoriako geziak [2021 urteko testu bilduma] 128 errazago ikasi genuena, harako xiberutar tradizio kantu zoragarriari esker: " Goizian argi hastian/ ene leiho hegian/ xori
|
bat
pausatzen da eta/ goratik hasten kantan".
|
|
|
Baina argitze hitz soilaz ere izendatzen da egunsentia. Oihenart poetak amo dio kantu
|
batean
dio: " Argitzean, eguerditan,/ arratsean natzano,/ gaua goizak ordaritan/ biharamunt dazano,/ zuri huts, et (a) ez bertzeri/ darraika ene gogoa".
|
|
|
albakoa jotzen zen. Auzo edo herriko emakume edo gizonen
|
batek
izan ohi zuen bere gain albakoa jotzea. Oilarraren kukurrukua aski ez bazen jendea iratzarteko, formalitate handiagoko hotsak ziren albakoarenak, lehenagoko nekazari gizartean bizimoduari egunean egunean eustea markatzen zuena.
|
|
|
Eta zein da horren iragarpena? Bermeon ikasitako errefrau
|
baten arabera
: " Alba gorri, haize edo euri".
|
|
|
—Kataluniako azken asteotako gertakariek hitz
|
bat
ekarri digute behin eta berriz mihinera: " antidisturbios" delako polizia atal berezia.
|
|
|
Zeren ingelesez" riot police"," riot gear"," riot squads"," riot control units" ereduak ditugu. Alemanez, aldiz, bada izen
|
bat
," Bereitschatpolizei" delakoa, behar den horretarako ‘gertu eta prest dagoen polizia’ gogorarazten diguna, eta beste bat, altxatzen edo matxinatzen direnei ‘borroka egiten dieten unitateak’ seinalatzen dituena: " Aufstandsbekämpfungeinheiten".
|
|
|
Zeren ingelesez" riot police"," riot gear"," riot squads"," riot control units" ereduak ditugu. Alemanez, aldiz, bada izen bat," Bereitschatpolizei" delakoa, behar den horretarako ‘gertu eta prest dagoen polizia’ gogorarazten diguna, eta beste
|
bat
, altxatzen edo matxinatzen direnei ‘borroka egiten dieten unitateak’ seinalatzen dituena: " Aufstandsbekämpfungeinheiten".
|
|
|
Nik beste bide
|
bati
heldu nahiago nuke. Suhiltzaileak akordatu zaizkit, nola suak hiltzen, itzaltzen edo iraungitzen jarduten duten; eta halaxe, istiluak, nahasmenduak edo matrakak ere, sua bezala, diren lekuan direla, hil edo iraungi daitezkeela bururatu zait.
|
|
|
—Sexu erasoak direla-eta, gaztelaniaz finkatu zen" no es no" delakoa euskaraz emateko hainbeste aukera diferente opetsi dira. Orain baietzaren inguruan beste esamolde
|
bat
ezarri da: " Solo sí es sí".
|
|
|
—Hasteko gogora dezagun, errege eta erregina izen zaharrak direla euskaraz, ez erromantzeetatik datozenak, baizik eta latin klasikoan erroa murgildurik du ten mailegu gardenak: " regem"
|
batetik
dator errege, eta" reginam" batetik, erregina. Orduxetik daukagu beraz sexu bikoiztasuna izen bion sustraian.
|
|
|
—Hasteko gogora dezagun, errege eta erregina izen zaharrak direla euskaraz, ez erromantzeetatik datozenak, baizik eta latin klasikoan erroa murgildurik du ten mailegu gardenak: " regem" batetik dator errege, eta" reginam"
|
batetik
, erregina. Orduxetik daukagu beraz sexu bikoiztasuna izen bion sustraian.
|
|
|
Bide
|
batez
gehi dezagun, gazte askok ez dakizkiten bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma baten buru ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak:
|
|
|
Bide batez gehi dezagun, gazte askok ez dakizkiten bi izen erabili izan zirela XX. mendean, lehen erdian berariaz, erresuma
|
baten
buru ziren gizon emakumeak izendatzeko. Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak:
|
|
|
Latin sunda hori uxatu behar eta, euskara garbikotzat, euskal hitz purutzat Sabino Arana Goirik XIX. mendearen hondarrean fundatu zituenak: bakalduna
|
batetik
, ‘errege’ esateko, eta bakanderea edo bakalemea bestetik, ‘erregina’ ordez, ointzat bakal hautaturik, erreinu (edo erresuma) baino garbiagotzat zuen ustezko izena.
|
|
|
Beste hitzez esanda: errege hitza beste izen
|
batekin
elkarturik ageri denean gure tradizio kulturan eta hizkeran, oin hitz soila da, oin hitz neutroa, ar eme edo gizon emaztekien arteko sexu aurkaritzarik markatzen ez duena, aingeruak bezain neutroa. Erregina izena bera ere funtsean errege izenetik eratorria edo erakarria dugu, emakume erregea delakoarentzat.
|
|
|
Zal di behorren arteko sexu bikoiztasun horretan ere behorra dugu oin izen nagu sia. Ez dira berez edo arintasunez sortuak Beobide, Beorburu edo Beorlegi erako leku izenak, edo ganadu jabea basora doanean, behorretara doala esatea, behortegi horretan zaldi
|
bat
edo gehiago egonagatik.
|
|
|
Zilegi da esatea, errege seme, errege alaba, erregeorde edo erregegai edota printze printzesak erregina seme edo erregina alaba be zala izendatzea, are arrazoi gehiagoz euren aita errege ez denean. Baina oro har, sistematikoki izenok bikoizten alfer ahaleginik ez genuke egingo, arrazoi bereziren
|
bat
tartean egon ezik. Baina guraso biek erregetasuna izateko kasuan, errege soilaz baliatuko ginateke.
|
|
|
erregetza edo erregealdia, erreinualdiarentzat. Eta erreginagai
|
bat
erregina bihurtu be har bagenu ere, erregetu (‘errege | erregina bihurtu’) esanda ere lasai geratuko nin tzateke, erreginatu esanda zehaztasun handiagoa jagon arren.
|
|
|
Bigarren era
|
bat
da, ari izan aditzaz lagundurik. Elurra ari du da esapiderik borobilena, euria ari du diogun bezala.
|
|
|
Baina elurra ari DA ere zuzena da guztiz, euria ari da den bezala. Guztion ezaguna den gabon kanta
|
baten
lehen hitzak dira: Elurra mara mara ari da, zuritu du mendia...
|
|
|
elurrari dirautso, edo badirautso soilik, Aramaio aldean esaten den bezala. Urdaibai aldean erauntsi honen aldaera
|
bat
erabili izan da, galdu aginean badago ere, inotsi; hau ere adizki trinkoaz. Adineko hiztunek badakite oraindik esaten, elurragatik dela, euriagatik dela, [binotso], era landuan badinotso, baina eguraldi izena sartuz gero, elurrari edo euriari dinotso; edo elurrari edo euriari dirautso.
|
|
|
Badugu oraindik beste aditz
|
bat
ere eguraldi kontuan, ekarri, hau ere adizki trinkoaz, dakar, etortzekoa den eguraldiaren iragarpen gisa sarri darabilguna: elurra dakar, euria dakar, hotz dakar.
|
|
|
—ElurTZA eta elurTEA ez dira gauza berbera; neurri
|
bateraino
bai, baina ez bete betean. Gauza berbera ez diren bezala euriTZAK eta euriTEAK, edota egunotan, haizeak gogor jo izan duenean, haizeTEA eta haizeTZA ez diren bezala.
|
|
|
" Soinekoa elu rra baino zuriago zan", idatzi zuen Lardizabalek. Eta irudiaz azkena emateko, ba da herri errefrau
|
bat
dioena: " Elurra, zuria dela, beltza da".
|
|
|
Diccionario de la Real Academia de la Lengua españolak onartua du" flipar" aditza, eta,
|
baten
faltan, bost adiera diferente bereizirik gainera. Baina guztietan" co loq." marka erantsi diote:
|
|
|
Ez dezagun ahantz ingelesez ere hitz arrunt edo lagunartekotzat ezagutua dela. Esangura horretarako, hiztegietan ageri diren ordain nagusiak beste etorki
|
batekoak
dira, ostera: ingelesez" freak out", alemanez" aus rasten" edo italieraz" impazzire".
|
|
|
Zer dela eta? Lilura berezia duelako hiztun multzo
|
baten
tzat, bereziki hiztun gazteentzat. Mailegu hitza izateak berak ematen dio bizitasuna, adierazkortasuna, berniz berezia.
|
|
|
Eta ez* flipatzen naiz gisa. Hau da, zuk flipatzen duzu, baina ez dago zer edo nor
|
bat
flipatze horren argumentu osagarritzat. Objektu zuzen gabeko aditz deponente gisa onartu da euskaraz flipatu, mailegu gisa gaztelaniatik sartu diren beste batzuen antzera.
|
|
|
—Zer etorkizun ikusten diozu euskaraz flipatu bezalako hitz
|
bati
–
|
|
|
—Susmoa dut, udaberrian etorri eta udazkenean joan doazen enaren antzera, etorri eta joaneko hitza bihurtuko dela flipatu. Euskal hiztunen gazte adineko jendearen artean irabazi duela arrakasta nabarmena, aldi
|
batez
super, hiper, mega bezalako graduatzaileek hartu zuten bezala. Baina iritzia daukat, elai e naren antzera, etorri eta joan egingo duela aditz honek; ez duela luzaroegi iraungo euskara biziaren alorrean.
|
|
|
—Alarma egoeraren epea bukatzeaz
|
batera
, hiriburu eta gune urbanoetan bereziki, guda egoera batetik atera bagina bezala, prebentzio neurri guztiak ahaztu eta araurik ez balego legez, jarrera ausartak azaldu dira hainbat lagunengan, gazteriarengan batez ere. Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
|
|
—Alarma egoeraren epea bukatzeaz batera, hiriburu eta gune urbanoetan bereziki, guda egoera
|
batetik
atera bagina bezala, prebentzio neurri guztiak ahaztu eta araurik ez balego legez, jarrera ausartak azaldu dira hainbat lagunengan, gazteriarengan batez ere. Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
|
|
—Alarma egoeraren epea bukatzeaz batera, hiriburu eta gune urbanoetan bereziki, guda egoera batetik atera bagina bezala, prebentzio neurri guztiak ahaztu eta araurik ez balego legez, jarrera ausartak azaldu dira hainbat lagunengan, gazteriarengan
|
batez
ere. Holakoentzat, gaztelaniaz" temerario" hitza erabili dute askok behin eta berriz.
|
|
|
—Aho mihinera lehenengo datorkidana, ausart hitzaren haritik, ausartegi konparatzaile gehiegizkoa da,
|
batez
ere G. Arestiren" Egun da Santimamiña" kantuaren koplaz akordaturik: " Esaten dizut egia, hau ez da usategia, erroi artean izan nintzaden, benetan ausartegia".
|
|
|
Hari berari tenk eginez, ozar Iparralde eta Nafarroako adjektibo zaharrak ere balioko liguke, hitz honek egiazki biltzen baititu giza joera txarre nak bere baitan. Lesakako gutun zahar
|
batean
, urliarengatik esaten den legez: " bellako, ozar, traidorea" (1609).
|
|
|
" bellako, ozar, traidorea" (1609). Edo beste idatzizko pasarte zahar
|
batean
ageri den bezala: " Huna aingeruen ogia, ez bedi ozarrei izan arthikia".
|
|
|
Agian bigarren hau" temeritate" jarrera horri hobeto egokitzen zaiola esango nuke. Hitz gutxi erabilia izan arren gaur egun, agian horrexek ema ten dio adiera berezi horrentzat gune egoki
|
bat
.
|
|
|
Hirugarren aukera
|
bat
azarri hitz zaharra berreskuratzea genuke. Baina u:
|
|
|
‘Cada uno es atrevido, empero a la guerra pocos van’" (Refranes y Sentencias, 383). Edo Lazarraga arabarrak bere olerki
|
batean
: " –Ene jauna, zer diostazu?
|
|
|
/ Zer daukazu bularretan? –Zagita
|
bat
eben daukat;/ azarri ez nax tiraetan". Hau da:
|
|
|
Eta amaitzeko, azken proposamen
|
bat
esango dut: jarrera batzuk" te merario" tankerakoak direla adierazteko, zergatik ez perifrasi ezagun batera jo?
|
|
|
Eta amaitzeko, azken proposamen bat esango dut: jarrera batzuk" te merario" tankerakoak direla adierazteko, zergatik ez perifrasi ezagun
|
batera
jo. Bel durra ematekoak edo beldurra emateko modukoak, alegia?
|
|
|
Eta ezaugarri bera dute ia guztiek: egoera
|
baten
au rrean edo jarduera jakin baterako oraindik ez ikasirik, ez jakiterik beregandu ez duena.
|
|
|
Eta ezaugarri bera dute ia guztiek: egoera baten au rrean edo jarduera jakin
|
baterako
oraindik ez ikasirik, ez jakiterik beregandu ez duena.
|
|
|
Baina aditz
|
batekin
ere elkar dezakegu zehaztasun gehiagorako, jaioberri, ezkondu berri> ezkonberri edo hil berri sortu izan ziren bide beretik.
|
|
|
Erakunde, elkarte, lanbide edo dena delako jarduera
|
baten
sartzen denagatik esan ohi da sartu berria dela. Lehenagoko bizimoduan, komentuko ere dua ageri da noiz edo behin euskaraz; eta Juan Antonio Mogel idazle klasikoak fraileak eta gatzemaileak (sukaldariak) aipatzen ditu sartu berri egiturarekin.
|
|
|
Ezta oneentzat bigungarririk; sendo sendo, osoz oso daro ez agindu guztiak". Eta beste behin, gatzemaile edo sukaldaritzan olagin tza
|
batean
diharduten gaztetxoengatik: " Alan bada, gatzamailleak bere, izanik sartu ba rriak, ikasten dabe neke andien ta irabazi laburraren bidez, zer itxaraten deu tseen, ta ge roko obeagoaren pentzudan egonaz, igaroerraza egiten jake daro en bear gogor ta nekatsua".
|