|
2000
|
|
|
Gero, 1567 urtean, Erromara jo zuen eta, Vatikanoko Tribunal nagusiko kide izendatu zutenez, aukera egokia lortu ere
|
bai
, zeren Pio V.ak, Gregorio XIII.ak eta Sixto V.ak beren kontseilaritzat hartu eta ohore handien jabe egin zuten. Eta, han ere, bertako antolakuntza eta egitarauen hobekuntzaz arduratu zen.
|
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
Bai
Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon guztiok ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
|
Zuaz, Don Carlos zazpigarrenaUrrun
|
bai
gure lurretik; Ez dezu utzi guretzat penaEta tristura besterik: Lutoz negarrez ama gaixoakAi! ezin konsolaturik; Ez degu nai ez geiago ikusi Zorigaiztoko gerrarik.
|
|
|
Foruek historiaz administraritza aldetik Euskal Herriari ematen zioten burujabetza juridikoki nolabait bete beharrekoa zela. Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina
|
bai
nolabaiteko ordaina eskaintzeari. Hortik jo zuen ebazpidetzat guztion artean osa genezakeen autonomia zabal bat proposatzera.
|
|
|
Sorbonan ez ezik beste toki batzuetan ere eskolak eman zituen. Frantziako IV. Errepublikan kontseilari izan zen, De Gaulle jeneralaren kontseilari juridikoa ere
|
bai
eta, mentalitatez hain zabala zenez, seguruenik, beregandiko ideia izan zen De Gaullek euskaldunoi euskarazko eskolak eskaintzea ere; baina, zoritxarrez, eskainitakoa betetzera ez zen iritsi. Cassin jauna, bere merezimenduz, Doctor honoris causa izendatu zuten Oxford (1945) eta Magunzian (1963), eta Bake Nobel Saria jaso zuen 1968an.
|
|
|
Bere oroitzapenak eta sentipenak hor isurtzen ditu. Erudizioa
|
bai
, baina esan beharrekoa iruditzen zait zentzu orekan huts nabariak ere badituela. Hala ere, Treviñoren epopeia azaltzen du,, feudo insoportable de Castilla?
|
|
|
–oui? (
|
bai
) esan arte zigorrez behartu zituzten eta zigorraren ondotik sutan errez heriotzara eraman. Gezurra badirudi ere, hala gertatu zen.
|
|
|
Sineskera zaharretan
|
bai
omen ziren sorginak; horretaz zenbait berri eman nuen. Sorginak Donibanez, artikuluan, ikus nire Landuz (1983) liburuaren 26 orrialdeetan.
|
|
|
Politikaren munduan erraz aldatzen dira iritziak: atzo on zena, gaur ez; eskaini
|
bai
, baina eman ez, eta abar.
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen azken hitzetan argi dio: Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu behar dela irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela,
|
bai
Nazio Batuen barnean diren herrien artean, bai eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsalak bere sarrerako hitzaurrearen azken hitzetan argi dio: Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik eskubide eta askatasun hauen begirunea bultzatu behar dela irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arian arian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezartzea ziurtatuko dela, bai Nazio Batuen barnean diren herrien artean,
|
bai
eta Estatu baten menpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
Hala bada, betor ordu onean. Baina ez dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu
|
bai
, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera eramaten ez zen ahalegindu.
|
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu behar zaizkie, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila guztietan behar diren aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein hizkuntz irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea,
|
bai
eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira.
|
|
|
Gaur egungo hizkuntzalarien artean ez dago zalantzarik euskara hizkuntza preindoeuroparra dela. Horregatik, iturriak behar bezala erabili izan balitu jakingo zuen,
|
bai
horixe, Antonio Gómez Moreno eta Ramón Menéndez Pidal ikertzaile bikainek egoki eman zutela gai horren berri. Gainera, Antonio Tovar eta Koldo Mitxelenarekin mintzatua zen Gómez Moreno euskararekikoan.
|
|
|
25 artikulua. 1 Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea,
|
bai
berari eta bai bere familiari osasuna eta ongi izatea bermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia, mediku sorospena eta gizarte zerbitzuak; eta baita lanik eza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroa edo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren bat gertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere.
|
|
|
25 artikulua. 1 Pertsona orok du bizimodu egokia izateko eskubidea, bai berari eta
|
bai
bere familiari osasuna eta ongi izatea bermatuko diena, eta batez ere janaria, jantziak, bizitokia, mediku sorospena eta gizarte zerbitzuak; eta baita lanik eza, gaixotasuna, elbarritasuna, alarguntasuna, zahartzaroa edo bizibidea nahi gabe galtzeko beste kasuren bat gertatzen denerako asegurua izateko eskubidea ere.
|
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez,
|
bai
norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta
|
bai
erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
herri eta nazio guztiek izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko,
|
bai
elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
|
16 artikulua. 1 Gizonek eta emakumeek, ezkontadinetik aurrera, ezkontzeko eta familia eratzeko eskubidea dute, arraza, herritartasun edo erlijioagatiko inolako mugarik gabe; eta, ezkontzari dagokionez, eskubide berberak dituzte
|
bai
ezkonduta jarraituz gero eta bai ezkontza lotura ezabatuz gero ere.
|
|
|
16 artikulua. 1 Gizonek eta emakumeek, ezkontadinetik aurrera, ezkontzeko eta familia eratzeko eskubidea dute, arraza, herritartasun edo erlijioagatiko inolako mugarik gabe; eta, ezkontzari dagokionez, eskubide berberak dituzte bai ezkonduta jarraituz gero eta
|
bai
ezkontza lotura ezabatuz gero ere.
|
|
|
3 Lanean ari denak bidezko lan saria eta aski zaiona jasotzeko eskubidea du,
|
bai
bera eta bai bere familia, giza duintasunari dagokion bezala bizitzeko bestekoa. Horretarako aski ez bada lansaria, gizarteko laguntzaren bidez osatuko da.
|
|
|
3 Lanean ari denak bidezko lan saria eta aski zaiona jasotzeko eskubidea du, bai bera eta
|
bai
bere familia, giza duintasunari dagokion bezala bizitzeko bestekoa. Horretarako aski ez bada lansaria, gizarteko laguntzaren bidez osatuko da.
|
|
|
Badira bestelako alderdi batzuk, pluralismoaz maiz mintzatzen direnak, eta aldi berean euskararen aurka ere
|
bai
. Beraz, hizkuntzari buruzkoan, zer da horientzat, pluralismoa??
|
|
|
Batzuentzat Nafarroako erromantzea zela eta beste batzuentzat euskara. Nafarren historiaz hainbeste zekien Arturo Campión-ek ez zuen horrelako zalantzarik, baina ezer ez dakiten askok
|
bai
ordea. Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta bai ezkertiarrek.
|
|
|
Nafarren historiaz hainbeste zekien Arturo Campión-ek ez zuen horrelako zalantzarik, baina ezer ez dakiten askok bai ordea. Horregatik baztertzen dute euskara,
|
bai
eskubitarrek eta bai ezkertiarrek. Nork pentsa zezakeen bertako Legebiltzarrean nafar sozialistek ere aurka jarriz ukatu behar zutenik?
|
|
|
Nafarren historiaz hainbeste zekien Arturo Campión-ek ez zuen horrelako zalantzarik, baina ezer ez dakiten askok bai ordea. Horregatik baztertzen dute euskara, bai eskubitarrek eta
|
bai
ezkertiarrek. Nork pentsa zezakeen bertako Legebiltzarrean nafar sozialistek ere aurka jarriz ukatu behar zutenik?
|
|
|
Baina euskaraz, ahoz aho noiztik datorkigun inork ez dakien herri literatura dugu, kondaira eta kantuz. Erdi Aroan sustraitzen diren pastoral antzerki motak ere
|
bai
, atsotitz edo errefrauak eta oraindik gaur egun hain ezagunak zaizkigun kantak. Eta XVI. mendetik argitaratu izan diren literatur liburuak ere kontuan hartzekoak dira.
|
|
|
Baina, batez ere, guztiek jakin bezate: euskarak Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz, euskara galduko balitz,
|
bai
ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
|
Ausart bezain bikain salatu zituen azken joera horiek J. M. Jimeno Jurío historiagileak?
|
Bai
Euskarari Euskal Herri osoan, zeritzan artikuluarekin (ikus Diario de Noticias, 1999ko urtarrilaren 15ekoan).
|
|
|
eta egiaz esan ohi da: Gaztelania ez ikasi eta Euske ra
|
bai
ahaztu. Gero hemen lotsa handiaz dakusguna:
|
|
|
Baina, mundua handia izaki eta, hizkuntza asko dira bertan. Hori
|
bai
, denak errespetagarriak, bakebiderik nahi baldin badugu. Zeren hizkuntza bakoitzak bere inguru jakina du eta inguru bakoitzak bere balio bereziak, elkar ulertu beharrez anaitasunerantz garamatzatenak.
|
|
|
–Bai,
|
bai
. Guztia ahaztu eta aurrera!
|
|
|
Txemak, orain
|
bai
, jakin zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik.
|
|
|
Baina apurka apurka etxeak desagertzen hasi ziren, lurralde gero eta latzago bati utziz lekua. Eta orduan
|
bai
, orduan ondo itsatsi nituen aurikularrak nire belarrietan. Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu...
|
|
|
Eta ni, bien bitartean, jarrera defentsiboan?
|
Bai
zera! Furgonetan sartu nintzen, beraz, Ralphek izandako detaileagatik eskerrak emanez.
|
|
|
Eta nik erantzun: " Gu haietaz
|
bai
behintzat!", eta barreka hasi ginen, imajinatuz bostak hondartzaren aurrean gu noiz iritsiko zain.
|
|
|
Connemara erdian galduta, ai inon zerurik bada! Connemaran,
|
bai
, eta kanpoan haizearen zaratak bat egiten du etxetxo hau inguratzen duten bi itsasoekin. Pozik nago, bai jauna.
|
|
|
Connemaran, bai, eta kanpoan haizearen zaratak bat egiten du etxetxo hau inguratzen duten bi itsasoekin. Pozik nago,
|
bai
jauna. Eta iruditzen zait, Ralphek esan bezala, bihotz bakar bat dugula biontzat.
|
|
|
Ez du atea zeharkatu, eta esan beharrik ez gonbidapenik ere ez digula egin barrura sar gintezen. Eta beno, argazkia erakutsi diot eta zirkinik egin barik erantzun dit" a,
|
bai
... aspaldi hil zen Paddy".
|
|
|
Izan ere, lurra amaitzen den honetan, aurrerago joan ezin daitekeen toki honetan, zer ez da amaitzen edo hiltzen Connemara honetan? Gauza asko ari zaizkit hiltzen barruan,
|
bai
. Eta sortzen ari zaizkidanak, berriz, irla honetantxe geratuko dira betiko.
|
|
|
Eta sortzen ari zaizkidanak, berriz, irla honetantxe geratuko dira betiko. Lortu dudan askatasuna ere
|
bai
, dena hemen geratuko da.
|
|
|
Zauritua?, itaundu zuen Txemak.
|
Bai
, beso bat apurtu du. Ospitalera eraman dute.
|
|
|
Poz txiki horren ondoan ez zuten lekurik irainek, adarrek, gezurrek eta Eiderren" ni neu izan nahi dut" haiek. Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen,
|
bai
, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela orain ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
|
Segi horrela, Eider, pentsatzen zuen Txemak, iragan egunetako bakardade, frustrazio, amorrazio, tristura eta beldurrak neskalagunaren ezjakintasunaren bidez uxatu nahian. Segi horrela,
|
bai
, eta noizbait konturatuko zara zeu zarela hemen engainatuena: zure maitale polita ihesean dabilen terrorista bat dela, Chrysler zuriko bidaiariak ez zirela turista soilak, argiekin ez zutela egin Ralphek lainoen kontrakoak piztuta zeramatzalako.
|
|
|
Eta ez nabil udalekukoaz, e? Eiderrek postal bat bidali zizun Irlandatik, eta zurekin gogoratzen zen nirekin baino gehiago, eta edonorekin liatzen zen, neskekin ere
|
bai
, pentsa... Eta ez didazu esango horren berri ez zenuenik, ezta?
|
|
|
berriro hasteko aukera duzu! Lana baduzu, bizilekua ere
|
bai
... Neskatila gazte bat aurkitu eta aurrera!
|
|
|
Sorterriak ez diola ezer berririk eskaintzen, edo beste nonbaiten aurkituko duela bere lurrak ematen ez diona, hori uste du bidaiariak. Nahi
|
bai
. Alderantziz dela aitortu dit bidaiari amorratu batek:
|
|
|
Ondoren lasaitu, Eider barreka erakusten zuen argazkiari begiratu," Goian bego. Eider Bengoa Erzilla, 1965eko otsailak 8 1994ko apirilak 21", eta sentitzen zuen guztia esatea, hala nola ez zuela eskubiderik berari horrelakorik egiteko, eta ea nork maite zuen gehien mundu honetan, eta gezurretan ibiltzea baino nahiago zuela dena bertan behera utzi izan balute, eta ea ez zen ulerkorra izan udalekuko kontua aitortu zionean,
|
bai
ezta. Ba zergatik ez zenidan hau ere esan?
|
|
|
Zuzen begiratzen zien, euren poza gorrotatuz edo. Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena,
|
bai
itxuraz eta bai imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek daki zein txikikeriaz berbetan.
|
|
|
Zuzen begiratzen zien, euren poza gorrotatuz edo. Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen denen burua zirudiena, bai itxuraz eta
|
bai
imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek daki zein txikikeriaz berbetan.
|
|
|
Berak egunero ikusten zituen horma gorriztak, heste bihurriak, zain odoltsuak, kanpoan ere aurkituko ote zituen?
|
Bai
, zergatik ez ba. Bestela, mundu hori desberdina balitz, aitatxok eta amatxok esango zidaten, pentsatzen zuen umeak bere baitarako, posizio fetalean etzanik.
|
|
|
Soinuak baino ez zitzaizkion geratzen. Akaso koloreak ere
|
bai
. Ahalegin izugarria eginez, umeak begi ñimiñoak zabaldu zituen.
|
|
|
Distantziak luzeak dira, eta apenas dabilen autorik errepideetatik. Marka ezezaguneko bizikleta bat lortu dut, baina behintzat ondo zebilen, askatasuna gurpilpean sentitzeko moduan
|
bai
behinik behin. Haizeak eta euritxoak aurpegia nola laztantzen zidaten konturatzea, eta abiaduraren sentsazioa bide estuaren ertzeko landareak atzean uzten nituenean, lehenengoz antzeman dudan zerbait izan da.
|
|
|
Inguru honetako jendea leihora irteten da agur egitera, eta batzuk bide ondora ere
|
bai
" good morning" a ematera. Etxe aurrean eserita zegoen agure batek, urrunetik agertzen ikusi nauenean, etxe barrura sartu eta berriz korrika eta estropezuka irten da kalera, eskuan tez betetako katilua zuela.
|
|
|
Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen zer gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa zeraman bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan. Borroka bat zen,
|
bai
, Duncanen lagunetako baten eta nireetako baten artekoa. Ez dakit zer gertatu zen, ezta jakin nahi ere, baina gehienon mozkorraldia une horretan eten zen.
|
|
|
Batzuk haserre, besteak lotsatuta, eta gutxi batzuk (Duncan eta ni, zehazki esateko) gertatutakoagatik elkarri barkamena eskatzen, denak bueltatu ginen aterpetxera. Lo egitea lortu badut nekeagatik izan da, baina amorrazioz beteta, hori
|
bai
.
|
|
|
Ralph.
|
Bai
, aurreko gau hartan Duncan eta nire arteko elkarrizketa" kontrolatzen" ibili zen hura. Berarekin paseatuko al nuen galdetu dit.
|
|
|
Eta jendea hasi da esaten protestante putakumeen errua zela, gaur euren egun seinalatua zela (artean ez bainekien hori ere, nahiz eta famatuak izan" orangista" izeneko talde horiek gaurko egunez egiten dituzten desfile eta alarde harroak), eta Ipar Irlandan istilu larriak izan direla gaur, eta gauean larriagoak izango direla seguruenera. Bitxiena da Errepublikan ere, alegia Hegoaldean, zenbait ekintza txiki burutu omen dituztela txerri lealistek aurten; garrantzirik gabekoak,
|
bai
, baina han hemenka izua hedatu dutenak.
|
|
|
Edo esploradoreak hildako zibilizazio baten aztarnak aurkitzen dituen legetxe.
|
Bai
, beharbada azken adibide hori zen bietatik onena.
|
|
|
Oraindik ez duzu zure burua aurkitu ala? Ba nik
|
bai
, Eider, nik aurkitu dut zure benetako izaera. Eta Connemarara heldu barik.
|
|
|
Jaungoikoa!
|
Bai
, Connemaran egon nahi nuke oraintxe bertan! Badakizu tokiak aukeratzen, gazte!".
|
|
|
Alderantziz, animaliekiko enegarren aukera bat etorri zitzaidan, nondik eta zerutik. Ondo entzun duzu,
|
bai
, zerutik. Eta ez esperientzia mistikoren baten bidez. Ez:
|
|
|
Gure abesti zahar batek dioen bezala, arrain asko dago itsasoan. Eta ni, hutsegite handi haren ostean, gogoz saiatu nintzen arrainen bat harrapatzen, baina
|
bai
zera!, inork ez du nirekin nahi. Eta?
|
|
|
egia da Allisek zure etxea eta abereak lortu zituela, baina Mary...
|
Bai
, Mary ere galdu zenuen, baina emazteak berak hala erabakita! Jokoan galdu zenuen, bai, baina horren berri izan orduko, Maryk herritik alde egin zuen.
|
|
|
Bai, Mary ere galdu zenuen, baina emazteak berak hala erabakita! Jokoan galdu zenuen,
|
bai
, baina horren berri izan orduko, Maryk herritik alde egin zuen. Ez zuretzat eta ez Allisentzat.
|
|
|
Eta batzuetan hirira joaten naiz eta trapu intimoak erosten ditut, eta dendan esaten dut... zera, nire atsoarentzat direla, ezta? Ba
|
bai
, berarentzat ere badira, noski, baina erosten ditudanean neure gustuz aukeratzen ditut, e. Plazerra ematen didalako, ezta?
|
|
|
Eiderrek ez zion bere bizitza osoan inmentsitateari buruz berba egin, ezta hondartzako lehen aldi hartan ere. Berak zerbait handia eskaini zion,
|
bai
, akaso lortzeko konplikatu samarrak ziren opariak; baina horrek ez zuen esan nahi itsaso zabala paketetxo batean sartu eta zinta batez lotuko zuenik. Ez.
|
|
|
Azken batean ez da zaila, bururatu zitzaion Txemari, artxibo bakoitza babesten duen kontrazeinua aurkitzea. Eta egia esateko itsasoa zeharkatu gabe ere irekiko zituen arazo handirik gabe, denak ez baziren ere
|
bai
behintzat artxiborik gehienak. Nahikoa zen horretarako Eiderrek aipatzen zuen gida hori bere gelako apalen batean aurkitzea, eta artxiboz artxibo, izandakoaren pausoak jarraituz, bigarren, hirugarren, laugarren... enegarren artxiboa zabaltzea.
|
|
|
Plakari begiratu zion berriro.
|
Bai
, Catherine O’Reilly Eider baino egun gutxi lehenago hil zen.
|
|
|
Garai hartarako gutxiago egiten zuen berba Irlandari buruz. Hori
|
bai
, bidaiaz geroztik hartutako ohitura bati eusten zion orduan ere: goizero goizero egunkaria nazioartetik zabaltzea hain zuzen ere.
|
|
|
Aupa.
|
Bai
. Hala.
|
|
|
Baina zelan, ondo?
|
Bai
, ondo. Eta zu?
|
|
|
Ondo.
|
Bai
. Aupa ba.
|
|
|
Beti behar du arrazoiren bat Terek, eta baita Jabik ere. Tabernetara sartzeko ere
|
bai
. Eta zertarako daude orduan bat bateko inpultsoak?
|
|
|
Bestela, niri dagokidanez, aterpetxean ez nuen leku arazorik izan, eta izerdi eta galtzerdi usaineko logela batean pasatu nuen gaua. Eta gaur
|
bai
, gaur lortu dut goiz jaikitzea. Leihotik begiratu eta beste egun batez hodeiak ikusi ditut.
|
|
|
Uste dut Rocío Pérez de Mainueta deitzen zela. Txemarekin ibiltzen hasi eta urte bat edo bira izango zen,
|
bai
, eta hark ere begi dizdizariak zituen. Baina horrek ez du zerikusirik idazten ari naizenarekin.
|
|
|
Hori
|
bai
: aitortu didanez, behin gertatu zitzaion kamioi bateko kabinan sartu eta ezin eutsi izan ziola bere eskuinean gidari zihoan gaztearen morboari.
|
|
|
Nire txanda heldu denerako apur bat lotsatuta nengoen, nik ez baitaukat neska honek beste abentura kontatzeko. Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori
|
bai
. Horregatik eztul txiki bat egin eta kontatuko niona pentsatzen hasi naizenean, berriz itaundu dit" zer?, ez al duzu ezer kontatzeko?", eta nik baietz, hain zuzen ere horrexegatik etorri naizela Irlandara, nazka nazka eginda nagoelako kontatzeko ditudan gauza gutxiekin.
|
|
|
oso posible zela Eiderrek bere buruaz beste egin izatea. Arrazoi sinplea zen,
|
bai
. Baina zer?
|
|
|
Azken finean, bera ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik. Eta bere bila joan zitezkeen,
|
bai
indar polizialak eta bai paramilitar unionistak. Apirilaren 21ean hil zen Eider, presio hori ezin jasanda, beraz.
|
|
|
Azken finean, bera ere atentatuaren lekuan egon zen, konplizea zen legearen ikuspegitik. Eta bere bila joan zitezkeen, bai indar polizialak eta
|
bai
paramilitar unionistak. Apirilaren 21ean hil zen Eider, presio hori ezin jasanda, beraz.
|
|
|
Alegia, ez zela istripu soil bat izan, ezpada suizidio gordin bat, Eiderren amak eta Jabik eta beharbada koadrila osoak eta herri guztiak lehenagotik zekien bezala. Azken engainua izango zen,
|
bai
, baina pozgarria.
|
|
|
Imajinatzen nuen,
|
bai
, kontraesanak sortuko zitzaizkidala.
|
|
|
Larunbateroko liturgia da parrandatxoarena. Bart ere
|
bai
. Jaungoikoak eta Lege Zaharrak adierazten duten bezala:
|
|
|
Hiru aldi horietan ahalik eta garrantzi gutxiena eman nahi izan diot gertaera horri: Ralphekin gogoratzea ondo dago, eta noizean behin telefonoz berba egitea ere
|
bai
, baina Ralphen irudia Jabirengan ikustea lartxo da. Gogoratzeak ez du izan behar minezko ekintza bat, baizik eta zerbait atsegina.
|
|
|
Mundu guztia nire antzera sentitzea nahi nuke: Terek guztiaren berri izatea, eta Txemak ere
|
bai
, eta denek. Ezerk ez du garrantzirik.
|
|
|
Berarekin egon nahi nuke noski, baina nahiko susmagarria litzateke inoiz geratu ez eta aste honetan, berriz, gauero hara joatea. Hori
|
bai
, arratsalde guztia Ralphekin pasatu dut, eta egunero gauza bera egiteko asmoa daukat.
|
|
|
Oroit hadi
|
bai
, xoria, herri berriez: nere aitaz, nere amaz, nigarrez nik han utziez, mintza hakit haurridez eta mintza lagun on hekiez, mintza nihor ahantzi gabe, maite nituen guziez.
|
|
|
Hasiera bikaina izan zen dudarik gabe, momentu horretatik aurrera neska izan baitzen elkarrizketaren nondik norakoaz arduratu zena. Txemak ez zuen gogoratzen zertaz egin zuten berba, baina
|
bai
zenbait orduz jardun zutela jo eta tira. Erlojuari so eginda, pentsatu zuen ordu haietan ez zela inor egongo logelan.
|
|
|
Autobusak Connemara atzean utzi zuenean," pikutara Eider, usteldu zaitez behingoz" esan zuen Txemak. Esan egin zuen; ez ozenki, baina alboko bidaiariek burua berarengana jiratzeko moduan
|
bai
.
|
|
|
Kartzelan ote zegoen edo, bestela, bere bila joan zitekeen jakiteko. Gogoa zuen,
|
bai
; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko. Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu behar zuen alferrikako oroitzapenekin, sutan erre zitezen Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak.
|
|
|
Eta berdin Ralphen irudia ere, dena sutara. Irlanda hitza ere
|
bai
. Dena, hitz bat salbu:
|
|
|
|
Bai
, baina noiz, zelan; galdetu diot, ea nola egon daitekeen hain seguru horretaz. Lasai Eider, errepikatu du, egun polita izango da.
|
|
|
Batzuetan zaila egiten zitzaion bere gogoei eustea, esaterako sofatik altxatu eta ume haiei belarrondoko pare bat ez ematea. Egingo zuen,
|
bai
jauna. Gustura gainera.
|
|
|
zen, hori
|
bai
. Besterik ez dakit, mapetan ere ez baitator urtegi hori, eta gutxiago bere azpian geratu zen herriaren izena.
|
|
|
Ez dakit nola ikusi nuen ere. Beno,
|
bai
, badakit, baina esan nahi dut bidetik ia ezinezkoa zela urtegia ikustea. Batez ere autoa gidatzen joanez gero.
|
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten zitzaizkion Txemari.
|
Bai
Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen), bai Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
Elkarrizketak, gidariei zor zaizkien ordain txiki horiek, luze egiten zitzaizkion Txemari. Bai Casheletik Corkerako bidean (zeinetan egun oso bat eta hiru auto erabili zituen),
|
bai
Corketik Killarneyrakoan (bost auto egun osoan zehar). Luze egiten zitzaizkion, beti berdina hartu ohi zutelako hizketagai eta, nola ez, Txema nazkatzen hasia zelako lehenengo eguneko bigarren autoan.
|
|
|
|
Bai
, interesgarria da, edo nahi bada exotikoa, kanpokoek gutaz pentsatzen dutena ezagutzea, eta alde horretatik ikusita Txemak pozik jarri zituen martxan bere zenbait neurona (larregi ere ez, topikoez hitz egiteko aski baitira dozenatxo bat edo). Aberasgarria da norberaren herria perspektibaz ikustea.
|