|
2000
|
|
|
«nahiz eta bere obran denetik atzematen ahal den, lanak eta oso onak tartekatzen dira. Errealitateari atxikitzen zitzaion, bere marrazki azkar bezain adierazgarrien bidez. Nekazal
|
munduaren
erreportaria ere bazen, apunteak ere hartzen zituelako. Garaiko beste artistek ez bezala, Arteta edo Arrue kasu, ez zuen euskal giro ergel bukolikoa idealizatzen»
|
|
|
Batzuen iritziz, apaizek
|
munduaren
haratagoko arazoaz arduratu behar dute eta ez hemengoaz. Hori, batez ere, Madrilen diote.
|
|
|
Azken hilabeteotan bizi dugun gatazka egoeraren aurrean ere posizio desberdinak ari ziren finkatzen popular eta sozialisten eremuetan, berbaz behintzat hala ikusi da, elkarrizketa eta bilera pribatu zein publiko ugaritan. Estatalismoaren
|
munduaren
ikuspegitik baina hor agertu dira PPrengandik urruti ziren posizioak, bai su etenaren garaian, bai politika penitentziarioan edo egungo egitura instituzionalari buruzko eztabaidan ere. Zubi batzuk eraikitzen ari ziren hor, eta zubi horiek lantzen jarraitu behar da, orain, hasierako aste edo hilabeteetan gaitzagoa izango bada ere.
|
|
|
Gunter Grass-ek aipatu bezala literaturak iraungo badu, era subertsiboan iraungo duelako. Datorkigun
|
munduaren
erresistentzia gisa, alegia. Eta gu hortan saiatzen gara
|
|
|
Hortakotz, niri dagokidanean, nire kultura eta hizkuntza propialak baskoak ez direnez (bertzeak bertze, ama hizkuntza gaztelania dugu familiako guzti guztiok, eta, dokumentu historikoak miratuta, gure aitzinekoak oro ere gaztelaniarik aratzenean izan dira egundainoz geroz aritu) eta neure asabengandik jaso ditudan ondarea, tradizioneak,
|
munduaren
ikusmoldea... baskoak ez direnez, ez naiz baskoa. Egia da eskuara ikasi dudala eta honek menturaz Juan Jose Ibarretxe bezalako bat baino gehiago erroztatzen nauela herri honetan, baina nahiz ingelesa ere dakidan, Shakespeare-ren obrak gogoko ditudan eta tea izugarri gustatzen zaidan, ez naiz nazionalitate ingelesekoa.
|
|
|
Norbere bizitzari ezezik, giza-taldeari proeiktu eta proiekzio bat eman zezaiokeen. Posmodernismoa asko tematu da
|
munduaren
ikuskera absolutizatuak faszismo eta sektetara iristeko ematen zuen bideaz, baina gure bizitzak antolatzen laguntzen digun" komunitatea" errazegi ahaztu du. Blasise Pascalek XVII. mendean esandakoa ekarriko dizuet goroa, ondoren," Lazedemoniar eta beste batzuen heriotze emankorrek ez gaituzte aztoratzen, izan ere zer dakarkigukete?
|
|
|
" Cod, A Biography of the Fish That Changed the World". Aski ikuspegi berezia behar zuen idazleak bakailaoa
|
munduaren
aldatzearen ardatz hartzeko. Interesgarri izan zitekeenik ere duda handiko genuen.
|
|
|
Erick ume koskorrak, bere onginahia eta botere magikoak alde dituela, indar gaiztoei aurre egin die, alegia, gerra, gosea eta izurriteari," garai ilunen" amaieratik giltzapeturik egon ondoren, kutxatik alde egin dutenak. Orain, indar gaiztoak inguma, maitagarri, troll eta trasgoen bizileku den" erreinu magiko" an sartu eta
|
munduaren
jabe bihurtu nahian dabiltzala, Erick ek ate zurian barrena joan du nonbait ezkutatua dagoen" Itxaropena" ren bila, beti ere Safimol maisuaren aholkuak jarraituz. Halaxe, heroien mitoak, maitagarri ipuinen izpiritua eta magiaren mundua euskarri gisa erabiliz, gaztetxoen irudimena hegan aise jarri dadin lortu nahi dute.
|
|
|
Iparraldean euskara ez dela ofiziala ezkutatu nahi dute. Guk, modu baketsu batez, Euskal Herriari ukatzen zaizkion eskubideak aldarrikatu nahi ditugu
|
munduaren
aitzinean.
|
|
|
" Legezkoa da erratzari etxe aldera eragitea. Aukeran, etxekoa nagusi izatea nai izaten dute
|
munduaren
egal guzietan. Frantzesak, inglesak, amerikanoak, danak etxezale amorratuak dira.
|
|
|
Kontuan hartu behar dugu
|
munduaren
zatirik inportanteena elebiduna dela edo hirueleduna. Niri, adibidez, pena izugarria ematen dit Hegoaldeko gure hezkuntza sisteman orain ingelesari hainbeste garrantzia eman eta frantsesa erabat baztertu izanak.
|
|
|
Nafarroako euskaldun gehienak abailduta sentitzen gara azken garaiotan eta baditugu honela egoteko arrazoiak; izan ere, oraindik txikiak izanik eta botere gutxidunak, eraso handia jasotzen ari baikara, zorigaiztoko egoera sozial eta politiko bati probetxua atereaz, erdal kultura eta irakaskuntzaren
|
munduaren
eragile sozial batzuen aldetik eta zenbait alderdi politiko eta Instituzioetatik.
|
|
|
Euskaraz ez dakiten biztanleekin informazio zubiak antolatzea premiazko lana da. Euskal
|
munduaren
garapen, lorpen, disgustu, poz eta arazoen berri zuzena izan dezaten eta askotan jasotzen ari diren mezu gaizto eta manipulatzaileen aurrean erantzuna emateko bidea izateko.
|
|
|
Atal honetan aipatzen ari diren genero aldetik sailkagaitz gertatzen direnen artean berriena dugun hau hiztegi baten modura eratua dago eta tankera ezberdineko osagaiez taiutua. Hiztegi baten tankera du, baina ez da" hiztegia bakarrik, ipuin laburrak, saio tipi ugariz osatzen da" egileak berak dioenez," eta aforismoz, eta
|
munduaren
lau partetako ene auzokoen aipuek hornitzen dutela". Osagai ezberdin horien elkartzetik sortzen dena sorpresa da ordea:
|
|
|
Itsaso gartzeleratua", Hegats, 1989, I. alea, 5 or.) liburu honetan sumatzen den bilakaera aipatzen du, haren ahotsa orain" ahots nekatu eta etsitua" dela, kartzelaren zama bere gain daramanarena. Bereziki azpimarratzen du bere lehen liburutik hautatzen dituen poemen artean egin duen selekzioa eta berridazketa," Ez du idazten itsaso zabaletan zehar nabigatzaile inkonszienteak egingo zukeen eran, sufrimenduak ernarazten duen kontzientzia argitik baizik, alegia, poetak bere gorputzean"
|
munduaren
epilogoa" deitzen duen torturaren urraduren kontzientziatik." (8 or.)
|
|
|
Hau guztia ikusirik, bakarrizketa luze baten aurrean gaudela esan genezake. Gainera, narratzaileak eleberri psikologikoetan ohikoa den bezala, barne fokalizazioa darabil pertsonaiaren barne
|
munduaren
berri emateko. Kasu honetan, barne fokalizazio hori iraunkorra da, Alvaro izango baita fokoa eleberri osoan zehar.
|
|
|
Besteak beste, Pirinioetako
|
munduaren
berri ematen digu gogoeta hauekin. " Aspe bezalako ibar batekoa, hiritik urrun, baina ikuspegi hiritarretik ere begiratuta". (Fernandez, Jose Jabier:
|
|
|
Garbi dago bidaia guztiak, munduan zeharkakoak izanik ere,
|
munduaren
larruan batera edo bestera jotzen dutenak, barnekoak ere badirela neurri haundian, denboran aurrera eta atzera egiten baitute. Geure baitatik ihes egiteko, edo bestela geure burua aurkitu ahal izateko, egiten dugu bidaia.
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu gehiago dituen gizartea, hirugarren
|
munduaren
egoeraren okertzea ekarri duena, eta lehen munduaren barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu gehiago dituen gizartea, hirugarren munduaren egoeraren okertzea ekarri duena, eta lehen
|
munduaren
barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Ondorioz, pertsonaia gatazkatsu honen bilakaerak gidatu eta bilbatuko ditu gertakizunak. Belaundek egoki azaldu du pertsonaia honen barne
|
munduaren
desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru mundua deuseztatuz, frustrazio pertsonala baino ez dakar." (Egunkaria) Azkenean, Mario Afrika bere lagun trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du.
|
|
|
Fokalizazio mota hau zehaztasun osoz erabiliz gero, ez litzateke deskripziorik edo fokalizaturiko pertsonaien inguruko kanpo azalpenik eman, soilik barne bakarrizketak aurkeztu lirateke. Hala ere, era orokor batean barne
|
munduaren
berri ematen denean
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere
|
munduaren
zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik daramagu eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Kontuan izanik giza eskubideak ez ezagutzearen eta gutxiestearen ondorioz, giza kontzientziari irain egiten dioten basakeriak gertatu izan direla; eta gizon emakumeek, beldur eta gabezia orotik aske, hitz egiteko askatasuna eta sinesmen askatasuna izango dituzten
|
munduaren
etorrera aldarrikatu dela gizakiaren helburu nagusi;
|
|
|
Baina, mapa politikoak
|
munduaren
egitate kontsumatua eta kontsagratua irudikatzeaz gain, zenbait kasutan, esangura etereoagoa ere har dezake, kolektibitateek bizidituzten esparruak irudikatu eta beren antolamentu politiko idealak adierazteko.
|
|
|
Gizakiak
|
munduaren
errepresentazioa egiten duenean, ez du, normalean, moduisolatuan egiten; aitzitik, gizakiaren ideia nagusiak talde jario kulturalei lotuta egonohi dira. Ildo horretatik, errealitatea sozialki eraikia dela esan da behin baino gehiagotan.
|
|
|
Hedabideek, errealitatearen eraikuntza orokortzailearen barruan, besteak beste, lurralde mapak eskaintzen dituzte imajinario kolektiboetan, nazioen, herrien eta estatuen kokapena eta hedadura sozializatuz. Hedabideek eskainitako mapa geografiko, administratibo eta politikoei esker, herritarrak
|
munduaren
kontzeptualizazioan egitendu aurrera, eta tokia bilatzen du unibertsoan, nola bere buruarentzat hala bere ingurukoentzat.
|
|
|
Munduaren ezaugarri geografiko eta politikoen konprentsioan lagungarri izateaeskertuko genioke gustura kartografiari; hala ere, mapak
|
munduaren
isla neutroaeskaintzetik urrun daude, eta gezur biribil ugari ezkutatzen da horien azpian. Usteorokorrekoa da, esate baterako, ekuatoreak Mundua hemisferio bitan zatitzen duela etanola iparreko hala hegoko hemisferio horiek antzerako lur eta itsas eremuen jabedirela, edo, izatekotan, agian iparrekoa pixka bat handiagoa dela.
|
|
|
1 Mundua, den? legez erakusten bide duena, ekuatore ekonomikoan zentratua, eskola ia guztietan erakusten dena,
|
munduaren
irudikapen kolektibo zabalasortu duena:
|
|
|
–Egin behar duguna, ez bait da mundua hobeto pentsatu, bainapixkat hobeto jarri. Teoria haundiek eta ideologiek,
|
munduaren
kolpe bateko soluzioek eta salbazioek, ez sinesgarritasunik dute, ez sostengu razionalik, gaurko zientzien fragmentazioarekin eta espezializazioarekin, eta interesik ere dagoeneko apenas geratzen zaie espiritu eskeptiko samar batentzat.Sistema haundiak Hegelekin suntsitu ziren, XIX. mendean suntsitu ziren. Euskalduna, berriz, herrizaharra da, optimismo haundiegiz ibiltzeko munduan perfekzio guztizkoaren edonolako teoria etaidealekin.
|
|
|
lurralde antolaketa eta norbanakoaren asoziazio edo partaidetzauztartzean (1992: 22). Hortaz, bi kontzeptu horiek, lurraldetasunak eta partaidetzak, garrantzi berezia dute gaur egungo
|
munduaren
antolaketan. Oraingo honetan bigarrenaz eta honen adierazpenaz jardungo dugu.
|
|
|
–Gure
|
munduaren
erdi erdian geratzeko prest bagaude, eta ez beste edonon, esku bietakoak gara, gertakari bakoitzean alde biak ikusteko gai izango gara.Iluntasunik gabe ez dakigu argirik baden. Antzekotasunik balego, jabetzerik ezlegoke.
|
|
|
Self aren Teoria. Paul Goodman i esleitua, berak selfa ez dela ez nia, ezta egoaere dio, ingurune eta organismoa deitzen dituen prozesu kreatiboa baizik.Fenomeno psikologikoak norbera eta
|
munduaren
artean dagoen mugan gertatzendira. Muga horri, ukipenezko muga?
|
|
|
Moreno-ren ustez, subjektuari dagokionez, publikoa
|
munduaren
errepresentazioa da. Publikoa bertan egoteak, handitu egiten du protagonistaren erantzuneneremua, eta horrela zuzendariari material estrategikoa eskaintzen dio.
|
|
|
Aipatu dugu, halaber, subjektu baten historian bezala, taldean ere bere barne
|
munduaren
errepikapenerako joera inkontzienteen eraginez bere arazo eta hauenzergatiak azalduz joango direla; eta hala gertatzen denean irekiko da bere arazoenulermenerako atea, aldaketarako bidean jarriz, terapeuta eta kideen partaidetzarenbitartez.
|
|
|
2 Egituren baliokidetza: subjektuen barne
|
munduaren
eta kanpo munduaren (taldea kasu honetan) artean.
|
|
|
2 Egituren baliokidetza: subjektuen barne munduaren eta kanpo
|
munduaren
(taldea kasu honetan) artean.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, taldean transferentzia honelaxe defini daitekeela ikusdezakegu: . Taldekide bakoitzaren barne
|
munduaren
eta talde prozesuaren artekolotura. Lotura horiek, kideak bereganatzen joango diren rol desberdinen bidezgaratzen dira?
|
|
|
Horren ihesi joan da, bakardadera, hain zuzen. Basoanetzanda, txingurri, kakalardo eta beste mila xomorroren lan eskergak ikusten dituharat honat, belar artetik irten, belar artean atzera galdu, beren eginahal itsu inkontzienteetan denak ahalegintzen, ez zergatik ez zertako, zentzurik gabeko existentziak, inguratzen duen zentzubako?
|
munduaren
irudi bikaina??. Kierkegaard-ek Iraultzaondoko Europako errestaurazio giroan idazten du, eta jendearen apatia bera kritikatzendu.
|
|
|
Eta ondorio hau agertu da: ez politikan, noski; baiñabai
|
munduaren
ikuskera dan aldetik, hizkuntzak moldatzen duela funtsean herrienpentsakera? (1966b, 433).
|
|
|
nozitu behar izan zuelako? urtehartan, Txillardegik idatzi bezala,, euskal
|
munduaren
belaun berri bat sortzen da, etahazkunde isilean abiatzen? (Txillardegi 1984, 23).
|
|
|
aplikazioa, lehen aipatua, beharrezko etapa den ala ez, are handinahiagoa den Maastricht-eko plana aplikatua ezin izango den baino lehenago.Kasu horretan, Europako Batasuneko nazio monetarioek bancorren antzeko monetabat edukiko lukete (Schmitt 1985,1987), eta nazioarteko edozein ordainketa bimugimendutan gauzatuko litzateke: moneta nazionaletan egoiliar europarrek, etamoneta komunean herrialde kide bakoitzaren eta gainontzeko
|
munduaren
artekoharremanak (Schmitt 1988).
|
|
|
Aitzitik, gizakiak
|
munduaren
funtsa aldatzen du, bere borroka eta lanen ekintzazulatzaileen bitartez; jarduera honek beste nahi baterantz zuzenduriko giza nahiez natural bat du abiapuntu, mundu enpirikoan ez dagoen zerbait hortaz. Izan ere, JoxeAzurmendi ren hitzetan esateko,, gizonaren historian dena da artifiziala? 11, abiaburuberetik hain zuzen ere.
|
|
|
Gainera, espiritua ez da heriotzaren aurrean kikiltzen, ezta hondamenetik gordetzen ere; espirituak, aitzitik, heriotza pairatu egiten du, bere aldamenean bertantxetinki gelditzen da. Kojeve k dioenez, espiritua mintzoak aditzera emandako Izatea da, eta espirituaren bizitza jakintsuaren existentzia, hots,
|
munduaren
egia adierazten duenmintzoaren kontzientzia. Orobat, bukakorra eta hilkorra denez, gizakia bere bukakortasuna eta heriotza onarturikoan baino ez daiteke benetan jakituriara hurbiltzen has.Txillardegik dioenez, kontzientzia galtzen duenean da hila gizona.
|
|
|
Lehenbiziko ehun urteak paseak dira, 1887ko uztailaren 2an Guglielmo Marconi italiarrak harigabeko telegrafia berriaren patente britainiarra lortu zuenetik. Ehun urtez eduki dugu dibertimendua, hezkuntza eta informazioa irrati bidez. III. milurtekoaren atalasean 2.100 milioi irrati hargailu zeuden munduan eta telebistak egindako lehiakortasun bortitza gorabehera, irratiak burua makurtzeke dirau
|
munduaren
hiru eskualdeetan: garatuan, garabidekoan eta azpigaratu edo txiroan.
|
|
|
TELEDESIC, Craig NcCaw ospetsuaren proiektua, Bill Gates-ek babestua da. 2002 urtean abian egon behar duen satelite sistema hori 840 satelitek osatua da,
|
munduaren
edozein txokotatik Internetekiko lotura ahalbidetzeko. 1998ko otsailean lehenbiziko satelitea jaurtiki zuten test moduan, eta hilabete geroago Alwaleed printze arabiarrak 200 milioi dolar inbertitu zituen proiektuan.
|
|
|
Bere ikaran oiloak esnatu zituen, eta ondoren kortako hiru behiak, zeinak lo sakonean baitzeuden, minutu gutxiren buruan gertatuko zen hondamendiaren berri jakin gabe. Oilarrak keinuz aitortu zien gertatuko zena,
|
munduaren
akaberaren aurrean zeudela eta jateko, jateko gogoz, behintzat tripa beteta hil zitezen, eta agur esan zien hegoekin, heriotza gauza luzea da lagunok esan nahi izan zien, eta gauaren ondorengo amildegian ahalik eta duintasun handienarekin eror zitezen eskatu zien oilar izutuak. Hilda gaude, hilda gaude!
|
|
|
Han azpian, jauzi egin nahi zuen tokian bertan, hilobi baten apaingarri edo, gurutze zorrotz bat zegoen, ezin hobea bertara salto eginda bihotzaren erditik sartzeko. Bera zen
|
munduaren
akaberaren erruduna: berak sufritu nahi zuen, inork baino lehenago, heriotzaren ziztada.
|
|
|
Argazkiko itsasoa, berunezko zerua, larreak eta harrizko txabolatxoak. Eta gogoratuko zara, Bitakoratxo, esan nizula gizon bat ere bazegoela txaboletako baten aurrean jesarrita,
|
munduaren
zentroa zela eta ez dakit zenbat txorakeria gehiago. Beno, sentitzen nuena zen, ezta?
|
|
|
Baina hala ere baziren urtean zenbait egun, gutxiegi horiek ere baina tira, gaua kasu, edo herriko jaiak, eta nola ez, inauteriak. Eta
|
munduaren
historia osoan ez zen egon hura bezain inauteri garrantzitsurik. Berarentzat gutxienez.
|
|
|
Baina zer? Jendea suizidatu egiten da bere futbol selekzioak galtzen duenean, edo burtsak behera egiten duenean, edo Nostradamusek milagarren aldiz
|
munduaren
akabera aurreikusten duenean. Zergatik ez zuen Eiderrek gauza bera egingo bere azken maitalearen atxiloketaren berri egunkarietan izatean?
|
|
|
Eta numeroen mundu horretan bakoitzak bere inportantzia dik, zeren numero bakoitza izan baitaiteke zurrunbilo baten sorleku edo ustekabeko pintzelada batena. Eta
|
munduaren
kontzepzione berri honetan eta magiarekin zerikusirik ez duten numeroen errealitate horretan —zeren eta ni ez bainaiz Ficino edo Pico della Mirandolaren eskolakoa eta ez baitut aritmologia mistiko misteriotsurik sinesten—, goia eta behea eta koadroaren alde guztiak mugimenduak lotzen ditik... eta arestian aipatu numeroen zurrunbiloek lotzen ditiztek. Eta zurrunbilo horiek, pintorearen odolean ere sartzen direlarik, gorputzean eta kontzientzian tenpesta eta ekaitza eragin ziezaioketek.
|
|
|
Eta hala sartu zian hanka Erro mak Galileorekin... Baina Erromak ere ohartu dik noizbait ezen mundua ez dabilela Erromaren inguruan biraka, baina Erroma
|
munduaren
.
|
|
|
Eta aitak, osabari akabatzeko betarik eman gabe, baietz erran zion,
|
munduaren
ezagutzea gauza ona zela eta hartan aitona Nikolasen ustekoa eta aburukoa zela, negozioen aitzinatzeko moduaz eta maneraz harekin deusetan akort egon ez bazen ere.
|
|
|
Genesia eta Azken Judizioko Eguna:
|
munduaren
hastea eta akabatzea... Eta mirakulu hura bertze mila mirakuluz osatua zegoan, zeren iduri bakoitza zuan mirakulu bat.
|
|
|
Halaxe da, bai, gazte: esferen harmonia numeroen harmonia da, funtsean, eta
|
munduaren
dantza numeroen dantza... zeren Galileok zioen bezala... —eta, hala, batean Galileo aipatzen zutela, hurrengoan Campanella, Ficino edo Pico della Mirandola, eta hurrengoan Leonardo, edo Salvatore Rosa eta Monteverdi, luze aritu ziren biak, gero eta beroago eta gero eta sutsuago, harik eta napolitarra, san Jenaroren mirakuluetarat itzulirik, gisa honetan mintzatu zitzaion arte:
|
|
|
—eta, isilune baten ondoren, segitu zuen—: Izan ere, iaz ama eritu eta gaizkitu zitzaigun, eta, nola medikuek ez baitzuten sendatzen, hala, promes egin nion san Jenarori ezen, ama sendatzen bazuen,
|
munduaren
azkeneraino joanen nintzela, erromes, etxetik sosik hartu gabe; eta sendatu zen ama, eta halaxe nauzue orain, Donejakuerako bidean, neure oinak eta gitarra lagun bakar ditudala.
|
|
|
Eta, kaperaren isilean, amaren hitzak oroitu nituen berriro, neure apez izaiteko asmoa erakutsi nionean: " Banekien nik ezen Jainkoak azkenean adituko zidala", eta iduritu zitzaidan ezen
|
munduaren
perfetasuna eta munduaren akasgabetasuna ukitu nuela, zeren amaren nahi ezkutua eta enea, eta haren otoitza eta ene erabakia, esfera baten bi zatiak bezalakoak baitziren, neurriz eta tamainaz bat zetozenak, haren arima eta ene arima bezalaxe, istant hartan. Eta istant haren istantekotasunak betikotasunerako bidean jarri ninduen, denbora bere baitarik jalgi izan balitz bezala.
|
|
|
Eta, kaperaren isilean, amaren hitzak oroitu nituen berriro, neure apez izaiteko asmoa erakutsi nionean: " Banekien nik ezen Jainkoak azkenean adituko zidala", eta iduritu zitzaidan ezen munduaren perfetasuna eta
|
munduaren
akasgabetasuna ukitu nuela, zeren amaren nahi ezkutua eta enea, eta haren otoitza eta ene erabakia, esfera baten bi zatiak bezalakoak baitziren, neurriz eta tamainaz bat zetozenak, haren arima eta ene arima bezalaxe, istant hartan. Eta istant haren istantekotasunak betikotasunerako bidean jarri ninduen, denbora bere baitarik jalgi izan balitz bezala.
|
|
|
Eta Jainkoari eskerrak emanez hil na hi nuke, ez bertze
|
munduaren
izenean, baina honen izenean. Eta, aintzakotzat harturik Publilio Siriarraren errana, zeinak baitio:
|
|
|
Eta gertaki eta iduri haien desfilean, bortz idurirekin geratu nintzen azkenean, zeren lau baitira
|
munduaren
puntu kardinalak, baina bortz ditu ene amorioen lurrak: bata zen Laura, Pisako kaleetan aurkitu neskatxa hura, aingeru baten aurpegia zuena baina zangobakarra zena, eta makulu baten gainean zebilena; bertzea zen Elbira, zeinak eman baitzidan sagar ezti ahanztezin hura, zeren eta lehen musua ez baita nehoiz ere ahanzten; bertzea zen Mignon, zeren ezin magnifiqueagoa baitzen; bertzea zen Rosa de Osorio, zeinak irakatsi baitzidan ezen ezin ahantz zitezkeela plazer tipiak plazer handien izenean; eta azkena zen Nenbo, zeren gauak egun egiten baitzitzaizkidan haren besoetan, hura beltza zen arren, gaua baino beltzago.
|
|
|
Eta oihu bat bertze bati zerraion, eta haiek, noiz eta tristeak baitziren, sufrimenduaren ubideetarik eramanak ziruditen, eta, noiz eta alegerak baitziren,
|
munduaren
bizigogotik.
|
|
|
batzuk onak eta bertzeak gaixtoak:
|
munduaren
punta batean eta bertzean berdin...!
|
|
|
Eta, nahi gabe, Urbiainen gertatuak etortzen zitzaizkidan bururat, zeren urbiaindarrak ere bertze tigre baten beldur baitziren —eta ‘bertze’ diot, ez bakarrik Indietako tigre hura bertze tigre bat zelako, bertze mota eta bertze molde batekoa zelako ere bai, handiagoa eta piztiagoa—, noiz eta hark Urbiaingo basoetarat ihes egin baitzuen, eta zeren baitzirudien ezen urbiaindarrak eta indiar gorriak, guztiak ere beldur berak lotzen zituela:
|
munduaren
punta batean eta bertzean orduan ere berdin!
|
|
|
Eta, hala bada, Rosaren mundua aintzira hura zen, non
|
munduaren
zabala islatzen eta baretzen baitzen, eta aintzira hark bere mugak zituen, eta muga haien artean Rosa de Osoriok sentiarazten ninduen neurri, justu eta doi.
|
|
|
Zeren libertatea edo egiaren zerbitzuan da, edo ez da —eta, eskuak mahai gainean uztartzen zituela, osabak erran zion—: Len goaia arimak eraikitzen duen tresna da, eta kristal bat da, begien eta
|
munduaren
artean ipintzen duguna, mundua, gisa horretan, mugatu eta interpretatu ahal izaiteko. Eta, hala, zenbatenaz kristala gardenago eta transparentago izan (eta lengoiaren erabilpena, beraz), hainbatenaz leialago eta fidelago ikusiko dugu mundua, eta hainbatenaz egiazkoago izanen da munduari buruz egin dezakegun interpretazionea.
|
|
|
Eta ni harri eta zur geratzen nintzaion, zeren Felisaren ipuinak bainituen go goan, eta hark erraiten zidan ezen lurra eguzkiaren ama zela, eta eguzkia gauero joaiten zela lurraren sabelerat lotarat, egunoroz jaikitzen sehaska gozo hartarik
|
,
munduaren argitzeko eta berotzeko.
|
|
|
...buruz ikasi, eta ni ere bat edo bertze ikasterat behartu ninduen, hala nola Il Saggiatore ko zati hura, zeinean maisu pisatarrak aitortzen baitzuen ezen filosofia unibertsoaren liburu irekian skribaturik zegoela, baina matematikaren hizkuntzan, eta, hala, triangeluak, zirkuluak eta bertze irudi geometriko batzuk zirela hizkuntza haren karaktereak, eta haiek gabe ez zegoela deus ere ulertzerik, ez
|
munduaren
labirinto ilunetik iltkitzerik: La filosofia è scritta in questo grandissimo libro che continuamente ci sta aperto innanzi a gli occhi (io dico l’universo), ma non si può intendere se prima non s’impara a intender la lingua, e conoscer i caratteri, ne’quali è scritto.
|
|
|
badakigu ezen lohitzen eta likisten garela, noiz eta egin beharrekoa egiten ez baitugu, baina, halarik ere, noiz eta, erretorikaren bidez, bi hitz airoski lotzen ikasten baitugu, berehala lotzen gatzaizkio, hitzen ederraz eta urrearen distiraz, geure lohiaren eta geure likitsaren beztitzeari eta haren estaltzeari, eta apaintzen dugu geure satsa eta geure simaurra arrosa lurrinztatu batez. ...ula aitzina —geure mugetarik eta geure hauskortasunetik—, eta besoak ditugula, geure muga horiei buru egiteko, zeren, geure deusezetik bertze deusez bat amoroski besarkatzen dugunean, erortzen dira mugak eta loratzen zaigu bihotzean eguzki bizi gori bat, urrerik urretsuena baino distiratsuagoa dena, nola loratu baitzitzaion Kristori Kalbario mendian, bere bakardadetik eta bere deusezetik
|
munduaren
deuseza besarkatu zuenean.
|
|
|
Lehiaz eta aldi berean aierukor jantzi nuen opari pozoitsua. Kristaletariko bat hautsirik zegoen, ezkerrekoa, eta leiho horretatik, behin berriz,
|
munduaren
erdia zauriturik ikusten nuen, goitik beherako arrailaren eraginez.
|
|
|
Ezbaia sumatu nion Kristinari dela hotzagatik, dela lotsagatik, gorputza berriz ere
|
munduaren
begietara ezartzeko nahi eza. Gure bahitzaileak hurbildu eta sainga egin behar izan zion erranari lotzeko.
|
|
|
Lemari ero batek gidatu belaontzi mastagabetuko txo, eskifaia hordi batek etengabe ipurzulatua. Horrelaxe ni, abuztuko asteazken horretan, bigarren aldiz neure izate atsekabetua kanpoko
|
munduaren
arriskupean ezartzean. Ustel gertatutako gosariak mokor kakaztua ezarri berria zuen, zorteak azken aldi horretan egin zizkidan txandrio guztien meta gainean.
|
|
|
Paradoxak mugiarazten ditu
|
munduaren
ardatzak. Baina, baina, zer dira hodei hauek, lagun, aireak suzko ilajeak bezala badaramatzanak, auskalo nora, eta hain urrun?
|
|
|
Baina kontraesan horiek normalak ziren: kontraesanak dira
|
munduaren
motorra. Eta Brown jaunak horixe beraxe pentsa bide zuen, ezen zenbat eta arrazoigabeago iruditu barre karkara hura, orduan eta gusturago egiten baitzuen algara; kontraesanen ordaina arriskua izan ohi da, eta Brown jaunak ere ordaindu behar izan zuen berea, gauzak harantzagi eraman nahi itsuan:
|
|
|
Baina, tira, salbuespenak salbuespen, jendea ongi portatu zela esan behar, eta ez da horixe meritu eskasa ikusi ziren gordinkeriak ikusi eta gero. ...alko hautsekin; eta pentsatu nuen emakume haien ezpainak ikustearekin batera, izakia makurra zela oso, ez genuela, askotan, ere merezi, eta munduaren kontra idatzitako hitzak oro alferrikakoak zirela, galdu egiten zirela egunen nekean, eta beti ematear ziren urra  tsetan; eta ezpain haiek nola irekitzen ziren, nola egiten zioten irribarre argi ilun hauskara azkengabeari ikusi behar izan nuenean,
|
munduaren
azken muga irudikatu nuen ene baitan, muga hori non ez baitago ezeren kontzientziarik, non izua eta haserrea soilik existitzen baitira. Eta, azkenik, pentsatu nuen hala ere munduak merezi zuela, ezin gintezkeela beti bizi nazkaren uretan ito ez ito nekagarri horretan, eta, munduari uko egin nahi izanez gero, baldintza bat bete behar dela ezinbestez eta aurretik; alegia beraren konkista.
|
|
|
Ni, behintzat, ederki busti nintzen, eta une hartantxe ene haurtzarora itzuli nintzen, eta talko hautsen lurrin goxoa sentitu nuen ezinbestean sudurmintzetan gora, lagunkoi eta eraberritzaile, eta negar samurrari lotu nintzaion orduan, ezen niretzat haurtzaroa eta zurtztasuna gauza bat eta bera baitziren, garai latz baina, hala ere, usain eta kolore politak zituzten egunen oroimen suharra. Pentsatu nuen bakar bakarrik nengoela
|
munduaren
erdian, eta nekatuta neukala oso larrua, eta ez nuela artean bizitzaren loria ezagutzeko zorionik izan; eta, soka beretik, pentsatu nuen ahanztura dela gizakiaren hatsik ohikoena, eta argia malko desolatu bat besterik ez dela, noragabe doana, isiltasunera, edota, agian, hilotzek kantatzen duten ereserki izoztura. Gauza gehiago ere pentsatu nituen, haratago dagoen hotzaz, arimaren hotzaz egin nuen hausnar, eta halatan nintzela, atsedenaldia iragarri zuten Oinazeak orduak luze ditu programako arduradunek, eta emankizuna ez ezik, nire pentsamenduen haria ere eten zuten.
|
|
|
Mapa hori bidailagunen ahotan egon da ibiltzen hasi garenean (Preteritok, esate baterako, adierazi du Manhattanen bakarrik Afrika osoan baino telefono linea gehiago dagoela). Baina mapa hori ez dut orriotara ekarri nahi izan
|
munduaren
egoeraz hitz egiteko (hori egiten nuen Dabidekin, batez ere" luxuzko ertzain" egin aurretik), neure buruaz hitz egin beharra dudalako baizik: Dabidek ni ilunpetara zigortu ninduen egiaz tiro egin zidan egunean, baina Karmeloren deia en  tzun eta gero, beharbada bera sentituko da ilun baino ilunago.
|
|
|
Hor dugu
|
munduaren
kolorea; hor genbilzke ezpata xumeen aurrean uzkur; hor egin diezaiokegu besteren bihotzari begi itsuzko soa; hor, hain zuzen, lasto zerratuen plegu artetik.
|
|
|
Bakardadea, haurtzaroko
|
munduaren
nostalgia, alabaren aitarekiko harreman konplexuak, eta idazterakoan euskaldunok hain herabe izan omen garen maitasunaren esperantza dira gure poetak bere bi poema liburuetan landu dituen gai nagusiak, beti ere emetasun minduko gandu mehe baina ez ahul batek osatuak.
|
|
|
Gunther Anders:
|
munduaren
arazoetan murgilduriko filosofoa. 104 zk. (1998), 81
|
|
|
Gunther Anders:
|
munduaren
arazoetan murgilduriko filosofoa. 104 zk. (1998), 81 Garaudy gure artean (Orain eta Hemen). 1 zk. (1977), 95 Filosofo berriak. 8 zk. (1978), 24 Markuse’k diola ta (Nota laburrak).
|
|
|
Eta Neurath enpirista peto petoa zenez, ikerkuntzak testuinguru historiko eta sozialarekiko zeukan menpekotasuna kontuan hartu behar izan zuen. Hortaz eta labur beharrez, Neurathen ustez, garrantzizkoena ez zen horrenbeste
|
munduaren
deskribapen zehatza lortzea, ekintzarako oinarri bat baino. Oinarri hau uste oinarri lez hartu zuen, Peirceren pragmatismoan bezala.
|
|
|
Nola ez, Descartesen helburua
|
munduaren
errepresentazio teoriko osoa eskainiko lukeen egiazko enuntziatu multzo bat ematean zetzan. Eta esparru teorikoan Descartesek jarritako konfiantza, Neurathek aurpegira botatzen dion esparru praktikoarekiko mesfidantzarekiko alderantziz proportzionala zen:
|
|
|
Munduaren ikusmoldea edota sistema zientifiko bat sortu nahi duenak ezbaiko premisekin aritu du. Tabula rasa batetik abiatuz eta egiazko lez onarturiko enuntziatu multzo bat finkatuz,
|
munduaren
irudia sortzeko ahalegin bakoitza nahitaez iruzurrez beterik dago.125
|
|
|
Neurathek zalantzak izan zituen Carnapen ahalegin logiko matematikoez, Neurathen ustez horrelako ikusmolde batek
|
munduaren
irudi hertsiegia eta sinplista erakarriko baitzuen. Erkenntnis aldizkarian izandako lehenengo parte hartzean," Wege der wissenschaftlichen Weltauffasung" [Munduko ikusmolde zientifikoaren formak] artikulua aurkeztuz128, Neurathek Vienako Zirkuluaren joerarekin bat ez zetorren zientziaren arazoei buruzko ikuspegi historikoa zirriborratu zuen.
|
|
|
Vienako Zirkuluari Horkheimerrek egin zizkion kritika eta irainekin bat etorriz gero, argi dago nazionalsozialistek sinpatia sakona izan zuketela
|
munduaren
ikusmolde zientifikoarekiko. Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin?
|
|
|
Baina zein zen, benetan, ikusmolde zientifikoak zuen harremana ideologia naziarekin? Hegselmannek garbi aurkeztu lez," zein da enpirismo logikoaren eta (in) kultura politikoaren arteko erlazioa?" 133 Ikusi dugunaren arabera, eta Horkheimerren burugabekerien aurka,
|
munduaren
ikusmolde zientifikoak ondorio latzak ekar ziezazkiokeen nazien ideologiari, batik bat hiru zio hauek direla eta:
|
|
|
Eta, argi eta garbi dagoenez egun, nazien tesiak babesteko erabili zituzten baieztapen enpirikoek ezin dezakete azterketa zientifiko zorrotzik gainditu. Ondorioz,"
|
munduaren
ikusmolde zientifiko batek bertan behera uzten ditu ideologia nazionalsozialistaren printzipio deskribatzaileak" 134.
|
|
|
2) Bestaldetik, hizkuntzari eta bere esanahiari begiratzen dien behatzaile kritiko eta fina
|
munduaren
ikusmolde zientifikoaren partaidea da ia definizioz. Fina eta kritikoa bada, nola ez, enuntziatu eta hitzen esanahia eta ezagutzazko edukia identifika ditzake, emozio osagaiak beste horietatik bereiziz eta diskurtso batekin zer nolako animo egoerak sortu nahi diren ikuskatuz.
|
|
|
Vienako Zirkuluak eratu gura zuen
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa bateraezina zen nazien eta edozein totalitarismoren mundu ikuskerarekin. Zirkulukoek ezagutzaren aurrean jarrera kritikoa hartu zuten; totalitaristek ez, egia bakarra eta orobaliozkoa baitzeukaten.
|
|
|
Bigarrena, uste dut
|
munduaren
ikusmolde russelldarra ezin dela ekonomia printzipioaren ikuspuntutik sostengatu. Guztiz ados gaude Ockhamen labanarekin —" entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem" printzipio zaharrarekin—, erreal gisa onartzen baditugu ez bakarrik orain esperientziatzen ditugun objektu baten ezaugarriak, baita ezaugarri posible ororen multzo infinituarenak ere.112
|
|
|
Bere hautaketak oinarri autopsikologikoa aukeratu zuen; haatik, beste abagune asko zeuden, fisikarena esate baterako. Azken hau aukeratu balu,
|
munduaren
—hau da, kontzeptuen— eraikuntza sistema fisikaren elementuekin osaturiko oinarritik hasi zukeen. Carnapen iritziz, posible da bi sistema modu postulatzea, bere oinarria objektu fisikoak edo objektu psikikoak izatearen arabera.
|
|
|
Interpretazio fenomenalistari ez ezik beste anitzei ere irekita zegoen liburu honen egiturak tesi garbi bat zeukan azpian: ‘errealitatea’ ‘emandakora’ fenomenikoki murrizteko ahalegin bat izan zen Aufbau a, eta horretarako logikaren teknikak erabili zituen55 Proiektuak Russelli eta, batez ere, bere Our Knowledge of the External World (1914) [Kanpoko
|
munduaren
gure ezagutza] lanari, asko zion zor. Bestalde, argitze prozesurantz hurbilduz zihoan tesia barneratzen zuen:
|
|
|
Zientziaren filosofiaren tradizioan, ohiko tesia da Carnapek Neurathengandik jaso zuela
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa. Eta tesia ez dabil oker.
|
|
|
2) Bestaldetik, Vienako Zirkulua hizkuntzaren eta
|
munduaren
arteko erlazioaz ere arduratu zen, esparru honetan bere tesi bereizgarriena sartuz: egiaztagarritasun printzipioa, alegia.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso berriena] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko. Horkheimerrentzat
|
munduaren
ikusmolde zientifikoa, hau da, Vienako Zirkuluak aldezten zuen filosofia zientifikoa, muga arriskutsuegia zen pentsamenduarentzat eta, areago, gizarte industrialaren menpe egoteko bide erosoegia ere bai (122 orr.). Tesi zientifizista horien ustezko funtzio terapeutikoak —toxina metafisikoetatik askatzeko, pentsamenduari zentzugabekeriak garbitzeko— ez zuen balio, gainera, frankfurtarraren hitzetan, eromen politikoari aurre egiteko, are gutxiago superstizioa gainditzeko.
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren
|
munduaren
eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko gauzak bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
XIX. mendeko bigarren zatiko korronte erromantikoen azken astinduekin batera, gertakizun historikoetan eta zientzian oinarrituta,
|
munduaren
ikusmolde berri bat hasten da zabaltzen mendebaldeko pentsamenduan. Positibismoa deritzoguna da.
|
|
|
Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen. Soilik Mach, alabaina, soilik bere Sentsazioen analisia izan zen sistema fenomenalista berri baten hasiera; sistema bat non
|
munduaren
objektuak, eta zientziarenak bereziki, elementu fenomenikoen gain osotuko liratekeen. Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek esate baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute.
|