|
2000
|
|
|
Kode Zibila eta Zuzenbide idatzia, horra hor legelariok azken berrehun
|
urteotan
Europan zehar (Britainiako uharteak salbu) izan dugun lelo ezin baztertuzkoa. Lelo ezaguna, errepikatua, geureganatua, eta, zer esanik ez, Europatik kanpora ere zabaldua eta barreiatua.
|
|
|
Jatorria du horrek Frantziako Iraultzan. Orduko saio eta ahaleginak aipatu behar dira, beraz, ordukoek baldintzatzen baitituzte egungo hauek,
|
urte
luzeetan baldintzatu dituzten modu berean. Baldintzatu eta beharbada, baldintzatuko ere, kodearen aroa ez baita agortu, aurkakoa aspalditik aldarrikatu bada ere1.
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900
|
urtean
. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne.
|
|
|
Alta, Euskal Herriko Iparraldean ez bezalaxe, Hego Euskal Herrian luze iraungo du Kode Zibil baten egikerak. Egin ere, 1889
|
urtean
egingo da hori Espainia osorako, foru zuzenbideari lotsa gordeta, apurrean bada ere. Lotsa apur horrek ekarri du, gerokoan ere, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa, bateko, eta Nafarroa, besteko, foru zuzenbide zibilaren jabe izatea13.
|
|
|
Gure kasuan, bestelako horri ekin diogu langintza honetan. Hurrekotasuna bilatu dugu eta euskara batua gidari izan zaigu, Euskaltzaindiak azken
|
urteotan
hobetsi dituen hiztegi batua eta egokiera sintaktikoak ere jasoak ditugula.
|
|
|
Iraultza barruan, adin nagusitasuna hogeita bat
|
urte
horietan jarri zen. Ez dugu hori aldatu, aldatzeko arrazoi batzuk tartean izan arren.
|
|
|
Horrela, norbanako bakoitzak bere bizitzaren zama darama gazte gaztetatik. Aurrekoak gorabehera, luzatu egin dugu hogeita bost
|
urteak
arte gurasoen baimena, ezkontza gauzatu ahal izateko. Ezkontza gisako ekintza batek bizitza oso baten zoriona erabaki dezake; jakituria gutxikoa litzateke, irrista beldurgarrien erresuman sartuta, laburregi jokatzea eta seme alaben erabakia eta gurasoen zuhurtzia fermuki estekatzen dituen denbora laburtzea.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela,
|
urte
batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik. Soberako iritzi diogu, ostera, beste honi:
|
|
|
Iritsi, ostera, nekez eta lorrez iritsi zuten azkena zibilaren arloan. Halperin ek artoski adierazi dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau
|
urte
luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena. Aldikada horren azken bi urteotan() onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen buruenik, Kode Zibil berrira4.
|
|
|
Halperin ek artoski adierazi dizkigu orduko ahaleginen nondik norakoak, eta horiek Kodearen edukian izan zuten eragina3 Zernahi gisaz ere, Frantziako Iraultzak ondu zuen hamalau urte luzez() halako zerrenda osotua, lege zibilen ikuspegitik aurreko legeria ezabatu eta arloz arlo bestelako legeen hariak bilbatu zituena. Aldikada horren azken bi
|
urteotan
() onetsitako hogeita hamasei lege bildu ziren, buruen buruenik, Kode Zibil berrira4.
|
|
|
Ekintza horien emaitza 1804
|
urtean
aldarrikatu eta argitaratu zen. Frantziarren Kode Zibila (Code Civil des Françaises) zuen izena, laster batean, Napoleonen Kodea (Code Napoleon) deituko zutena.
|
|
|
zuhurtzia eta moderazioa. Legelari praktikoak ditugu laurok,
|
urte
askotako jarduera neketsuaren ostean Bonapartek lan horretarako bereziki deituak. Euretariko batzuk Herri Batzarretako ordezkariak eta hautetsiak ziren.
|
|
|
Cambaceres kontsulak,
|
urte
batzuk direla, halako kode proiektua argitaratu zuen. Bertan gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz.
|
|
|
Salmenta horiek ez daude jada atzera eskuraketa eskubide multzo horiei lotuta. Horiek horrela,
|
urte
batean edo askotan, ondasun saldua jabe zehatzik gabe zegoen, hori ere nekazaritzarako kaltegarria izanik.
|
|
|
Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu. Areago, 1789
|
urtean
bertan Versaillesko Estatu orokorretarako deialdia erregeak egin eta Ipar Euskal Herriko lurraldeetan nabari zen aspaldiko foruak zaintzeko gogoa. Hiru lurraldeotako lege beregainak ziren jokoan.
|
|
|
Bi hitzetan esanda, ezabatze prozesu baten pauso laburrak.
|
Urte
gutxiren buruan, euskal zuzenbide zibila noraezean jarria, lur azpiko kobazuloetan ehortzia.
|
|
|
Seme alaben heziketak
|
urte
luzeetan galdatzen ditu gurasoen artapen erkideak. Gizakiak eurak bizitzen ikasten baino aurreragokoak dira.
|
|
|
Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua hartzen dute giro horretan. Hala adierazi da behin eta berriro azken
|
urte
hauetan15.
|
|
|
Iritziak iritzi, gure aburuz, ohargarrienak cite eta citoyen bezalakoak. Hiri eta hiritarrak ditugu horiek azken
|
urteotan
. Beharbada ahaztu dugu Lafitte Tournier en16 irakaspena cite, pays adieran, herria baita eta citoyen, herritarra.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun
|
urte
gizarte berri baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
Herri konkistatuek eta herri askeek betidanik hitzartu dute, euren arteko hitzarmen eta itunetan, bakoitzaren legeria zibila zaintzea.
|
Urteen
joan etorriek erakutsi dute gizakiak aiseago aldatzen duela aginpide moldea, legea bera baino.
|
|
|
Cambaceres kontsulak,
|
urte
batzuk direla, halako kode proiektua argitaratu zuen. Bertan gaiak egoki sailkaturik daude, zehatz eta taxuz.
|
|
|
Epaileek legeak bete eta horiek interpretatzeko duten debekua oinarri jarrita, auzitegiek, azken
|
urteotan
bederen, justizia eskaleak igortzen zituzten, premiazko errekurtsoen bidez, botere legegilearen esparrura, legerik ezean edo legea izanda ere, berori ilun irizten zitzaienean. Justizia emateari uko egiten dion hori behin eta berriro gaitzetsi du Kasazio Auzitegiak.
|
|
|
121 Orain dela bederatzi
|
urte
horrela ez izan arren. T. Uebelek esan bezala," ingeles hizkuntzako filosofia analitikoan izandako Vienako Zirkuluaren berrazterketak batez ere Rudolf Carnap izan du kontuan, gutxiago Moritz Schlick, eta ozta ozta Otto Neurath, bere gaizkile nabarmenena" (Studies in History and Philosophy of Science 22 (4):
|
|
|
Vienako Zirkuluaren etapako bere azken
|
urteetan
, Carnap ere erabat ados agertu zen egia enuntziatuaren eta ‘errealitate’ edo ‘emandakoaren’ arteko egokitzapenean ez datzala dioen ikuspegiarekin. 1934an, aipaturiko Logische Syntax ean, bere errealismoaren aurkako joera ezarri zuen berak Tolerantzia Printzipio deiturikoaren gerizpean.
|
|
|
Haatik, aurkezpen hau ez da nahikoa Zirkuluaren osotasuna ikusteko. Ildo horretatik, azken hamabost
|
urte
hauetan, Zirkuluaren partaide garrantzizkoenen lanaren ekarpenak hobeki ulertarazteko asmotan, ahalegin sakonak egin dira horien berrirakurketa serioa garatu eta vienarren tesi eta ibilbideak behar den lekuan kokatu ahal izateko.
|
|
|
Hegel, eta batez ere Heidegger, izan zituzten kritika mota hauen xedetzat. Neurathek 1932an eta Carnapek, honek ere
|
urte
berean, Heideggerren lanak zentzugabekeri multzotzat jo zituzten. Heideggerren diskurtsoak —’deusak deusten du’ [Das Nichts selbst nichtet/ The nothing nothings/ La nada nadea] eta antzeko adierazpenez betea—, deskalifikazio gogorrak jaso zituen bere jite guztiz absurdua zela eta60 Carnap eta Heideggerren arteko eztabaidak, 1929ko martxoaren 6an Davosen (Suitza) lehenengo aldiz elkarrekin topo egin eta gero, denborarekin, anglosaxoniar filosofia analitiko eta zientziazalearen eta kontinenteko filosofia antizientifikoaren arteko muga ia gaindiezin bihurtu zuen.
|
|
|
‘Zehatz mehatz 500 ardi zeuden Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean orain dela 175 urte’ Eta ez dago behaketarik ere ondoko beste hau egiaztatzeko, alegia: ‘500 ardi baino gehiago izango dira Donostia inguruko 50 kilometroko erradio batean 175
|
urte
barru’ Haatik, gertatzen da bi enuntziatuak guretzat esanahidunak direla, eta, informazio pixka bat lortuz gero, baita egiazkoak ala faltsuak ere. Hemen eta orain esperientzian egiaztatzea da egin ezin dena.
|
|
|
" 2000ko maiatzaren 3an Bengoetxeak botila bat ur edan zuen" horietako bat da. Baita ere" ni jaio baino 2.500
|
urte
lehenago eguzki eklipse bat izan zen" eta" Garaikoetxea lehendakari ohiak 147 aldiz egin zuen aharrausi 1982an". Hortaz, azken enuntziatu hauen arazoa hauxe da:
|
|
|
Egungo zientzia eta teknologiaren analisi filosofikoak urruntasun honetan sakontzen ari dira, hori defendatuz, eta Vienako Zirkuluak lagatako joera analitikoa atzean utziz. Dena den, azken
|
urteetako
ondorio hauek eta beste batzuk sekula ez dira heldu Horkheimerren hitzek izandako suhartasunera.
|
|
|
Zerrenda Russell, Wittgenstein eta Einsteinekin, vienarren garaikideekin, itxi genezake. Haatik,
|
urte
batzuk aurrerago, 1920an, Carnapek gutun bat bidali zion Hugo Dinglerri lehendabizikoaren lanean eragina izan zezaketen beste izen batzuk aipatuz: Kant, Avenarius, Natorp, Weyl, etab.5 Nolabait, batzuen eragina beste batzuena baino sakonagoa izan zen.
|
|
|
Hume bera eszeptizismoan erori zen, giza zientziek natur zientzien metodo bera edo berdina ezin izango zutela garatu erakutsiz, desberdintasunak asko baitziren. Egoera horretatik aldendu nahian,
|
urte
batzuk geroago, 1748an, Humek arazoa birmoldatu egin zuen bere Ikerketan. Lan honetan, ikuspegi kritiko batetik abiatuz, giza ulermena analizatzeari ekingo zion, natur zientziekin erkaketarik agertu gura barik.
|
|
|
Zentzu honetan, beraz, Machen helburuetako bat zientziari, eta filosofiari ere bai, arrasto dogmatikoak kentzean zetzan. Kantiarra bere hasierako
|
urteetan
, Kanten doktrina errefusatzera heldu zen geroxeago, filosofia hura aurreiritzi metafisikoz eta dogmatikoz beterik agertzen zela ikusten baitzuen. Machek ez zuen onartzen ‘berbaitango gauzaren’ hipotesia, berarentzat azalekoa zelako, alde batetik, eta ezagutza enpirikoaren apriorizko burutapen eta espekulazio hutsalari tokia irekitzen ziolako, bestetik.
|
|
|
Filosofo honen lan logikoa ez zen bere matematika bezain ezaguna izan Louis Couturatek XX. mende hasieran haren entsegu bananduak batu zituen arte. Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei
|
urte
bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak zeukan zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika berri batez baliatuz.
|
|
|
Wittgensteinen Tractatus aren eragina guztiz erabakigarria suertatu zen Vienako Zirkuluaren pentsamenduan. Carnap eta, batik bat, Schlick izan ziren haren tesiak modu adeitsuenean onartu zituztenak, nahiz eta hauek liburuari eginiko intetpretazioa izan
|
urte
batzuk beranduago Wittgenstein Zirkuluaren inguru eta ideietatik aldendu zuena28.
|
|
|
1922tik aurrera, Vienako Unibertsitateko zientzia induktiboen filosofiaren Ernst Mach Katedraren ardura eskuratu zuen, filosofia eta zientziaren arteko edozein lotura jorratzeko ezin hobea suerta zitekeen lekua. Schlick fisikako esparrutik etorritakoa zen, Carnap eta Reichenbach lez, baina bere joera zientziarekiko interesa zeukan filosofoarena izatera hurbilduz joan zen gutxinaka, bere aurretik Katedra berean egondako bi aitzindariak ez bezala —Ernst Mach bera, 1895 eta 1901
|
urteen artean
, eta Ludwig Boltzmann, 1902 eta 1906 bitartean—, biak filosofian interesaturiko zientzialariak baitziren. Nolanahi ere, taldea eraikitzeko egin zuen lana aurretiaz existitzen zen beste talde batek erraztu zion.
|
|
|
Parisko Sorbonan 1935ean burututako Filosofia Zientifikoaren Nazioarteko Kongresuan, Frantziako gobernuak eta Parisko zientzi institutuek babestuta, ikusmolde zientifikoaren tesiei azken oniritzia eman zitzaien. Kongresuaren arrakastak, bost
|
urte
arinagoko datuei zegokienez, ikusmoldearen igoera kuantitatibo eta kualitatiboa erakusten zuen. 1939ra arte beste lau kongresu gehiago antolatu zituzten —Kopenhage 1936, Paris 1937, Cambridge (Ingalaterra) 1938 eta Cambridge (EEBB) 1939—, mundu gerrak dena bukatutzat eman arte.
|
|
|
Haatik," Bi dogma" artikuluaren argitalpena ez da bakarra Zirkuluaren enpirismoaren amaiera aldarrikatzen. Popperren iritziz, 1934
|
urterako
jada batzuk bazekiten ikusmolde vienarra gaizki kokatua zegoela: " Denek dakite egun positibismo logikoa hilda dagoela.
|
|
|
Hau zailtasun handirik gabe lor daiteke. Azkenengo hamabost
|
urteetan
Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar urte ezagutzen genuena baino askoz ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan.
|
|
|
Azkenengo hamabost urteetan Vienako Zirkuluaren filosofiaren egitura eta garapenari buruzko ikerkuntzak aurrerapauso garrantzitsuak eman ditu. Exageratzeko beldurrik gabe, esan daiteke egun orain dela hogei edo hogeita hamar
|
urte
ezagutzen genuena baino askoz ere gehiago dakigula Zirkuluaren ikusmoldearen inguruan. Dagoeneko ez dago lekurik aitzakientzat, lehen onartuak izan ziren positibismo logikoaren estereotipo primitiboak ezin dira onartu.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak,
|
urte
sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, hor...
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz,
|
urtez
urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez
|
urte
gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Wittgensteinen matematikaren filosofiari buruzko liburuen artean ezin hobea,
|
urteak
joan diren arren. Beste kasu batzuetan bezala, liburuaren arazo bakarra da oso zaila dela gaur aurkitzea.
|
|
|
Azaroan, Mooreren erretiroa zela-eta, haren katedra lehiaketan sartu zen.
|
Urte
honetan ere Tagoreren The King of the Dark Chamber oso liburu preziatua bihurtu zen Wittgensteinentzat.
|
|
|
Deutsche Reichsbankera egindako diru transferentziari esker, Adolf Hitlerren beraren aginduz familia salbu geratu zen.
|
Urte
honetan matematikari buruzko klaseak eman zituen, Alan Turing ikaslearekin ezbaika. Bigarren Mundu Gerraren hasiera.
|
|
|
Carnapek Introduction to Semantics plazaratu zuen.
|
Urte
bat beranduago, Jean Paul Sartrek L’etre et le neant argitaratu zuen. Albert Camusek Le mythe de Sisyphe eta L’Etranger karrikaratu zituen.
|
|
|
Filosofia eta psikologiari buruzko klaseak (klase hauek Bemerkungen uber die Philosophie der Psychologie izan ziren bukaeran).
|
Urte
honen amaieran, filosofiako klaseak emateari utzi zion. Irlandara joateko erabakia.
|
|
|
Vienarako gida kulturalik hoberenetako bat da, edonon aipatua. Zorrotza eta fidagarria, 30
|
urte
beterik ere. Esan dezakegu ia liburu zientifikoa dela Habsburgen kulturan sartzeko, bai historia intelektualean, bai historia sozialean.
|
|
|
Geroxeago Skjolden izeneko herri norvegiarrean geratu zen bizitzen.
|
Urte
honetan ere P. Coffeyren The Science of Logic liburuaren aipamen kritikoa egin zuen The Cambridge Review aldizkarian.
|
|
|
Irakaslearen titulua lortu bezain fite, Lehen Hezkuntzari ekitea erabaki zuen, Tolstoiren lanek bultzaturik, Austria Behereko eskola landatarretan, herri xumeetan (Trattenbach, Hassbach, Puchberg eta Otterthal), 1926 arte.
|
Urte
honetan Trattenbachen hasi zen.
|
|
|
Ogden eta F.P. Ramseyk ingelesez itzulita.
|
Urte
honetan Hassbach eta Puchbergeko eskolan lan egin zuen.
|
|
|
Galdera hurrengoa da: lazgarrikeria, nolabait esan, Beltaneko su jaialdiaren ohiturari berez dagokio, duela ehun
|
urte
bezala, edo jaialdia lazgarria da bakarrik bere jatorriaren hipotesia egia izanez gero. Nire ustez, argi eta garbi, egungo ohitura modernoaren barruko izaera berez da lazgarrikeria iruditzen zaiguna, eta giza sakrifizioei buruz ezagutzen ditugun gertakariek ohitura ikusteko bidea besterik ez dute erakusten.
|
|
|
Are gutxiago euskaraz. 2001ean, berrogeita hamar
|
urte
betetzen dira Ludwig Wittgenstein() hil zenetik. Eta zer ikasi dugu bere lan eta bizitzatik?
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak,
|
urte
sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, hor...
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz,
|
urtez
urte gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
Esan gabe doa gizakiaren itzala, gizakiaren antza duena, edo bere irudia ispiluan, euria, ekaitzak, ilargiaren aldiak, urte sasoi aldaketak, gizakiarekin animaliek duten harremana eta animalien arteko antzekotasuna eta bereizketa, sexu bizitzaren, jaiotzaren eta heriotzaren fenomenoak, laburbilduz, urtez
|
urte
gizakiak bere inguruan hautematen duen guztiak, hainbeste bide desberdinetan gurutzaturik, horrek guztiak bere pentsamenduan (bere filosofian) eta bere ohituretan zeregin bat betetzen duela; edo, are gehiago, horixe da egiaz dakiguna eta interesgarria iruditzen zaiguna.
|
|
|
|
Urte
berean Martin Heidegger, Charles Chaplin eta Adolf Hitler jaio ziren.
|
|
|
|
Urte
honetan ere Fregek Grundgesetze der Arithmetik lanaren lehenengo liburukia argitaratu zuen (David Hilbertek Grundlagen der Geometrie karrikaratu zuen 1899an).
|
|
|
• 1903 Linz-eko eskolan sartu zen, hiru
|
urtez
ikasteko. Eskola honetan (epean) ikaskide famatu batekin egin zuen topo:
|
|
|
|
Urte
bat beranduago, Frazerrek The Golden Bough argitaratu zuen lehenengo aldiz.
|
|
2001
|
|
|
Hezkuntza formalari bost eta zazpi
|
urte
bitarteko adinarekin ekiten zioten eta hemezortzi urterekin bukatu. Behin adin honekin," efebia" zeritzon garaian, gizonezkoak armadan sartzen ziren.
|
|
|
Hezkuntza formalari bost eta zazpi urte bitarteko adinarekin ekiten zioten eta hemezortzi
|
urterekin
bukatu. Behin adin honekin," efebia" zeritzon garaian, gizonezkoak armadan sartzen ziren.
|
|
|
Dena dela, ikastetxe guztietan bereizi eta gauzatzen ziren hezkuntzaren bi momentuak: lehenengoan, bost eta hamahiru
|
urte
bitarteko adina hartzen zuen horretan, irakurtzen eta idazten irakasten zitzaien ikasleei; eta horretaz gain gimnasia eta olerkigintzaren kantua eta errezitatzea lantzen ziren. Bigarrenean, hamalau eta hemezortzi urte bitarteko adina hartzen zuen horretan, gimnasiaren praktika areagotu egiten zen, eta zitarak eta literaturak berebiziko garrantzia hartzen zuten.
|
|
|
lehenengoan, bost eta hamahiru urte bitarteko adina hartzen zuen horretan, irakurtzen eta idazten irakasten zitzaien ikasleei; eta horretaz gain gimnasia eta olerkigintzaren kantua eta errezitatzea lantzen ziren. Bigarrenean, hamalau eta hemezortzi
|
urte
bitarteko adina hartzen zuen horretan, gimnasiaren praktika areagotu egiten zen, eta zitarak eta literaturak berebiziko garrantzia hartzen zuten. Literatur hezkuntzari zientziaren hezkuntzari baino garrantzi handiagoa ematen zitzaion.
|
|
|
Beste elkartearen buruan Esparta hiria zegoen, politika aristokrata eta ekonomia landatarraren adierazgarria. Bi hauen arteko guda Espartak irabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar
|
urtez
izandako nagusigoa galaraziz. Une horretan, hurrenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz joango diren hirien aro historiko bati hasiera eman zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333 urtetik 323 urtera doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zuen arte.
|
|
|
Bi hauen arteko guda Espartak irabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar urtez izandako nagusigoa galaraziz. Une horretan, hurrenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz joango diren hirien aro historiko bati hasiera eman zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333
|
urtetik
323 urtera doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zuen arte.
|
|
|
Bi hauen arteko guda Espartak irabazi zuen, Atenasi berrogeita hamar urtez izandako nagusigoa galaraziz. Une horretan, hurrenez hurren eta hamar edo hamabost urteko epe motzetan gidaritza eskuratuz joango diren hirien aro historiko bati hasiera eman zitzaion, Alejandro Magnok, K.a. 333 urtetik 323
|
urtera
doan epe laburrean, bizitza grekoaren testuingurua guztiz aldatu zuen arte.
|
|
|
Atenasera mugatuz, porrotaren oinarrian (militarki menperatuak izateaz eta nagusigoa Espartaren eskuetan uzteaz gain) egoera sozio-ekonomikoa aurki dezakegu. Hiriaren baitan gorde ziren biztanleek noizbehinka izurriteak sufritu zituzten, eta peloponesotarrek beraien lurreko erasoekin Atikako nekazaritza deuseztatu zuten,
|
urteak
behar izan zituelarik aurreko egoera oparoa berreskuratzeko. Honela, gerraren ondorioz, gutxi batzuk ikaragarri aberastu ziren, eta gainerakoak izugarri pobretu.
|
|
|
Honenbestez, Periklesen garaiko harrotasun horiek eta besteen gain egotearen kontzientzia ere krisian sartu ziren, etsipena nagusi zen garai bati bide emanez. Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta
|
urte
gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen urteetan (azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a.
|
|
|
Gerra bukatu ondoren botere hutsune asko izango dira, eta urte gutxiren bueltan botere aldaketa ugari izango da (demokrazia, oligarkia, berriro demokrazia...), garai ezegonkor eta gizarte egoera nahaspilatu batean sartuz. Aurreko mendeko egoeran ez bezala, boterea lortzeko borrokak eta konspirazioak ugariak izango dira gerra bukatu ondorengo lehen
|
urteetan
(azkenik Periklesen garaiko demokraziaren antzeko bat ezarriko da); eta giro horren adibidetzat har dezakegu Sokratesi egindako epaiketaren salaketak (K.a. 399):
|
|
|
Atenearen ohorez egindako festa handia, Atenas hiriaren sorrera oroitarazi eta atenastarren batasun politikoa adierazten zuen.
|
Urtean
behin ospatzen ziren, nahiz eta lau urtero jokoek izaera garrantzitsuagoa hartzen zuten. Bederatzi egun irauten zuten, eta mota guztietako txapelketak egiten ziren:
|
|
|
8 Polignoto: Tasosko Polignoto, margolari gisako jarduera K.a. 480
|
urteen artean
Atenasen garatu zuena. Irudi mitologikoak margotu zituen batez ere.
|
|
|
20 Androsko Fanostenes: K.a. 408
|
urteetan
estratega gisa aukeratu zuten, K.a. 411 urtean, bere hiriaren hondamenaren ondorioz, Atenasera joan eta bertan hiritartasuna lortu ondoren (Xenofonte, Heleniarrak I 5, 18 eta hurren.).
|
|
|
20 Androsko Fanostenes: K.a. 408 urteetan estratega gisa aukeratu zuten, K.a. 411
|
urtean
, bere hiriaren hondamenaren ondorioz, Atenasera joan eta bertan hiritartasuna lortu ondoren (Xenofonte, Heleniarrak I 5, 18 eta hurren.).
|
|
|
21 Klatzomeneko Heraklides: K.a. 400
|
urtean
Atenasko hiritartasuna lortu zuen. Asanbladako epaileen soldata igo zuen (Aristoteles, Atenastarren konstituzioa 41, 3), jendea tamainan asanbladetara joan eta, ondorioz, bozketen baliozkotasuna ziurtatuta egon zedin.
|
|
|
Judizioa agian egiazkoa da, edo benetan egiazkoa da, edo halabeharrez da egiazkoa. " Zuhaitza 200
|
urtez
biziko da" judizioa problematikoa da;" Zuhaitza orain dela bost urte landatu nuen" judizioa asertorikoa da;" Zuhaitzak enbor bat du" judizioa apodiktikoa da, egiazkoa izateaz gain halabeharrezkotasuna ere jasotzen duela bere baitan.
|
|
|
Judizioa agian egiazkoa da, edo benetan egiazkoa da, edo halabeharrez da egiazkoa. " Zuhaitza 200 urtez biziko da" judizioa problematikoa da;" Zuhaitza orain dela bost
|
urte
landatu nuen" judizioa asertorikoa da;" Zuhaitzak enbor bat du" judizioa apodiktikoa da, egiazkoa izateaz gain halabeharrezkotasuna ere jasotzen duela bere baitan.
|
|
|
Inork pentsa lezake 200
|
urte
igaro direla Kritika idatzi zenetik eta gaur egungo epistemologiak zerikusi gutxi duela bere jatorri urrun harekin. Liburu hau ez da ideia hau ezeztatzen saiatuko gaur egungo eztabaidak zuzenki eta sakonki jorratuz, baina zeharka bada ere razionalismoaren eta enpirismoaren artean erdiko bidea bilatzen duen Kanten saiakerak oraindik ere eragin indartsua baduela erakutsiko du1.
|
|
|
Bestalde, horrelako ikerketa batean arreta desbideratzea baino ez lukete lortuko. Honi gehitu behar zaio 10
|
urte
inguru lana prestatzen igaro ondoren (1772ko otsailean Kritika hiru hilabetetan bukatuko zuela aipatu bazuen ere egiatan 1781ean ikusi zuen argia liburuak) azkenean testua bera hiru hilabetetan idatzi zuela (seiehun orritik gorako lanaz ari gara). Kemp Smith-en arabera Kritika ‘patchwork’ bat izango litzateke:
|
|
|
8 Arazoa: Leibnizen Logika matematikoaren hastapenak ez ditu ezagutzen (baina ez ziren ezagutu 1900
|
urtean
Couturat ek Leibnizen testuak argitaratu zituen arte).
|
|
|
Orain dela berrogeita hamar
|
urte
gaitzetsi nuen filosofiak —adimenez— ematen dituen eta eman ditzakeen arrazoiak gure gauzen ezagueraren balio objektiboa demostratu nahian. Eta berdin edozein zientziak.
|
|
|
Gehiago oraindik, Frommek ez du onartzen gizakiaren berezko joera egiarantz; beste joera batzuen ondoriotzat ematen du egiaren bila15 jardutea. Eta ez dio askatasuna ematen gizakiari gizaki delako16, Senekak17 —adibidez— ia duela bi mila
|
urte
baietsi zuenaren kontra jardunez. Niretzat, ordea, zientzialarien eta filosofoen lanak maitajardun bikainak dira, gizakiaren muina osatzen dutenak, nahiz eta ez izan ‘eman’, nahiz eta ez izan beste ‘inori’ begira eginak.
|
|
|
Filosofiari ekin nion garaiko problemetatik —berrogeita hamar
|
urte
joan dira—, bat geratzen zait. Beste denek edo erantzuna jaso zuten, edo hutsean geratu ziren galde indarra galduz.
|
|
|
1998, Espiritu Santuaren
|
urtea
, tesia burutu.
|
|
|
2000, Jubileu
|
urtea
, liburua bukatu.
|
|
|
Bere berea izan zen, noski, hogei
|
urtez
bere pertsona osoan, indibidualki eta sozialki (bere familia barne) pairatu behar izan zuena: hogei urtez" agnostizismo sakon ilunean", gizarte giro ‘hartan’, sinesmen gabeko herriko seme batek lau hankako asto batek hegan baino harridura handiagoa sortzen zuenean (horren naiz, bai, lekuko).
|
|
|
Bere berea izan zen, noski, hogei urtez bere pertsona osoan, indibidualki eta sozialki (bere familia barne) pairatu behar izan zuena: hogei
|
urtez
" agnostizismo sakon ilunean", gizarte giro ‘hartan’, sinesmen gabeko herriko seme batek lau hankako asto batek hegan baino harridura handiagoa sortzen zuenean (horren naiz, bai, lekuko).
|
|
|
Lehen aldiz hamazortzi
|
urterekin
hasi nintzen nire kolkotik ateratako iritziak idazten, filosofiaz hitza besterik ezagutu gabe. Eta Syllabus ak gaitzetsiak zirela esan zidaten.
|
|
|
Pertsona askorekin tratatu beharra izan dut nire bizitza eta filosofia lan
|
urte
luzeetan. Liburu honen idazlaria benetan aparta iruditu izan zait beti, bere pentsaera kapazitateagatik batez ere.
|
|
|
Eta nahikoa litzateke" zientziaren bi jokabideez" dioena, libururik edo lanik txalogarrien interesgarrientzat goraipatzeko.
|
Urteetan zehar
neuk hausnartutako arazoa edo arazoak, sakontasunik eta argitasun erraztasunik harrigarrienaz adierazita aurkitu ditut. Jenialki, esango nuke.
|
|
|
Lehen aldiz hamazortzi
|
urterekin
hasi nintzen nire kolkotik ateratako iritziak idazten, filosofiaz hitza besterik ezagutu gabe. Eta Syllabus ak gaitzetsiak zirela esan zidaten.
|
|
|
Eta Syllabus ak gaitzetsiak zirela esan zidaten. Hogeita bat
|
urterekin
filosofia ikasten hastean —orduan izan nuen eboluzioaren teoriaren berri ere—, nire ezaguerari buruzko iritziak arakatzeari ekin nion eta, ondorioz, nire gizakiari eta sinesmenari buruzkoak. Filosofia ikasi ordez, filosofatzeari eman nion.
|
|
|
Nire aldetik zera aitortu behar dut: nire buruan behar nuen eta
|
urte
askotan gogo nuen argi handia egin didala. Oso pozik nagoela, gaur, nire gizakiaren ulerkeraren aldetik.
|
|
|
Baina Espiritu Santuak ematen digu parabolak ulertzea. Nire kristau sinesmen berritura etorriz —hogei
|
urtez
agnostizismo ilunean bizi izan naiz, beste hogeita hamar urtez fedeak argituan— zera uste dudala esan behar dut gaur, hasteko: Jaungoikoa dela, Espiritu Santua dela nire hutsak barkatu eta nire fede berrituaren eragilea, nire sinestedun adierazpenen erakuslea, zerbait on baldin badira.
|
|
|
Baina Espiritu Santuak ematen digu parabolak ulertzea. Nire kristau sinesmen berritura etorriz —hogei urtez agnostizismo ilunean bizi izan naiz, beste hogeita hamar
|
urtez
fedeak argituan— zera uste dudala esan behar dut gaur, hasteko: Jaungoikoa dela, Espiritu Santua dela nire hutsak barkatu eta nire fede berrituaren eragilea, nire sinestedun adierazpenen erakuslea, zerbait on baldin badira.
|
|
2002
|
|
|
Gainera, neurri latzok herio mantso batera eramaten dituzte presoak eta zigorrak, horrela, zigor kapital baten pareko bilakatzen dira, nahiz ez daramaten izen hori. ...ri zorrotz eta latzetara makurrarazten baditu presoak, esan daiteke horien heriotza haien esku geratzen dela; baina, ostera, legegileak neurri zorrotz eta latz horiek onartzen baditu, nahiz kondena horrek heriotza mantso batera eramango dituen ezinbestean, ez dago esaterik presoak heriotza zigorrera kondenatu dituztenik; nolanahi ere, argi gera bedi neurri horiek zorrotzegiak iruditzen zaizkigula,
|
urte
askoan presoek pairatu beharreko sufrimendu luzea bidegabea baita, zalantza izpirik gabe. Horrez gain, presooi ordainarazten zaizkien zigor zorrotzak ez datoz bat, inolaz ere, egindako okerrengatik ordainarazi behar litzaiekeenaren neurriarekin, haietako bakoitzak zigorraren zorroztasuna agoantatzeko agertutako indar eta gaitasunekin baino.
|
|
|
Botere zaletasunak denboraren poderioz loarazi egiten du gizakia; zaintzarako zuhurtziak, aldiz, ez du inor loarazten. Espiritu publikoa makaldu egiten da pixkana pixkana eta berrizaletasuna, berriz, ezabatu; zaintzarako zuhurtzia, ostera,
|
urteek
aurrera egin ahala, gero eta handiagoa izan ohi da.
|
|
|
Demagun, bada, hirurehun presotik gora dauzkagula gure ardurapean eta espetxeko gorabehera ohikoenak aztertu ondoren
|
urtean zehar
hiltzen direnen batez besteko kalkulu bat egiten dugula; demagun kalkulu horren arabera ateratzen den zenbatekoa hogeitik batekoa dela, alegia, hori dela urtean zehar hildakoen batez bestekoa; hona gure planak agintzen duena: eman enpresaburuari hamar libra hildako bakoitzeko; eman, beraz, gure kasurako, ehun eta berrogeita hamar libra eta jarri baldintza bakarra, alegia, urtea amaitzerako batez bestekoak markatzen duena baino galera handiagoak badauzka, eman ditzala hamar libra galtzen duen morroi bakoitzeko.
|
|
|
Demagun, bada, hirurehun presotik gora dauzkagula gure ardurapean eta espetxeko gorabehera ohikoenak aztertu ondoren urtean zehar hiltzen direnen batez besteko kalkulu bat egiten dugula; demagun kalkulu horren arabera ateratzen den zenbatekoa hogeitik batekoa dela, alegia, hori dela
|
urtean zehar
hildakoen batez bestekoa; hona gure planak agintzen duena: eman enpresaburuari hamar libra hildako bakoitzeko; eman, beraz, gure kasurako, ehun eta berrogeita hamar libra eta jarri baldintza bakarra, alegia, urtea amaitzerako batez bestekoak markatzen duena baino galera handiagoak badauzka, eman ditzala hamar libra galtzen duen morroi bakoitzeko.
|