|
2003
|
|
|
ErdialdekoAmerikakolur zubiberriakiraganbide gisabarikiragazki
|
modura
, bahemodura, jardunzuen, etanolabaiteko hautespenagertatuzen aldebatetikbesteraigarotzeko.Izanere, lur zubianzeharrekosakabanaketaPleistozenoko klima zikloek eragingozuten, eranabarmeneanziurrenez: trukeahandiagoaizangozenizotz aroetan, hauda, ErdialdekoAmerika osotiketa Hego Amerikakoiparraldetiksabanahedatzenzenean, arointerglazialetanbaino, gauregunbezala, lur zubigehienaoihantropikalez estalitadagoenean.
|
|
|
...uditu, hauda, Nietzsche renideiak euskalduneiaplikatudizkie.Alabaina, ordukogaraietako bizimoduaahantziaeta zorokeriazutziadugulasalatzendubotikariak, Nietzsche kirudikatutako eskeman bezala, nonaldaketa degeneratibobatgertatubaita, etaesklaboen moralagailenizaterairitsi da, jaunenmoralarengainetik.Denadela, botikariaorduko denborahaienoroitzapeneantematzenda, etamaitasuna, Nietzsche kadierazitako
|
moduan
, gorputzareneta, naturarenpiztiabasati, legezisurtzenzaio:
|
|
|
Negargarriada: unibertsitateaneuskarazaridirenikasleeneztaerdiek ereez duteEGA mailarik. ...beraz, ikaslegehienenhizkuntza gaitasuna, unibertsitateko jardunakeskatzenduenabstrakzio mailan erosotasunezaritzeko.Hori horreladelarik, zerda, ba, benetanjazotzenari denaeuskallerroetako irakaskuntzan. Zenbatdira, izatez, euskarazikastenaridirenak. Portzentaje horietatik abiatuta, eta zenbakiekgezurrikezbadioskute, zazpi zortzimila ikaslebesterikezduguunibertsitate ikasketei ganorazaurreekiteko
|
moduan
, baldinetahizkuntza gaitasunaren azterketarik gabejoandako urteotanegoeraezbadagehiagookertu.
|
|
|
MañexXabaño() Aldudenjaiozen, Migelartzainaetxean.Hamazazpi urterekinUruguaikoosaba batenganajozuen, etahan arituzenlehenago saladero
|
modura
(gazitegikolangilea) etaosteanabeltzaintzanetabestelakonegozioetan.Lasterbatuzitzaion Mixelanaiagaztea.Biok bateraitzulizirenAldudera1878an, eta, halaber, egun bereanesposatuziren, Mañex, Xotroenekoalaba premuarekin. Marianne Etxarren()?, eta Mixel, Auzkikoarekin.Sei seme alaba edukizituen, hirumutikoetahiruneskato.Herrikoalkateaizanzen1885 1898tartean. Bestalde, Aldudekoemigrazio agenteetarikobatizanzen, hau da, jendeabilatzenzuen komisiopeanAmeriketarabidaltzeko.Halaere, gainerakoaldudarrenbizimodu bera edoegitenzuen: ganadu hazkuntzaesnetarako batezere; horrezgain, zerriek, oiloek, ortuaketa gaztainadiek hornitzen zutenXotroenekomahaia.
|
|
|
–EzdakigunolaBiziazamatzeko, utzidiguEtxeparekidatzita.Haeckelenganmirakulua alagenerazioespontaneoaaurkituzituenaukeraposible
|
modura
, baina, ezbataetaezbestea, ezzirenonargarrisuertatuEtxeparerenbegietan, goragoikusidugunez.
|
|
|
...atekezlukeezeregitekorikunibertsoaren jatorriazedotaminbiziaren genetikazidatzitakoartikulubatekin, ezbailiokeinongoaldizkarizientifikoizendunek argitaratuko.Aitzitik, dinosauroen suntsipenariburuzkohipotesidiletantegehienakospehandikoaldizkarietanagertuziren: Science, Nature, AmericanNaturalist, Journal ofPaleontology, Evolution etaabar.Ildoberetik, badirudiartikuluaskotanerabilitako argumentazio
|
modua
, zientziarenarlokoabarik, abokatutzarena edodela.Adibidez, erahonetakoarrazoiketakaurkizitezkeen:. Baldinetaasumituegiten bada dinosauroakendotermikoak zirela, edotaerradiazio ultramorea handituzzihoalaKretazeoanzehar, edotatximeletenbeldarrakdinosaurolandare jaleekinlehiatuzirela, etaabar?, orduanzerarenzeraondorioztatzen da.Horrezgainera, baitaasumitzenbada klimahotzagobihurtuzela, edo beroago,...
|
|
|
HoriekguztiakPetöfi kproposaturiko eskemankokatukonituzkenikneuk. Alegia, komunikaziozientifikoanmailadesberdinakdaudelaonartuz, hau da, edozeingaisakontasundesberdinezazaldaitekeelaonartuz, mailabakoitzakhizkera
|
modu
bateskatukodu, lortunahidenzehaztasunakderrigortuta.Petöfi klaumailadefinituditu, alegia, a tikd rainokogradazioa, halatannon, diskurtsozientifikoarenzehaztasunagalduzbaitoaargitasunaren alde: nolabait, amailakoidazlanakerabatespezializatuakizateanguztiz kriptikoetaulergaitzakizangodirairakurlearruntarentzat, etab etacmailetanpixkanakaargiagosuertatukozaizkio, dmailakoidazlandibulgatibo erraz er...
|
|
|
Oestekofilmetangertatuohidirenhainbatetahainbatpasadizobizi izanetagero, PeteAguereberry 1945eanzenduzen, guztizargitugabeko
|
moduan
, etaKaliforniakoLonePinendagoehortzita.Alabaina, Peteren gomutabizirikmantentzenda, zerenEurekameategi inguruanHeriotza Ibarrekoikuspegirikederrenetarikoaduenbehatokiabaitago, alegia, mapetanAguereberryPoint deritzona, milakabisitarikgozatzendutena, Petek berakeginbezalaxe.
|
|
2006
|
|
|
Itsua ezdenak, ikuslezakeoperaziokirurjiko luzeetakonplikatuhori, obsesio zahar baten
|
moduan
nola joan den mila aldetatik gorpuzten.Eta hagitz ongiulertzekodaguzia.Lekuonatarrakhurbiletikukitzen baitzituen gaihonek, etaAzkuek etaAitaDonostiakezbezalako urrezkoukitua eman beharrazeukaten, ofizioko espa41 etaohoregosehutsagatik besterik ezbazen ere; baina, funtsean, haiekherrixaloagandikbildutakoa, gaihonekin deus ikustekorikezdutenasmazioapainekinnahastubesterikezduteegin.
|
|
|
EPILOGO
|
MODUAN
, KEZKAREN MUGABERORA ITZULIZ
|
|
|
Bigarrengoaetagureaantzekoakdira, puntiloaizanezik.Ritmoaldetikesaldienarteanba tasunfaltanabarizaio.Halaerejakingarriena, Agur, oí izarmaitiaDufauetaaitaDonostiak Laburdin jasotakoarekin duen antza da; berazLaburdi aldera eramaten gaituela. Gureak, berriz, osotasun bateskeintzendu ritmoeta
|
modu
kontuan hasiiritxi.eta bukaeta sentimentu haundikokantuada.Goizueta aldeanzedoiñuerabiltzenduzute. Gustatukolitzaidakejaki tea.AlduntzinBordakoBenitokerabiltzenzuenaezdaguregaiñano
|
|
2007
|
|
|
Lanbidez, apaiza izateaz gain, irakaslea izan zen La, tte, beste hogeita hamabost lagunkide bezala (euretariko batzuk apaizak ere baziren); haietako, lagunarteko hamalau lagun bakarrik ari izan ziren apaiz lanetan. Lagunkideen lanbideaz aipatzearekin jarraituz, hamalau legegizon ziren, hamabi mediku; zortzi artzibozain, historialari edo etnografo ziren eta lau funtzionario
|
moduan
ari izan ziren; baditugu bost enpresari, bi politika gizon, bi ingeniari, bi publizista, bi arkitekto, itsasgizon bat, margolari bat, diplomazialari bat, musikari bat eta militar bat ere. Kontuan harturik zerrendaturiko ehun eta hamahiru lagunkideetatik1 hamalauk bakarrik zutela bizibide ezezaguna, esango dugu maila intelektual handiko kideek osatu zutela aztertu nahi dugun La, tteren lagunartea, 1920tik 1944ra bitartekoa.
|
|
|
Sortu egin zuten, hala ere, zailtasunak ahal zuten
|
moduan
saihestuz: William Boissel atzerritarra aukeratu zuten museo berriaz arduratzeko,
|
|
|
François de la Rocquek, Croix> du> Feuren sortzaileak, Parti> Social> Français> PSF eratu zuen Croix> du> Feu> galerazia izan zenean, baita Ybarnégaray partidu horren kide bihurtu ere. Estrategia politiko
|
moduan
, Ybarnégarayk ligen debekuaren alde hitz egin zuen87 Ganbaran; garaile izan zen berriro 1936ko hauteskundeetan.
|
|
|
hamabost artikulu baino ez197 Hona ekarri, hala ere, Piarres Xarrittonen hitzak: Konturatu naiz La, tte izan dela bere
|
moduan
Vichyzale198 Izan ere, Xarrittonek egiaztatu du, Vichyko gobernuaren denboran, La, ttek eta Arotçarenak batera agertu zutela Frantziaren eskualdekatzearen nahia. Biek parte hartu zuten Eskualdunan hasitako kanpainan, Euskal Herriaren nortasuna onartua izan zedin, dokumentu berbera sinatuz; Arotçarenak adiskide ere deitu zuen La, tte.
|
|
|
Laburpen
|
moduan
: Sebero Altube 89 bider joan zen Euskaltzaindiaren bileretara eta 9 Eusko Ikaskuntzarenetara.
|
|
|
Aldizkariak zituen arazoei dagokienez, azaldu dugu 1930eko azaroan Gure Herria elkartea sortu zutela Gure> Herriari indarra emateko helburuz. Horretaz, Jean Etchepare lehendakariordeak La, tte idazkariari aipatu zion Gure> Herria> interesgarriago egin beharra334 Erantzun
|
moduan
, Gure> Herria> hilabetekari bihurtzea proposatu zuen Etcheparek, bihilabetekaria izan beharrean; 40 orrikoa izango litzateke, txandakatuz erdarazko (espainolez eta frantsesez) eta euskarazko zenbakiak; euskarazkoetan euskalki guztiak erabiliko zituzten. Berrikuntza horietarako guztietarako diru-laguntza eskatzeko aukera aipatu zuen Etcheparek, bai Eskualzaleen Biltzarrari baita Fédération> de Pelote> Basqueri ere, diru pribatua ere onartzeaz gain.
|
|
|
Izan ere, Gure> Herria> 1927 arte izan zen hilabetekaria, 1927an bihilabetekari bilakatuz. 1930ean Etcheparek hilabetekari
|
moduan
argitaratzeko proposatu bazuen ere, bihilbetekari izanez jarraitu zuen. Dena dela, arazoak arazo, Gure Herria elkarteak lortu zuen Gure> Herriak 1938 arte iraun zezan.
|
|
|
Bulletin> du> Musée> Basque> eta Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> argitalpenetan bi lankide komun baino ez badago ere. Daranatz eta Nogaret?, Société> e> Sciencies, > ttres> t> Arts> e> Bayonnek Euskal Museoa sortu zuenetik harremanak egonkorrak egon ziren elkarte bien artean. Horren froga lirateke Jean Baptiste Daranatz Sociétéko burua izatea eta Bulletinen ohiko lankide
|
moduan
ari izatea (beste aldetik, Eskualdunan izan ezik, aldizkari guztietan idatzi zuena); William Boissel Sociétéko buruordea eta Museoaren zuzendaria izatea, Bulletinaren ohiko lankidea izatearekin batera; André Constantin Sociétéko buruordea eta Bulletinaren kudeatzailea izatea; eta Nogaret Sociétéko idazkari adjuntua, gero buruordea, izatearekin batera Bulletineko ohiko lankidea izatea.
|
|
|
Intelektual
|
moduan
1920 hamarkadan lanean hasi zelarik, bereziki Eskualduna> eta Gure> Herriaren inguruan, 1930 hamarkadan gazteekin batera ekin zion euskaltasuna barreiatzeko ekintzak burutzeari. Ustaritzeko Apaizgaitegi txikian irakasle zegoen legez, ikasle gazteekin zein bertako irakasleekin izan zituen harreman estuak; harreman horiez baliaturik, sortu zituen Euskalzaleak, Menditarrak eta Begiraleak taldeak, baita Aintzina> aldizkaria ere.
|
|
|
Aintzinan argitaraturiko berri hartan argi adierazi zuten partidu politiko
|
moduan
aritzeko asmoa zutela. Helburu berbera azaldu zuten bultzatzaileetariko batzuek idatzi zituzten eskutitzetan:
|
|
|
Hori dela eta, Xarrittonek baieztatu du: La, tte izan dela bere
|
moduan
Vichyzale une batean834 Gure ustez, kontuan hartu behar da denboraldi berezia izan zela hura: Bigarren Mundu Gerran zeuden murgildurik eta Arotçarenaren Eskualduna> Vichyko gobernu nazizalearen menpean zegoen; beraz, ezinezkoa zatekeen Vichyko gobernuaren kontrako iritzirik agertzea.
|
|
|
Elizarekiko loturari dagokionez, hasiera baten Euskalzaleek ez zuten talde erlijioso bezala espresuki aritzeko asmorik838; mugimenduaren jardueran, ostera, ikusten da euskalzaleek leial jarraitu ziotela pentsaera kristauari (La, ttek berak Aintzinan adierazi zuen apezpikua herrietako zaindari onena izango zela839). Gai horretan bat gatoz Malherberekin, beronek dioenean talde euskalzaleak, Elizarengandik independiente aritzeko asmoa izan bazuen ere, Elizaren babesa bilatu zuen gero, taktika
|
moduan
, Action> çaiseren gaitzespenaren ostean arriskutsua izango litzatekeelako Elizaren hierarkiatik at aritzea840.
|
|
|
Izan ere, bigarren Aintzina> garatu zuten Bigarren Mungu Gerraren garaian, Frantzia alemanek okuputarik zegoela eta Euskal Herria Pétain mariskal nazizalearen gidaritzapean zegoelarik. Egoera hartan, 1940 hamarkadako Aintzinak oso ekintza abertzale gutxi egin ahal izan zituen Euskal Herriaren alde, erregionalismora ahal izan zuten
|
moduan
lerratuz850.
|
|
2008
|
|
|
Datu hauek guztiak
|
modu
koherente batean gordetzeko, datu base bat antolatu dugu (Aldezabal et al., 1998). Hala, aditz bakoitzaren balioak lantzeko bi pausu eman ditugu.
|
|
|
Hautatu dugun sistema, Macintosh ordenagailuetan baliatzen den FileMiker delakoa da, honek
|
modu
erraz eta txukun batean uzten baitigu bi taulen arteko lotura egiten, eremu bakoitzeko balioak definitzen, eta eremu hauei dagozkien balioak errazki aukeratzen.
|
|
|
aditz forma bakoitzak, guk definitutako irizpideetan oinarritu ta izan ditzakeen balio desberdin guztiak banatuta. Hau da,
|
modu
honetan hain eza gun diren balio kausatibo eta inkoatiboak, esaterako, bereizita agertuko zaizkigu, delako aditzaren bi balio gisa. Balio guztiak zehaztea, halere, oso puntu inportantea
|
|
|
Honen bidez, uste dugu, sintaxia eta semantikaren artean dagoen harreman horren berri ematen dugula neurri handi batean. Horretaz gain, aditzak multzokatze ak duen garrantzia ukaezina da, lexikoia (edota hiztegia)
|
modu
orokorrean antolatze ko, eta horrela informazioa alperrik ez errepikatzeko.
|
|
|
terminoak mantentzearen alde egiten du, argumentu bakarreko aditz iragangaitz hauen artean bi motatakoak topa daitezkeelako: batetik, iragankor nahiz iragangaitz
|
modura
joka dezake tenak (sartu>), eta bestetik, iragangaitz hutsak direnak (etorri>). Lehenengoen kasuan, hor taz, zilegi da, ergatibo?
|
|
|
Fenomeno hauek guztiak, orduan, iragankortasunaren kontzeptua are gehiago nahasten dute, morfologikoki, iragangaitzak? izan arren, ekintzan egiletasuna adie razten duen elementua, beti ez desagertzeaz gainera, egiletasuna ez delako beti
|
modu
berean adierazten. Guk, honen aurrean, zenbait erabaki hartu behar izan ditugu.
|
|
|
Horrek esan nahi du, kasuotan laguntzaile iragangaitzak balio anitz izan ditza keela eta gure ikuspegitik aztertuta, anbiguotasun handia sorraraziko lukeela. Hortaz, momentuz ez ditugu inongo
|
modu
bereziz markatuko erreflexibotasunari dagozkio nak: laguntzaile iragangaitzez eginiko erreflexiboak DA laguntzaile motakoak izan go dira, inkoatiboak bezalaxe?
|
|
|
Baina, badira beste zenbait erabilera ez dutenak
|
modu
horretako eransketarik erakusten.
|
|
|
nalak, ahal duen neurrian, hizkuntzalaritza orokorretik edan eta gero hori guztia kon putazionalki tratagarri izango den
|
modu
batean jartzen du. Ahal duen neurrian diogu, izan ere, hizkuntzalaritza konputazionalak corpus> errealen> gainean> (hau da, gure eguneroko jardunean topatzen ditugun euskarazko testuen gainean) egiten du lan, eta corpus erreal hauek ezagutu eta analizatu ahal izateko beharrezkoa den sistematiza zioaren bila jotzen duenean, behin baino gehiagotan topatzen du agor hizkuntzalari tza orokorraren iturria, askotan baliabide automatikoen eskaerei erantzuteko nahikoa suertatzen ez delarik.
|
|
|
eta, iritziak? hitzek,
|
modu
isolatuan analizatzen baditugu, hainbat interpreta zio izango dituztela; bestela esanda, anbiguoak izango direla.
|
|
|
Hitz bitan esateko,, sintaxi partziala? perpausaren, analisi osoa, ri kontrajarria ulertu behar da, perpausaren ulerkuntza osoa lortu gabe, zenbait meka nismo eta tekniken bidez (Abney 1991, 1997), analisi sintaktiko tradizionalaren infor mazio zati erabilgarriak lortzean baitatza; hau da, analisi osoa lortzerik ez dagoene an, gutxienez, tarteko emaitzak aurkezten dira, eta analisi aukera anbiguoak
|
modu
xeheago eta erabilgarriagoan erakusten dira. Gure taldean, horrelako mekanismoei esker, gai gara perpauseko sintagmak dagokien informazio morfosintaktikoarekin identifikatzeko; eta horiexek baliatu dira, hain zuzen ere, besteak beste, azpikategori zazioaren azterketan lagungarri izateko (Arriola & Soroa, 1996; Aldezabal et al.
|
|
|
edota, iragangaiztasuna? ez da batere garbi ageri, eta horrekin, ezta aditz bat sailkatzeko
|
modua
ere.
|
|
|
Jokaera berriaren ondorioz, Administrazioa da herritarrengana jotzen duena informazioa ematera. Bera sartzen da behin eta berriz herritarren etxeetan, baita askotan baimenik gabe sartu ere?, eta horrek komunikatzeko
|
modua
moldatzea eskatzen du ezinbestean. Kudeaketa erraztu nahian, Administrazioak ez du lehen bezala herritarra paper zuri baten aurrean bakarrik uzten, idatzi beharrekoa asma dezan.
|
|
|
Garai honetako herritarrak ez ditu berez eta besterik gabe Administrazioaren jardunak onartzen. Zerbait gaizki iruditzen bazaio edo ulertzen ez badu ez da isilik geratzen lehengo
|
moduan
; aitzitik, salatu egiten du gaizki egindakoa eta, beharrezkoa denetan, behar den tokira jotzen du auzia argitzeko. Alde horretatik, ondo atondutako idazkiak estrategia onak dira Administrazioarentzat.
|
|
|
Bide horretan, adi egon behar dugu geroak zer ekarriko, eta zuzen eta beldurrik gabe begiratu iraultza digitalari. Ezin gara betiko
|
moduan
gelditu besteek egingo dutenaren zain: honetan, behintzat, aurrea hartu beharra dago.
|
|
|
Elementu horiekin gehiegi kezkatzen ez den batek, eta hiztunak nola esan nahi duen jakin nahiko ez lukeen norbaitek, ziur asko nahiago luke errepikapen horiek kentzea (goiko adibidean, eskuineko zutabea, alegia), hau da, ezkerreko zutabea eskuineko moduko batera itzuliko luke, beti ere testuaren edukia, zer esan nahi izan duen edo eduki semantikoa, errazago uler eta aztertu ahal izateko. Eta arrazoi bat baino gehiago du horretarako, besteak beste, mezua antolatzeko
|
modu
propioa duela ahozko hizkuntzak nola idatzizkoak.
|
|
|
Horietan, A atalean esandako zati bat B atalean errepikatua agertzen da, baina beti ere modalitatez aldatzen delarik. Batean, esaterako, galde modalitatea aurkitzen dugu; bigarren atalean, ostera, baieztapen
|
modura
azaltzen da errepikatutako zatia. Edota entzuleak esan berri duena berriz esaten du.
|
|
|
Errepikak, Tannen en ustetan, formula erritualak sortarazteko ahalmen bat da. Berorien funtzioetariko bat hizketaldia
|
modu
eraginkorragoan, azkarragoan eta neke gutxiagorekin burutzea litzateke. Errepikapena zerbait automatikoa da, eta, aldi berean, aldagarria ere bai; horrek mezuaren ulermena erraztuko luke, berbaldiaren zama edo dentsitate semantikoa arintzen baitu.
|
|
|
(16)// ba txepetxa da txantxangorriaren/ aurkakoa erabat beste
|
modu
batera jokatzen du/ txepetxa egoten da beti jende artean/ egoten da jende artean
|
|
|
Esan ohi da ahozkoa naturala dela, idatzizkoa baino adierazkorragoa,, aberatsagoa?, pertsonalagoa, askeagoa,... Esan izan da, orobat, ahozko hizkuntza idatzia baino sinpleagoa dela, hots ez dagoela hain egituratua. Edozein
|
modu
tan, gramatikalariek sarri askotan, gehienetan edo ia beti ez bada hizkuntza idatzia hartu dute eredutzat hizkuntza eta lengoaia deskribatzeko. Horren ondorioz, hainbat arazo sortzen zaio ahozkoaren deskribatzaileari.
|
|
|
gabe aurkezten dugulako. Ahozko hizkuntzak ez du, zirriborrorik?,, ekoiztu ahal eta
|
moduan
ematen baita. edo errorerik eginez gero, ez dago atzera jotzerik, ez da esaldia aldatzerik.
|
|
|
Guk hemen bi ondorio aipatuko ditugu, baina ez nola nahikoak: lehena, errorearen izaerari buruzkoa da, eta bigarrena, zuzentze
|
moduari buruzkoa
.
|
|
|
Besterik eta bestelakorik gertatzen zaio ahozko hizkuntzaren erabiltzaileari. Ahozko eta idatzizko hizkuntzek,
|
modu
ezberdinean funtzionatzen eta, hala errorearen tratamendua nola haren ebaluaketa, irizpide desberdinen arabera egin litzateke.
|
|
|
Esan dezagun, azkenik, zenbait hizkuntza unitatek oso
|
modu
bestelakoan funtzionatzen duela ahozkoan eta idatzizkoan. Adibidez, nolabaiteko eragozpen bat edo egiten denean desenkusatzeko erabili ohi den. Barka; Barkatu?
|
|
|
Beste bi
|
modu
ezberdinetan erabilia izan da euskara konparaketagintzan: bate tik antzinako hidronimia europarra azaltzeko orduan eta bestetik makrokonparaketa edo hizkuntza anitzen arteko konparaketa lanetan.
|
|
|
Baina atzizkiak postbokalikotzat hartzea ez da europar hidronimia indoeuro partzat hartzearen arrazoi sendoena, indoeuropeistek badakitelako atzizki prebokali koak, edo euren
|
modura
deiturik' atematikoak', oso normalak zirela aitzin indoeuro peraren fase zaharrenetan: lat. hiems>(, negu?) hitzak* gh (e) i> erroa+ em > atzizkia+
|
|
|
<* andere+ aba. Euskarazko andere> ez da Venemann en iritziz askok pentsatu izan duten indoeuroperazko mailegu zahar bat, baizik eta euskarak aspalditik bere lexikoan zuen hitza, gero Europako zenbait hizkuntzek, zeinek bere
|
modura
, maile gatu duena: esaterako, Hektorren emaztearen izenak (Andromáche:) ez du grezieraz ko ane: r/ andrós>, gizasemea?
|
|
|
(Trask 1997: 159) direnik, ezta gutiagorik ere. Traskek uste du bisilaboetan ai, > ei, > oi, > > au, > eu> diptongoez gain beste edozein bokal elkarren ondoan agertzen baziren (esa terako* bear edo* ao hitzen kasuan) aspirazioa sartzen zela
|
modu
automatiko batean bokal horien artean (> > r, >). Baina gauzak hala izan balira, ez da ulertzen zer gatik dauzkagun ondoko bikote hauek:
|
|
|
Belexennis> (gen.), Leherenn> eta Borienno> jainko izenak). Hitz zatiketa beste
|
modu
batera egitea ere zilegi da: * Itsacu > ren, esaterako, Nafarroan bertan agertu den Errensae> teonimoarekin bigarren osagaia parekatuz, edo euskarazko itsats> dela lehendabiziko osagaiaren iturburua.
|
|
|
Zorionez duela oso guti egin diren aurkikuntza berri eta ikerketei esker, izen mota honetako multzoa
|
modu
argigarri batean ugaritu zaigu. Gómez Pantoja eta Alfaro Peña historiagileek (2001) lurralde horietako epigrafe berri batzu argitaratu dituzte.
|
|
|
Kontu hauetan arkeologiak laguntza apur bat eman dezake, nahiz eta hizkuntz egoeraz ezin zuzenean ezertxo ere esan, identifikatzen dituen kultura estrato edo geruzen hurrenkeran jarraipena edo etenak ikusteko gai bada. Gure gairako oso garrantzitsua den Burdin Aroa duela urte guti hasi dira seriozki aztertzen eta uste dut denbora guti barru sintesi moduko bat eskaintzeko
|
moduan
egongo direla.
|
|
|
Alde> txarrak? > Azkuek ez zituen eta ezin zituen euskalki guztiak ezagutu, horre gatik, lotsorki, Eexen entzun dudan euskalki bakarrean, familiakoan, ama euskalkian zubereraz egin ditut nire ikerlan gehienak. Zoritxarrez Davant-i eta bioi gertatzen zaigu zuberotar ez diren ikerlariek, erreserbetako amerindiarren
|
moduan
ikusten gai tuztela eta ez gaituztelarik kontsultatzen gure lanak, gure lekukotasunak, testis> nullus > tzat ematen. Zuberotarrok liburu oso bat idatzi behar genuke gure munduaz eta gure hizkuntzaz idatzi diren hutsen zuzentzeko.
|
|
|
Egitura hauetan ere bi buru daude baina oraingo honetan osagai batek beste osagaiaren tasunen barruko tasunak ditu eta hain zuzen tasun komun horiek bereganatzen ditu elkarteak. Horrekin batera, (31a a?) bezalakoetan (ibaien klasearen barruko edo dantzari taldearen barruko) izaki bakarra adierazten da (Euskaltzaindiak aposizio
|
modura
deskribatu dituenak bezala), baina bestalde (31b) koan, (arbolen klasearen barruko) azpiklase bat adierazten da. (31) ko ereduaren arabera ulerturiko aposizio izeneko egitura edota esangura harremanean, erraz aurresan daiteke izaki bakarra edo izaki azpiklase bat adieraztea gerta daitekeela, eta hain zuzen ere txandakaketa horri eusten dio tandem elkarteen ereduak:
|
|
|
Sailkapenean zehar, lehenengo osagai bikoitzean hirugarren izenaren nagusigo aren arabera gertatzen den erreferentzi aldaketa adieraziko dugu eta horrela, likido/ solido nahasketa> bezalakoen berri emateko adibidez, osotasuna/ osagai biak delako etiketa jarriko dugu, azken batean metonimia baten bidez osagaiak osotasun
|
modura
ulertzen direla aditzera emateko.
|
|
|
Bestetik, Euskaltzaindiaren (1991, 1992) lanetan, aposizio
|
modura
izendaturiko izen elkarteek oro har izaki bakarra adierazten dutela esan izan da eta tandem elkarte hauek ez dira beti horrelakoak. Hemen agerian jarriko dugu ohi baino zehazkiago ulerturiko aposizio izeneko etiketa bat behar dugula (§2).
|
|
|
1 Lan hau egiteko Euskal Herriko Unibertsitateko UPV 033.310 HB 194/ 98 egitasmoaren dirulaguntza jaso dugu. Lanean erabili ditugun biokimikako adibide berezitu asko, Martínez (2001) lanekoak dira, eta eskertzekoa dugu hasteko egile horrek biokimikari aditu
|
modura
eskaini digun laguntza guztia. Eskerrak eman behar dizkiegu, gainera, Igone Zabala eta Elixabete Pérez hizkuntzalariei, lana gauzatzeko eskaini diguten laguntzagatik; beraienak dira hemen bildu diren zenbait ideia, baina azken idatzian egon daitezkeen okerrak, jakina, guri leporatu behar zaizkigu.
|
|
|
Odriozolak (2001) bildu egin ditu Euskaltzaindiak dvandva
|
modura
sailkatu dituen elkarteak (23) eta koordinaziozko elkarte modura beste talde batean aurkeztu dituenak (24).
|
|
|
Odriozolak (2001) bildu egin ditu Euskaltzaindiak dvandva modura sailkatu dituen elkarteak (23) eta koordinaziozko elkarte
|
modura
beste talde batean aurkeztu dituenak (24).
|
|
|
Bestalde, aposizio etiketari eutsi dio lan horretan baina osagaien arteko egitura edota esangura harreman jakin bat izendatzeko eta azpitalde
|
modura
ulertu diren, aposizio izendatzaileak? (31a a?) eta, sumpsumtiboak?
|
|
|
Kurioski, euskal toponimia sarria den tokietan ere egun go toponimia nagusia, gehienbat (Ezkerra, > rez> eta beste urri batzuk kenduta) gaz telaniaztatua aurkitzen da, Pradoluengo, Fresneda, Pradilla, Santa Cruz del Valle, Avellanosa, Eterna herri izenetan suertatzen denez, nahiz bertako toponimia tipi gehiena aintzinako euskaltasunaren lekukotza esanguratsua gorde. Auzia, bada, topo nimia nagusia (erdalduna) eta tipia (euskalduna) artean datza; administrazioak eta gaztelaniar mintzairaren gailentasun sozialak eragin handia ukan du aspaldidanik toponimo nagusien erdalduntze horretan, tipiek, aldiz,
|
modu
soilagoan euskaldun jarraitzeko oztoporik aurkitu ez dutela.
|
|
|
Gero beste eskualdetakoak jasoko ditugu. Iturriak> aipatzean, gure zerrendako gehienak XIX mendekoak dira, hots, katastroen izendegietatik hartutakoak erreg.> (erregistroa) izenpean (eta, zehazki, Belorado Jabetzazko Erregistrokoak, Briviesca eta Salas de los Infantes koekin batera), baina badira beste urri batzuk Kukullaga eta San Pedro De Arlanzako Kartulariotik jasota koak, eta, orobat, azkeneko horiek baino
|
modu
askoz ugariagoan Marques de la Enseñadaren Catastro tik (Archivo> rgos) > bereziki, 1751 urteei dagozkienak bildutakoak. XIX. menderako beste iturria Burgosko Archivo> Histórico> Provincial> delakoan kokatzen den Jabetzazko Erregistroa da.
|
|
|
945 urtean. Avellanosa, grafia aldatuta, Abellanosa>
|
modura
ere ezaguna da, baina guk bestea erabiliko dugu.
|
|
|
Pr. ...kulua adierazten du, Mendia> soilik ere ematen baita; euskararen ezaguera galtzean, posible da preposizio eta arti kuluak itsastea Neila > > > (A> Neila) > kasuan bezala); bestalde, euskal interpreta zio baten baitan sartzen da Armendia> aldakia, lehen osagaia Arri> > > r > konposake razkoa izaki, Alkorta> kasuaren
|
moduan
). –La mitad de otra en Almendia termino de esta Villa de doce celemines?
|
|
|
Ulagarte> (lur-saila. * Olagarte ren aldakia daiteke lehen elementua ola > (sel, cabaña, ferrería...) bada, hegoaldeko bokalearen ixtura ohikoa delarik, Martikula, > ize nen
|
modura
).
|
|
|
1718; gutia k> toponimian, menor? adierazten du, Regutia, > Igutia> kasun
|
modura
, eta beste eskualdetako Olazagutia, > ragutia> izenen arabera). Guzupela> (lur-saila, erreg.
|
|
|
Portal, euskal idaz lea ez ote zen Urizaharrako semea izango eta bukatu Trebiñuko artzipreste Argantzonen? Jakingarria litzateke, jakiteko
|
modu
bakarra Kalahorran ikertzea. Patxi Salaberri Zaratiegi adiskideak, bere doktorego tesian, Eslaba> aldeko> euskararen> keta.> Toponimiaren> bidez> (Onomasticon Vasconiae, 11) argitaratuan, bide intes garria markatzen du euskara galdutako eremu baten ikerketa dialektologiko alorrean.
|
|
|
Agian, aurkikuntza interesgarriak lortuko genituzke. Baliabide faltaz ez dut Iparraldeko gehiago azter tzeko
|
modurik
izan.
|
|
|
7 Jakina, beste komunikazio egoera batzuetan beste xede batzuk izan ditzake hiztunak, eta beste
|
modu
batera lortuko du bere berbaldiaren eraginkortasuna.
|
|
|
Unibertsaltzat har daiteke informazioa premiaren arabera antolatzeko estrategia ere, ondoren ikusiko ditugun kasuetan hainbat
|
modutara
gauzatzen dena.
|
|
|
horrek. Ebakitzeko
|
modua
ere desberdina izaten da halako aurkaritza batean parte hartzen duten eta halako aurkaritzetan parte hartzen ez duten esaldietan.
|
|
|
Bateratze joerak
|
modu
zehatzean aztertzeko Bellmann ek Rhine> Erdialdeko> > Atlasa> (MRhSA) erabili du. Atlas honetan bi belaunaldi inkestatu zen:
|
|
|
Gure arteko hainbatek hizkerak eta dialektoak
|
modu
pasibo batean ikusten baditu ere (pertsona zaharrak, inoiz herritik irten bakoak, guraso eta aitita amonak bertakoak
|
|
|
Fonologian legez morfologian ere alde handia dago bi diagramen artean: Goierrin bai helduek eta baita gazteek ere eusten diete euren herriko ezaugarri morfologikoei
|
modu
finko batean, nahiz ez fonologian erakutsi duten fideltasun ia erabatekoarekin. Hala ere, %84ko fideltasun maila handia da.
|
|
|
Dimako diagramari erreparatzen badiogu eta datuek benetako errealitatea islatzen badute,
|
modu
kezkagarrian hartzeko modukoak direla onartu genuke. Berriz diot era zabal eta sakonago batean ikertu gura dudan gaia dela eta hau abiapuntua baino ez dela.
|
|
|
Lan honen helburua ez da izango fenomeno meteorologikoen zientzia ikuspuntua adieraztea, bai, ostera, hartaz baliatzea taxuzko sail kapenak egin ahal izateko. Hortaz, meteorologia bitarteko
|
moduan
erabiliko dugu eta ez helburu.
|
|
|
...lógico> de> la> Lengua> Vasca> ahaztu gabe, baita Corominasen Hiztegiak ere, Mitxelenak maiz idatzi zuen bezala5 Orain gaude, nire ustez, garai egokienean, euskara eta erromantze sistemen arteko harremanak, lexiko ari dagokionean zehatz eta sakonki aztertzeko, berehalaxe esan bezala batak bestea aberastu egin duela kontutan hartu ezkero eta gogoeta hau abiapuntu
|
modura
hartzen badugu behintzat, eta nik halaxe hartzen dut.
|
|
|
Egin dudan lan batzuk gaztelaniari dagokion garrantzia bilatzen eginik dira, baina arazo honek badu bere alderantzi, hau da, euskarak beste hizkuntzetatik hartu dituen hitzak zein bidetatik, zein denboratan, zein
|
modutan
eta abar, hizkuntzaren bihotzeraino ailegatu diren. Besteak beste:
|
|
|
Salto> ko: > rotariko> egiak> jasotzen du(, salto ta brinko zebiltzan kuarto barrenian...), s.v. brinko6> edo bringo.> ko> ez da hitz mailegua baka rrik, baita esapide edo lokuzio
|
modura
egituratu den segmentua. Horrek esan nahi du euskararen mamiraino sartu dela, hitzen azalean gelditu gabe.
|
|
|
maileguen bitartez, euskarak markagailu morfologikoak adierazi ditu, bere gramatikan ezagutuak ez zirenak. Aspalditik dakigu latinetik hartutako erregek erregina> egin zuela femeninoa, latinean ERREGINA zelako hitza zein erromantze
|
modura
moldatu zuelako, eta hortik euskarak ahal izan du atzizkia: erregina, > (hemen malgukari bezala, birj. > bera ez da ezer euskeraz, ezin da segmentatu, baina eredu bezala badu bere funtzioa; erreginan, ordez, eranskaria dugu, ahal delako, ina> morfema bezala kendu), baita beste batzuk ez hain ezagunak ere:
|
|
|
historia>/ > istorio> (bata nahiz bestea étimo edo erro berdina dute, gaur egun erabat desberdinak izanik). ...ere elizaren eguneroko ardura duen eta zenbaitetan apaizari laguntzen dion emakumea, sakristauaren emaztea batzuetan, eta Iparraldean batez ere moja bezala erabilia) eta bere eratorpenak (serorategi, > ro > ragai, > rorago, > roratu, > rora etxe); > rora> SORORE latinetik dator, eta bukaeran duen, a> hori artikulu edo, a> organikoaren
|
modura
finkaturik dago (eta hiztegietan, a> berarekin azaltzen da), baina baita femeninoaren markagailu morfologikoa bezala ere, hau da erromantzetik hartuta femeninoarekin loturik dago.
|
|
|
Gaur egun egin genukeena hauxe da, alde batetik, conectores pragmáticos? izene ko partikulen historia adierazi, zein
|
modutan
azaldu ziren eta zer funtzio betetzen duten euskaran gainera, bada... eta abar, eta batez ere gaztelaniatik hartuak direnak: según> eta, > eta abar.
|
|
|
Bere idazkiak nahaste guztiz beterik daude,, komeria aldeanan?
|
moduan
. Oso interesgarria da ezagutzea erretratatzen duen euskara erdara nahaste hori:
|
|
|
Baskoiek ez zuten erromatarren aurkako indarrik egin, erromatarrak eta bas koiak elkarren artean aski armonia onean bizi zirelarik, dirudienez. Kontua da, noiz edo noiztik edo haienetako zenbait bihurtu ziren, baskoak?, hau da, euskaldunak
|
modura
, esan nahi dut, historia ikuspegitik: antzinako baskoi batzuk edo denak eus kaldunak ala ez, edo eta, baskoi?
|
|
|
a) Larramendi, b) Azkue, c) Mitxelena, eta d) Mitxelenaz geroztik egin dena. Beraz, Mitxelena bera mugarri garrantzizkoena azaltzen den ezkero, beraren hitz batzuk ekarriko ditut orain abia puntu
|
modura
:
|
|
|
2.> Euskal eta erromantzeen artean izan diren harremanak latinetik datoz, latina erromantze bihurtzen ari zenetik. Betidanik, esan nahi dut, hizkuntzalaritza zientzia zientifiko teoriko
|
modura
moldatzen ari zenean, batez ere Hugo Schuchardten garai tik, euskara latinez beterik dagoela dakigu. Hori nabarmena da lexikoari begira:
|
|
|
Nork agindu digu, esate baterako, euskara berbera eta
|
modu
berberean irakatsi behar dela Lesakako eta Tafallako euskaltegietan. Nork agindu digu euskara berbera eta modu berberean irakatsi behar dela Portugaleteko eta Lekeitioko ikastoletan?
|
|
|
Nork agindu digu, esate baterako, euskara berbera eta modu berberean irakatsi behar dela Lesakako eta Tafallako euskaltegietan? Nork agindu digu euskara berbera eta
|
modu
berberean irakatsi behar dela Portugaleteko eta Lekeitioko ikastoletan. Nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Arrasate barruko Arrasate> Press> aldizkarian eta Euskal Herri osorako sortu zen Euskaldunon> Egunkaria n, eta nork agindu digu euskara berbera erabili behar dela Gasteizko eta Aramaioko udaletxeetako ohar eta iragarkietan?
|
|
|
ikastolan Euskara Batua izan behar dela lan tresna, baina hiru leku horietako bakoitzean, bertako Euskara Batua erabili behar litzatekeelakoan nago. Eta, azken batean, horixe besterik ez da, nire iritziz, euskalkiek Euskara (Batua) hornitze ko eta aberasteko bidea, gutariko askok zeharo beste
|
moduz
ulertzen dutena3.
|
|
|
Hemen ez dago hiri handi bakarrik. Ekonomilariek diotenez, ez du egitura makrozefalikorik, edo denok ulertzeko
|
moduan
esateko, ez du buru> reko> egiturarik. Alderantziz, egitura multipolarrekoa> da, edo denok ulertzeko moduan esateko, buru> koa.> Hauexek dira buruak:
|
|
|
Ekonomilariek diotenez, ez du egitura makrozefalikorik, edo denok ulertzeko moduan esateko, ez du buru> reko> egiturarik. Alderantziz, egitura multipolarrekoa> da, edo denok ulertzeko
|
moduan
esateko, buru> koa.> Hauexek dira buruak: Irun Hondarribia, Oiartzun Errenteria Lezo Pasaia, Donostia, Lasarte Oria Hernani Andoain, Tolosa, Beasain Ordizia, Urretxu Zumarraga Legazpi, Azkoitia Azpeitia, Arrasate Aretxabaleta Oñati, Bergara Eibar Elgoibar.
|
|
|
Eta bi aldaketa nabarmen islatzen ditu honek: batetik, hizkuntzaren ikerketa enpirikoak eta estatistikoak gora egin du; bestetik, teknologia aurrerapenek prozesatzeko ahalmena ekarri dute, masa handiak
|
modu
erosoan ustiatzea ahalbidetuz.
|
|
|
hiztegi berezituak, terminologia, alegia, egunero sortzen eta osatzen ari da, gramatikako erabilera berriak ere ageri dira, ahozkoa eskura izatea komeni da. Erreferentzia corpusak guztiei erantzun behar die, eta guztiok izan behar dugu eskura
|
modu
erosoan eta azkarrean.
|
|
|
mendea bukatu berri da eta EEBS corpus itxi izatera pasako da. Beraz, XXI. mendeko euskal produkzioa eskuratzen hasi beharra dago; baina ez eskuratzen bakarrik, baizik eta aukeratzen, kodetzen, etiketatzen eta
|
modu
erosoan eskaintzen. Gainera, ezin ahantz dezakegu Euskaltzaindiak egunen batean hiztegi arau-emaileari heldu diola, eta hori pentsaezina da atzean erreferentzia corpus modernorik gabe, OEH eta EEBSrekin osatuko dena.
|
|
|
a) Lehenengo kontua: Larramendik Hiztegi> Hirukoitza> idazteko gaztelaniazko Diccionario> de> Autoridades> delakoa aurrean izan zuen eredu
|
modura
. Hori dela eta, lehenengo galdera hauxe da:
|
|
|
Hala ere, salbuespen
|
modura
, gure ikergaiari dagokion berba bat topa dezakegu HH an, gaztelaniazko hiztegian ez datorrena, oker ez bagaude. Berba hori auzolan> dugu.
|
|
|
Kasu horretan jatorrizko iturriaren moldaketa dagoela esango genuke: DAut en alcalde> de> sacas> badator sarrera
|
modura
, baina Larramendik, sarrera horrez gain, Gipuzkoako ere muari begira egokitzapen bat egin bide du. Nahita ala nahigabe? 16
|