|
2009
|
|
|
Egia aitortzera, ez nuen
|
lehen
kolpean proportziorik ikusten edukiaren eta izenburuaren artean: Italian eginiko bidaia da, bai, baina bizitza al du hizpide?
|
|
|
Uriberen liburuak oroimen kolektiboaren eta pertsonalaren ekarpenez zabaldu nahi luke hertsitasun hori, «geureak esatea» xedetzat hartuz. Ez da harrigarri liburuko
|
lehen
eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere etxera sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren.
|
|
|
Gasteizko gotzainak Boisera bidalita, aita Bernardo Arregui euskal apaizak eginiko
|
lehen
hileta elizkizunaren notazioa 1915eko maiatzaren 29koa da.
|
|
|
Hardestyk proiektua zuzentzea erabaki eta bi urtera burutu zen
|
lehen
fasea, oroitarririk gabeko ia 70 euskaldun haiei porlanean metalezko plaka bat ezarri zitzaielarik. Euskal dohaintza emaile anonimo batek ordaindu zituen hilobia segurtasunez kokaturiko zendutakoen plakak.
|
|
|
bezeroentzat etxerako gutunak idatzi, medikuarenean nahiz dentistarenean interpretazio lanak egin, banku eragiketekin eta gainerako finantziazio xehetasunekin laguntza eman eta, bestalde, larrialdirik gertatuz gero, etorkinaren nagusiarengana edo ostatu emailearengana jotzen zen. Boiseko ostatari famatuak ziren Mateo Arreguik eta bere
|
lehen
emazteak, geroago bere bigarren emazte Maria Dominga Goicoecheak ere?, garai desberdinetan, lauostatu eduki edo gobernatu zituzten. 1912an Modern Rooming House ostatuaren jabe ziren, eta urte hartan 238 euskaldunek aldi baterako edo iraunkorki ezarri zuten euren bizilekua han.
|
|
|
Udazkeneko
|
lehen
suaren keari muxu ematera.
|
|
|
Zinemaren dekadentzia barik, zinemaren luzapena eta disoluzioa gertatu bide da, beste bitarteko eta euskarri batzuetan.
|
Lehenik
eta behin, patrikako telefonoen bidezko filmaketa amateurrek ekarri duten hipernarzisismoa genuke adibide: «filmatzen dut, beraz banaiz» printzipioaren orpotik, eguneroko bizitzako gertaera ñimiño eta arruntenak berniz ustez epiko batekin igurzten ditugu etengabe; denon baitan den grina sasi artistikoak ingurunearekiko gure pertzeptzio estetizista azpimarratu besterik ez du egiten.
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren
|
lehen
spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du azken urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Inor gutxik esango luke, besterik gabe, bi horiek bateragarriak direla. Bi biak letren mundukoak badira ere,
|
lehenak
, literaturak, letra gozoen izena eta aipua dakartza; bigarrenak, ostera, aginduen letra astunak biltzen omen ditu aspalditik, askoren atsekaberako.
|
|
|
Izan ere, lehen
|
lehenik
legearen literatura legoke, hau da, legeak eskaintzen duen hori noraino izan dakigukeen literatura.
|
|
|
Dura lex, sed lex. Hasian hasi, brokardo horrek ematen digu aukera literaturaren legeari buruz jarduteko, literaturak bere legeak baititu; beharbada, beharrena, legerik eza, horixe baita gizakiari eska dakiokeen
|
lehen
baldintza literatura egiteko.
|
|
|
Gai zabala izango litzateke hori;
|
lehen
so edo hurbilketa batean agortzeko modukoa. Jakin mina, hala ere, bestetik letorke, hain justu ere, jakiteko zer dagoen euskarazko literaturan gai horren inguruan.
|
|
|
Panamint gailurretik distantzia gutxira, Petek itxura oneko tontor bat ikusi zuen, eta begirada bat ematera gelditzea erabaki zuen. Jo zuen
|
lehen
harkaitz puskak urre gordina zeukan! Lagin batzuk hartu eta Shortyrengana jo zuen lasterka.
|
|
|
Emigrant Springs era etorritako
|
lehen
automobilaz mintzo zaigu Pete.
|
|
|
Kronologiari begiratuta, 1860an jaiotako Domingo Etcharren baigorriarra da Heriotza Ibarreko meatzeekin lotuta aipatzen den
|
lehen
urre bilatzaile, eta aurkitzaile, euskalduna.
|
|
|
Ezkutuan zuen besoa eta beisboleko eskularrua, pilotarekin. Nik,
|
lehen
begiratuan, ez nizkion ikusi. Eta besoa ez ikuste horrek nire irudimenean hainbat sentimendu sortu zituen.
|
|
|
Gainera, galdera bati erantzun aurretik, pausatu eta laxatzen zen, eta inguruko guztiak haren hitzen irrikan geratzen ziren, nahiz eta egia zera izan, bera zoratu beharrean ibiltzen zela erantzuna itzuli nahian. Espainiara joan ginenean ingelesari eutsi genion gure arteko hizkuntza pribatu gisa, eta harekiko atxikimendua?
|
lehen
berezkotzat hartzen genuena, areagotu egin zen.
|
|
|
Edonongoa izanda ere, Kataluniara heldutako etorkin batek
|
lehen
bi urteak emango ditu igarkizun hau ehunka solasaldi gaitzetan asmatu nahian. Elebitasunak ez du zertan erosoa izanik, baina argigarri izan daiteke.
|
|
|
Gizon hau bere izenaren idazkera apalki eta ia barkamena eskatuz zuzentzen ahalegintzen da Frantziara entomologoen biltzar batera heldu ondoren. Cechoripsky haren izena idaztean
|
lehen
letraren gaineko alderantzizko azentu zirkunflexua jan dute. Zirkunflexua ipini ala ez ipini, frantziar idazkarisa gazteak ez du asmatuko haren izena ongi ahoskatzen, baina entomologoak liluratu egiten du zeinuaren edertasuna azalduz. Erromako Inperio Santua, tximeletak eta Jan Hus en erreforma ortografikoa aipatuz, besteak beste?, eta topaketa laburraren hondarrean irribarre xamur bat agertuko da neskaren aurpegian gizonaren bihotza harrotasun malenkoniatsuz gainezka jarriz.
|
|
|
Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari.
|
Lehenik
dendariak, gero taxi gidariak, ondoren adiskideek eta, azkenean, emazteak ere, inork ez dio kasurik egiten, ezta entzuten ere. Hizkuntzatik eten eginik, haren nortasuna aienatzen, desagertzen da.
|
|
|
Ingelesari dagokionez, bete betean uste genuen gure hizkuntza pribatua haurrenetako bat izatera ere helduko zela. Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere
|
lehen
hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak lehen seme alaba guztien patua pairatu zuen.
|
|
|
Hizkuntza bat hizketan hasi aurretik ere ikasten dela sinisturik (bestela nola ikasten ote du ume txinatar batek bere lehen hitzak txineraz esaten?), asko hitz egiten genuen. Juliak
|
lehen
seme alaba guztien patua pairatu zuen. Guraso hasiberriak zituen.
|
|
|
defendatzen badu ere, Atxagak esan zidan behin hizkuntza bigarren mailakoa zela beti.
|
Lehenik
zerbait adierazteko, komunikatzeko premia zegoela, eta hori indartsua baldin bazen, modua eta bidea jarraian etorriko zirela. Hala ere, idazten dituen gauza guztietan, baita itzuli dizkioten guztietan ere, agerian dago euskara dela haren ama hizkuntza.
|
|
|
Orain arte ongi atera da. Juliak so egiten dit eta ingelesez mintzo da, amari begira eta katalanez hitz egiten du, eta ezagutzen ez duen ume batekin topo egiten duenean jolastokian
|
lehen
hitzak gaztelaniaz esaten ditu, badaezpada ere. Ritak hirurak ulertzen ditu, baina hitzak eta hotsak nahasten ditu mintzatzean.
|
|
|
|
Lehenik
ingelesa zegoen. Sumptak eta biok ingelesez ezagutu genuen elkar Ingalaterran eta Londresen bizi izan ginen elkarrekin Espainiara etorri arte.
|
|
|
|
Lehenik
eta behin eskerrak eman behar dizkiet antolatzaileei, Alberto Lopez Basagureni bereziki, egin didaten ondragatik. Itzuliko ahal dut gaur nigandik espero duten hondarrik.
|
|
|
Bi zerrenda egin genituen bion artean. Nik orain zerrenda bakarra egin dut gehien errepikatzen ziren gauzekin eta aukeratu dudan
|
lehen
gauza penizilina izan da.
|
|
|
Ameriketan, etorkinaren ametsa egia bihurtu nahian ibili zen Esteban arrakastaren maldan gora,
|
lehenik
artzain gisa, gero meatzari, merkatari eta hotel jabe Nevadako Ba ttle Mountain en, abeltzain eta meatzarien herrian. Familiako kondairak zioenez, artzain euskaldun bat ezagutu omen zuen Nevadan, Markinako bere jaioterriko argazkiak zituena.
|
|
|
Ez dugu uste hori denik kasua. Hain zuzen, liburuan pixka bat aurrerago eginez, Laxaltek azalduko digu nola aitari, Dominiqueri, Nevadako Sierran igaro zituen
|
lehen
egunak zinez gogorrak egin zitzaizkion, hango orografiak, arras idorra berau. Euskal Herrikoarekin batere zerikusirik ez zuelako; nola, agertokiaren zailtasunak zirela medio, artzainik trebatuenak ere ezgai ikusten zuen bere burua.
|
|
|
Kostata, baina azkenean Laxaltek lortzen du New Yorkera
|
lehenik
eta Euskal Herrira ondoren eramango dituen hegazkinean sartzea Dominique. Hasiera batean, idazleari zaila egiten zaio aitaren bidaiarekiko erresistentzia ulertzea.
|
|
|
Dominiquek ez du uste ezer berezirik egin duenik.
|
Lehen
aldia izango da Puerto Ricoko gizona topatzen duena, baina horrek ez du hura bere begietara arrotz bihurtzen. Aitzitik, gauza asko dituzte komunean bi gizonek, jatorri ezberdinekoak izan arren.
|
|
|
Euskal Herrikoarekin batere zerikusirik ez zuelako; nola, agertokiaren zailtasunak zirela medio, artzainik trebatuenak ere ezgai ikusten zuen bere burua. Nevadako mendietan pasatako
|
lehen
egunetan, esaten du Dominiquek, negar egin zuen.
|
|
|
|
Lehenik
eta behin, beraiek beste arazo asko dituztelako eta, bestalde, zure arazoak zureak direnez zuk konpondu behar dituzula pentsatzen dutelako.
|
|
2010
|
|
|
Bestalde, beste kontu bat iruditu zait azpimarragarri, liburuak kazetaritzaz egiten duen hausnarketa. Liburua atzekoz aurrera irakurri dut nik, hau da, azken testua
|
lehena
, akaso interes pertsonalengatik. Eta azken testuan, «Madrilgo kazetaria» izenekoan, hitz egiten bada kazetari batek momentu erabakigarrietan hartu behar dituen erabakiez, bereziki harrigarria egin zait testua, «Jesus Ulaiarren garaia».
|
|
|
Ipuin luze hau ondo kontatuta dago eta hori, gauzak ondo kontatzea, nik, irakurle moduan, asko eskertzen dudan puntu bat da.
|
Lehen
parteak, 80 orri inguru gutxi gorabehera, eszenatoki kostunbrista bat osatzen du: Kantoieta herria, haren alboko herriak, bere kaleekin, elizarekin, dendarekin, pertsonekin,?
|
|
|
Ohar txiki bat egin nahiko nioke, modurik adiskidetsuenean, Jacintori. Ados nago Aulki jokoaz esaten dituzunekin, bereziki, Alberdiren
|
lehen
eleberri honek egin digun inpresio onarekin. Baina «eszenatoki konstunbrista» ikusi dudanean, eta barkatu, apur bat asaldatu naiz eleberriak ez baitu ez xedez, ez kontamoldez, kostunbristatzat har dezakegun ezer.
|
|
|
Gaiaz beste egitera gonbidatu nahi zaituztet nik orain; nik Uxue Alberdiren Aulki jokoa hartuko dut ahotan. Idazle gazte baten
|
lehen
eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan. Hiru emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, sentiberatasunez begiratzen duten begi batzuek kontatzen dute.
|
|
|
Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan. Hiru emakume edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez.
|
Lehena
, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, sentiberatasunez begiratzen duten begi batzuek kontatzen dute.
|
|
|
Aintzat hartzen ditut oharrak, eta, bai, bistakoa da Alberdik eleberrian aipagai duen gerra sukaldekoa dela eta ez beste lubakietakoa. Nolanahi ere izenburuak adierazten du ongien bere
|
lehen
xedea, aulki jokoa: bizitzaren legea onartzeko erresistentziaz dihardu eta gainerakoak bigarren planoan daude.
|
|
|
Izatez, liburuaren tituluak dioskunez, Egunkaria eta Berria kazetetan Alberto Barandiaranek plazaratutako bost kronikaren «berridazketa» da, osotua eta birpentsatua. Bost kasu, beraz,
|
lehen
argitarapenean hainbat hutsunez eta ganoraz erantzun gabeko galderez agertu zirenak. «Liburu hau galdera horien erantzuna berriz ere bilatzeko ahalegin obsesiboaren emaitza da».
|
|
|
Bai baitu Iratxe Esnaolaren estreinakoak norabide bereko hausnarrik. «Kotizazioa da gakoa, zenbat balio dudan, non nagoen kokatuta», dio
|
lehenak
; aldiz bigarrenak: «denak erakarmen gaitasunarekin zuen zerikusia.
|
|
|
Eztabaida itxi baino lehen, iaz argitaratutako liburuen artean bat aipatu nahi nuen, harribitxia, ia pasa egin baitzait irakurtzea ere. Aipamen soilean besterik ez bada, hona ekarri nahi dut Ez obeditu inori, Mikel Perurenak argitaratu duen
|
lehen
eleberria. Hasteko, istorioa bera da bizigarri, hiru pertsonaia biltzen dituen mataza:
|
|
|
Hala, badira nobelak gauzak kontatu egiten dituztenak, eta beste nobela batzuek, ordea, gauzak erakutsi, azaldu egiten dituzte. Guri dagokigun kasuan, egia da Yurre Ugarteren
|
lehen
lan honek iradoki egiten duela (lanbro bat, eldarnio bat), baina kontakizun handi horren baitan istorio txiki bailara kontatzeko grina erakusten du liburuak, gertuko zaizkigunak, familia girokoak asko, intimoak, izeba harekin kafea eta galletak hartzen genituenekoak bezala. Esan behar dut, hala ere, eta izeba hark bezala, liburuak ez duela zirrara berezirik eragin nigan, epel xamar utzi nau irakurketak.
|
|
|
Gaua sartua ja.
|
Lehen
etxeen lastozko teilatuak. Zubiaren arkua.
|
|
|
1833 urteetan bururatu zen Ando Hiroshigek egin tôkaidôaren
|
lehen
edizioa, «Hoeido edizio» bezala ezagutua. Bidaiako 53 pausu lekuen estanpei bi gehitu zizkien.
|
|
|
Bidaiako 53 pausu lekuen estanpei bi gehitu zizkien.
|
Lehena
: Edo ko erdian zen Nihon Bashi n («Japoniako zubian»), abiatzen baitzen bidea.
|
|
|
Kolore berebizikoa du haustura dramatiko bikoitz horrek. Imajina ezazu
|
lehena
, rompió: andregaia amorru bizian liburua apurtzen, edo, gurago baduzu, osorik irakurri ondoren orrialdeak erauzi eta esku ahurretan zeharo zimurtzen mekanikoki, begirada nonbaiten galduta.
|
|
|
Gero Buruxkaken bigarren edizio bat plazaratu zuen 1941ean, baina zentsuratuta. Badirudi
|
lehen
agerpenetik isiltasunezko hogeita hamar urte igaro eta gero ere ez zirela lortu Aldudeko medikuaren liburu madarikatuarentzako baldintza faboragarriak. Bigarren argitalpenaren aitzinsolasean Piarres Lafittek dioskunez, «bi kapitulu dohakabeez arindurik eta hitz dorpexko bakar batez, zen bezala bezala agertzen dugu».
|
|
|
Etxepareren
|
lehen
liburu hori bilduma bat da, luzera desberdineko hogeita sei saioz osotua. Horietariko hogeita bat lehenagotik artikulu gisa argitaratuta zeuden Eskualduna eta Eskualdun ona astekarietan, bitartean, eta gainerako bostak, tartean «Ameriketako orhoitzapenak», «Nor eskola emaile.
|
|
|
Halandaze, 1980 urtera arte itxaron behar izan da zentsurarik gabeko Buruxkak berriro argitaratzeko, hau da,
|
lehen
porrotetik hirurogeita hamar urte geroago. Baina, 1910ean goizegi ibili bazen, 1980an beranduegi izan zen Etxeparerentzat, izan ere, ordurako zimelduta zegoen Buruxkak liburuak idatzi zenean zekarren berritasuna.
|
|
|
The Dubliners. Zenbait astetan haien Seven drunken nights kantu kilikagarria (kantariaren ahots grabeak noights ahoskatuta, noski)
|
lehen
tokian izan zen. Ronnie Drew zen taldearen fundatzaile nagusia.
|
|
|
Literaturaren
|
lehen
oroitzapena, bestalde, hainbati gertatu bezala, Jonathan Swiften Gulliverren Bidaiak liburuari lotua da, genero bateko erreferente. Baina irlandar presbiteroak poesia, satira politikoak eta bestelako lanak ere idatzi zituen.
|
|
|
Baina irlandar presbiteroak poesia, satira politikoak eta bestelako lanak ere idatzi zituen. Segur aski, uharteko ingelesezko literaturan
|
lehen
idazle handia da. Nola ez aipa haren A Modest Proposal for Preventing the Children of Poor People in Ireland Being a Burden to their Parents or Country, and for Making Them Beneficial to the Public (Proposamen apala Irlandako txiroen haurrak ez daitezen karga izan beren gurasoentzat edota herriarentzat, eta bai, ordea, probetxugarri jendearentzat) kupidagabeko satira ezinago berezi?
|
|
|
Caitlín Mauderen poema baten
|
lehen
ahapaldia
|
|
|
Hendaiatik 19an abiaturik,
|
lehenik
Parisera eta, Londresen barna, 21ean iritsi ziren Dublinera. Bidean bat egin zuten Kongresura zihoazen hainbat euskaldunekin (Carmelo Leizaola eta Maria Jesús Eskubi senar emazteak, honen ama Pepita Ellakuria, Bidaurrazagatarrak, Barrueta notarioaren alabak?).
|
|
|
–hematie deritze orain,
|
lehen
globulo gorri?
|
|
|
Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin behar nuela jende horien alde. Banekien ni nintzela Saudi Arabia modernoaz idazten zuen
|
lehen
emakumea, baina ez nuen uste nire liburuak halako sentsazioa eragingo zuenik».
|
|
|
Transzendentzia eta kristautasunaren deskubrimen duaren ondorioz egin zuen Artzek goitizen aldaketa hori, eta Hartzut ezizenez sinatutako
|
lehen
lana 1987ko Ortzia lorez, lurra izarrez izan zen.
|
|
|
«Gazte eta berde nintzela,
|
lehen
poema bilduma argitaratzeko orduan (Larrosak, noizean behin, 1990), irakaskuntzan ari nintzen, kargu akademiko eta guzti; ez nituen poemak, ustez neuretik eman nezakeen onena, beste bizimodu erreal horretaz, kutsatu?
|
|
|
Bera, berriz, eskapoka, 1969an iritsi zen Parisera, eta berehala uniber tsitaterako bidea hartu zuen. Elkar ezagutu genuen
|
lehen
egunetik lotura egin genuen. Marxismoa eta nazional arazoa Euskal Herrian izeneko liburua idatzi genuen.
|
|
|
Andréyeven liburuaz mintzatzen baino gehiago, nahita edo nahi gabe, norbere buru, herren eta frustrazioak azaleratzen ari direla otu zaio iheslariari. Halako solasaldi batean dagoen
|
lehen
aldia izanagatik, eta egon ere, halabeharrezko istripu batek ekarri duelako?, literatura gutxi atzematen du han berak, eta norbere buruaz hitz egiteko gogoa sobera: terapia talde baten antza du, Alcohólicos Anónimos edo halakoren batena; alkohol menpekotasunaren ordez literatur toxikomania anitza pairatzea, horra AA taldeekiko ezberdintasuna.
|
|
|
Bururatu zaion
|
lehen
izena zirrimarratu eta eskaileretan gora abiatu da. Kalean inor ez.
|
|
|
Erreta dauden zereal ale txiki horiek, milaka urteko laborantzaren hondarrak. Burdinazko
|
lehen
tresnak. Eta nola ez, Praileaitz berriz ere; Debako haitzuloko biztanle misteriotsu hori, harrizko lepoko beltz horiekin.
|
|
|
4) Azaroaren 21ean, El Correo egunkariaren
|
lehen
orriko titularra: «Grafólogos apuntan a Eliseo Gil como el autor de las falsificaciones».
|
|
|
Juan Martin Elexpuruk berak esan didanez, urtebete baino
|
lehen
albiste berriak izango ditugu gai honi buruz, eta orduan garbi geratuko omen da Iruña Veleian aurkitutakoen benetakotasuna. Beraz, itxaron dezagun apur bat, eta hitz egin beza denborak egiazki.
|
|
|
Maddirengandik. Zure gelatik irteten harrapatu ninduen aspaldi handiko gaua gogoan, gurasoei baino
|
lehen
hari kontatzea ebatzi nuen. Asmatu nuen:
|
|
|
Beste inor baino gehiago maite zintuen. Haren gizontxoa zinen, haren seme
|
lehena
eta bakarra, eta ama batek baizik ezin defenda dezakeen gisan defendatu zintuen. Sekulakoak erran zizkidan.
|
|
|
Bere kalkuluen arabera, zortzi bat liburuki ditu, fikziozko gertakari batzuen gainean egituratuta, bere bizialdia kontatzeko.
|
Lehen
liburukietan haurtzaroa eta seminarioko gorabeherak kontatu zituen. Bere aro heroikoari? 60tik 70era bitarteko hamarkadari?
|
|
|
«Horrelako lan bati nion ekin jubilatu gabe. Nik gordinean eginak nituen
|
lehen
bi liburuak. Zirriborroa egina nuen eta hori orraztuz hasi nuen nire lana», ezan zigun.
|
|
|
Eleberria agertu ondoren hitzaldi piloa eman zuen Jon Maiak gaiaren inguruko bere bizipenak kontatzeko. «Laurogei bat hitzaldi emango nituen
|
lehen
urtean. Oraindik jarraitzen dut hitzaldiak ematen, liburua saldu egiten baita.
|
|
|
Horren seinale dira, adibidez, Literatura Unibertsala bildumak gehienbat izandako emaitza onak.
|
Lehen
100 zenbakietatik askok agortu baitzuten tirada. Handik aurrerakoetan, tirada agortu duenik ez dago, baina bada salmenta marka ona lortu duenik ere:
|
|
|
Arabiar eta berberoek ehun bat «oin beltz» hil zuten, eta gero armadak europarren laguntzarekin hamar bat mila indigena masakratu. Hori izan zen 1954ko azaro
|
lehenean
kasik zortzi urteko gerla piztuko zuen txinparta. Bitartean, 1947an, Parisko gobernuak Aljeriaren barneko autonomia bat arautu zuen eta parlamentuan bozkarazi, baina ez zen egiazki bete, oin beltz «eliteek» ez baitzuten nahi.
|
|
|
Gainera nire bizitzako pasarte bitxi hori pastoral batean biziarazi dut, Xiberoko jauna trajerian, Joana
|
lehena
() Nafarroako erreginaren ahotik. Collège de Navarre kolegio unibertsitario famatua Parisen eraikiarazi ondoren? École Polytechnique delakoaren erroan?
|
|
|
Nire lagunek gehienetan armada begietan hartu zuten. Nik, ordea, Estatuaren aurkako sentimendu gogorra bildu nuen, kasik anarkikoa, baita buruzagi politikoen aurkakoa, haiek Aljeriara bidali gintuztelakoz, eta horretan
|
lehena
izan zen Guy Mollet lehen ministroa, SFIO alderdi sozialistako idazkari nagusia: bakea hitzemanez deputatuen hauteskundeak irabazirik, gobernuburu sartu zen 1956ko urte hastean, eta laster bere hitza janez, soldaduzka berriki bukatua zuten gazteak Aljeriara bidali zituen, eta bistan dena soldaduzkara deituak zirenak ere bai.
|
|
|
Egun zakua hustu dut Touggourteko dorretik. Eta urte haietako andregaiarekin bizi naiz ene sorterrian, Zuberoako Ürrüstoi Larrabilen, Aizagerria etxean, Pettarreko
|
lehen
muinoaren maldan, Zuberoa eta Nafarroa Behereko bortuaren bistan, eta hemendik gora urrats guti eginez Gaztelütxaga kaskoraino, Pirinio mendikatea erdiraino goza dezakegu, Touggourteko dorretik amesten nuen bezala.
|
|
|
Kabiliako parean, Djurdjura mendikateko gailur elurtsuak miretsi nituen urdinean igeri, Kilimandjaro luze bat bezala, uharte gora eta zuri baten antzo, inguru guzian kolorez bat egiten baitzuten zeruak eta lurrak.
|
Lehen
egunean Constantine/ Kazentinaraino heldu ginen emeki; bigarrenean Aures mendi beltzen ertzetik, Al Kantarako zintzur gorrien behera Saharako desertu mitikoan sartu, eta bigarren gaua Touggourten pasatu nuen. Saharan ez omen du euririk egiten, haatik urtean behin edo berritan egiten du, eta gau horretan egin zuen.
|
|
|
Maiatz ondarrera
|
lehen
udak Ouarglan harrapatu ninduen suzko haize astun batean, arnasa ezin hartuz: uste nuen egun gutiz leher egin behar nuela.
|
|
|
hogeita zazpi hilabete Frantziako lur armadaren zerbitzuko. Baionako Maiatz elkarteak argitaratu zidan 1986an, Itsasoak iraultzan izeneko poema liburuxkan, nire sorta horretako
|
lehen
olerkia.
|
|
|
Aljeriako opor aspergarri haiek ez dizkizuet xeheki kontatuko, nahiko hutsak eta lauak izan baitziren gainera; haatik hemen aipaturiko sonetoak argibideak hartze ditu, eta
|
lehenik
bere garaian eta tokian kokatu behar dizuet. Aljeriako gerla betean zen, lau urte hartan hasia, eta ez genekien beste lauez iraunen zuela, ez eta zenbat denboraz han soldadu egon genuen.
|
|
|
Denak hilak. Bakarra nüzü..
|
Leheneko
errana baitüzüe: «Onak joaiten dira, tzarrak baratzen».. Hobe da tzarra izatea!
|
|
|
Gero, bertan laga nuen hilabetean, eta ondoren berriz heldu nion, zuzenketak egiteko, fintzeko, eskulturagileak ohi duen moduan. Liburu horretako
|
lehen
kapitulua zortzi aldiz zuzendu nuen. Beste atal batzuk, hiruzpalau aldiz.
|
|
|
Maitasunean bezala da:
|
lehen
harremana txokea da; gero, ez. Elkar ukitzea, begiratzea, laztantzea dator.
|
|
|
Gazteleraz kaleratu zuen azken liburuan (Aurpegiak, amodioak, madarikazioak) Xukri idazle marokoarrak erakusten digu, ederki asko gainera, zer den marjinatua eta zapaldua izatea. Duela berrogei bat urte, bere
|
lehen
liburua kaleratu zenean, artean idazleak hogeita hamazazpi urte zeuzkala, heriotza zigorra ezarri zion aiatola Jomeiniren erregimenak eta segidan bere liburuak debekatu egin zituzten Egipton hango agintari espiritualen, ulema deiturikoen?
|
|
|
Bere
|
lehen
liburuan, Al jubz al hafi (Le pain nu, El pan desnudo) haur eta gazte denbora ezin miserableagoa deskribatzen digu, eskale eta lapurtzen ibili beharreko garaiak, sexu kontuetan edozein proposamen onartu beharrekoak, etxean bertan aita mozkor legionario ohiak emandako astindu bortitzak, etxetik ihes egin eta ailegatu berriko Tangerren emandako bizimodu pikaresko tristea («Tangerren denetik egit... Etxean jateko zegoenean, euliz jositako jakiak izango ziren, horregatik inoiz ezin izan zuen kuz kuza, lurralde horretako plater nazionala jasan.
|
|
|
Eta oso latza baldin bada marjinatua izatea askoz larriagoa da, oraindik, zapaldu miserablea izatea mundu arabiar eta musulmanaren baitan. Bigarren liburuan, Zaman Al Akhtaâ aw Al Shouttar (Le Temps des erreurs ou la Sagesse de la rue, Tiempo de errores) azaltzen digu bera izandako gaizkile analfabetoa nola bilakatuko den pixkanaka idazle, eta baita idazle ospetsu ere (bere
|
lehen
liburua Paul Bowles ek itzuli zion ingelesera eta Tahar Ben Jelloun ek frantsesera, eta gaztelaniazko bertsioaren hitzaurrea Juan Goytisolorena da). Aurrena maisu, ordea, eta, aldi berean, irakurle amorratua.
|
|
|
Omenaldi bat egin zioten eta hitz egin behar zuen egun hartan Bernardo Atxagak egiten zion aurkezpena. Sartu baino
|
lehen
Toledoko kale estuetan barrena ibili ginen, Xukrik taberna honetan eta hartan geldialditxoak egin nahi zituen moskatel kopatxo batzuk dastatzearren, ordurako ez bide zegoen alkoholismotik oso urruti. Bere liburuetan ikusten da betidanik edan duela asko, alkohol asko eta denetik, droga asko eta denetik, sexu asko eta denetik, batik bat prostitutak:
|
|
|
Aurkitutako
|
lehen
soilgunea ezin ederragoa iruditu zitzaidan egun hartan, eta kreman bilduta, itsas ertzean zegoen neska mutil talde batengana bidali nuen Ibon.
|
|
|
Atsoek hondartzako trasteak zaintzeko eskatzen dizuten adina da nirea. Hantxe zetorren
|
lehena
:
|
|
|
Umeari kosta egin zitzaion
|
lehen
hitzak ahoskatzea, ez zen besterik izan. Aita esan zuenerako, hura ez zen gurekin bizi.
|
|
|
Ibonengan pentsatu nuen
|
lehen
aldian jendea hondartzatik alde egiten hasia zen. Partida ordea ez zen amaitzen eta bozgorailuetatik ez zen bere berririk ailegatzen.
|
|
|
|
Lehen
aldia nuen halako zulo batean eta abandonatzen ez ninduen arintasun sentimendua sumatzen nuen.
|
|
|
Nik oso maite dut ibilaldiaren zati hau, sikomoro handi handi baten azpira eramaten baitu, eta zuhaitz horren itzalak eragin lasaigarri bitxi bat izaten du. Zuhaitz handi honen
|
lehen
urkilan, goi goian, neure burua baino 15 oin gorago agian, ezohiko hosto sorta oparo batek begia jo zidan aurreneko aldiz. Gertuagotik begiratuz, pikondo txiki baina indartsu batek zuhaitz handiagoaren adar zabalen artean nolabait ere sustraiak egin zituela ikusi nuen.
|
|
|
Joan den mendeko
|
lehen
hamarraldian, WB Yeats antzerkigile eta poeta beste zenbait lagunekin elkarlanean aritu zen eratzen ari zen irlandar nazioaren tzat istorio berriak osatzen. Irish Literary Revival («Irlandar Literatura Pizkundea») aldizkariak buru belarri ziharduen mugimendu nazionalista berri optimistaren xedeak paperean eta antzerkian aurkezten.
|
|
|
Baina hizkuntza hezkuntzako politika kaskar batek, eginbehar formalaren eta filistinismo estetikoaren konbinazio suntsigarri batek? ez zuen tradizio hori sendotzeko ezertxo ere egin independentziaren ondorengo
|
lehen
hamarkada erabakigarrietan.
|
|
|
Baina itzul gaitezen berriz ere Abbey Antzokiko Sean O. Casey rengana. Haren
|
lehen
antzerki lanek. Yeatsen eskariz eginak, ikuspegi antiheroiko batetik aurkezten zituzten gure independentzia gerrako eta ondorengo gerra zibileko gertaerak, une hartan gertatu berriak zirenak, eta eztabaida larriak eragin zituzten.
|
|
|
Biloba? Portu arrotz hartan eduki nuen
|
lehen
amodioa?
|
|
|
Geroztik, irakurri ditut kasu harrigarriak,
|
lehen
aldiz hiri bat bisitatu eta lekuak non zeuden bazekitenen istorioak, edo «kale honen bueltan dago antzokia, eta harantzago jatetxe bat» esan eta asmatzen zutenenak. Nirea ez zen hainbestera iritsi; edo bai.
|
|
|
Déjà vu deitzen den hori.
|
Lehen
aldia nuen Buenos Airesen, baina barruan zerbaitek «ni hemen egona naiz» xuxurlatzen zidan etengabe.
|
|
|
|
Lehen
egunean liburu bat eman ziguten, bakarra biontzat. Harro eraman genuen geurera lehen liburu hura eta izebak sukaldean gainbegiratu bat eman zion, isilean.
|
|
|
Lehen egunean liburu bat eman ziguten, bakarra biontzat. Harro eraman genuen geurera
|
lehen
liburu hura eta izebak sukaldean gainbegiratu bat eman zion, isilean. Bazkalaurrea zen eta gurasoak ez ziren oraindik lanetik itzuli.
|