|
2009
|
|
|
Hiru bider hitz egin ere: lehenengoan, urtezahar ona opatzeko hots egin zidan; bigarrenean, bere telefono zelularra konpondu ziotela esateko; eta hirugarrena, ondo konpondu ote zioten
|
jakiteko
neuk egindako deia. Eta egia esan, ondo aurkitu nuen, alai samar, hurrengo urte honetan lan asko egin behar genuela esanez.
|
|
|
Gero, eguerdian eta arratsaldean dozena erdi bat aldiz hitz egin genuen; eta, azkenean, arratseko zortzi eta erdiak pasatxo zirela, Antonio hil da!, esan zidan.
|
Badakigu
horrelakoak etorri egiten direla, baina hankaz gora bota ninduen, ez nekien zer esan eta zer egin. Bakar bakarrik, Andres Urrutia euskaltzainburuari, KM ko Landatxe jaunari, Joakin Berasategi, Felix Maraña eta Antonioren beste lagun minei hots egiten besterik ez nuen asmatu, nire samina norbaitekin banatu beharrez.
|
|
|
Gero, eguerdian eta arratsaldean dozena erdi bat aldiz hitz egin genuen; eta, azkenean, arratseko zortzi eta erdiak pasatxo zirela, Antonio hil da!, esan zidan. Badakigu horrelakoak etorri egiten direla, baina hankaz gora bota ninduen, ez
|
nekien
zer esan eta zer egin. Bakar bakarrik, Andres Urrutia euskaltzainburuari, KM ko Landatxe jaunari, Joakin Berasategi, Felix Maraña eta Antonioren beste lagun minei hots egiten besterik ez nuen asmatu, nire samina norbaitekin banatu beharrez.
|
|
|
Ez berehala, baina bietan baietz agindu zigun, baina bera ez sartzeko digitalizazio kontu eta holakoetan, bestela ere gaindituta zebilela eta. Izan ere, Antoniok
|
bazekien
ez zegoela ondo (egunez erdi lotan eta gauez erdi esna, berak esan ohi zuen bezala), eta presa zeukan bere lanak argitaratzeko, behar bada bere azkena geroz eta hurbilago ikusten zuelako.
|
|
|
Bitartean, ezin dut etsi berriro Antonio Zavalaren telefono deirik hartu gabe,
|
badakidan arren
abenduaren 30ean hitz egin nuela azkenengo aldiz. Sinismen handiko gizona zen, eta sinismen horretan eutsi dionak jakingo ahal du nola saritu haren leialtasuna.
|
|
|
Bitartean, ezin dut etsi berriro Antonio Zavalaren telefono deirik hartu gabe, badakidan arren abenduaren 30ean hitz egin nuela azkenengo aldiz. Sinismen handiko gizona zen, eta sinismen horretan eutsi dionak
|
jakingo
ahal du nola saritu haren leialtasuna.
|
|
|
Euskal kulturaren eragileek ere gero eta ozenago aldarrikatu lukete ikusmolde hori. Urte luzetan herri literaturaren esparruan ibilia, Zavalak
|
badaki
norabide ziurrak ematen. Horiek dira herri literaturaren ale garandu eta garatuak, euskararen ur garbian edan dituenak hau da, herri literaturaren ur jario agorrezinean.
|
|
|
Orobat, Auspoaren azken aleak. Haren miresle eta jarraitzaile izan garenok
|
badakigu
Antonio Zavalaren ale garatu horiek ederki frogatzen dutela, beste behin ere, ikerketa, jakituria eta gozamena, bereiz baino barru barrutik bildurik eta estekaturik daudela.
|
|
|
Bestela ezin eta eskutitzen bidez leenengo. Bertso kontuan zerbait
|
zekianik
nunerebait bazala jakindakoan, berari bereala eskutitza idatzi. Eiztaria horrela ibiltzen da, eskopeta eskuetan duala, eiza noiz ikusiko, tiroa tiratzeko.
|
|
|
Bestela ezin eta eskutitzen bidez leenengo. Bertso kontuan zerbait zekianik nunerebait bazala
|
jakindakoan
, berari bereala eskutitza idatzi. Eiztaria horrela ibiltzen da, eskopeta eskuetan duala, eiza noiz ikusiko, tiroa tiratzeko.
|
|
|
Ni, egun batez, ez
|
dakit
zein aizek bultzata, edo zein izarrek argi eginda, etxetik atera nintzan, begiak zabal eta belarriak erne, eta nere gogoko pitxiak eskuratzen asi nintzan, naiz eta jasotzen nituenak zenbaitentzat utsaren urrengoak izan.
|
|
|
Beste hizkuntza guztietan bezala, euskaraz ere errusierazko edo ukrainerazko hitzak nola idatzi
|
jakin
behar da, eta horretarako proposamena aurkeztu dio Akademiaren Exonomastika batzordeak Euskaltzaindiari, eta Akademiak onartu.
|
|
|
Galdera horiei erantzuteko, errusierazko edo ukrainerazko hitzak euskaraz nola idatzi
|
jakin
behar da. Izan ere, ezin dugu pentsatu:
|
|
|
Izan ere, estatu horietan alfabeto zirilikoa erabiltzen da, hau da, ez dute guk dugun alfabeto bera. Alfabeto zirilikoa irakurtzen eta idazten
|
jakingo
bagenu, ez legoke arazorik. Baina hori, gure artean, oso jende gutxik daki.
|
|
|
Alfabeto zirilikoa irakurtzen eta idazten jakingo bagenu, ez legoke arazorik. Baina hori, gure artean, oso jende gutxik
|
daki
. Testu ulergarri bat, irakurgarri bat, lortu nahi badugu, jatorriz alfabeto zirilikoan idazten diren izen horiek gure alfabetora aldatu ditugu:
|
|
|
Kasu bakoitzean, gaztelaniaren, frantsesaren, ingelesaren, alemanaren eta katalanaren transkripzio praktikoa erakusten da, baita ISO 9 arauaren araberako transliterazioa ere. Hala, gaztelaniazko, frantsesezko edo ingelesezko testu bat aurrean izanik, nahiz eta alfabeto zirilikoan idatzitako jatorrizko hitza eskura ez izan, erraza da euskararako transkripzio praktikoaren arabera zer grafia dagokion
|
jakitea
.
|
|
|
Oro har, biologo izateak lagundu du Biologiaren hiztegia aztertzeko unean, baina ez naiz itsutu,
|
baitakit
gure hizkuntzak ere latinari, gaskoiari eta gaztelaniari hiztegi orokorrerako hitz franko mailegatu dizkiela. Halere, biologia hiztegian bertan, tabuek ekarri hitzez kanpo, eman dezagun gorputzaren hiztegian, ez da mailegu larregi, elizako latinak denborarekin sartu bat edo beste.
|
|
|
Zeruko Argiaz gain,
|
Jakin
eta Aurrera aldizkarietako kolaboratzaile izan zen. Eguna egunkarian ere lan egin zuen, eta 1977az geroztik, Martin Ugalde zenak eskatuta, Deia egunkarian hasi zen lanean.
|
|
|
Orain, lerro hauek izan bitez, Zearretaren ohoretan, Euskaltzaindiaren aitormenetan.
|
Jakin
beza hiritargoak euskalgintza munduak eragile garrantzitsu bat galdu duela. Eta horren berri ematea nahiko nuke aitormen honetan.Hasiera hasieratik izan zen nire eskuineko eskua.
|
|
|
|
Banekien
nola 1968, Deustuko San Felizisimo pasiotarren ikastetxean euskarazko eskolak, alfabetatze eta euskalduntzekoak ematen hasia zen taldetxo bat, oker ez banago, Xabier Mendiguren, Jose Ramon Tapia eta Juanjo Zearretak osatua. Juanjorengana jo nuen eta Juanjo hartu nuen aipatu lan biotarako.
|
|
|
Hyacinthe de Charencey kontea() euskalgintzaren urrezko aroan dagoen pertsonairik enigmatikoenetakoa da. Izan ere, ez
|
dakigu
ia ia ezer berari buruz, Georges Lacombek() haren heriotzean RIEVen idatzitako hilberriaz gain, eta, nonbait, ematen du Lacombek berak ere ezer gutxi zekiela haren bizitzaz, honela aitortzen baitu bere txostenaren hasierako oharrean: Nous prions nos lecteurs de vouloir bien excuser le vague, l' incomplètude, voir l' inexactitude intermittente de la présente nécrologie, écrite sur le front avec nos souvenirs pour toute documentation.
|
|
|
Hyacinthe de Charencey kontea() euskalgintzaren urrezko aroan dagoen pertsonairik enigmatikoenetakoa da. Izan ere, ez dakigu ia ia ezer berari buruz, Georges Lacombek() haren heriotzean RIEVen idatzitako hilberriaz gain, eta, nonbait, ematen du Lacombek berak ere ezer gutxi
|
zekiela
haren bizitzaz, honela aitortzen baitu bere txostenaren hasierako oharrean: Nous prions nos lecteurs de vouloir bien excuser le vague, l' incomplètude, voir l' inexactitude intermittente de la présente nécrologie, écrite sur le front avec nos souvenirs pour toute documentation.
|
|
|
Ziur aski gainera, hilberri hori ere bere gain hartuko zuen bera zelakoan Charenceyri buruz gehien
|
zekiena
euskaltzaleen artean, berau izan baitzen urte batzuk lehenago, RIEVen bertan, konte jaun honek Bonaparte printzearekin izan zuen gutuneria argitaratu zuena. Areago, Villasantek berak ez du Charencey aipatu ere egiten bere Historia n (1979), eta horrek oraindik itxura misteriosoagoa konferitzen dio, topikoa izan baita gure artean pentsatzea Villasantek aipatzen ez zuena ez zela existitu ere egiten.
|
|
|
Ez
|
dakigu
zein den edizio horrek gaur egun izan dezakeen garrantzia edo gaurkotasuna maia hizkuntzen ikerleen artean, ezta ere euskaldunen artean gaur egun horrek piz dezakeen interesa, baina uste sendoa dugu bitxikeria bibliografiko honek argitasun apur bat eskaintzen digula euskalgintzaren urrezko aroko figura handiek (Azkue, Urkixo, Campion, Bonaparte, Abadia, Vinson, Lacombe...) zeukaten mundu intelekt...
|
|
|
Ez
|
dakit
luzea izan den ala laburra, baina badakit ustekabean etorri zaigula Antonio Zavalaren heriotzaren lehenengo urteurrena, omenaldi bat ere prestatzeko astirik gabe. 2009ko urtarrilaren 2an hil zen, eta 2010eko urtarrilaren bigarrena adierazten digu egutegiaren orriak.
|
|
|
Ez dakit luzea izan den ala laburra, baina
|
badakit
ustekabean etorri zaigula Antonio Zavalaren heriotzaren lehenengo urteurrena, omenaldi bat ere prestatzeko astirik gabe. 2009ko urtarrilaren 2an hil zen, eta 2010eko urtarrilaren bigarrena adierazten digu egutegiaren orriak.
|
|
|
2005eko azaroaren sinatutako tratuaren arabera 2008ko azaro abenduan hasi eta 2009ko urtarrilean azkenengo hondarrak bilduz Gipuzkoako Aldundira (Koldo Mitxelena) ekarri zen kaxa multzo handi hura, orain eta handiago eta ederrago iruditzen zaigu, egia esateko. Antoniok berak ezetz esaten bazuen ere, ondo
|
genekien
bilduma harrigarria zela hark urteen buruan maisukiro eginikoa. Alegia, ez zela hura ahuntzaren gauerdiko eztula, ez zela dozena bat karpetetan bil zitekeen paper zahar multzoa.Hala ere, pazientzia eta begirune handiz orain karpetaz karpeta ordenatzen eta katalogatzen ari direnean, harik eta handiagoa, ederrago eta tantaiagoa iruditzen zaigu gure kultura arduradunen eta erakundeen aitorpen eta saririk merezi izan ez duen artxiboa.
|
|
|
Ondorengoak
|
jakin
dezaten
|
|
2010
|
|
|
Gauzak ondo ondo egite aldera, hitzaurrea monsinore Paulo Gurpide Bilboko apezpikuari eskatzen zaio, baita lortu ere. Horrela, 1958ko abuztuaren 8an Patxi Etxeberriak bukatutzat jotzen du lana, azken orrian bi bertso eder paratuz; ez da ausartzen, dena den, bere izena oso osorik aitortzera, ez
|
dakigu
zuzen zergatik, baina erraz susma daiteke arrazoia, honela bukatzen baitu laster Txinara itzuliko zen jesuitak bere lehen bertsoa: Izango bait du akarra.
|
|
|
Euskal hitz zahar baina bazterreko eta zirkulazio txikiko horietakoa, tipikoak Olabiderengan eta haren eskolakoengan. Esanahia zehatz
|
jakiteko
jo dezagun Azkueren hiztegira, han ikasiko baitzuen, dudarik gabe, gure Etxeberriak, eta hauxe da aurkitzen duguna: AKAR:
|
|
|
Baina gure bidaiatxo honi bukaera emateko beste gutun bat ekarriko dugu hona, sei hilabete geroago Etxaide euskaltzainburuak Gurpide Bilboko apezpikuari igorria.
|
Jakin
du Euskaltzaindiak, bide pribatuetatik nonbait, Vatikanoak jaso duela oparia, eta oparia jasotzeaz gain beste hiru ale eskatu dituela. Eta ez hori bakarrik, jakin du, nonbait, Aita Santuak berak gutun bat igorri diola Euskaltzaindiari, Bilboko apezpikuaren bidez, hots, kasu honetan prozedura arruntari segituz.
|
|
|
Jakin du Euskaltzaindiak, bide pribatuetatik nonbait, Vatikanoak jaso duela oparia, eta oparia jasotzeaz gain beste hiru ale eskatu dituela. Eta ez hori bakarrik,
|
jakin
du, nonbait, Aita Santuak berak gutun bat igorri diola Euskaltzaindiari, Bilboko apezpikuaren bidez, hots, kasu honetan prozedura arruntari segituz. Zer ote dio Aita Santuak gutun horretan?
|
|
|
Hain adoretsu eta apal eskatutako babes haren aztarnaren bat, akaso? Ez
|
dakigu
, Euskaltzaindiak ez baitu oraingoz gutun hori jaso. Eta segitzen du Etxaidek:
|
|
|
Jaso ote zuen Euskaltzaindiak gutun hori inoiz? Gure artxiboan orain arte ez da agertu eta,
|
dakigula
, ez da inoiz aipatua izan.
|
|
|
Neuk esango nuke baietz, pisu benetan handia izango zuela. Beharbada kontu hauek guztiz arrotzak egingo zaizkio adin batetik beherakoak direnei edo frankismoaren garaiko historiaz ezer gutxi
|
dakitenei
, baina neu ziur nago orduko euskaltzaleentzat ez zela izango, ez, ahuntzaren gauerdiko eztula, 1960 aldean, Aita Santuaren bedeinkapena izatea bere lanaren babesgarri, sobera ezaguna baitzen Espainiako Elizaren hierarkiak euskarari buruz zeukan iritzia (gobernuaren jarrera errazago imajinatzen dugu, baina aztertu litzateke bien arteko aldea noraino ailegatzen zen).
|
|
|
Euskararekiko zaletasuna, berak azaltzen zuenez, horrexegatik piztu zitzaion, hain zuzen ere: amak
|
bazekielako
eta Jorgek berak txikitatik entzun zuelako euskara Otsagabian. Hortik sortu zitzaion ikastolen munduarekiko gertutasuna ere.
|
|
|
Emaitzak, taxutuak, zehatzak eta zorrotzak. Irakasle eta akademiko egoki eta bikainei dagokien bezala gaineratzen du Urrutiak
|
jakin
zuen hark bere mezua zabaltzen. Horren lekukotasuna ematen dute hainbatek omenaldi liburu honetan, Euskaltzaindiak opa diona.
|
|
|
Euskal Kultur Erakundeko buru izana. Bat soziolinguistika aldizkarian, Euskera, International Journal of the Sociology of Language,
|
Jakin
edota Jazten aldizkarietan argitaratu ditu bere artikulu zientifikoak.Bere lan batzuk, horietako batzuk elkarlanean: Hizkuntza geografia artikulua (Hizkuntzalaritza hiztegia), Existentzialismoak; Emmanuel Mounier artikulua, Euskaraz bizi euskara ikasteko ikus entzunezko metodoa (1 edizioa), 6 liburuxka (4 salgai), 6 bideokasete, Soziolinguistikazko inkestaren irakaspen batzuk, L' enseignement de la langue basque, Langues et cultures régionales de France État des lieux, enseignement, politiques, Reversing language shift:
|
|
|
|
Badakizue
zein testuinguruan Albanel andereak, iragan urtean, aipatu zuen lege testu baten aukera, gure lurraldean historian zehar mintzatuak diren hizkuntzentzat. Helburua zen Nazioaren ondare linguistikoari egitura instituzional bat ematea.
|
|
|
Bai,
|
jakinez
gobernuaren laguntza ukanen dutela. Hori erakusten du Euskararen Erakunde Publikoaren adibide arrakastatsuak:
|
|
|
Hizkuntzaren bilakaera hurbiletik jarraitu beharra dago, hitz eta adierazmolde berriak ezagutzeko, arauak zenbateraino betetzen edo urratzen diren
|
jakiteko
, eta arauak hori guztia ezagututa finkatzeko, eta baita hizkuntzaren erabilera sakonago ezagutzeko, gramatika edo estilistika aldetik, erregistro desberdinen ezaugarriak aztertzeko edo ikuspegi soziolinguistikotik ikertzeko nahiz edukien ideologia, historia, etab. aztertzeko.
|
|
|
Agian norbaiti
|
jakitea
interesa dakiokeelakoan nabigatzaileentzako abisu gisa hau gogoratu nahi nuke, gure ermita askotan, Bizkaian behintzat, santu ezagun bat beneratzen dela. Dirudienez, Kapadozian, gaurko Turkian, jaio omen zen K.ondoko 259 urtean, eta martiri moduan bertan hil, lehoien hortz erpepean.
|
|
|
Barandiaranen
|
jakin
mina ez zen erraz asetzen eta Antropologia, Etnologia, Arkeologia, Paleontologia, Folklorea, hitz gutxitan esateko gizakiaren ibilera orokorra ezagutzea, Historiaurrean zein Historian, guztiz gustuko zuen. Horregatik eta irakasle urte oparo haietan Paris, Brusela, Leipzig eta Vienako Unibertsitateetan kurtsoak hartu zituen; horrez gain, Anberes, Kolonia, Berlin, Munich, Geneva, Berna, Zürich, Innsbruck, Budapest eta Pragako museoetan ere ikasketak egin zituen.
|
|
|
Euskal Herria maite zuela bere herria zelako eta euskaldunen mundua gero eta sakonago ezagutu, gero eta maiteago izaten zuela. Gizon on, argi, landu eta jakintsu baten guraria izan zen On Jose Migelena eta etengabeko lanaren bidez aurrera eramaten
|
jakin
zuena.
|
|
|
marka jartzen die, izen hori deklinatzean nola jokatu behar den
|
jakin
ahal izateko, esaterako
|
|
|
Ezkontzetan
|
badakigu
izaki diferenteak batzen direla eta behin baino gehiagotan lortutako batasuna ederra gertatzen dela. Porriñoko granito arrosa ikusgarria da benetan eta atsegina da bera bakarrik dagoenean eta konposizio askotan ere bai.
|
|
|
Bilbon Euskaltzaindiaren idazkariak, Xabier Kintanak, Bibliotekako Zuzendariak, Pruden Gartziak, eta Onomastika Zerbitzuko Buruak, Mikel Gorrotxategik, Akademiaren egoitza erakutsi, erakundearen historia gorabeheratsua kontatu, arlokako zeregin eta betekizunak jakinarazi eta Euskaltzaindiaren osaera, helburu, jardupide eta zereginak azaldu zizkieten xeheki. Bisitariek den dena interes handiz ikusi eta ikuspegi askori buruzko galderak egin zituzten, funtzionamenduaren xehetasunez batik bat, hizkuntza akademia baten barne jarduera ahalik eta ongienik
|
jakiteko
. Bisitak iraun zuen lau orduetan eskatu zuten informazio mota guztia eskaini zitzaien.
|
|
|
Pertsona horiek guztiok interes handia erakutsi zuten Euskaltzaindiak euskararen batasunaren alde egiten duen lana
|
jakiteko
, bertoko esperientzia, ahal den neurrian, eta zeinek bere herriko egoera sozio-kultural bereziei egokituz, beren herrietara eramateko asmoz. Idazkariak euskaldunok ere duela 35 bat urte, Israelera eta egindako bidaietan, gauza bera egin genuela azaldu zien, eta, nolabait, guk aspaldian juduengandik izandako zorra, oraingoan haiekin kitatu nahi genuela.
|
|
2011
|
|
|
Hala ere, Bilbao ere euskal izena izan arren, Euskaltzaindiak erabaki zuen Bilbo dela gure hiri nagusiaren euskal izen arautua, eta horrelaxe eman zuen argitara bere Euskal Herriko Udalen Izendegia delakoan, 1979an. Euskaltzaindiak Bilbo hobetsi izana zertan oinarritu zen
|
jakiteko
, ikus Euskera aldizkaria (1983 alea, 125 or.). Horiek horrela izanik ere, Bilboko Udalak, dirudienez, Bilbao erabiltzea erabaki zuen hiri horren izena euskaraz aditzera emateko ere (baina deklinatzerakoan Bilbo erabiltzekotan). Hauxe da, beraz, Bilboko Udalak eskubide osoz erabaki omen duena:
|
|
|
Gernikako ikastolan hasi zituen ikasketak eta gero Frantzian, erbestean. Garai horretan euskara eta frantsesa
|
bazekizkien
, baina ez gaztelera: hau izan zen ikasi zuen hirugarren hizkuntza, bere herrira itzultzean ikasi zuelarik.
|
|
|
Maiatzaren 19an, goizean Euskaltzaindiaren egoitzara etorri ziren, gure Akademia ikusi eta beraren egitura eta jarduerak nolakoak diren
|
jakiteko
. Bisitariak amerindiar hizkuntza nagusien ordezkariak ziren:
|
|
|
Pruden Gartzia liburuzainak gure bibliotekaren funtzionamendua ere argitu zien. Era berean xeheki
|
jakin
nahi izan zituzten Euskaltzaindiaren antolakuntza eta kargu hartze, hautatze eta ohorezko izendapenen gorabeherak ere. Era guztietako galdera interesgarriak egin zituzten, eta maiz beren oraingo egoera salatu ere bai.
|
|
|
Euskararen batasuna lortzeko bidea eta emandako pausoak ere hurbiletik
|
jakin
nahi izan zituzten, haiek ere esperientzia horretaz baliatzeko, guztiek, nola edo hala, beren hizkuntzetan antzeko arazoak dituzte eta. Argitzeko, euskaldunok ere lehenago, beren antzera, galdezka eta informazio bila ibili ginela esan genien, Finlandia, Israel eta Georgiako kasuak eta aztertzeko.
|
|
|
Euskararen
|
jakitean
, erabileran zein haren aldeko sustapenean eragin nahian, hitzarmena sinatu dute Bilbo Zaharra euskaltegiak eta Euskaltzaindiak. Hori bai, bi erakundeon arteko lankidetza aspaldikoa da, eta ezaguna da euskaltegiak sustatzen duen Bilbo Zaharra Forumak antolatutako ekitaldiak Euskaltzaindiak babesten dituela.
|
|
|
Bilbo Zaharra euskaltegiak antolatzen dituen ikastaro, jardunaldi, mintegi, aholkularitza, eta bereziki hizkuntzaren
|
jakiteari
zein erabilerari dagokien prestakuntzan, Euskaltzaindiaren gramatika, lexiko, ortografia, toponimiari eta euskalkien erabilerari buruzko irizpideak aintzat hartuko ditu eta hauek zabaltzeko moduak landuko ditu. Prestakuntza arlo horretan Euskaltzaindiak parte hartuko du, egitasmo bakoitzean adosten den eran.
|
|
|
Gasteizen 15 eta 30 urte bitarteko gazteen artean gehiago dira euskara
|
dakitenak
ez dakitenak baino. Aisialdia baliabide ahaltsua da hizkuntza normalkuntzarako.
|
|
|
Gasteizen 15 eta 30 urte bitarteko gazteen artean gehiago dira euskara dakitenak ez
|
dakitenak
baino. Aisialdia baliabide ahaltsua da hizkuntza normalkuntzarako.
|
|
|
Bakoitzak zinez pentsatzen duena esan du, eta nabarmen dago gauza batzuetan ados gaudela, eta beste gauza batzuetan ez gaudela ados, eta hori sanoa da. Gauzak argituko baditugu, lehendabizi zertan gauden ados eta zertan ez
|
jakin
behar dugu, hori funtsezkoa da hurrengo pausoak eman ahal izateko.
|
|
2012
|
|
|
Berri onak emango dizkizut ordea zure Auspoa maiteari buruz, ez
|
badakit
ere inondik entzungo didazun gaur. Mondragoiko kalezaiñaren bertsoak (Auspoa 312) egin eta plazaratzeko puntuan zegoela alde egin zenuen liburua ikusi gabe; eta hura argitaratu ondoren beste ale batzuk ere erantsi dizkiogu bildumari:
|
|
|
Mondragoiko kalezaiñaren bertsoak (Auspoa 312) egin eta plazaratzeko puntuan zegoela alde egin zenuen liburua ikusi gabe; eta hura argitaratu ondoren beste ale batzuk ere erantsi dizkiogu bildumari: Uztapide bat batean (Nikolas Aldai Pello Esnal, Auspoa 313); Leengo egunak gogoan (Uztapide A.Zavala, Auspoa 314), Ondorengoak
|
jakin
dezaten (Kruz Azkarate Joxemari Iriondo, Auspoa 315), Naizen apurra (Patxi Iraola Rufino Iraola, Auspoa 316), 2008ko nere egunkaria (T. Garmendia, Auspoa 317), Biotzetik senti dedana (Albizu anaiak, Auspoa 318), Basarri II. Jarritako bertsoak (Joxemari Iriondo.
|
|
|
Gaurko aurkezpenean adierazi dutenez,, esku artean zer daukagun laburki esateko, komeni da idazlanen zerrendako fitxa bibliografiko bakoitzak bere baitan zer duen
|
jakitea
, bere laburrean aski esanguratsua baita hori. Fitxak hiru informazio mota ditu:
|
|
|
1) Argitalpena bere datu guztiekin zehaztuta izatea. 2) Argitalpena non eskura nahiz mailega dezakeen
|
jakitea
. 3) Norberaren etxetik bertatik Euskararen Historia Sozialerako baliozkoak diren argitalpenen biblioteka digital bat esku eskura izatea (oraingoz, sarean gauzak dauden tamainan, noski:
|
|
|
Joan den abuztuaren 31n Klaus Niebel zendu da. Berlinen 1937an jaioa, 1960an Gernikara etorri zen gaztelaniaren mintzapraktika egiteko asmoz. Berak aitortzen zuenez ez
|
zekien
orduan gauza handirik Euskal Herriari buruz, baina bizi guztirako lagun izango zuen Jose Antonio Arana Martixa herri giroan ezagutu eta honen bidez hasi zen euskal kulturara hurbiltzen.
|
|
|
Morfologiari eta, oro har, gramatikari dagozkien galderak ez dira ohikoak hizkuntza atlasetan, baina gero eta leku handiagoa ematen zaie gaur egungo lanetan. Bonaparteren lanak kontuan izanik,
|
badakigu
euskararen dialektologian toki garrantzitsua izan dutela. Sail horretako galderak, noski, euskararen arabera pentsatuak izan dira.
|
|
|
Deustuko Unibertsitateak antolatzen dituen ikastaro, jardunaldi, mintegi, aholkularitza, eta bereziki hizkuntzaren
|
jakiteari
zein erabilerari dagokien prestakuntzan, Euskaltzaindiaren gramatika, lexiko, ortografia, onomastika eta euskalkien erabilerari buruzko irizpideak aintzat hartuko ditu eta hauek zabaltzeko moduak landuko ditu.
|
|
|
Era berean, euskararen jatorriaz, eboluzioaz eta inguruko hizkuntzekiko harremanez
|
dakizkigun
datuak eman zizkien, gure hizkuntzaren ezaugarri eta berezitasunak nolakoak diren jakinarazteko. Ondoren, ikasleen txanda etorri zen, eta euskaltzainari beren galderak egin zizkioten, oso interesgarriak:
|
|
2013
|
|
|
2012ko martxoan, Soziolinguistika Klusterrak eta Euskaltzaindiak elkarlanerako hitzarmena sinatu zuten. Euskararen
|
jakitea
, erabilera zein haren aldeko sustapenaren ikerketa, dibulgazioa eta sentiberatzea dira, batez ere, bi erakundeon arteko hitzarmenaren xede nagusiak.
|
|
|
hiztegigintzan (Hiztegi Batuaren prestalaneko fase guztietan eta batzorde eta lantaldeetako kide gisa) eta corpusgintzan (XX. mendeko Euskararen Corpus Estatistikoaren osaera fase guztietan eta Lexikoaren Behatokian). Hala, bada, gaur sinatu den lankidetza hitzarmenaren bidez, bi erakundeok aipatu elkarlana indartu eta areagotu nahi dute, betiere euskararen
|
jakitean
, erabileran zein haren aldeko sustapenaren ikerketan, dibulgazioan eta sentiberatzean egitasmoak partekatzeko asmoz. Bost urteko iraupena izango duen hitzarmenak jasotzen duen legez, bi erakundeon arteko elkarlana euskararen corpusa eguneratzeko, mantentzeko, gizarteratzeko eta erabiltzaileen beharretara egokitzeko proposatzen diren egitasmoen inguruabarrean gauzatuko da.
|
|
|
D' Abbadiek alor asko landu zituen: astronomoa, zientzilaria eta exploratzailea izateaz landa, hizkuntza asko
|
zekizkien
. Euskal Herria beti izan zuen gogoan, eta bizilekua Hendaian finkatu ondoren, euskal kulturgintzaren bultzatzaile handia izan zen, besteak beste, lore jokoak antolatu eta sustatuz.
|
|
|
Nola ez dut ba gogoratuko 2012ko apirilaren 2an idatzi nuen hura? . Ez
|
dakit
zergatik, baina lorik egin ezinda nengoela, halako batean, sms-a nire mobilean. –Aita hil da?
|
|
|
DEIADARRA taldeak nolabait bete zuen beretxoa, 2012ko urriaren 27 Urepelen egindako Xalbador Eguna Xalbadorri eta Joakin Berasategiri eskainiz.
|
Badakit
ez dela gauza handia, baina hutsa baino gehixeago nonbait.
|
|
|
|
Badakit
denon santu harturik ez dela gure Euskal Herri honetan ere; baina nik, bihotzez gogoratu eta goraldu nahi dut urrun honetatik Olaberriko seme argi, langile aspertezin eta kezkatia, Aitor Sarriegi bertsolari txapeldun beasaindarrak bera goralduz 2012ko urriaren 28an Urepelen bota zuen bertso hura gogora ekarriz, uste baitut bete betean datorkiola:
|
|
|
D' Abbadiek alor asko landu zituen: astronomoa, zientzialaria eta esploratzailea izateaz gain, hizkuntza asko
|
zekizkien
. Euskal Herria beti izan zuen gogoan, eta bizilekua Hendaian finkatu ondoren, euskal kulturgintzaren bultzatzaile handia izan zen, besteak beste, lore jokoak antolatu eta sustatuz.
|
|
|
–Ez da asko Eusebio Maria Dolores de Azkuez
|
dakiguna
–. Hala diote haren idazlanen bilduma kritikoa argitaratu zuten Asier Astigarragak eta Josu Bijuescak (Euskarazko vertsoak, Labayru, 1990).
|
|
|
Bakoitza, bere arlotik, eta nahiko genukeen hizkuntza politikaz ariko zaizkigu. Euskalgintzako talde hauek, beren eguneroko lanarekin euskararen indartzean eta sendotzean ikaragarrizko ekarpena egiten dute, eta ongi
|
dakite
hizkuntza politika egokiak beren lanaren uzta emankorragoa izan dadin zenbateraino lagun dezakeen.
|
|
|
Gehiegi ikusten ez den, baina eragina duen lana burutzen.Resu langile noblea dela esan didate, esanekoa; langileen artean, haserrea baino, umorea gehiago erabiltzen dakiena. Lankidetza bazkarietan, irrintzi eta guzti, giroa alaitzen
|
dakiena
.
|
|
|
|
Badakigu
gaineratu du horretarako esfortzu berezia eskatu behar diegula administrazio publikoei, batez ere aurrekontuak moldatzeko garaian. Eskertuta daude, bestalde, behin eta berriro lagundu dutelako gure ekintzabidea.
|
|
|
Eta gaineratu du: Horrexegatik amaitu nahi dut etorkizuneko egitasmoa formulatzen, eta aipagarri izan daitekeen
|
dakigunetik
ez dakigunera hori, diglosiatik gobernantzara bihurtuko dut, euskara bera ere gutxiengoko izatetik gizartearen gobernantzan kontuan hartzeko modukoa izatera igaro dadin/ igaro dezagun.
|
|
|
Eta gaineratu du: Horrexegatik amaitu nahi dut etorkizuneko egitasmoa formulatzen, eta aipagarri izan daitekeen dakigunetik ez
|
dakigunera
hori, diglosiatik gobernantzara bihurtuko dut, euskara bera ere gutxiengoko izatetik gizartearen gobernantzan kontuan hartzeko modukoa izatera igaro dadin/ igaro dezagun.
|
|
|
Hala azpimarratu du Andres Urrutiak, eta, paperean eta euskarri informatikoan ez ezik, EHHAren lehen lau liburukiak Euskaltzaindiaren webgunean ere jarriak dituela gogora ekarri du: ?
|
Badaki
Akademiak, horrela jokatuz, egitasmo honek duen balio estrategikoa berrindartzen duela eta aldi berean, egungo baliabideek eskatzen eta eskaintzen dutena beldurrik gabe erabiltzen duela, bere lanaren emaitzak egoki gizarteratuz?.
|
|
|
Morfologiari eta, oro har, gramatikari dagozkien galderak ez dira ohikoak hizkuntza atlasetan, baina gero eta leku handiagoa ematen zaie gaur egungo lanetan. Bonaparteren lanak kontuan izanik,
|
badakigu
euskararen dialektologian toki garrantzitsua izan dutela. Sail horretako galderak, noski, euskararen arabera pentsatuak izan dira.
|
|
2014
|
|
|
Arratsaldeko 18:00etan, Fernando Amezketarrari eskainitako plaka erakutsiko dute Kultur Etxean. Ondoren, 18:15ean, hitzaldi bana emango dute Pello Zabalak Zer izan da Fernando niretzat eta Jose Mari Oterminek Zer
|
dakigu
Fernandoz?.
|
|
|
–Akademiak gaineratu du Urrutiak
|
badaki
zer den lan hori eta berori barruratu nahi du, aukera emanez belaunaldi berriei, parte har dezaten Euskaltzaindiaren zereginetan. Euskaltzaindiak euskaltzain urgazleak aintzat hartu, lanean jarri eta baliatu behar ditu.
|
|
|
Laneki elkarteak sortzen dituen materialetan, bai eta antolatzen dituen ikastaro, jardunaldi, mintegi, aholkularitza, eta bereziki hizkuntzaren
|
jakiteari
zein erabilerari dagokien prestakuntzan ere, Euskaltzaindiaren gramatika, lexiko, ortografia, onomastika eta euskalkien erabilerari buruzko irizpideak aintzat hartu eta hauek zabaltzeko moduak landuko ditu.
|
|
|
Bi erakundeok euskararen
|
jakitean
, erabileran zein haren aldeko sustapenaren ikerketan, dibulgazioan eta sentiberatzean egitasmoak partekatzeko konpromisoa hartzen dute.
|
|
|
Bainan baditu eginak kantu xoragarriak. Musika ere berak egiten
|
badaki
, eta horretan bekaizti natzaio Xuberoako izarra den horri.
|
|
|
Bi erakundeon arteko elkarlana euskararen normalizaziorako proposatzen diren egitasmoen inguruan gauzatuko da, euskararen
|
jakitean
, erabileran zein haren aldeko sustapenaren ikerketan, dibulgazioan eta sentiberatzean batez ere.
|
|
|
Euskararen
|
jakitean
, erabileran zein haren aldeko sustapenaren ikerketan, dibulgazioan eta sentiberatzean egitasmoak partekatzeko konpromisoa hartzen dute. Euskaltzaindiak egoitza nahiz azpiegitura erabiltzeko aukera eskaintzen dio Mendebalde Kultur Alkarteari, adosten dituzten ekintzetan baliatzeko.
|
|
|
Esan dutenaren arabera, motelaldi hau, gainera,, aldaketa soziodemografiko sakonak tarteko direla jazo da: duela 30 urte ez bezala, euskaldunak etxe elebidunetan sakabanatuta daude nagusiki, euskararik ez
|
dakiten
lagun askorekin bizikidetzan; euskaldun horien erdia baino gehiago, berriz, Hego Euskal Herriko zazpi udalerri nagusietan bizi da: Bilbo, Gasteiz, Donostia, Iruñea, Barakaldo, Getxo eta Irunen, hain justu?.
|
|
|
Eta poetaren ezaugarri batzuk aipatu ditu jarraian: . Txikitan euskaraz
|
jakin
ez eta bere maitasun eta ahaleginari esker geure herriko hizkuntza zokoratu eta mespretxatua berreskuratu zuen, orduko abertzale askoren iritziz, ezinezkoa omen zena. Hizkuntza hori landu eta poesia eta prosa lan ederrak utzi zizkigun, ordurarte euskaraz ukitu gabeko gaiak landuz, kale girokoak batik bat.
|
|
|
dela esan du Monasteriok: . Gure literatura aro berri batera, modernitatera, eramaten lagundu zuelako; baina, orobat, zorroztarri ere gertatu zen, orduko idazle eta irakurleen gogo bihotzak astintzen
|
jakin
zuelako; eta, geroztik, oinarri bilakatu da, egungo idazleek, mende erdia igaro arren, ezinbesteko erreferentzia gisa hartzen dutelako oraindik bizirik dirauen eta oraingoa dirudien liburu bikain hau.?
|
|
|
poetari, alegia. . Gabriel Arestik idatzi du liburuaren sarreran makina bat bertso lerro utzi zizkigun ezkutaturik bere lan oparo eta miresgarrian, eta pentsatu nahi dut ohikoa zuen probokatzeko gaitasun horrek eraman zuela gurekin olgeta egitera;
|
jakingo
zuela, alegia, noizbait iritsiko ginela, poeta eta hiria, elkar ezagutzera?. Gaurko ekitaldian, aldiz, eskerrak eman dizkie bere aurretik hitz egin duten guztiei.
|
|
2015
|
|
|
Izen abizenen atzean Euskal Herriaz eta euskaraz maiteminduriko, euskaltzaleok nekez ahaztuko dugun, gizon bat dago. Gogoan dugu haren izaera fina, harremanetarako atsegina, leiala, besteena errespetatzen eta bereari (gureari) tinko eusten
|
zekiena
. Gogoan dugu batez ere zein ongi konpontzen zen haur eta gaztetxo euskaldunekin.
|
|
|
Argitu duenez,, euskararen ortografia bateratzea (zehazkiago, bateratzeko urratsak egitea) izan zuen biltzar hark helburu. Sabino Aranak aurkeztu zuen Hendaian,
|
dakigularik
, idatzizko proposamen bakarra. Berea izan zen euskararen ortografia bateratzeko biltzarkideen aztergai izan zuten metodologia proposamena eta lan agenda?. Mikel Zalbideren esanetan,, honako elementuok ditu, funtsean, Sabino Aranaren 1901eko txostenak:
|
|
|
Baztan aldean joaten ahal naiz erabiltzen dugu, baina ez
|
dakit
beste forma hauek ere onartuak ote diren: joaten naiz, joaten ahal izan nintzen, joaten ahal izateko...
|
|
|
Eta hizketa gertatu ahala, hiztunak erabakiak hartu behar ditu nahitaez. Berdin euskara etxetik
|
dakienak
, zein beranduago ikasi duenak.
|
|
|
–Gaurko omenaldiak aukera ederra ematen digu Koldo Mitxelena zenarekin batera belaunaldi hori ere agurtzeko eta eskertzeko, horiek izan zirelako, besteak beste, euskararen batasuna ahalbidetu eta abiarazi zutenak. Eskerrak, beraz, Mitxelena maisuari,
|
jakin
izan zuelako Euskaltzaindiaren bizimoduan bere burua barruratzen eta konprometitzen, zeregin akademiko desberdinetan, karguetatik hasi eta ikerketa lanetan amaitu.
|
|
|
Koldo Mitxelenak esan zuen bezala,, eragozpenak eragozpen, plazara ginen Etxeparez geroz, eta plazan iraungo dugu, gerta ahala gerta, baldin asmoz eta jakitez ausarki, eta halere neurriz jokatzen
|
badakigu
–
|
|
|
Bernart Etxepare eta Koldo Mitxelena izango dira ekitaldiko bi erreferentziak. Koldo Mitxelenak esan zuen bezala,, eragozpenak eragozpen, plazara ginen Etxeparez geroz, eta plazan iraungo dugu, gerta ahala gerta, baldin asmoz eta jakitez ausarki, eta halere neurriz jokatzen
|
badakigu
–
|
|
|
Lehengo eskualde zabal horretan hiru hizkuntza irla geratu dira bizirik gaur arte, bi Alemanian eta bat ipar Holandan. Azken honek du urrundik hiztun kopururik handiena, ustez 460.000 ingurukoa (horien hiru laurdenak etxetik omen
|
daki
), eta gaur egun frisiera diogunean normalean hainbat dialektotan banatuta dagoen Holandako hizkuntza honetaz ari gara.
|