|
2009
|
|
|
«Nire nezezidadean, beharrean, aurkituten bazara, nik emongotsut zuri somantea, niri emote ostazun moduen». Da, gero, ba, lotu nitzen
|
etxean
. Amak eta esa ostien:
|
|
|
Da uzaba geureak euki aben hurrungo
|
etxe
baten neba bat ezkondute, uzabak, arreba bat. Da hak ezetuten nindun ni ondo, da karo ume txikarrak ekozan hak pe, bost.
|
|
|
«Pozik joango naz zugana.» Ze ezetuten neuen nor zan da. Joan nitzen da bost urte egin nituzen han, han beste baserrien be,
|
etxe
ondoan bost urte. Da bosgarren urtean ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama euki eurien, da ni orduantxik etorri nitzen etxera.
|
|
|
Joan nitzen da bost urte egin nituzen han, han beste baserrien be, etxe ondoan bost urte. Da bosgarren urtean ama hil zen, da ama hila zan orduen, andria hil zen orduen, ba, amama euki eurien, da ni orduantxik etorri nitzen
|
etxera
.
|
|
|
Da han, intxurren azpian, eoten nitzen umeagaz eurek bazkaldu arte. D, etorte nitzen
|
etxera
umeagaz eta eurek ixte ostien jaten oin. Da ogie, nik, bakixu, gose eukiten neuen, da ogie noizeanpehinan, uzandre egoten ez zan orduen, hartu eiten nauen.
|
|
|
Da baten, auzoan egon zan andra alargune, da andra alargune badoie ta esanosten, ba, ze: «Zure aitek eta amak eztaurie jakingo zu zelango
|
etxean
zauzen». Da:
|
|
|
Da ezebe enekin. Bueno, etorri zan handik zortzi bet egun barru, ta ama ikusi naun orduen estazinotik geure
|
etxerantza
, ba, negar baten hasi nitzen. Da uzandre horrek esaosten:
|
|
|
Ni negar baten, amari itxi gure ez nik honakin beragaz etorteko. Da, arinago, lehenagoko gurasoak, oingoak be gureko dotsie, baina lehenagokoak koiteduk gura ixen arren
|
etxean
, da, bakixu, mantenidu ein behar da, apareju. Itxi nindun bertan.
|
|
|
Esan neuen: «Bueno, ontxe bai joango nazana ni
|
etxera
, ontxe.» Da urten neuen umea bertan itxi nauen, uzandrea egoan etxean da, han itxi neuen. Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez.
|
|
|
Esan neuen: «Bueno, ontxe bai joango nazana ni etxera, ontxe.» Da urten neuen umea bertan itxi nauen, uzandrea egoan
|
etxean
da, han itxi neuen. Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez.
|
|
|
Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da
|
etxera
etorri nitzen orduen zenbat eta etxetik eta urrago da bildur gehau, e. Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre.
|
|
|
Da egon nitzen moduen joan nitzen trenen, tranbien, biara ta tranbian biatik etorri nitzen Igorreraino, oinez, ba, oinez. Etorri nitzan da etxera etorri nitzen orduen zenbat eta
|
etxetik
eta urrago da bildur gehau, e. Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre.
|
|
|
Aitek eta amak zeozer egingo ete ostien neuri, euki neuen bildurre. Ixen zan ordu bi t, erdik ingurun allegeu nitzen orduen
|
etxera
. Da banoa eskaileratatik gora, hortxe etxean, hementxe auzoan bizi nitzen ni hementxe auzoan bertan.
|
|
|
Ixen zan ordu bi t, erdik ingurun allegeu nitzen orduen etxera. Da banoa eskaileratatik gora, hortxe
|
etxean
, hementxe auzoan bizi nitzen ni hementxe auzoan bertan. Da banoa eskaileratatik gora ta barruan berbarotsa, da nik eiten neuen:
|
|
|
Da zek urten, da. Ta, barruan, edolan, ta
|
etxean
jo naun atea. Da neu baino gazteago neba batek urte osten».
|
|
|
«Honan honan enoa egoten. Amagaz etxera.» Da, alboko andratxu horri joan najakon
|
etxera
ta esaeusten, ba, ze: «Zuk gogor ein.
|
|
|
«Zer paseu? Nik
|
etxera
joan gurot, ta eztot hemen egon gure.» esan notsen. Da bueno, ba:
|
|
|
Da, badakixu, infernuko deabrue baino txarraoa suertau jaten uzandrea,
|
etxeko
uzandrea txarra. Da eite osten?
|
|
|
Da tranbiek erraile deko, erraile euken, da Igorren akorde jatan: «Bueno, deskuidu baten
|
etxera
etortea pentsetan bot, erraileri begitu biotset». Nondik etorri edo.
|
|
|
Ez da harrigarri liburuko lehen eskaintza Elias Canettirentzat izatea, hots, bere oroitzapen pertsonalen hausnarketaz La lengua absuelta edo La antorcha en el oído bezalakoetan egin baitzuen «bereak esate hori». Besteak beste, atal bereziki interesgarria da liburuan 22.a, non kontatzen duen Agirrek Azkue bisitari zetorkionean, bere
|
etxera
sartzera gonbidatzeko lotsaz, beti atarian edukitzen zuela, bere bizileku txiki, txiro eta desordenatua ez erakustearren. Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
|
|
Uribek euskal literaturarekiko dugun jarreraren paralelismoa bilakatzen du eta ezkutatzeko jarrera hori senalatzen kaltegarrientzat.
|
Etxe
aurretik pasatzen diren horiek sartzera gonbidatu ditu bere liburuak eta zerbait eskaintzeko saioa egin. Obserbazio lirikoan apoiatzen da gehienbat eta ezaguna den Uriberen sentiberatasun poetiko erakargarria hor da liburuan zabal zabal, liluratzaile.
|
|
|
Jurgi Kintanak, bestalde, «euskal idazle galduaren bila» egiten duen bilaketan Iban Zalduak proposaturiko kimera baten ehizari ekiten dio, soil soil esanda 1810 eta 1940 artean euskal literaturan falta omen den poeta sinbolista edota nobelagile errealistaren bilaketari. Liburuak, Uribek eskatu bezala,
|
etxeko
ateak zabaltzen dizkio irakurleari eta ustezko txirotasun edota desordenu horren zioez hausnartzen. Hala dio idazle galdu hori izateko jaioa zatekeen Jean Etxeparez, «Alta, Aldudeko medikuak ere ezin izan zituen osoki saihestu testuinguruak ezarritako mugak eta euskal sistema literarioaren ahuleziak» (55 or.).
|
|
|
Dee Ann Urrestik, Jay Yribarrek eta Petra Asumendik St. John katedraleko artxiboak kontsultatu zituzten, han izan baitziren euskaldunen hileta elizkizun gehienak, eta alderatu egin zituzten hileta elizkizunetako artxiboak, hileta
|
etxeetako
artxiboak eta Morris Hilleko ehorzketa daten artxiboak, eta ondoren ehorzketa lekuak eta datak bateratu zituzten. Morris Hilleko artxibategian bilatzen ari zirelarik, Hardestyk eta bere taldeak «O» letran zerrenda luze bat topatu zuten «Occupied Unknown» (ez da ezagutzen nork betetzen duen) kategoria zeramana.
|
|
|
Hardestyren ustez, Morris Hill hilerriari egotzi behar zaizkio huts egiteak edo osatu gabe jasoriko datuak. Kantzelergo katolikoaren bulegoko artxiboak izan ziren lagungarrienak, baita Schreiber McCann Gibson hileta
|
etxearenak
ere; orain, aldiz, Gibson hileta etxearenak eta Idaho Estatuko Historia Elkarteko liburutegi eta artxiboenak. «Hileta etxeetako artxiboak ziren zehatzenak, St.
|
|
|
Hardestyren ustez, Morris Hill hilerriari egotzi behar zaizkio huts egiteak edo osatu gabe jasoriko datuak. Kantzelergo katolikoaren bulegoko artxiboak izan ziren lagungarrienak, baita Schreiber McCann Gibson hileta etxearenak ere; orain, aldiz, Gibson hileta
|
etxearenak
eta Idaho Estatuko Historia Elkarteko liburutegi eta artxiboenak. «Hileta etxeetako artxiboak ziren zehatzenak, St.
|
|
|
Kantzelergo katolikoaren bulegoko artxiboak izan ziren lagungarrienak, baita Schreiber McCann Gibson hileta etxearenak ere; orain, aldiz, Gibson hileta etxearenak eta Idaho Estatuko Historia Elkarteko liburutegi eta artxiboenak. «Hileta
|
etxeetako
artxiboak ziren zehatzenak, St. Johnekoak baino gehiago, eta Morris Hillekoak baino askoz gehiago», adierazi zuen Hardestyk.
|
|
|
Elizetako artxiboetan baino informazio gehiago ematen zen, hala nola, heriotzaren kausa, hileta zerbitzuak eskatu zituen pertsonaren izena, ordaintzailearen izena, eta zerbitzuen kostu zehatza. Esaterako, Gibson hileta
|
etxearen
artxibategian «Jose María Maleschevarria» ren (sic) honako datu hauek agertzen dira:
|
|
|
Boiseko komunitateak hamarkadetan zehar frogatu du badituela asmamena, baliabideak bilatzeko ahalmena eta betebeharraren zentzua, arbasoak eta batak bestea artatzeko. XIX. mendearen bukaeratik enplegu eta informazio sareak sortu zituen, XX. mendearen hasieran ostatuen eta sorospen elkarteen sistema bat, eta euskal ospakizunen egutegi bat, hizkuntza, dantzak, sukaldaritza, lagunak eta ezkontza endogamikoak mantentzeko, 1949an euskal
|
etxe
bat (Euzkaldunak Incorporated) eta, geroago, Euskal Museo eta Kultur Zentroa (Basque Museum and Cultural Center), Euskal Kulturarako Cenarrusa Fundazioa (the Cenarrusa Foundation for Basque Culture) eta beste hainbat euskal elkarte eta fundazio, euskara sustatzeko eta euskal kultura amerikar publiko orokorrari ezagutarazteko.
|
|
|
Kate emigrazioa ematen zen, aita eta osabek seme eta ilobei deitzen baitzieten, eta emazte, arreba eta alabek jarraitzen zieten horiei guztiei. Hala ere, etorkin askok soilik bost sei urte egoteko asmoa zeukaten, gogor lan egin, urritasunean bizi, sosak aurreztu, eta
|
etxera
«poltsikoak bete urre» itzultzeko.
|
|
|
Euskaldun horiek, ia beti nerabeak edo ezkondu gabeko gizonezko gazteak? ardi negozioko nagusiaren arrantxo
|
etxeetan
edo euskal ostatuetan aurkitzen zuten non bizi eta non ase behar emozional, psikologiko, kultural eta familiarrak. Ostatuak ziren «etxetik kanpoko etxeak», eta ugazaba, sendia eta langileak ziren etorri berriaren adopziozko guraso nahiz anai arrebak.
|
|
|
Disoluzio diskretuagoak, bikarbonatuarenak: dena irensteko moduko digestio aparatua duen nobelak poesia murtxika dezan utzi, eta lantzean behin perlaren bat ahaztuta laga han eta hemen, balearen (nobelaren) sabelean, gure idazki «ez poetikoan» poesia apur bat, garai batean gau bakarreko maitaleek zure
|
etxeko
ohepean uzten zizuten belarritako ahaztu horren pareko perla bat: badaezpada, damututa ere, atzera bueltatzeko aitzakia bat izan zezaten.
|
|
|
Berehala atzematen dira brokardo juridikoak, ezagunak eta erabiliak: nori berea da zuzenbidea; herrik bere lege,
|
etxek
bere aztura.
|
|
|
2007ko udaberrian Hartforden (Connecticut) egon nintzen, Clare Rossini idazle eta Trinity Collegeeko literatura irakaslearen
|
etxean
. Irakurketa bat genuen hirian eta Clarek etxean hartu gintuen.
|
|
|
2007ko udaberrian Hartforden (Connecticut) egon nintzen, Clare Rossini idazle eta Trinity Collegeeko literatura irakaslearen etxean. Irakurketa bat genuen hirian eta Clarek
|
etxean
hartu gintuen. Gogoan dut etxea oholezkoa zela eta apirikuan egon ginela tea hartzen, arratsaldean.
|
|
|
Irakurketa bat genuen hirian eta Clarek etxean hartu gintuen. Gogoan dut
|
etxea
oholezkoa zela eta apirikuan egon ginela tea hartzen, arratsaldean. Honetaz eta hartaz mintzatu ginen, literaturaz eta bizitzaz.
|
|
|
Clarek esan zigun bere bizitzako garai lasai batean zegoela, zoriontsu bizi zela senarrarekin eta semearekin. Beisbolean jolastera joan omen ziren
|
etxeko
gizonak.
|
|
|
«Frankotiratzaile gisan egindako zinema nahikoa bizirik dago nire ustez (film laburrak, kasu: arlo hau bereziki indartuko da patrikako telefonoekin egindako piezekin eta norberak
|
etxean
editatutako lanekin). Kimuak egitasmoak lortu duen, jatorrizko izendapena?
|
|
|
Bere sorterrira hain azkar itzultzea pentsatu ez zuenez, Sumptarentzat ingelesa aterpea zen, oreka antzeko zerbait, Espainiako herrixka batean, bertoko kezka hurbilen kontra. Atzerrian bizi ezinari amore emanda, atzerri poxi bat bederen (ni eta nire hizkuntza) ekarria zuen
|
etxera
. Bere alde subertsiboa ere bazuen honek, XVIII. mendeko lapurren argot edo hizkera hark bezala, edota gaur egungo ijito espainiar zenbaiten kaloaren antzera.
|
|
|
Itxaropena piztu zidan horrek. Pentsatua genuen
|
etxean
ingeles hutsean mintzatzea, baina hori ez zen oso naturala izango. Umeak izan genituen arte ez nintzen ohartu zenbat kopiatzen diegun senez gurasoei.
|
|
|
Bere hizkerari, guk swahili bataiatu genuena? ezin irrigarriago irizten zion,
|
etxe
berean zenbait mintzaira elkarrekin nahasmena barik aniztasun egarri handiagoa sortuko bailuan harengan. Hiztegi sekretua agorrezina du:
|
|
|
Orain haren esaldi idor, staccato haiek zerumuga askoz zabalagoa iradokitzen didate. Abesti batzuek ideia asoziazio multzo handiak dakartzate beren baitan, Kataluniako landerria auto joan etorrietara ekarriz Bartzelonatik
|
etxera
goazenean, eta gainera fonetikoki ere ederrak dira oso.
|
|
|
Geografian bidaiatzea hain erraza denez, bulegoko horman dagoen mundu mapari begira jarri eta aise imajina dezaket edonora noala
|
etxetik
autoz hamar minutura dagoen aireportutik. Badira oraindik arrotz edo helezin diren leku batzuk, edota latzak edo abegi eskasekoak?, hala nola Siberiako eremu zabal izoztuak, Groenlandia edo Ipar Kanada, baina ni sekula izan gabeko beste hainbat eta hainbat herrialde hurbil eta ezagun egiten zaizkit film, dokumental, liburu edota irudimen eta esperientziaren arteko nahasketa batengatik, eta ezin errazagoa zait nolakoak diren irudikatzea.
|
|
|
Ulertu, ederki ulertzen dut eta, behar izanez gero, haren pidgin bertsio bat ere erabil nezake. Gure
|
etxean
hiru hizkuntza bizi dira elkarrekin: ingelesa, gaztelania eta katalana.
|
|
|
Luze gabe ohitura, eta ondoren erreflexu inkontziente bilakatu zen arau ugarietako bat hauxe da:
|
etxean
nik ez dudala katalanez hitz egin beharrik.
|
|
|
Hau egoera artifizial bat zela gogorarazi zidaten, hots, planifikatua zen, eta gogoeta baten ondorioz erabakia? Londresera egindako bidaia batetik
|
etxera
itzuli nintzenean. Gure etxea Bartzelona inguruko herrixka batean dago eta bertan bizi gara Sumpta emazte espainiarra, bi alabak eta laurok.
|
|
|
Londresera egindako bidaia batetik etxera itzuli nintzenean. Gure
|
etxea
Bartzelona inguruko herrixka batean dago eta bertan bizi gara Sumpta emazte espainiarra, bi alabak eta laurok. Julia duela lau urte eta erdi jaio zen eta Ritak laster beteko ditu bi.
|
|
|
|
Etxera
heldu nintzen goiz hartan, bizarra egiten ari nintzela, Julia bainugelako atearen kontra bermaturik jarri zen haurrek zerbait esaten dutenean hartu ohi duten itxura ausart horrekin:
|
|
|
askoz egoera zabar eta nahasiagoan zeuden garai hartan,
|
etxeko
beste gauza guztiak bezala, gu guraso bilakatu aurretik.
|
|
|
une oro begiratzen diogu auzoari: guretzat,
|
etxearen
eta auzoaren arteko joan etorri etengabea da idazletza.
|
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko guztiak arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan hasi, elkarri hitz garratzak esan eta azkenean, ateari danbateko handi bat emanez,
|
etxetik
aldegin du aitatxok.
|
|
|
Ohikoa baita. Berak
|
etxeko
eremuak aztertzeari ekiten dio maiz, batez ere oin azpikoak: geletako zorua, moketako apurrak, entxufeak, hormetako pintura, zokaloak, altzarien hankak eta ate azpietako hari mutur txiki txikiak.
|
|
|
Aurki, amak eta berak
|
etxetik
alde egingo dute. Lantokira amak eta txikien eskolara berak.
|
|
|
Zorionez, garai hartan, juxtu orduan, penizilina komertzializatzen hasi zen estatu frantsesean, eta Frantziatik hona pasatzen zuten. Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere
|
etxean
gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko. Azkenean, salbatu zen, aurrera atera zen.
|
|
|
Badakizu zergatik? Ba, gerra denboran Gardatan egon ziren, eta gerra bukatu ondoren asko joaten ziren hara, eta hangoak ere askotan etortzen ziren bere
|
etxera
. Oso harreman estuak zituzten.
|
|
|
Familiakoak bezala zirela esaten zuen Mikelek beti. Orduan, Mikel artean txikia zenean, ez dakit ziur zenbat urte zituen, etorri zen Antonio Zabala, Gardatakoa, Donostiara, Mikelen
|
etxera
. Uste dut Urumea frontoian bazegoela oso partidu interesantea, eta ilusio handiarekin etorri zen hura ikustera Mikel txikia berarekin eramanez.
|
|
|
Garai hartan Mikelek oso zaletasun handi bat zeukan. Paperezko
|
etxeak
egitea ikaragarri gustatzen zitzaion. Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen.
|
|
|
Eta jakina, horretarako pegamentua behar zuen. Ba, joan ziren frontoira eta, partidua hasi eta laster, konturatu zen pegamentua bukatuta zeukala eta ezin zuela bere
|
etxea
bukatu.
|
|
|
–Bai, bai, lasai egon. Partidua bukatu eta gero joango gara, erosiko dugu eta bukatuko duzu
|
etxea
.
|
|
|
Azkenean, Antoniok atera egin behar izan zuen partidutik bukaera ikusi gabe, eta pegamentua erostera joan zen Mikelek bere
|
etxea
buka zezan. Horregatik anaiak pegamin deitzen zion, goitizen horrekin deitzen zion.
|
|
|
bata berea, Feliciano, asko maite zuena, eta sentidu batean, gainera, oso inportantea izan zena beretzako, eta bestea Juanjo Lasa, neuropsikiatra, zientzia maite zuena..., ez dakit, beste istorio bat, oso diferentea, vasquista, liberal, izquierdista? Juan Joseren familiak zeukan
|
etxe
bat oso ederra Baztanen, Arizkunen, eta gure seme alabek ere asko ezagutu dute. Nik asko maite nuen.
|
|
|
Handik urte batzuetara, Robert Laxalt idazle euskal amerikar ospetsuarekin bazkaldu eta gero, belarretan etzan ginen haren
|
etxe
ondoan, ohitura hori baitzuen hark, artzain euskaldunen antzera.
|
|
|
Mezu bat neskari bidali eta Mendebaldean elkartzeko berarekin esan zion, Ogden herrian. Familian diotenez, Estebani telegrama batez erantzun zion, bertan ez bazegoen iristen zenean,
|
etxera
itzuliko zela berehala. Herrialde osoa gurutzatzeko bidaia luzean, ingelesez jakin gabe, jantoki bagoian bere premiak adierazteko, lau silabako bi hitz besterik ez zekizkien:
|
|
|
Herrixka hartako kale zolatu gabea harri-txintxarren artean turkesa txintxarrez zipriztindua zen. Gogoan dut haren sukaldeko ekonomikaren egur errearen usain berezi gozoa, hiru solairuko
|
etxe
osoan zabaltzen zena, eta ezko oihalez estalitako mahaian katilu zuri sendo batean jaten nituen zopak. Goizean, etxean egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua.
|
|
|
Gogoan dut haren sukaldeko ekonomikaren egur errearen usain berezi gozoa, hiru solairuko etxe osoan zabaltzen zena, eta ezko oihalez estalitako mahaian katilu zuri sendo batean jaten nituen zopak. Goizean,
|
etxean
egindako ogiz, kafez, esnez eta azukre mordoaz betetzen zidan katilua. Baina hori guztia bere usategiko «usotxoei» jana eman eta gero izaten zen.
|
|
|
Dendan bakailaoa eta kafe eho berria edukitzen zituen, basamortuko euskaldunentzat. Nire
|
etxeko
aurreko portxean daukat eskuzko kafe ehogailu handia. Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino.
|
|
|
Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere azken egunetaraino. Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera,
|
etxean
garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen. Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko emakumea, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera.
|
|
|
Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta gero, emakume goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean. Amama baratzea ureztatzen ari zenean, izeba
|
etxetik
atera zen, erabat kargaturik eta maleta txiki bat eskuan zuela. Amamak nora zihoan galdetu zion.
|
|
|
Eta eguneroko otoitza errezitatu beharra baldin banu, honelakoa izanen litzateke gutxi gorabehera: Jauna, Errukiaren Jainkoa, Ontasunaren jabe zaren Jainko hori, Jainko Bihozbera eta Guztia Ahal duena, baita hezleak eta bezatzaileak eta
|
etxeko
hegaztien hazkuntzako adituak astindu eta umildu ere, emadazu, eskura daukazun lehenbiziko aukeran, urakan bolada bat, min kaltegarri bat, kolpean kontzientziaren argitxo dardaratia itzaltzeko, bila ezazu zure larrialdietarako botika kutxan esparatrapu miragarri bat iltzez eta giltzez ixtearren nire begiak, belarriok, aho berritsu hau, eta, horrela, bihur nazazu nire bezatzaileek nirekin egin nah... arnasa hartzen duen gorpu.
|
|
|
Aitona Roberten oroitzapenik zaharrena: haren
|
etxeko
sotoan, ikuzgailuaren eta lehorgailuaren pareko horman, boxeo zaku astuna goibelki eskegita, hurrengo kolpe saioaren zain. Larru marroia zimurturik zerrautsak ukabilkada jasotako tokian.
|
|
|
Batzuetan, guk ez dakigun sinbolismoa gordetzen dute objektuek beren baitan. Idazmahaiaren gainean edukitzen zuen akatsik gabeko gezi buru perfektua, Washoe Haraneko bere
|
etxearen atzeko
mendietan topatua, Renotik ordu erdira. Aitona amonen etxean pasatutako asteburuetan beti hartzen genuen tarte bat salbia eta purshia sastraka artean ibiltzeko, begiak lurrean josita, lur horizta arakatzen beira itxurako obsidiana printzen, punta hautsien edota agian gezi buru osoren baten bila.
|
|
|
Bere egongelan, gure familia urtero Thanksgiving eguneko afarirako elkartzen den lekuaren gainean, margolan bat zeinetan egilea, emakumezkoa, biluzik ageri den oihal akriliko batean etzanda. Horrek halako misterio sexual bat ematen zion California Avenue ko
|
etxeari
, baldarkeria tentagarriko giro bat.
|
|
|
haizagailuak, xiringak, likido argiz betetako anpuluak. Baina
|
etxeak
enblema eta motibo berriak adoptatu ditu. Eskuizkribu tontorrak daude; bere liburuz betetako kutxak, aitonaren etxera heltzen ziren bezalaxe helduak bere etxera, eskaintza idatzi eta lagunei bidaltzeko.
|
|
|
Baina etxeak enblema eta motibo berriak adoptatu ditu. Eskuizkribu tontorrak daude; bere liburuz betetako kutxak, aitonaren
|
etxera
heltzen ziren bezalaxe helduak bere etxera, eskaintza idatzi eta lagunei bidaltzeko. Bere biziraupena testifikatzen duten objektuak, horiek ere.
|
|
|
Baina etxeak enblema eta motibo berriak adoptatu ditu. Eskuizkribu tontorrak daude; bere liburuz betetako kutxak, aitonaren etxera heltzen ziren bezalaxe helduak bere
|
etxera
, eskaintza idatzi eta lagunei bidaltzeko. Bere biziraupena testifikatzen duten objektuak, horiek ere.
|
|
|
Komunio eta absoluzio objektuz inguratzen du bere burua. Bere Reno zaharreko
|
etxean
, non gela bakarra erabiltzen duen, familiako argazkiek apaintzen dituzte hormak, Euskal Herriko argazki zahar zuri beltzak, bera umea zenekoak. Ordenatu gabeko egunkari txatal pilek betetzen dute bere jantokiko mahaiaren gaina.
|
|
|
Sumatzen duzu bere argazkia besteekin batera ipini zuela, ez nolabaiteko harrotasunagatik, bere umeei amore emateagatik baizik. Dena den, argazki horrek badu zerbait, ilaje marroi ilunaren kontrastea belardiaren berdetasunean, zaldiaren zein amaren hankek lurra ukitzen ez dutelako inpresioa, argazkiari
|
etxeko
beste talisman erlijiosoekin harmonian bizitzen uzten diona.
|
|
|
Aitona sotora erretiratzen zenean, atea itxiz bere atzean, idazmakinaren teklen kalaka ozena entzuten zen zinta beltzaren kontra, edo eskularruaren danbada motela entzuten zen zaku astunaren kontra, edo isiltasuna entzuten zen. Zaku astunari tokatzen zitzaionean tratu txarra pairatzea,
|
etxeko
zoruak dar dar egiten zuen pixka bat, eta besteok ulertzen genuen han behean gerra zela.
|
|
|
Idazmahaiaren gainean edukitzen zuen akatsik gabeko gezi buru perfektua, Washoe Haraneko bere etxearen atzeko mendietan topatua, Renotik ordu erdira. Aitona amonen
|
etxean
pasatutako asteburuetan beti hartzen genuen tarte bat salbia eta purshia sastraka artean ibiltzeko, begiak lurrean josita, lur horizta arakatzen beira itxurako obsidiana printzen, punta hautsien edota agian gezi buru osoren baten bila. Aitatxik1 punta perfektua topatu zuen egunean, jadanik adineko gizona zela, gure aita haren aurretik zihoan, eta desertuko lurrera izpi bat botatzen ikusi nuen.
|
|
|
– eta
|
etxea
mendietan zuen
|
|
|
Hasiera xumea da, dudarik gabe, eta bati baino gehiagori irudituko zaio misterio handirik ere ez duela. Izan ere, mendian zenbat denbora igarotzen duen kontuan izanda, logikotzat jo genezake artzain batek mendi ingurua
|
etxetzat
jotzea. Dena dela, ohar bedi irakurlea Laxaltek «hills» hitza modu zehazgabean erabiltzen duela, ez duela hizpide dituen mendien kokapenari buruzko inolako daturik ematen.
|
|
|
Baina Dominiquek ez omen dirudi erabat kontentu. Aitzitik, helmugara gerturatzen joan ahala geroz eta urduriago sumatzen du Laxaltek,
|
etxekoak
ikusteak asaldatuko balu bezala. Arras bestelakoa da New Yorkeko aireportuan beren hegaldiaren zain daudela Dominiquek ezezagunekin erakusten duen jarrera; lasai asko hasiko zaio jatorriz Puerto Ricokoa den gizon bati hizketan, aspaldiko ezaguna balu bezala, eta horrek harritu egiten du Laxalt (70).
|
|
|
|
Etxetik
alde egin zuen gaztea eta aurrean duen gizona pertsona bera dira, eta, hala ere, Marie Jeanneri iruditzen zaio zerbait aldatu egin dela. Dominiquek soinean daramatzan jantzi finak sintoma bat (hutsala agian) baino ez dira?, baina zerbait hori ezin du hitzez adierazi. Dominique izan, bada, baina ez da.
|
|
|
Geografia, esaterako, ez zaio hain erabakigarria iruditzen. AEBetara itzuli baino lehen, Dominiquek azken bisita egingo dio gurasoen
|
etxea
zenari. Logela zuen horretan, hormak betiko pitzadura ageri duela konprobatzen du, baina orain beste pertsona batzuk bizi dira bertan (137).
|
|
|
Logela zuen horretan, hormak betiko pitzadura ageri duela konprobatzen du, baina orain beste pertsona batzuk bizi dira bertan (137).
|
Etxera
daraman bidean behera doazela, Dominiquek behin ere ez du atzera begiratzen. «I can, t go back.
|
|
|
Pertsonaia baten paperean sartzen gara, ditugun arazoak eta mundu iluna atzean utzi, aurrera jo eta bat batean beste bat gara, eta pertsonaiaren begietatik ikusten dugu.
|
Etxeak
, jendea, mendiak, hiriak, itsasoa, izarrak, dena gure begien aurrean azaltzen zaigu, eta gure buru barnean irudikatzen ditugu, zuek ikusten duzuen era berdintsura.
|
|
|
Aneren sukaldeko leiho parean dagoen aulki urdinean eserita nago. Anek ezin nau ikusi, baina orain badaki hemen nagoela, bere
|
etxeko
aulki bakarrean eserita. Urdin elektrikoz pintatu duen aulki honetan, ezkerreko hanka eskumakoaren gainetik gurutzatuta eta bi eskuak belaun gainean ditudala irudikatzen nau, eta hala nago, patata tortilla nola prestatzen duen begira.
|
|
2010
|
|
|
Haur bat juan züzün egün batez oihanealat. Bathü zizün tartaro bat, eta tartaro harek eraman zizün bere
|
etxerat
. Tartaro harek egün oroz jaten zizün jente bat, eta haur haren aldia ere ari züzün hüllantzen.
|
|
|
Dudarik gabe, emaitza interesgarria eleberrigintzan lehenengo pausoa eman duen egile batentzat, istorioak kontatzen badakiela erakutsi baitu Alberdik. Esandakoaz gain, Gerra Zibilean gertatutakoak aitzakia literario badira ere, eleberriaren berritasun tematikoa azpimarratu nahiko nuke, gertakari historiko ospetsu edo ezagunei heldu ordez,
|
etxe
barrutik begiratzen baitzaio hemen gerrari. Ez dakit oso ados nagoen pertsonaia femeninoen soslai psikologikoari Lourdesek ikusten dizkion mugekin.
|
|
|
Elena emakume edadetua du protagonista eta narratzaile nagusi.
|
Etxean
itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira hasiko da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du. Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat eragingo du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko azken partean, happy end moduko batera iritsi arte.
|
|
|
nola egin sinesgarri narratzailea adineko pertsona duen kontakizuna? Eta nabari da hor badagoela lanketa bat idazlearen partetik, ideia errepikapenak, hizkera laua,
|
etxekoa
, zuzena. Baina kontraesanen bat edo beste ere igartzen da karakterizazio nahi horretan.
|
|
|
Gaua sartua ja. Lehen
|
etxeen
lastozko teilatuak. Zubiaren arkua.
|
|
|
«Pintzela bota den mendi kasko» (Fudesute mine) estanparen leienda: te
|
etxea
bide horiaren bazterrean dago erroitzari hurbil. Bazterrak ikaragarriak:
|
|
|
Biximodu itzela euki neuen, penea euki neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba, gero kriadea be sobra.
|
Etxean
be ama bastante maloka, ta etxera peneaz etorri nitzen. Pena itzelagaz.
|
|
|
Biximodu itzela euki neuen, penea euki neuen señorita bata hil, zaharrena hil zen orduen, ba, gero kriadea be sobra. Etxean be ama bastante maloka, ta
|
etxera
peneaz etorri nitzen. Pena itzelagaz.
|
|
|
«Zu ezaoz useuta inon be; baia erakutsiko tsuguz danak, eta zu trankila». Señorita batari etorten jakon pelukerea
|
etxera
, goiz guztietan, e. Ta, ziren?
|
|
|
Gero dana inok egin behar ixiten otsen. Pelukerea etorten jakon
|
etxera
, ta pelukereak orraztute ipinten euen. Ta egun beten etorri zen pelukereori, ta, klaro, kapritxosea zen bera be; horrek, bakixu, horrek maniek guztiek eukite ituez ta.
|
|
|
Bai, Jean Etxeparek 1910ean plazaratu zuen Buruxkak liburu malerusa, baina harrezkero lehenago bahituta eta geroago zentsuratuta egon da 70 urtez: Buruxkak franko ausarta suertatu zen XX. mendearen hasierako Euskal Herri santujalean, eta Etxeparek
|
etxeko
selauruan atxiki behar izan zuen, hautsa biltzen, bakardadean. Areago, andregaiak berarekin hautsi omen zuen zorioneko liburua zela-eta.
|
|
|
Musika oroitzapena berezia zen. Gure
|
etxean
, haurride zaharrenen eraginez, Londreseko Radio Luxembourg irratia entzuten zen, artean musika modernoaren Europako bozgorailurik garrantzizkoena. Inguruan indarrean zeudenak ez bezalako kantuak entzunez, paisaia musikala zabaltzeko aukera paregabea izan zen.
|
|
|
Aldeko argudioen artean, irlandarren baitezpadako katolikotasunaz gain, 1932an Saint Patrick uhartera iritsi zenetik 1.500 urte betetzen zirela? Erdietsi zuten eta oihartzun handia ukan zuen,
|
etxean
eta kanpoan. Erlijioaz haratago helburuak ere betetzen zirelarik.
|
|
|
Orduan zenbait pilotazale mugitu ziren eta ororen buru Teodoro Hernandorena, pilota federazioetan baitziharduen; gerora, Aramendiren eta Irazokiren laguntza ukan zuen. Aukera ez zitekeela pasatzen utz iritzirik, Bizkaiko, Gipuzkoako eta Nafarroako Pilota Federazioen babesarekin, eta Euzko
|
Etxea
Elkartearen, Euzko Gaztediren, Donosti Buru Batzarraren eta pilotazale eta abertzale zenbaiten laguntzarekin (asteetan kolekta herrikoia ere antolatu zen, haste hastetik galera baitzuten; amaieran ere bai), pilotaren enbaxada gisako bat antolatu zuten irlandar gonbita onartzeko. Helburua:
|