|
2004
|
|
|
Eta nire ustez honetan datza bere ekintzabide nagusienetariko bat. Horregatik, euskaltzaleen mugimenduaren baitan
|
ere
kokatu genuke pertsonaia, bere ideiak eta ekintzabidea. Ikusi besterik ez dugu, Euskal Abertzaletasunaren agiritegian Sabino Arana Goiriren ondarea hain ederki eta ikerlariontzat erabilgarri eta mesedegarri eratua, oraingoz behintzat artxibategian erdara txukunean sailkaturik egon arren.
|
|
|
kel Zalbidek 190lean Sabino Aranak Euskaltzaleen Biltzarrean eginiko hitzaldiaren harían, gogoeta eta ekarpen jakingarria egin zigun, S. Aranaren ikuspegia, euskaltzaleen mugimenduen baitan ulertarazteko bidea erraztuz. Eta pentsamendu politikoa bera
|
ere
, beharbada, ulergarriago egingo zaigu, euskaltzaleen etorrian aztertu ezkero. Euskarari buruzko ideologiei buruzko txostena aurkeztu nuen aipaturiko jardunaldietan eta gaurkoa esandakoaren berrikuspena litzateke.
|
|
|
Joseba Intxaustik idatzi ditu, bestalde, hainbat saiakera eta liburua
|
ere
euskal hizkuntzaren historiaz. Mikel Atxagak Sabino Arana eta haren jarraitzaileen eragina euskararen berbizkundean.
|
|
|
Horregatik «Antzinako euskaldunen alabantzetan» euskara goraipatu egingo da. J.A. Mogelen paradigma ideologiko kontrairaultzailean bete betean, berezko balioa izango du eta tresna modukoa
|
ere
izango da. XIX.mendeko lehenengo 30 urteotan, euskararen geroa, ideología politikoen arabera begiratu zen:
|
|
|
Euskal Herrian euskarazko narratibak
|
ere
begirunea irabazi zuen, eliztarren
|
|
|
mentuan
|
ere
, komentuko frantzizkotarrak eragile zuzenak izan ziren.
|
|
|
Egile zuzena aurkitu ez arren, koplek zentzu korala hartzen dute, Bilboko «San Fraiskuko» komentuan ohikoak zirelako. Koru horretako nortasun nabarmeneko pertsonak mogeltar edo astarloatarrak ditugu Eta baita
|
ere
Antonio Zabala «Gabonetako otsaldiak» izeneko koplen egile eta argitaratzailea zena
|
|
|
Bertsoetan, euskal erakundeetako legelariek aldarrikatzen zituzten ohizko mitologia politikoaren dogma nagusiak inon baino hobeto azalduta eta laburturik ditugu: jatorrizko independentzia, hau da, euskaldunak inoiz
|
ere
ez dira makurtuak izan, horregatik iraun du beraien legea eta gorde fedea eta euskara. Euskararren iraupena etorkizuneko askatasunaren garantia da.
|
|
|
Horra euskal historiaren sekuentzia kronologikoa. Baina giro latzean idatzirik zeuden bertsoak, liberal iraultzaren ondorioak begi bistakoak zirelako, batez
|
ere
fede katolikoaren nagusitasuna ere kolokan jartzen zuten. Horregatik galdera esistentziala eta metafisikoa egiten du:
|
|
|
Horra euskal historiaren sekuentzia kronologikoa. Baina giro latzean idatzirik zeuden bertsoak, liberal iraultzaren ondorioak begi bistakoak zirelako, batez ere fede katolikoaren nagusitasuna
|
ere
kolokan jartzen zuten. Horregatik galdera esistentziala eta metafisikoa egiten du:
|
|
|
Inork
|
ere
ez du lortu aginterik ezartzea eta azpiratzea euskaldunen borondatea. Baina XVIII.mende bukaeran eta XIX.mende hasieran burrukak daude Euskal Herrian eta zergatia aurkitu beharra zegoen, aukera bat lejitimatzeko hiru helburu nagusiren arabera:
|
|
|
pean. Baina oraingoan arerioa barruan
|
ere
dagoen ezkero, gaztelaniaz bakarrik egitea ez da nahiko, apologista legelariak egiten zuten antzera. Oraingoan gizarte barrura ere begiratzen da eta etorkizuna euskal gizarte barman ere irabazteko adierazpenak euskaraz egin behar dira.
|
|
|
Baina oraingoan arerioa barruan ere dagoen ezkero, gaztelaniaz bakarrik egitea ez da nahiko, apologista legelariak egiten zuten antzera. Oraingoan gizarte barrura
|
ere
begiratzen da eta etorkizuna euskal gizarte barman ere irabazteko adierazpenak euskaraz egin behar dira.
|
|
|
Baina oraingoan arerioa barruan ere dagoen ezkero, gaztelaniaz bakarrik egitea ez da nahiko, apologista legelariak egiten zuten antzera. Oraingoan gizarte barrura ere begiratzen da eta etorkizuna euskal gizarte barman
|
ere
irabazteko adierazpenak euskaraz egin behar dira.
|
|
|
Bertsoek helburu mobilizatzailea
|
ere
badute eta badirudi gerra giroan burutuak izan zirela. Kasu horretan Konbentzioko gerraren garaian edo Napoleonen aurkakoan.
|
|
|
Azken bertsoek borrokalari berrientzat ikuspegi ideologiko garbia adierazten dute. Helburuak jartzen ditu eta etsaiak nortzuk diren
|
ere
bai. Aurreratzean beraz, foru legeak eta euskara ikuspegi teokratikoaren baitako atalak baino ez dira izango.
|
|
|
Aurreratzean beraz, foru legeak eta euskara ikuspegi teokratikoaren baitako atalak baino ez dira izango. Etsaiak, arrotzak, erbestekoak izango dira baina herriaren barruan
|
ere
agiriko dira. Bertso hauen bidez, seinalatzen da zertan zetzan jatortasuna eta gainerako guzti guztia erbestetar gaiztotzat hartu litza
|
|
|
Euskal liberal euskaltzaleak
|
ere
agiri zaizkigu garai berberean. Adiskideen batzarretan alde batetik eta XIX.mendean zehar bestetik.
|
|
|
Gaztelaniak edo euskarak bere kasuan, gehitu egiten zuen pertsonaren hezkuntza eta berez ez dira kontrajarriak. Agustin Pascual lturriagak, 1833ko Gerra Karlista eta euskaldunen artekoa
|
ere
izan zena, Muñagorriren Foruak eta bakearen bertso famatuak idatzi zituen.
|
|
|
Baina bere begirada zorrotzaren bidez zera ikusi zuen: hemen bazegoela nazio kulturala, lparraldekoa batez
|
ere
nabarmen nabarmena izanik. Eta bestalde, mendebaldeko hiru probintzietan, euskal nazio politikoaren arrasto
|
|
|
ak
|
ere
agirikoak zirela. Arduratsuagoak zeuden politikan, foru sistemaren etor
|
|
|
Hala
|
ere
, euskarararen erabilpena gero eta arruntagoa bihurtzen ari zen XIX.mendean barrena, euskaldunei begira mezuak eta ideiak burutzeko. Euskaraz pentsatu beharra zegoen, euskaldunen atxikimentua lortzeko.
|
|
|
Eta Euskal Herrian, euskal hizkuntzak ez zuen ofizialtasun politikoa irabazten, ez Estatu nazio berrien baitako konstituzioetan ez eta konstituzio foraletan. Hala
|
ere
, urteak igaro ahala, kontituzio foral berriztatuetan, arautegien bidez, euskararen erabilpena arautzen hasi zen.
|
|
|
Barroeta Aldamar eta beste aipa genitzake. Hala
|
ere
, Foruen lege moldaketetan aipamenik ez da agiri hizkuntza arazoari buruz, baina bai ordea Batzar Nagusietako arautegietan eta administrazio publiko foraleko zerbitzaria izateko.
|
|
|
Zibilizazio politikoaren gainbeherak, nabarmenki euskara bihurtu zuen euskaldunon aberrian, Víctor Hugok 1840ko hamarkadan ikusi zuena berriz
|
ere
nabarmenago beharbada zabaldu zela. Katolikotasuna eta euskararen inguruan, jatorri ideologiko desberdineko euskal herritarren senidetzea berriz berpiztu zen.
|
|
|
Gaztelaniaz hasi eta hezi zen baina gazte gazterik, bere Abandoko Euskal Herriaren ikuspegi zabalagoa lortu zuen. Gurasoen familia erbesteraturik zegoela, Iparraldeko Euskal Herria
|
ere
ezagutu zuen. Urduñan burgeseria mailako beste lagunekin ikaskide.
|
|
|
Euskal abertzaletasunaren doktrina berritzailea asmatzen zegoelarik, euskararen defentsan
|
ere
arduratu zen, baina premia handiagoa zuen, politikagintza jeltzale berria aurreratzea, Bizkaia herbestetarren menpeko herrialdea bihurtu zelako. Konturatu zen honezkero, gaztelania hizkuntza nagusia zela Bilbo eta Abandoko gizartean.
|
|
|
Guztion euskarak guztion beharra du esaten du 2001ko martxoaren 27an Euskararen Aholku Batzordeak, baina hau ez da hasierako S. Arananaren pentsamentua. Hipotesi mailan honelakoa
|
ere
idatzi zuen:
|
|
|
Bigarren aldia
|
ere
izan zuen. Euskal hizkuntzari bestelako balio eta nortasuna hobesten zion.
|
|
|
Itsasbazterrean, lurraren erosketa 1898ko martxoaren 31an hitzartu zuen, bertan etxea egiteko. Erosi
|
ere
, trenbideko geltoki ondoan, haren politikagintzaren zeregina Bilbon zegoelako.
|
|
|
Euskal gizartean bazuen izan berezko balio euskaldun ugari oraindik bizi zirelako. Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia lortu arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez
|
ere
euskara hizkuntza bizia zegoen tokietan. Hala ere, euskaltzaletasunaren aldeko grina pizteko, euskal abertzaletasuna premiazko politika zen, euskararen aldeko irrnotasuna sendotzeko.
|
|
|
Beraz, Bizkaia edo Euskadiren independentzia lortu arte ez zen itxaron behar, euskararen zabalkundea eta geroa ziurtatzeko, batez ere euskara hizkuntza bizia zegoen tokietan. Hala
|
ere
, euskaltzaletasunaren aldeko grina pizteko, euskal abertzaletasuna premiazko politika zen, euskararen aldeko irrnotasuna sendotzeko.
|
|
|
1902an Busturiko maisua zenaren, Víctor Bilbaoren aurka idatzi zuen, eraztuna erabiltzen zuelako, mutikoeak erdaraz egin zezaten kalean
|
ere
. Mutikoari eraztuna kendu eta zigorraren ordez dirua eman zien bere gurasoei opa
|
|
|
Beraz, bere bizitzaren azken aldian, euskararen aldeko ekintzan sartu zen, ez bakarrik hizkuntzaren gorpuzte modemoan (ortografía, gramatika eta abar) baita
|
ere
bere zabalkundea gizartean bideratzeko. Eta ekintza honen iturburua, euskal abertzaletasunean kokatzen zuen.
|
|
|
Gizartean eraginkorrago izateko, bere ekintzabide politikoa
|
ere
aldatzeko prest zegoen. 1902ko abuztuaren 15ean Bilboko presondegian zegoela, etsiturik, besterik barik preso zutelako bere ekintza oztopatzeko asmoz, emazteari idatzi zion:
|
|
|
Hala
|
ere
, R. Maria Azkuek berak onartu zuen moduan, euskal abertzaletasunaren aldeko mugimentuak, euskararekiko begirune berria ekarri zion.
|
|
|
Berehala argitu zidaten antolatzaileek nire eginkizuna zela Aranaren ondoko bizkaitar euskalgintza azaltzea. Halakoxea jarri zidaten gidalerro, eta halakoxea bete asmo dut neronek
|
ere
.
|
|
|
Proposamena onartu nuen Sabino Aranararen xehetasunak, Bizkaiaren aldetik behin behin, ondo lotuta eta estekatuta daudelako. Izan
|
ere
, Arana bizkaitarra zen, eta Bizkaian garatu zuen, zatirik nagusienean behintzat, bere ekimen politikoa. Kulturaren aldetik, irten irtenenak dira hark ondu zituen itxuraldaketak eta bultzadak, euskararen edo hobe esanda bizkaieraren aldetik.
|
|
|
xehetasunak ez ditudala emango. Sobera ezagunak dira halakoak hemen, beste behin
|
ere
alferreko errepikapenetan ibiltzeko. Tenore dudanean, hots, azalgai dudan horretarako lagungarri zaidala, orduantxe sarraraziko dut halako bizi gertaera edo gertalixkia, diodanaren argigarri soila.
|
|
|
datu, egokitu eta prestatu, zeregin berrietarako.
|
ere
multzoka jaso behar, hizkuntzak berak, antzinako idazle eta iturri erdaldunduetan baino, berezko zuen sen edo espirituan oinarrituak. Euskara hori, jakina, edonoiz, edonon eta edozertarako erabili behar, euskaldunen arteko komunikabide nagusia izan behar baitzuen.
|
|
|
Sabinoren ekimena bezain luze, nirea motz eta urri, bestelako mahaikideok
|
ere
mintzogai baitira. Azpimarra ditzadan, haatik, honako hauek:
|
|
|
Ondorioak, hala
|
ere
, osterantzeko gertatu ziren: bateko, sekulako bultzada euskararen erabileran; besteko, herriarengandik eta ordu arteko tradiziotik aldentzea.
|
|
|
Hortik
|
ere
, urte batzuk geroago, Orixek egin zion kritika: euskera gaixoak operazio asko dauzka egin bearrak, eta, guztiak batean egin ezkero, illiteke (1).
|
|
|
Bizkaiari nagokiola, aipa dezadan egun nahiko ezezaguna den kontua. Horretan
|
ere
nabari daiteke Aranaren desagertu ondorengo urteetan bere ekimenak izan zuen indarra Euskal Administrazioan. Sabino hil eta urte batzuetara (1917), abertzaleek eskuratu zuten Bizkaiko Foru Aldundiaren gobemua, Ramon de la
|
|
|
Euskara ofizialdu zuten abertzaleek, Bizkaiko herriekin zituzten harremanetarako. Testuen itzultzaileak zintzo zintzo bete zituen Sabino Aranaren arauak, eta ugari sartu
|
ere
(2). Horietako batzuk baziren ordurako Euskaltzaindiak sortua bere lehen ekimenetan ontzat emandako hitzak (3).
|
|
|
Horietako batzuk baziren ordurako Euskaltzaindiak sortua bere lehen ekimenetan ontzat emandako hitzak (3). Sabino Aranaren eragina, beraz, XX. mendean euskara juridiko administratiboan hasiera hasierako ahaleginean dago, gerorako
|
ere
gerra denboran Euzko Jaurlaritzaren eskupean egingo zenaren aurrelari (4).
|
|
|
Nago, eta diodan hau frogagarri dela uste dut, Sabino Aranaren eragina ez ote dagoen bestelakoetan, hau da, berarekin hasi eta gerraurreko eta osteko lehen lehena horretara iristen dena. Bizkaian, edonondik begira dakiola
|
ere
, izenak borborka datoz. Behinolako Mikel Zaratek aranatarren giroko idazleak (5) deitu zituen horiek.
|
|
|
Zerrenda berean
|
ere
, Aranaren bi garaikide ospetsuak, Azkue honi Orixek Arana kuku esango dio, Aranaren aurkakotasuna islatzeko (6) eta Agirre, iritzi desberdinekoak eta osterantzeko euskalgintzaren zuzendariak. Hiruon elkargune, Euskaltzaindiako etxe hau berau, eta etxe honen Euskera agerkariaren lehen zenbakiak, aurrerago esan legez, artez ikertuz gero.
|
|
|
Bestelako hurrenkera
|
ere
osa daiteke Bizkaian, Sabino Aranaren jarraitzaile sutsuak sutsuegiak, beharbada izan eta Aita Zabala Arana, Aita Arriandiaga eta eite berekoekin. Mitxelena zenaren gidaritzapean, ltziar Lakak, mahai inguru honen kideak, hain zuzen ere, egoki aztertu du hiperbizkaieraren mundua (7).
|
|
|
Bestelako hurrenkera ere osa daiteke Bizkaian, Sabino Aranaren jarraitzaile sutsuak sutsuegiak, beharbada izan eta Aita Zabala Arana, Aita Arriandiaga eta eite berekoekin. Mitxelena zenaren gidaritzapean, ltziar Lakak, mahai inguru honen kideak, hain zuzen
|
ere
, egoki aztertu du hiperbizkaieraren mundua (7).
|
|
|
Hurrengo belaunaldiaren asmoetatik
|
ere
, urrun ez Sabino Aranaren eragina. Adibiderik adibidetsuena, esaterako, Eusebio Erkiaga bera.
|
|
|
Adibiderik adibidetsuena, esaterako, Eusebio Erkiaga bera. Lekeitiarraren biografía literarioaren lehen artikulua (1931) (8), hain zuzen
|
ere
, Sabinoren ohorez egina. Zubikarai, Muniategi, Ziarsolo... eta beste hainbeste soka berekoak.
|
|
|
Esan ohi da Sabino Aranak eta Azkuek, bakoitza bere aldetik, lexiko tradizio baten aita pontekoak direla. Horien aldamenean, Larramendi zena, azken horren ildoa berehala desagertu bazen
|
ere
(9).
|
|
|
Sabino Aranaren eraginpean Bizkaiko euskal letretan nor gailendu zen azalduta
|
ere
, laburregi geratuko litzateke haren ekina Bizkaia aldean. Politika eta administrazioaz zein euskalgintzaz zerbait esana dut gorago.
|
|
|
Aipa dezadan oraingoan, haren iritziko komunikabideak. Izan
|
ere
, bai berak zuzenean, bai bere jarraitzaile bipilek, etengabe sortu zituzten mota eta tankera askotako aldizkariak. Nabariena, beharbada, Euzkadi egunkaria eta bere Euskal Ata/ a, hainbat idazleren kabi eta agerleku.
|
|
|
Bistan denez, egitasmo oso bat. Eta, egitasmo horren barruan, jakina, ordukoetan hain garrantzitsu zen Elizaren jokamoldea
|
ere
ezin bazter utzi. Sabinoren txaloak eta goresmenak merezi zituen abade bizkaitar zenbaitzuren euskal sermoilaritza berriak, euskaraz erlijio egiak modu egokietan zertzen zituena.
|
|
|
Sabinoren txaloak eta goresmenak merezi zituen abade bizkaitar zenbaitzuren euskal sermoilaritza berriak, euskaraz erlijio egiak modu egokietan zertzen zituena. Haren heriotzondoan
|
ere
, ekimen horretan jardungo dute biztaitar abade batzuek, euskalgintzari heltzeko puntuan eta katolikotasunaren mezua euskara garbian zabaltzekotan, gerora Jaungoiko zafe bazkuna izango dena sortuz, garbizaletasunaren errekatik.
|
|
|
Onerako zein txarrerako, Sabinoren esana beti egon da hor, oinarri eta sustrai. Azken aldiotan
|
ere
, hortxe dago, euskararen normalizazioaren mezua gero eta hedatuago dabilenean gure artean.
|
|
|
Nire hitzen eta iritzien berresle, hona, beste behin
|
ere
, Orixe zena: Arana gabe edo Aranaz leku ari izanak eta ari direnak badituzu, baino aren aldekoak naiz aitzikoak, naiz bitartekoak, naiz Arana kukuak, ua dute eragile nola edo ala (10).
|
|
|
Labur zurrean esanda, haren ideia batzuk zalantzan jartzekoak badira
|
ere
egun eta gure iritzipean, agerikoa da haren ekimenaren ondorioa, luze eta zabal baldintzatu duena Bizkaiko eta Euskal Herriko euskalgintza. Horrek, zalantzarik gabe, on gaitzak eta argi ilunak izan ditu.
|
|
|
Sabinok behintzat azpimarratu zuen Iparraldeko abertzale bun, 1 batzuek eta Hegoaldekoek
|
ere
onartu ez dutena, euskara da euskotarren hizkuntza, beti erdaldun motz gelditzen zazikigunean eta zer egin behar dugun agindu nahi digutenak. Sabino beraren eragina hizkuntzan ezpada hain handia izan, gure kultura hurbil lokartua esnatu zuen.
|
|
|
Gerrate zibilaren bezperan, ordea, gauzak aldatu ziren gizartezale katolikotasuna edo katolizismo soziala abiatu, erdaldunen ganako aiherra galdu. Halatan
|
ere
gaurko progrek Sabino literatura antzutzaile bezala ikusten duten arren, jakin behar da, hogeigarren mendeko urte haietan, erakusten diguten gizartea benetan kontserbadorea zela, eta eurek idatzitakoa, nahiz erromantiko usaina eduki, erdi errealista dela.
|
|
|
Uste dut, kritikoki bada
|
ere
, Sabino Arana eta haren ondokoen idazkiak (berrogei eleberri) gazteek ezagutu behar lituzkela, desagertzera doan gizarte baten ispilu direlako. Zorionez berriz jatorrizko hizkuntzan ematen zaizkigu, klasikoetan agertu ez zirenak, honela gazteek jakingo dute kaletar erdaldundu intelektual batzuk edo sindikalistak bazter utzita zer zen, euskaldunen Euskal Herri gehiena kontserbadore zelarik, pentsamoldea eta oraindikan gehien bat baserritar zen gizarte baten egoera.
|
|
|
Sabino Aranaren saioak eta ekarpena hizkuntzari eta kulturari ez da osoki ezezkorra eta bera izan ez balitz ez dakit euskara oraingo mailan legokeenez
|
ere
.
|
|
|
dira biak, eta darabilgun gaian eta garaian behintzat, Azkue askozaz berrizaleago ageri zaigu, tradi zio idatziari dagokionez. ...edo agian hobe Iitzateke esatea, neologismo hoiek baino ga rrantzitsuago bait da, erdal kutsuko hitz guzti guztiekiko jarrera garbizalea, bere jarraitzaileek lútz be rrigintzan hasirikoa jarraitu bait zuten, eta bestetik eredu horrek biltzen duen aditz laguntzailearen sistima eta joskerari buruzko zenbait berezitasun, Azkueren eskutik sorturikoak gehien bat, hau mai zegi azpimarratu ez bada
|
ere
. Urteen buruan, haatik, Azkuek sorturiko ereduaren eragina gero eta na bariago egingo da Aranaren lanetan, bakanka aurki daitezkeen adibideetan Iehenik, ugarituz gero, az ken lanetan osoro makurtzeraino bere hizkuntza hiperbizkaieraren sistimara> > (Laka, op., 24 or.).
|
|
|
Lekuko euskalarien zerrenda honetan, berriro diogu, Sabino Arana ez da agertzen. Ezta Kanpion
|
ere
. Antza, ez dira euskalaritzat hartzen.
|
|
|
(269) < < Historia (lariaren) ren subjektibotasuna eta askotariko interes eta ikuspegiak euskala ritzaren historiaren esparruan
|
ere
antzeman daitezke: Esate baterako, ikerlari batzuk Arana Goiri ren lanetan hitz berri ugari sortzea, beste hainbaten asmakizunerako iturri izatea eta, horren bitar tez, euskaran tradizio aski luzea zuten mailegu 1atin erromaniko asko ezabatzen saiatzea azpimarratu dute; beste zenbaitek, aldiz, Larramendiren eraginarekiko haustura nabarmendu dute, horre1a euskaldunen jatorri iberikoa eta, ondorioz, euskaldunen Espainiarekiko lotura deuseztu as moz> >(! bid., 400.or.).
|
|
|
Batzar haietan, Sabino Arana bere itzaJ poJitikoaz baJiatzen zeJa esaten zen, eta da. Argudio bera erabiJiz, gaJde Jiteke beste euskaJtzaJeen atzean
|
ere
ez ote zegoen aJderdi jakinen bat, inpJizituki edo zeharka bederen.
|
|
|
Horregatik kri tikatzen ditu abertzaJeak ez diren euskaltzaJeak, hauek frantses eta espainoJ nazionaJistatzat dauzkaJako, hain zuzen. Puntu hau argitu beharra dago, ordu ko nahasketak oraindik
|
ere
indarrean segitzen baitu. Beste maila bateko ara zoa da, arras desberdina, nazio proiektu horren barruan euskarari noJako ga rrantzia eman zion, boterearekiko harramenean hizkuntzari noJako autonomía aitortu zion eta, azkenik, euskaJari gisa aritu zenean bere irudi politikoak zen baterainoko eragina izan zuen jakitea.
|
|
|
Sarritan ahazten den baieztapen bat
|
ere
egin beharra dago hemen, eta da, Aranaren garaian eta geroztik, abertzaJetasuna izan deJa euskaJtzaJetasunari gehien eragin diona, eta euskara eta euskaJ kuJturaren aJdeko buJtzada horrek ez daukaJa deus fundamentaJismotik, eta aJderantziz bai asko estatu zentra Jismotik jariotzen den asimiJazio fundamentaJistaren kontrako erresistentzia tik. Zorioneko eguna euskarak euskaJ nazionaJismoaren beharrik izango ez duen hura, zorionekoa hizkuntza poJitika instituzionaJa noizbait EuskaJ He rria euskaJduntzeko bidean jarri eta euskaJdun bihurtuko duen hura, zorione koa beharrik sentitu gabe euskaraz mintzatuko den hura.
|
|
|
Zorioneko eguna euskarak euskaJ nazionaJismoaren beharrik izango ez duen hura, zorionekoa hizkuntza poJitika instituzionaJa noizbait EuskaJ He rria euskaJduntzeko bidean jarri eta euskaJdun bihurtuko duen hura, zorione koa beharrik sentitu gabe euskaraz mintzatuko den hura. Baina datuek aspaJ dion besterik erakusten dute, euskarak herriaJdeka izan duen erabiJera orokorrean apaJa izateaz gain, 1989 epeaJdian, Gipuzkoan bakarrik egiten baitu aski nabarmen gorantz,% 23tik %30era, 7 puntuko igoerarekin; Bizkaian
|
ere
egoera zerbait hobetzen da hiru puntu irabaziz, hots,% Stik% llra igaroz; Nafarroan% 7an mantentu egiten da osta osta, eta beste bietan, berriz, puntu bat egiten du behera, Araban% 4tik %3ra, eta Ipar EuskaJ He rrian% 7tik% 6ra (271).
|
|
|
PoJitikaren eta hizkuntzaren arteko harremanaz, orobat, bada zer eztabai daturik. Izan
|
ere
, euskararena despoJitizatu beharra dagoeJa esan eta esanka ari zaizkigu, ez deJa inor susmopean hartu behar arrazoi ideoJogikoengatik. Bai na susmagarri gertatzen da despoJitizazioaren defentsa hori, nondik eta, asko
|
|
|
tan euskalgintzan garbiki kontrakoak edo zeharo epelak direnen aldetik dato rrenean eta, batez
|
ere
, konturatzen garenean beren iritzietan arrazoi soilki aka demikoak linguistikoak erabiltzen dituztela dioten horiek, hauek ere, ohar gabean edo ohartuta, beren ideologia politikoa ezkutatzen dutela. Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da?
|
|
|
tan euskalgintzan garbiki kontrakoak edo zeharo epelak direnen aldetik dato rrenean eta, batez ere, konturatzen garenean beren iritzietan arrazoi soilki aka demikoak linguistikoak erabiltzen dituztela dioten horiek, hauek
|
ere
, ohar gabean edo ohartuta, beren ideologia politikoa ezkutatzen dutela. Noiz egingo da alde bateko edo besteko nazionalistak ez diren euskaltzale horien zerren da?
|
|
|
Baiki. Baita bere garaikide Kanpion eta Azkueri
|
ere
, eta beste hainbati. J.M. Barandiaran ere ez da salbatzen.
|
|
|
Baita bere garaikide Kanpion eta Azkueri ere, eta beste hainbati. J.M. Barandiaran
|
ere
ez da salbatzen.
|
|
|
Musí ka hori oso ezaguna da, egun asko saltzen dena klase politikoan eta ez gutxi literatura akademikoan. Zalantzarik ez entzungarria
|
ere
badela, maila teoriko an kultura eta politika bi esparru automo diren neurrian. Abertzale izan beha rrik ez dago euskaltzale izateko.
|
|
|
Ebidentzia bat den bezala, euskal nazionalismoaren historian abertzaleak oro ez direla izan, ez lehen ez orain, euskaltzaleak. Ebidentzia bat da, halaber, arrazoi guztiak, akademikoenak izan da
|
ere
, ez direla maila berekoak izaten, eta azkenean, denborarekin, egiazte penen froga gainditzen dutenek egiten dutela aurrera. Eta zentzu honetan esan beharra dago intelektualen komunitatean aurkitzen dituela zientziak desarra zoirik nabarienak, batez ere boterearen esaneko bihurtzen denean.
|
|
|
Ebidentzia bat da, halaber, arrazoi guztiak, akademikoenak izan da ere, ez direla maila berekoak izaten, eta azkenean, denborarekin, egiazte penen froga gainditzen dutenek egiten dutela aurrera. Eta zentzu honetan esan beharra dago intelektualen komunitatean aurkitzen dituela zientziak desarra zoirik nabarienak, batez
|
ere
boterearen esaneko bihurtzen denean.
|
|
|
Egia da, bai, XIX. mendeko beste zientzilari askoren antzera, arrazaren kontzeptua erabili zuela, oinarrizko elementutzat zuela, baina hori egitean Eu ropako joerak jaso besterik ez zuen egin. Euskal Herrian bertan, Kanpionek
|
ere
arraza erabiltzen zuen barra barra bere idatzietan. Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277).
|
|
|
Euskal Herrian bertan, Kanpionek ere arraza erabiltzen zuen barra barra bere idatzietan. Baita J.M. Barandiaran antropologoak
|
ere
«euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago ere, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Baita J.M. Barandiaran antropologoak ere «euskal gizakia» deitu ohi zaionaren jatorriaz jardutean, zei naren eboluzio abiapuntua 7.000 urte inguruan finkatzen baitu (277). Honekin adierazi nahi duguna da, bat, arrazaren kontzeptua Sabino Aranaren garaian, eta oraindik geroago
|
ere
, diskurtso zientifikoan erabiltzen zen ohiko terminoa zela, eta bi, lan honen hasieran esan bezala, komunitate etnikoaren edo nazio aren edukia eman ziola Sabinok arrazari.
|
|
|
Oso besterik da, Euskal Herritik at, termino horren inguruan Yacer La pouge k, edo Gumplowicz ek, edo Houston Stewart Chamberlain ek, Joseph Arthur Gobineau k, eta beste hainbatek egiten duten irakurketa garbiki arra zista, batez
|
ere
, hitlerismoarekin politikan ondorio genozida izugarriak ekarri ko dituena. Lekuz kanpokoa baino askoz harago, guztiz deitoragarria iruditzen zaigu nazismoa eta aranismoa ez direla berdintzekoak esatea hutsa (278), ager pen publikoetan esan izan den bezala, zeren Euskal Herria, orduko Alemani arekin konparatuta, oso bestelako egoera soziopolitiko batean aurkitzen bai tzen, zapaldua eta inmigrazio masibo baten pean.
|
|
|
Hori argituta, bidenabar, beste bigarren ohar bat
|
ere
egin beharra gaude, eta da, Sabino Arana arraza garbiaz ari denean, euskal tradizioan oinarrituta ko kaparetasuna zuela gogoan, eta ez inola ere euskaldunen odol garbitasu na, hau zentzu fisiologikoan ulertuta. Hau diogu badirelako oraindik Aban dokoa inozotzat jotzen dutenak, mestizajearen fenomenoaz ohartu ez balitz bezala.
|
|
|
Hori argituta, bidenabar, beste bigarren ohar bat ere egin beharra gaude, eta da, Sabino Arana arraza garbiaz ari denean, euskal tradizioan oinarrituta ko kaparetasuna zuela gogoan, eta ez inola
|
ere
euskaldunen odol garbitasu na, hau zentzu fisiologikoan ulertuta. Hau diogu badirelako oraindik Aban dokoa inozotzat jotzen dutenak, mestizajearen fenomenoaz ohartu ez balitz bezala.
|
|
|
Horiek guztiek zerikusirik ez daukate Sabinoren arrazari buruzko ikuspe giarekin, eta, agian, bai gehiago hispanofobiarekin. Eta negatibotzat jo daite keen sabindar erreakzio honek
|
ere
badu bere nondikoa hau ere arrazonatua, jakina, funtsik gabeko konplexuengatik edo, azaltzen ez dena.
|
|
|
Horiek guztiek zerikusirik ez daukate Sabinoren arrazari buruzko ikuspe giarekin, eta, agian, bai gehiago hispanofobiarekin. Eta negatibotzat jo daite keen sabindar erreakzio honek ere badu bere nondikoa hau
|
ere
arrazonatua, jakina, funtsik gabeko konplexuengatik edo, azaltzen ez dena.
|
|
|
Lehen arrazoia da, Sabinok maketismoaz hitz egiten duenean, euskal nazio ukatu eta menperatu baten burujabetasuna aldarrikatzen duela eta, be re politikagintza zapalkuntza egoera batetik abiatzen denez gero, ondorioz datorren jokabide normala dela politikagintzan nazio proiektu horren kontra daudenak oro etxekoak nahiz kanpokoak etsaitzat hartzea edo, bestela esanda, gizarteko harremanak gatazka zentzuan ulertzea. Maketoaren kon tzeptua, bada, ez du mugatzen soilki inmigratuen mundura, arras arinki esan izan den bezala, baizik eta kanpoko okupatzaileekin hatera kolaboratzen du ten bertakoak
|
ere
euskaldunak izan ala ez kategoria berean sartzen ditu.
|
|
|
Ez ordukoetan bakarrik, gaurko estatu demokratikoenetan
|
ere
inmigra tuek arrotzak izanez segitzen dute eta, hiritartasunari dagokionez, estatus berezia aitortzen zaie. Oraintsu arte, haienganako estatu hartzaileen jarrera
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun
|
ere
estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun ere estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun
|
ere
, beste testuinguru batean bada ere, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Sabino Aranaren garaian bezala, gaur egun ere estatu nazioek beren in migratuekin betetzen ez dituzten eskakizunak betetzea eskatzen zaio Eus kal Herriari, dakigunean, praktikan eta objektiboki datu estatistikoak leku ko, euskal kulturari eta euskarari dagokienez bederen, inmigrazioarena gurean fenomeno asimilatzailea izan dela, eta egun ere, beste testuinguru batean bada
|
ere
, arazoak erabakitzeke segitzen duela. Ederra da integrazio aren aldeko predikua, gizarte berdintasunaren izenean eraikia, Euskal He rrian ezkerrekoek bezain indartsu eskuinekoek errebindikatzen dutena.
|
|
|
Eta hemen berriro Sabi no Aranarekin egiten dugu topo. Horrela ulertzen da zergatik ez duen go goko José Luis de la Granja Sainz-ek lehen aroko Sabino Arana hura, ez prezeski jeltzale kontserbadorea delako hau
|
ere
bada, jakina, edo arrazis ta hau ez da, hala badio ere, abertzale sutsua delako baizik. Nahiago du,
|
|
|
Eta hemen berriro Sabi no Aranarekin egiten dugu topo. Horrela ulertzen da zergatik ez duen go goko José Luis de la Granja Sainz-ek lehen aroko Sabino Arana hura, ez prezeski jeltzale kontserbadorea delako hau ere bada, jakina, edo arrazis ta hau ez da, hala badio
|
ere
, abertzale sutsua delako baizik. Nahiago du,
|
|
|
Beraz, Aranak Euskal Herriaren eta euskararen berezitasunaz hitz egiten zuenean, funtsean zuzen ari zen, geroztiko ikerketa linguistiko, arkeologiko eta genetikoek Sabinok orduan eskura zeuzkan baino askoz datu gehiagore kin, jakina, berak zioena baieztatu besterik ez baitute egin, hots: Euskal He rria, bere ingurukoen ondoan, oraindik bizi den herri zahar bat dela, histori aurrekoa, alegia, hizkuntzaren aldetik ez eze, alderdi seriologikotik
|
ere
desberdina dena. Hau horrela baieztatzeak, arrazakeriaren salaketa maltzurrak alde hatera utzita, asko esaten du herri honek bere nortasunaren lorbidean da raman borrokaren alde.
|
|
|
Sabino Aranak, halere, badu zer zuzendurik. Arbuiagarria da euskara arro tzekin ez kutsatzearren defentsazko tresna gisa
|
ere
erabili izana; eztabaidaga rria da, halaber, hizkuntza elkarrekin komunikatzeko tresna huts gisa hartu iza na; eta, batez ere, garai hartan ulergarriagoa izan arren, ez da horregatik onartzekoa naziotasunaren funtsa, ez hizkuntzan, baizik arrazan jarri izana, areago oraindik Humboldten tradizioa atarian izanda. Aranak puntu horietan egiten du garbiki erren.
|
|
|
Sabino Aranak, halere, badu zer zuzendurik. Arbuiagarria da euskara arro tzekin ez kutsatzearren defentsazko tresna gisa ere erabili izana; eztabaidaga rria da, halaber, hizkuntza elkarrekin komunikatzeko tresna huts gisa hartu iza na; eta, batez
|
ere
, garai hartan ulergarriagoa izan arren, ez da horregatik onartzekoa naziotasunaren funtsa, ez hizkuntzan, baizik arrazan jarri izana, areago oraindik Humboldten tradizioa atarian izanda. Aranak puntu horietan egiten du garbiki erren.
|
|
|
Modu hatera edo bestera, Sabino Arana, mende bat pasa eta gero
|
ere
, oso bizirik dago. Eta hala dago, batik bat, beste testuinguru batean aurkitzen ba gara ere, oraindik ere berak harrotutako gaien inguruan gabiltzalako itzuli mi tzuli eta funtsezko arazo horien muina ulertu eta aterabidea bilatzeko krisei lua eskuetan utzita joan zelako.
|
|
|
Modu hatera edo bestera, Sabino Arana, mende bat pasa eta gero ere, oso bizirik dago. Eta hala dago, batik bat, beste testuinguru batean aurkitzen ba gara
|
ere
, oraindik ere berak harrotutako gaien inguruan gabiltzalako itzuli mi tzuli eta funtsezko arazo horien muina ulertu eta aterabidea bilatzeko krisei lua eskuetan utzita joan zelako. Egin diezaiokegun omenaldirik onena, haren espíritu berritzailea berreskuratzea izango da, hark idatziak eta eginak bere tes tuinguruan kokatzen ahaleginduz.
|
|
|
Modu hatera edo bestera, Sabino Arana, mende bat pasa eta gero ere, oso bizirik dago. Eta hala dago, batik bat, beste testuinguru batean aurkitzen ba gara ere, oraindik
|
ere
berak harrotutako gaien inguruan gabiltzalako itzuli mi tzuli eta funtsezko arazo horien muina ulertu eta aterabidea bilatzeko krisei lua eskuetan utzita joan zelako. Egin diezaiokegun omenaldirik onena, haren espíritu berritzailea berreskuratzea izango da, hark idatziak eta eginak bere tes tuinguruan kokatzen ahaleginduz.
|