|
2002
|
|
|
Honetaz hobekien ohartzen direnak dira hizkuntza bat baino gehiagorekin gora eta behera egunero dabiltzanak, batez
|
ere
itzulpenak egin behar dituztenak. Eta proposatu izan diren konponbideek (sintagma eta perpaus laburragoak egin, sintagma astunak eskuin aldera eraman, etab) ez dute arazoa konpontzen, gaitza benetan larria eta sakona delako.
|
|
2004
|
|
|
La composicion adquiere carta de naturaleza euskara nada mas que con tachar algunas cuantas palabras y cambiar otras que en la traduccion castellana tendre cuidado de subrayar»; jatorrizkoaren eite pollitak barka bekigu itzuli ez izana. Campionen azken euskal lana
|
ere
itzulpena genuen, Tolstoiren Malaxka ta Akuliña hain zuzen, eta Euskal Esnalearen 1910eko egutegian agertu zen.
|
|
|
Zentzu honetan, Aranarenak badu gaurko tasunik, seriotan galdetzea baita, euskal kasura etorrita, literaturaren garape nak XX. mendeaz geroztik zer nolako eragina izan duen nazio askapenean. Euskal Pizkundeak, Aitzol buru zela, fede itsua ezarri zuen 1936ko gerraurre ko literatur mugimenduan; posfrankismoko azken hamarkada hauetan bide za bala ireki izan zaio literaturari eta bere ugaritasunean lortu da, Madriletik pa sata, euskal idazle batzuk atzerriko hizkuntza batzuetan ezagutzera ematea
|
ere
itzulpenen bidez. Baina zer suposatu du literaturaren loraldi honek aberrigin tzaren gorakadan. Honetaz eztabaida publikorik ez da egin.
|
|
2005
|
|
|
Batzuen kasuan nobedadeetan itzulitako liburuak agintzen du guztiz, esaterako Bruñon (ehuneko ehun) eta Ttarttalon (%91). Anaya
|
ere
itzulpenetik bizi da gehienbat (%69). Urteko ekoizpenaren aldetik askoz altuago dabiltzanen kasuak pisu berezia hartzen du, zehazki Ibaizabalek (%59, 4) eta Giltzak (%59, 2).
|
|
2008
|
|
|
Eskala handiko termino produkzioa erakunde autonomikoen sorrerarekin batera hasi zela esango nuke, batez
|
ere
itzulpen premiak eraginda. Historia pixka bat eginez, hiru alditan banatuko nuke euskal terminologiaren eboluzioa:
|
|
|
Bainan, kontze zioa egin ondoan, bi mailetan aurreratzen du bere ikusmoldea. Lehen argudioa guziz modernoa da; literaturaren instituzio eza (batez
|
ere
itzulpenetarako indar falta) azpimarratzen du. Harek dionez, gabezia hortan da oinarritzen Euskal Herritik kanpo nabaritzen den ezagutza eskasa.
|
|
2009
|
|
|
Hizkuntzaren prozesamendua ia ia ordenagailuen sorreratik existitzen da. Joan den mendeko 40ko hamarkadan sortutako lehen makina elektroniko programagarriak, Bigarren Mundu Gerra medio, batez ere mezuak deszifratu eta kodeak apurtzeko erabili ziren, baina, gerra amaitu ondoren, hizkuntzaren prozesamendua asko lantzen hasi zen, batez
|
ere
itzulpen automatikoaren arloan.
|
|
2011
|
|
|
Beti esan ohi da itzulpenak, lur batetik bestera birlandatua izan den zuhaixkak bezala, ez duela gure artean indarrik; hala
|
ere
itzulpen batzuk, bultzada haundikoak ez ezik, besteentzat eredugarri ere izan direla uste dut. Buruan dauzkat horietako batzuk:
|
|
|
Beti esan ohi da itzulpenak, lur batetik bestera birlandatua izan den zuhaixkak bezala, ez duela gure artean indarrik; hala
|
ere
itzulpen batzuk, bultzada haundikoak ez ezik, besteentzat eredugarri ere izan direla uste dut. Buruan dauzkat horietako batzuk:
|
|
|
Honakoan
|
ere
itzulpen prozesuaren ardura ezaz ohartzen gara, edo ardura dutenen urritasunaz. Horrez gainera, generoaren gabezia aipatu bai, baina itzulpen prozesua bera, hots, poesia, antzerkia edo autobiografia itzultzeak zer nolako estrategia zehatzak eskatzen dituen, kasurako, ez da inondik inora aipatzen.
|
|
|
Beraz, testu greko latindar askoren itzulpena EuzkoGogoa aldizkarian argitaratu zen, eta maiz aldizkaritik kanpo ere, liburu formatuan, lanari zabalpen handiagoa emateko gogoz. Adibidez, Zaitegik euskaratutako Sofoklesen hiru antzerkiak Piloktete, Aiatz eta Tarakin, go emaztekiak, 1957 urtean Euzko Gogoan zenbaki desberdinetan argitaratu ostean, hirurak separata batean bildu eta aparteko argitalpena eduki zuten194 Horretan ez zen Euzko Gogoa bakarra izan, Egan aldizkariak
|
ere
itzulpen batzuk separata eran ere atera baitzituen. Esate baterako, Zaitegiren Euripide, ren Medeie 1963an Eganen kaleratu zen, eta ostean aparte ere.
|
|
2012
|
|
|
Ikusiko dugu hizkuntzalaritzaren eta literaturaren inguruko hainbat aditu nola hasi ziren XX. mendearen erdialdean itzulpengintzaren inguruan hausnartzen eta teoria zientifiko eta funtzionalistak garatzen. Atal honetan aztertuko ditugun autore eta teoriak askotarikoak izan arren (Richards, Zdanys, Vinay eta Darbelnet, Jakobson, Nida, Catford, Newmark, Wilss, Koller, Kade, Neuber, Reiss, Vermeer), guztiak
|
ere
itzulpenaren epistemologia moderno batean oinarritzen zirela ikusiko dugu, XIX. mendetik Mendebaldean nagusi izan zen pentsamendu arrazionalista eta positibista ernarazi zuen episteme modernoan, hain zuzen. Epistemologia moderno horretan, jatorrizko testuaren berezko zentzua xede hizkuntzara transmititzean datza itzulpena, eta, transmisio horretan, itzultzaileak originala ahalik eta gutxien ukitzea lehenesten da, jatorrizkoaren zentzua ez dadin gehiegi aldatu.
|
|
|
Itzulpengintzari dagokionez, gaur egungo teoriek argi erakusten digute itzulpena ez dela diziplina bakar baten barruan azter daitekeen zerbait, jakintzagai hau hizkuntzalaritzaren muga hertsien barruan deskribatzeko teoria tradizionalek egindako saiakeren porrotak agerian jarri duen bezala. Azken hamarkadotan gero eta ugariagoak izan dira itzulpengintzaren eta bestelako giza zientzien arteko hartu emanak, eta itzulpen teoria filosofiaz, diskurtsoaren analisiaz, ikasketa kulturalez, postkolonialismoaz, feminismoaz edota soziologiaz baliatu den bezala, diziplina horietako askok
|
ere
itzulpen teoriara jo dute beren gogoetak sakontzeko.
|
|
|
The Goal of the Discipline?, James Holmesek, José Lambertek eta Raymond van den Broeckek argitaratutako Literature and Translation (1978) bilduman eranskin gisa argitaratua, zeinean argi utzi zen itzulpen ikasketetan nahasi egiten direla hizkuntza, kultura eta literatura. Lefevereren eta Van den Broecken lanek oraindik
|
ere
itzulpenaren epistemologia modernoaren zenbait zantzu agertzen bazituzten ere, 23 itzulpena kontzeptualizatzeko proposatu zuten modu berri haren ekarpenek berebiziko garrantzia izan zuten itzulpenaren epistemologia postmoderno bateranzko bilakaeran. Ekarpen nagusien artean, honako hauek azpimarratuko genituzke:
|
|
|
1952ko azaroan salmoen itzulpena bukatua zuen arren (Ruiz 2003: 44), Orixe hil ondoren argitaratu zen Salmutegia, 1967an; honek
|
ere
itzulpen irizpide berdintsuari jarraitzen diola dirudi. Itzulpenaren hasieran,. Irakurleari?
|
|
|
Ikusitakoak ikusita, ezin dugu ukatu Mirandek euskal itzulpengintzari egindako ekarpen handia. Lehenik eta behin, euskaraz oraindik ezagutzen ezziren hainbat autoreren lanak euskaratu zituelako, eta aldi berean euskaratik beste hizkuntzetara
|
ere
itzulpen ugari egin zuelako. Bestetik, itzulpenaren bidez bere garaiko euskal literatura itxi, ikol, garbi eta jatorra kanpoko literatura korronte eta poesia formez kutsatu zuelako.
|
|
|
Esan beharra dago, halere, Pott bandako idazleek eta Sarrionandiak bereziki asko zor diotela Arestiren poesiari eta itzulpengintzari, 92 euskaratu zituen idazleen hautua eta batez
|
ere
itzulpenaren eta sorkuntza originalaren artean egindako jokoak hurrengo atalean aztertuko dugun Sarrionandiaren itzulpengintzaren nolabaiteko aitzindaritzat jo baitaitezke.
|
|
|
Itzulpena birsorkuntza edo sorkuntza den bezala, ordea, berez sorkuntzazkotzat jotzen diren poemak
|
ere
itzulpen besterik ez direla aldarrikatuko du Sarrionandiak. Alde batetik, poetak lehendik irakurrita dituen poemen itzulpenak.
|
|
|
Hizkuntzen arteko erlazioa ez da isolazio eta gatazkakoa izan behar eta kulturen arteko harremana itzulpenen bidez egiten da hein handi batean. Gure hizkuntzarentzat
|
ere
itzulpena oso inportantea da, batez ere erdaretatik euskarara itzultzea, jakintza edo literatura gehiena beste hizkuntzetan argitaratzen da... (Sarrionandia 2002:
|
|
|
101 Lehen kapituluan ikusi dugunez, Spivakek bezala Derridak, Foucaultek eta beste hainbat dekonstrukzionistak
|
ere
itzulpenetan gertatutako isilune eta hutsuneak sintomatikoki irakurtzearen beharra aldarrikatzen dute testu baten zentzua ulertu edo osatzeko.
|
|
|
Horrelako testuen inguruan ematen duen informazioak (edo informazio ezak) eta, gezurrezko? itzulpen horiek benetako itzulpenen artean duten kokapenak testu horiek
|
ere
itzulpentzat jotzera eramaten dute irakurlea.
|
|
|
15). Itzulpenetan jatorrizkoei buruzko xehetasunak isiltzea
|
ere
itzulpen lana, izan behar duen modukoa ez egiteko, desio berberak azalduko luke agian.
|
|
|
ren hierarkiak (lehenaren aldekoak beti). Itzulpena jatorrizkoaren zordun den bezala, jatorrizkoa
|
ere
itzulpenaren zordun izan daitekeela uste du Borgesek, eta baita jatorrizko testu bat bere itzulpenarekiko desleiala izan daitekeela ere. Borgesek jatorrizkoaren desleialtasunari buruz esaten dituenen inguruan, ikusi Waisman (2005:
|
|
|
itzulpen ausartak eta itzultzaile ahaldunak lehenetsiko dituzte, itzultzailearen erabaki ahalmena eta boterea agerian jartzen dituztenak. Sarrionandiak
|
ere
itzulpen estrategia esku hartzaile eta ausarten alde egiten du, esate baterako,, benetako, itzulpenen artean sasi itzulpenak tartekatzean, edota diskurtso gisa idatzitako testu bat poema gisa aurkeztean, edota euskarara iritsi arte hamaika zubi hizkuntzatatik igaro den testu bat jatorrizko testuaren aldamenean jartzean, edota beste autore batek idatzitako poema bat hartu eta bere inguruko testuingurura egokituz testu berri bat sortzean.
|
|
|
Beste hainbat lan argitaratu zituen eta, bestalde, hil ondoren bere lan batzuk berrargitaratu dira, hala nola Arranegi (Iñaki Sarriugarteren edizioa, 1993) edo testu laburren bi bildumak, prosan Berbalauaren kulunkan (Andres Urrutiaren edizioa, 2 tomo,) eta poesian Neurtitzak (Igone Etxebarriaren edizioa, 2007); baita
|
ere
itzulpen argitaragabe bat, Georges Simenonen Aspaldiko Maigret (Andres Urrutiaren edizioa, 2009). Haren nobelagintzaren azterketarik osoena Roberto Mielgok egin du:
|
|
2013
|
|
|
Mo Yanek Nobel saria irabazi izanak eragina izan du, dudarik gabe. Ea honek
|
ere
itzulpen berriak sustatzen dituen.
|
|
2015
|
|
|
Hori da Baionako irratiarekiko dugun ezberdintasuna, haiek frantsesik ez dute nahi. Horregatik, Euskal Irratiek saioa elkarrekin egiten dugunean, guk
|
ere
itzulpena egiten dugu, frantsesez mintzo denaren gainetik euskarazko testua sartuta. (...)?
|
|
|
Badakigu, Larzabal apeza, Hazparnera itzuli zelarik, presondegietako eremuetatik pasa ondoren, Hazparneko erretorea zen Mirandek itzultzen zituen antzerkiak lantzen zituela gazteekin. Itzulpen lan hori ez zen bakan egiten, Hegoaldean
|
ere
itzulpen franko argitaratuak izan ziren. Itzulpen lana usaiakoa izan zen hogeigarren mendearen lehen zati horretan.
|
|
|
Gure iniziatiba izan da eta lehentasuna eman gura izan diogu euskarari. Gazteleraz bai baina euskaraz
|
ere
itzulpenak egotea ezinbestekoa dela iruditzen zitzaigun", azpimarratu du.
|
|
|
Hortaz, gogo handiz koiu nuen liburua, François Jacobekin une atseginak bizitzeko esperantzarekin. Banuen
|
ere
itzulpena kuxkuxeatzeko gura. A posteriori, braust esango dut, itzulpenaren bitxiak behin eta berriro desbideratu du nire arreta, liburuaren mamiaren kalte.
|
|
2016
|
|
|
hizkuntza biziberritzeko MasterApprentice egitasmoa (Hinton et al. 2002), ley bohti,/ le b ti/ (adiskideak) izena duena. Beste ekimen bat ‘Speed Patois’ izenekoa da; zita azkarren formatua du eta guerneseyeran hitz egiteko helburua du.6 Hizkuntza batzordeak
|
ere
itzulpen zerbitzu baten laguntza komertziala eskuratu du, izan ere, guerneseyera idatziz izateko eskaera nabarmenki handitu da ondorengo erabileretan: seinaleetan, esloganetan, tatuajeetan, bitxitegietan, sare sozialetan, abestietan, artean eta hizkuntza ikasteko testuinguruan.
|
|
|
Hiztegiaren aldaketa erakusten digu Larzabalek, horretan berean beste giro batera pasatua zen, oso eremu mugatua zela gerla baino lehen antolatzen ziren ikusgarriak. Azpimarratzekoa da hala
|
ere
itzulpenak egiten zirela, frantses antzerkigintza bazegoela ere, horiek ere irri egiteko zirenez ez du deus erraten, baina antzerkiak hautatuak zirenez, eta Mirande apaizak Labiche gustukoa zuela ikusi dugunez, helburu bera zuketen komedia horiek antolatzeko unean:
|
|
|
Paris aldeko Montfort l’Amauryn sendagile aritu zen Felix Larrieu() zuberotarrak abondo lan idatzi zituen euskal gaiez zein euskaraz, tartean Mauleon et le Pays de Soule pendant la revolution Parisen 1899 ean, edota" Un essai de calendrier republicain en basque" Vinsonen Revue de linguistique et dephilologie comparee aldizkarian, 1891.ean. Jean de Soule ezizenaren azpian
|
ere
itzulpen ugari egin zuen Revue des Basses Pyrenees et des Landes aldizkarian. Orobat ezagunak dira Charles Bordesen kantutegietan taxutu zituen itzulpenak.
|
|
2018
|
|
|
Sortzaile polifazetikoa. Bertsolari gisa da batez ere ezaguna, baina egin ditu baita
|
ere
itzulpenak, poesia, diskoak, eleberriak, saiakerak. Abade, politikari eta kazetari ere izana.
|
|
|
urte tarteari dagokionez, eman dezake zentsurak gutxiago eragin zuela euskal argitalpenean, baina argitaratutako lanen nolakotasunari loturik dago auzia. Izan ere, sasoi horretan batez
|
ere
itzulpen funtzionalak argitaratu ziren, aurreko aldietako saio soziopolitikoak argitaratzeko joeraren aldean (Torrealdai, 2000: 215).
|
|
2019
|
|
|
" Gattopardo ipini dugu [Bigurik pluralis modestiae delakoa darabil, bera izanik
|
ere
itzulpena sinatzen duena], berez Fabrizio Printzearen ezizen bat bezala delako, bere familiaren armarritik ateratakoa; idazlearen ironia bat aurkitzen dugu hemen, zeren bere familiaren armarrian leopardo bat baitzegoen. Beraz, Salinatarren sinbolo heraldikoan itxuraldaketa lexiko literario bat gertatu da, guk bere hartan utzi nahiago izan duguna.
|
|
2020
|
|
|
Zinemarako
|
ere
itzulpenak egin ditut, norberaren estiloari erreparatuz. Todos los días son tuyos (Egun guztiak zureak dira) 2008an estreinatutako film mexikarra da, José Luis Gutiérrez Ariasek zuzendua.
|
|
|
Ildo beretik, ez hizkuntzak ez hiztunak ez dira elkarrengandik isolaturik bizi. Filosofoek
|
ere
itzulpenetara jo behar izaten dute beste filosofoek esandakoa ezagutzeko. Bereziki, hizkuntza gutxiagotuetako filosofoek, esan nahi baita, filosofo euskaldunek.
|
|
|
Ildo beretik, ez hizkuntzak ez hiztunak ez dira elkarrengandik isolaturik bizi. Filosofoek
|
ere
itzulpenetara jo behar izaten dute beste filosofoek esandakoa ezagutzeko. Bereziki, hizkuntza gutxiagotuetako filosofoek, esan nahi baita, filosofo euskaldunek.
|
|
|
Corpusetan daude bilduak gure tradizioko idazle nagusien testuak eta gaur egungo idazleen testuak ere, dela liburuetakoak, dela egunkarietakoak. Badira
|
ere
itzulpenak testu horietako batzuetan. Adibide bakoitzean jarri da, parentesi artean, nori dagokion euskal testu hori, bestelako azalpenik eman gabe, eta itzulpenen kasuan ere itzultzailearen izena bakarrik jarri da, hau da, euskal testuaren egilearena.
|
|
2021
|
|
|
Lazkano" idazlea" da Twisten inoren lanak faltsutzen dituena; beti itzultzaileari egotzi izan zaion errua idazlearen lepoan jartzen da honako honetan. Bada, aspaldion itzulpen ikasketetako hainbat teorilarik eta hainbat itzultzailek egindako aldarriarekin lot daiteke ideia hori, hain zuzen
|
ere
itzulpen testuak eta sormen testuak parekatzearekin. Itzulpengintzaren teoria modernoek" aurkakotasun teoriko eta kontzeptualetan oinarritzen dituzte beren gogoetak(...) hizketa versus idazketa, idazlea versus itzultzailea, jatorrizkoa versus itzulpena" (Jaka, 2012:
|
|
|
Aldekoak, beste hainbat historiografok bezala, literatur joera eta eraginekin lotzen ditu euskarara egindako itzulpenak, eta, halaber, beste historiografo batzuek bezala, genero batzuen testu fundazionaltzat jotzen ditu.73 Ez hori bakarrik, ordea: ...aberastasunerako iturritzat ere jotzen ditu (adibidez, 1980ko hamarkadako haureta gazte literaturaz diharduenean). 74 Halaber, esan dugunez, literatur joeren eta joera aldaketen ildotik aipatzen ditu euskarara egindako itzulpenak, baina ez modu orokorrean soilik, ezen berariaz dio autore jakin baten asmo poetikoen eta haren literatur eraginen ispilu dela autore jakin batek itzulitakoa, beste behin
|
ere
itzulpenen funtzio kulturala agerraraziz. Esaterako, Lauaxetak" bere itzulpenen bitartez bere asmo poetikoen berri" (2008:
|
|
|
Lehenago esan bezala, modu horretan hasten dira itzulpenaren zenbait funtzio literario historiografietan agerrarazten. Izan ere, aurreko historiografietan batez
|
ere
itzulpenen balio fundazionala, pedagogikoa eta dialektologikoa nabarmendu izan baziren ere, geroagoko historiografietan bestelako funtzioak ere hasten dira agerrarazten. Olaziregiren kasuan, adibidez, itzulpenen funtzio ekonomikoa eta sinbolikoa ere aintzatesten dira; Aldekoak zenbait generoren fundazio testutzat ez eze, eragin literarioak ere bistaratzen ditu autoreek egindako itzulpenen bitartez:
|
|
|
90 Hara hor, esaterako," itzulpenaren sistema" kontzeptuaren ordez" eremu" kontzeptua baliatzeko beharra. ditu. Aldekoarenean
|
ere
itzulpenari lotutako funtzioak batez ere ideologikoak, pedagogikoak eta literarioak dira, ez hizkuntzazkoak.
|
|
|
Lehen argudioa guziz modernoa zuen. Literaturaren instituzio eza (batez
|
ere
itzulpenetarako indar falta) azpimarratu zuen. Lhandek zionez, itzulpen eskas horretan zen oinarritzen Euskal Herritik kanpo nabaritzen zen euskal literaturaren ezagutza falta.
|
|
2022
|
|
|
Hitz egin didate euskarara eginiko itzulpen batzuei buruz, baina ez dut bat bera ere ezagutzen; ez dakit euskaraz, eta, beraz, nire interesa hizkuntza horretara
|
ere
itzulpenak eginda daudela jakitera mugatzen da.
|