2009
|
|
Kolorebakoa zen, erabat, Villasantek erakutsi eta irakatsi zigun historia hori: bertan ez dago
|
emakumerik
, bertan ozta ozta aurkitzen da elizgizon ez den idazlerik. Ematen du Villasantek begien bistan zegoena bakarrik bildu zuela, argitan zegoena.
|
|
Hala, sexu eszenen deskribapen zehatza baliatzen da (gizonezko) epaileari zuzendutako aitortzan. Psikologoarekin duen solasaldian, berriz, gehiago azaleratzen dira
|
emakume
honen barne zauriak eta autoestimu baxua. Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik.
|
|
Gaiaren gaurkotasun tragikoak izan lezakeen erakargarritasunaz gain, tratu txarren etiologian sakontzeko ahalegina egin du Lertxundik. Bortxatzaile biktima harremanaren disekzioa egiten ahalegindu da, bakoitzaren karakterizazio sinesgarria eskainiz (amaren gonapenik atera gabeko semea da senarra/ aitak abandonatutako autoestimu baxuko
|
emakumea
emaztea). Ongi irakurtzen den suspentse eleberria da, eta iragarritako hilketaren narrazioak irakurlearen jakin minari eusten dio.
|
|
Baina, politika alde batera utzita, kale mailan ondorio praktikoa hauxe da: zuk ikus ditzakezu bi
|
emakume
elkarrekin solasean azokan bata katalanez mintzo eta bestea gaztelaniaz ihardesten. Ez dira dialektoak, elkarren ondoan garatu diren hizkuntza zeharo bestelakoak baizik, maiz bietako bat ezabatzen alferrik ahalegindu diren arren.
|
|
Orduan, tokatu zitzaionean, Atahualpa Yupanquiren zerbait kantatu zuen. Gizonek ez omen zioten batere kasurik egin, neskekin zeuden encantados, baina berari ezta kasurik ere,
|
emakumeak
bakarrik entzuten omen zion atentzioarekin. Eta egun batzuk pasa, eta kalean ikusi zuen neska haietako bat, eta esan omen zion:
|
|
1963ko maiatzean atera zuen. Joan zen examinatzera, eta tribunalean gehienak ziren gizonak,
|
emakume
bat kenduta, eta examinatzen zirenak denak ziren neskak, kabaret eta kantatzeko. Orduan, tokatu zitzaionean, Atahualpa Yupanquiren zerbait kantatu zuen.
|
|
Bueno, herri osoak... ziur asko izango ziren gizonak bakarrik. Orain izango lirateke gizonak eta
|
emakumeak
, ziur asko, baina orduan ez. Juerga izugarria izan omen zen, gaupasa izugarria, gosaldu zituzten baratzetik ekarritako letxugak, oso onak eta hola.
|
|
aurkitu nuen, Gernikara ematen duen Ajangizko gainaldeko elizako sakristian, hautsez betetako apal batean zegoen liburu batean aitonaren jaiotzaren eta bataioaren eskuzko idatzoharra, hain zuzen ere 1873ko Eguberri biharamunean jaio zela jasotzen zuena. Herrian nire aitonaz gogoratzen zen bakarra Klaudia izeneko
|
emakume
itsu bat zen, sutondoan bastoiari helduta isilik eserita egoten zen emakume bat, irratiaren konpainiari ere uko egiten ziona; izan ere, berak azaldu zuenez, bazituen bere oroitzapenak. «Badut beraren aditzea», esan zuen emakume xaharrak gure aitonaz; seme bakarra zen eta Urtsulatarren komentura sartu ziren arrebak ere ba omen zituen, baina Ameriketara joan zen.
|
|
aurkitu nuen, Gernikara ematen duen Ajangizko gainaldeko elizako sakristian, hautsez betetako apal batean zegoen liburu batean aitonaren jaiotzaren eta bataioaren eskuzko idatzoharra, hain zuzen ere 1873ko Eguberri biharamunean jaio zela jasotzen zuena. Herrian nire aitonaz gogoratzen zen bakarra Klaudia izeneko emakume itsu bat zen, sutondoan bastoiari helduta isilik eserita egoten zen
|
emakume
bat, irratiaren konpainiari ere uko egiten ziona; izan ere, berak azaldu zuenez, bazituen bere oroitzapenak. «Badut beraren aditzea», esan zuen emakume xaharrak gure aitonaz; seme bakarra zen eta Urtsulatarren komentura sartu ziren arrebak ere ba omen zituen, baina Ameriketara joan zen.
|
|
Herrian nire aitonaz gogoratzen zen bakarra Klaudia izeneko emakume itsu bat zen, sutondoan bastoiari helduta isilik eserita egoten zen emakume bat, irratiaren konpainiari ere uko egiten ziona; izan ere, berak azaldu zuenez, bazituen bere oroitzapenak. «Badut beraren aditzea», esan zuen
|
emakume
xaharrak gure aitonaz; seme bakarra zen eta Urtsulatarren komentura sartu ziren arrebak ere ba omen zituen, baina Ameriketara joan zen.
|
|
Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen. Holly eta biok hoteleko gelak pintatzen laguntzen izan ginen uda batez, osabak esan zigunean hoteleko teilatua konpontzen ari zela eta nire amama, laurogeita zazpi urteko
|
emakumea
, leiho batetik igo zela teilaturaino berari laguntzera. Konturatu nintzen altzairuzko neska gazte hura eta nire amama pertsona bera zirela.
|
|
«Gauza batzuez, zenbat eta gehiago pentsatu, orduan eta gutxiago ulertzen dira», erantzun zidan jakin zuenean nire ama hil zela. Beste alaba alkoholiko bat, zenbait senar, dibortzio eta maitale izan eta gero?
|
emakume
goxoa niretzat?, amamarekin bizi zen, nire arreba umetan Battle Mountainen bisitan izan zen batean. Amama baratzea ureztatzen ari zenean, izeba etxetik atera zen, erabat kargaturik eta maleta txiki bat eskuan zuela.
|
|
Orain,
|
emakume
itsuak bezala, denok dauzkagu gure oroitzapenak argazkiek, kafe ehogailuak eta gutun gutxi batzuek lagundurik, Atlantikoaren bi aldeetan. Euskal Herriko nire ahaideek gogoan dute nire amamak hirurogei urte zituela nola etorri zen Bizkaira urtebeterako.
|
|
Jende gutxi geratzen da hondartzan, eguzkia zeru ertzera gerturatzen ari denean. Ur bazterretik paseoan doazen bi
|
emakume
bata bestearekin gurutzatzera doaz. Bata, praka laburrak eta txanodun jertsea daramatzana, aurrera begira, aurpegiaren soslaia argiztatuta.
|
2010
|
|
Idazle gazte baten lehen eleberria da hau, baina bere adinekoen errealitatetik aldendu eta gerra garaian gazte zirenen belaunaldiari eskaini dio arreta liburu honetan. Hiru
|
emakume
edadeturen bizitzaren ibilbidearen testigantza ematen du liburuak, iraganaren oroitzapenak ekarriz (haurtzaroa eta gaztaroa hiru protagonisten ahotik) eta elipsi handi bat eginez, zahartzaroko kafetegiko solasaldien bidez. Lehena, iraganekoa, barne bakarrizketaren bidez emana da; bigarrena, orainaldikoa, aldiz, istoriotik kanpo dagoen kontalari estradiegetiko batek kontatzen du, maitasunez, s...
|
|
Emakumezkoen gerra baita aipagai hemen, epika txikiko gerra ez kontatua. Eta
|
emakumeok
gizonen biktima dira gehienetan: Teresa, aitak abandonatutako familia bateko alaba, edo Martiña, aitaren begietara gutxiegi hazitako neska, Eutemiorekin ezkondu nahiko duena, honek ez duela maite jakin arren.
|
|
Aipatu nahi nuke, bestalde, Karmele Jaioren Musika airean honek Alberdiren Aulki jokoa liburuarekin akordarazi nauela, edadeko
|
emakumeek
beren iraganaz eginiko hausnarketaren gaiari heltzen baitiote biek. Edadeko emakume protagonistaren oroimenean haurtzaroko jolasek eta hauei loturiko kantek duten oihartzuna aipatu nahi nuke esanguratsutzat, zeren Elenaren narrazioan errekurrenteak dira kantuak, haurra lokartzekoak («Arrateko ama?»), sokasaltokoak («Aita, ama, zenbat urtekin ezkonduko naiz?») edota desirazkoak («Ese lunar que tienes?»).
|
|
Aipatu nahi nuke, bestalde, Karmele Jaioren Musika airean honek Alberdiren Aulki jokoa liburuarekin akordarazi nauela, edadeko emakumeek beren iraganaz eginiko hausnarketaren gaiari heltzen baitiote biek. Edadeko
|
emakume
protagonistaren oroimenean haurtzaroko jolasek eta hauei loturiko kantek duten oihartzuna aipatu nahi nuke esanguratsutzat, zeren Elenaren narrazioan errekurrenteak dira kantuak, haurra lokartzekoak («Arrateko ama?»), sokasaltokoak («Aita, ama, zenbat urtekin ezkonduko naiz?») edota desirazkoak («Ese lunar que tienes?»). Elenaren oroimenean dirauten kantu horiekin batzen dira gero zaintzaile ekuatortarrak abesten dituenak, Ricardok gogoan dituen musikarien interpretazioak?
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako azken egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen
|
emakumea
; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
Eztanda horrek ordura arte pertsonaiek jarraituriko ordena suntsitu egingo du, bestelako logika bati hasiera emateko: sexismoak bultzaturiko
|
emakumeen
objektifikazioari aurre egiten dion logika, esango nuke.
|
|
«Hazia» ipuina, Esti, oso bortitza iruditu zait ideia aldetik.
|
Emakumeak
zer paper hartzen duen, edo hobe, gizarteak zer paper ematen dion erditu ondorengo emakumeari, ama izan denari, nola bilakatzen duen lugorri, akasdun, tabu ia, gizabanakoa merkantzia gisa tratatzen duen jendarteak, arren neurrira egindakoak. Ama baten testigantza ezin gordinagoa iruditu zait «Hazia», purrustada traza har dezakeena, baina probokazio gisa bada ere, ideia trafiko modura, nirekin funtzionatu duena.
|
|
«Hazia» ipuina, Esti, oso bortitza iruditu zait ideia aldetik. Emakumeak zer paper hartzen duen, edo hobe, gizarteak zer paper ematen dion erditu ondorengo
|
emakumeari
, ama izan denari, nola bilakatzen duen lugorri, akasdun, tabu ia, gizabanakoa merkantzia gisa tratatzen duen jendarteak, arren neurrira egindakoak. Ama baten testigantza ezin gordinagoa iruditu zait «Hazia», purrustada traza har dezakeena, baina probokazio gisa bada ere, ideia trafiko modura, nirekin funtzionatu duena.
|
|
Bada, labur bada ere, aipatu nahi nuke Musika airean eleberriaren argumentua: Elena
|
emakume
edadetua du protagonista eta narratzaile nagusi. Etxean itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira hasiko da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du.
|
|
Gero, ordea, jario izugarria erakusten du orriotan, txukuna, ondoegi egituratua, makularik gabea. Zail egin zait bizitzaz enpo dagoen
|
emakume
batek halako testigantza utz dezakeela sinestea, lagunekin hitz erdi bat egiteko gauza ez denean, adibidez. Karmele Jaio sartu da, narratzailea sortzerako orduan, adineko emakume baten larruan, geure testuingurukoa (ez zaigu arrotz egingo bizi den herria, dena blaitzen duen moral kristaua, armiarma sare soziala), eta eskertzekoa da eginahala, baina ez ote den atarian geratu, sakonera jo gabe errazkerian erori, hori dut inpresioa.
|
|
Zail egin zait bizitzaz enpo dagoen emakume batek halako testigantza utz dezakeela sinestea, lagunekin hitz erdi bat egiteko gauza ez denean, adibidez. Karmele Jaio sartu da, narratzailea sortzerako orduan, adineko
|
emakume
baten larruan, geure testuingurukoa (ez zaigu arrotz egingo bizi den herria, dena blaitzen duen moral kristaua, armiarma sare soziala), eta eskertzekoa da eginahala, baina ez ote den atarian geratu, sakonera jo gabe errazkerian erori, hori dut inpresioa.
|
|
Eta iruditzen zait literaturak izan lukeela horren aurkako antidoto, hots, topikoaren, klixearen aurkako; eskaini lukeela zerbait berria, berezia, besterik ez bada desberdina, egunerokoan akitzeraino errepikatzen diren horietatik urrun. Liburuak bide interesgarri bat hartzen du
|
emakumeez
hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean?
|
|
Eta iruditzen zait literaturak izan lukeela horren aurkako antidoto, hots, topikoaren, klixearen aurkako; eskaini lukeela zerbait berria, berezia, besterik ez bada desberdina, egunerokoan akitzeraino errepikatzen diren horietatik urrun. Liburuak bide interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren
|
emakumeez
, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten emakumeak eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean?
|
|
Liburuak bide interesgarri bat hartzen du emakumeez hitz egiten hasten denean, gaur edadeko diren emakumeez, horien larrutik: «Besteen zerbitzari izateko hezi gintuzten
|
emakumeak
eta zer egin zerbitzatzeko edo zaintzeko inor ez daukazunean? (?) Eta arazoa larriagotu egiten da, inor ezin zerbitzatzetik norbaitek zaindua izatera pasatzean»; edo suhia bilobarekin ikustean konturatzen denean «ez bakarrik zenbat irabazi duten gure alabek, baizik eta zenbat galdu zuten gure senarrek».
|
|
Momentu batean, Aritz, aipatu duzu literaturak gainditu eta irauli lituzkeela topikoak eta klixeak. Eta ildo horretatik, poztu egin zaitu ikusteak liburuak
|
emakumeen
problematikaz ere badiharduela, nahiz eta ehun orrialde itxaron behar izan horretarako, eta geroxeago zapuztu egin zara keinu ñimiño bat besterik izan ez delako. Nire ustez, horrelako aldarri ideologiko bat, beharbada, pertinentea da gure ikuspegi progresista gura horretatik, baina erabat lekuz kanpokoa litzateke, extemporaneoa oso, Elena atso erretxindu horren kolkoan.
|
|
Den denez mintzo da «Amodioa». Etxeparek sexuari buruz dihardu, baina ez hodeietako aingeruenaz eta inguru minguruka, baizik eta haragizko gizon
|
emakumeen
sexuaz eta zuzen eta esplizituki. «Amodioa» irakurritakoan kargutuko zara norainoko haustura zekarkion ordura arteko euskal letra jainkojale eta ahalketien mundutxoari.
|
|
Laborista ikuspegia ere kutsatu zen zenbait taldetan, nahiz hemengo langile mugimendua ez zen sozialista senti.
|
Emakume
Abertzale Batza ere hortik sortu zen (Irlandako Cumann nan Ban-en ildotik), apirilaren 10ean emakumeen aurreko Martin O. Dailyren hitzaldi batean Gallastegik bertan aldarrikatutakoaren eraginpean. Urrats garrantzitsua izan zen emakumea bizitza publikoan, eta politikoan, murgiltzen hasteko.
|
|
Laborista ikuspegia ere kutsatu zen zenbait taldetan, nahiz hemengo langile mugimendua ez zen sozialista senti. Emakume Abertzale Batza ere hortik sortu zen (Irlandako Cumann nan Ban-en ildotik), apirilaren 10ean
|
emakumeen aurreko
Martin O. Dailyren hitzaldi batean Gallastegik bertan aldarrikatutakoaren eraginpean. Urrats garrantzitsua izan zen emakumea bizitza publikoan, eta politikoan, murgiltzen hasteko.
|
|
Emakume Abertzale Batza ere hortik sortu zen (Irlandako Cumann nan Ban-en ildotik), apirilaren 10ean emakumeen aurreko Martin O. Dailyren hitzaldi batean Gallastegik bertan aldarrikatutakoaren eraginpean. Urrats garrantzitsua izan zen
|
emakumea
bizitza publikoan, eta politikoan, murgiltzen hasteko. 1931n eta ondoko urteetan Emakume Batza ia 30.000 bazkide izatera iritsi zen, 200 elkarte baino gehiago hegoaldeko lau herrialdeetan.
|
|
Urrats garrantzitsua izan zen emakumea bizitza publikoan, eta politikoan, murgiltzen hasteko. 1931n eta ondoko urteetan
|
Emakume
Batza ia 30.000 bazkide izatera iritsi zen, 200 elkarte baino gehiago hegoaldeko lau herrialdeetan.
|
|
Bidean, hara zihoan Mª Teresa Lardizabal anderea topatu zuten.
|
Emakume
Abertzale Batzako kidea zenez, Hernandorenari ezinago egokia zitzaion taldearen egitasmoan txertatzea irlandar emakumeei Batzaren agur eta atxikimendua helaraz ziezaien.
|
|
Bidean, hara zihoan Mª Teresa Lardizabal anderea topatu zuten. Emakume Abertzale Batzako kidea zenez, Hernandorenari ezinago egokia zitzaion taldearen egitasmoan txertatzea irlandar
|
emakumeei
Batzaren agur eta atxikimendua helaraz ziezaien.
|
|
Saudi Arabiak
|
emakumeentzako
ministro berri bat dauka. 25 urte ditu, markako arropa atsegin du, ezpainetako barra eta kotxeak.
|
|
25 urte ditu, markako arropa atsegin du, ezpainetako barra eta kotxeak. Esan gabe doa, Rajaa Alsanea ez dago gobernuan, bere lurraldean
|
emakumeek
iritzia ematea ez baita gauza arrunta. Ezin dira txofer izan, eta hauteskundeetan ez daukate bozkatzeko eskubiderik.
|
|
Halere, Alsaneak hautesle mordoa dauka bere atzetik. Best-seller bat da, arabiar munduan chick lita idazten duen bakarra eta, beharbada horrexegatik, esan daiteke bera dela XXI. mendeko
|
emakume
arabiarren bozeramalea. Girls of Riyadh eleberriak klase ertaineko lau emakumeren historiak kontatzen ditu:
|
|
Best-seller bat da, arabiar munduan chick lita idazten duen bakarra eta, beharbada horrexegatik, esan daiteke bera dela XXI. mendeko emakume arabiarren bozeramalea. Girls of Riyadh eleberriak klase ertaineko lau
|
emakumeren
historiak kontatzen ditu: laurak dabiltza maitasun eta dibertimendu bila, inguruko kultura itogarritik ihes egin nahian.
|
|
Gazte jendeak tradizioari nola izkin egiten dion erakutsi nahi izan dut. Nik ezagutzen ditudan
|
emakume
gazteek modernoak izan nahi dute, neurriez kezkatuta daude, maitemindu nahi dute, beste edozein tokitako emakumeek bezala. Inoiz ez da nire burutik pasatu eskandalurik ematea», aitortzen zuen Alsaneak Londreseko Dorchester hotelean, tea hartzen zuen bitartean.
|
|
Gazte jendeak tradizioari nola izkin egiten dion erakutsi nahi izan dut. Nik ezagutzen ditudan emakume gazteek modernoak izan nahi dute, neurriez kezkatuta daude, maitemindu nahi dute, beste edozein tokitako
|
emakumeek
bezala. Inoiz ez da nire burutik pasatu eskandalurik ematea», aitortzen zuen Alsaneak Londreseko Dorchester hotelean, tea hartzen zuen bitartean.
|
|
Liburua arabieraz argitaratu zenean, 2005ean,
|
emakume
gazte askok eta askok bozeramale gisa hartu zuten idazle gaztea. «Zenbait egunetan 1.000tik gora mail hartzen nituen:
|
|
«Zenbait egunetan 1.000tik gora mail hartzen nituen:
|
emakume
dibortziatuenak, behartuta ezkondutakoenak, senarrarekin konpontzen ez zirenenak. Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin behar nuela jende horien alde.
|
|
Neskak hurbildu egiten zitzaizkidan argazkiak ateratzeko nirekin eta orduan konturatu nintzen zerbait egin behar nuela jende horien alde. Banekien ni nintzela Saudi Arabia modernoaz idazten zuen lehen
|
emakumea
, baina ez nuen uste nire liburuak halako sentsazioa eragingo zuenik».
|
|
|
Emakumeen
erretratuak
|
|
Pattie Boyd Claptonenera joan zenean, berehala ohartu zen zer nolako gizon motarekin berregin nahi zuen bizitza: «inolako begirunerik gabe jokatzen zuen bidean aurkitzen zuen edozein
|
emakumerekin
, pare bat botila brandy garbitzen zituen egunero, eta konta ezin ahala pinta garagardo. Gainera garagardoari vodka botatzen zion, inor kontura ez zedin koloreagatik.
|
|
Eric Claptonek, bestalde, inolako lotsarik gabe onartzen ditu bere behin eta berriroko huts egiteen arrazoiak. «Beti izan naiz
|
emakumeen
beldur. Aspaldiko kontuak dira.
|
|
«Poliziak jazarritako iraultzailea putetxe batean ezkutatu da. 26 urte beteak ditu jada, baina oraindik ez daki
|
emakume
baten besoetan urtzea zer den. Maitetxean eskaintzen dizkioten neskatilen artean orbangabeena begitantzen zaion huraxe aukeratuko du.
|
|
Horra liburua: begiak itxita eta besoak biluz, aurpegia neke, irrikaz bere zain zegoen
|
emakumea
zen liburua. –Lotsagarria da orbangabe izatea!?».
|
|
Eskailera zaharretan gora, susmo txarra hartu dio lekuari: kolore guztietako bularretakoak daude zintzilik eskailera karrilean eta
|
emakume
hegoamerikarrak liburuak irakurtzen ari dira jo eta su, txokoetan eserita. Erdi biluzik eta liburuak irakurtzen.
|
|
Lagun batek gomendatu psikoanalistarengana jo nuen. Psikoanalista
|
emakume
zahar samar baina dotorea zen, eta astean bitan hartzen ninduen. Miresmenez jarraitu ohi nituen haren mugimenduak.
|
|
Orduan, gainera, sermoiak ere politizatu egiten genituen eta gure sermoi horiek entzutera ondoko herrietatik etortzen zen jendea.
|
Emakumeak
bertsotan hasi zirenean nik esaten nien askoz ere zailagoa izan zela sotanarekin bertsotan ibiltzea eta lasai egoteko, jendea oso azkar ohitzen dela».
|
|
Guk astotik mandora gabe autora egin dugu, trantsiziorik gabe, kolpetik.
|
Emakumeek
ere txilaba erantzi eta praka estuak edo gona motzak jantzi zituzten, gure gizartearen onespenik ere gabe, modernizazioaren izenean besterik ez. Zer edo zer esportatu nahi izanez gero, berriz, bestek agintzen digu beti salneurria.
|
|
Bere liburuetan ikusten da betidanik edan duela asko, alkohol asko eta denetik, droga asko eta denetik, sexu asko eta denetik, batik bat prostitutak: («Ez dakit nor den ondoan lotan daukadan
|
emakume
hau»). Oso ondo hitz egiten zuen gaztelaniaz Xukrik, espainiar literaturako klasikoak irakurrita zeuzkan («Benetako bizitza liburuetan aurkitu behar da») eta berehalaxe antzematen zitzaion asko bizi eta asko ikusitakoa zela mundu honetan.
|
|
fundatu zuen; santu hark maite zuen, edo eginahalean seduzitzen saiatu zen?
|
emakumea
jipoitu zuen, harik eta emakumea ibarreko aintzira izoztuetako batera erori (Glendalough ek «bi aintziren mendiartea» esan nahi du irlanderaz) eta ito zen arte.
|
|
fundatu zuen; santu hark maite zuen, edo eginahalean seduzitzen saiatu zen? emakumea jipoitu zuen, harik eta
|
emakumea
ibarreko aintzira izoztuetako batera erori (Glendalough ek «bi aintziren mendiartea» esan nahi du irlanderaz) eta ito zen arte.
|
|
Horma horien atzean daude espetxeratuak gaur egun errepublikano «disidenteak» deitzen ditugunak, hau da, Sinn Feinek eta IRA Probisionalak izenpetutako Belfasteko bake akordioari uko egin ziotenak. Gizon
|
emakume
horiek 1916ko heroi errepublikanoen zilegizko oinordekotzat hartzen dute beren burua. Haien ekintza armatu etengabeak terrorismo ekintza nazkagarriak direlakoan ikusten ditu irlandar jende gehienak, eta halaxe behar du nire iritzian.
|
|
Indarra, gorrotoa, historia, hori guztia. Hori ez da gizon
|
emakumeentzako
bizimodua, iraina eta gorrotoa. Eta jende guztiak daki horrexen kontra kontrakoa dela egiaz bizitza.
|
|
Promes hori, lurralde hau hain pobre dagoen sasoi honetan, nahikoa izan da nire denda hilabeterako betetzeko. Gainera, nire bisita nahi luketela abisatu didate inguruko auzoetatik,
|
emakumeek
poesiak emango dizkidatela. Hala, sarritan egon naiz aduarrotan, zuhaitz baten azpian edo denda baten barruan, umez eta emakumez inguratua, bertsoak kopiatzen eta opari txikiak egiten?».
|
|
Gainera, nire bisita nahi luketela abisatu didate inguruko auzoetatik, emakumeek poesiak emango dizkidatela. Hala, sarritan egon naiz aduarrotan, zuhaitz baten azpian edo denda baten barruan, umez eta
|
emakumez
inguratua, bertsoak kopiatzen eta opari txikiak egiten?».
|
|
Urteak geroago, hango
|
emakume
batek 1907ko gosetean bere bost seme alabei jaten Charles de Foucauldek eman ziela gogoratzen zuen. Harrezkero, emakume horrek behin eta berriz egin omen zion Alari otoitz morabito kristaua musulman bihur zedin:
|
|
Urteak geroago, hango emakume batek 1907ko gosetean bere bost seme alabei jaten Charles de Foucauldek eman ziela gogoratzen zuen. Harrezkero,
|
emakume
horrek behin eta berriz egin omen zion Alari otoitz morabito kristaua musulman bihur zedin:
|
|
Eta beste gauza askotarako denbora aurkitzen zuen: auto klasikoen bilduma egiteko, sabela otordu ikaragarrietan gozatzeko,
|
emakumetarako
... Patrick Marnhami sinetsi behar badiogu:
|
|
Bestalde, Simenonekin lotutako zenbakiak erotzeko modukoak dira: nobela horiek guztiak, saldutako 500 milioi aleak, berrogeita hamabost etxebizitza ezberdinak, eta, berak zioenaren arabera, ohera eraman zituen 10.000
|
emakumeak
, bere bigarren emazteak kopurua 1.200era jaitsi bazuen ere.
|
2011
|
|
Gainerakoan, txandaka gidatzen zuten Félixek eta Mikelek.
|
Emakumeok
ez genekien. Nik, egia esan, gero ere ez nuen ikasi, eta gidatuz gozatzen zuen txofer bat izatearen zortea izan dut; urte askoan, batera eta bestera eraman izan nau eta nik behar den patxada izan dut paisaiaz eta bisitatzen genituen tokiez gozatzeko.
|
|
|
Emakume
taldeak, bildu bat buru gainean, umeak lepoan, umeak hankapean.
|
|
Pierre eta Micheline izenez aurkezten dizkigu Debrayk Alfred Lang Willard eta bere emazte Suzanne. Nazioarteko aferagilea zen gizona, Picard erlojugile ospetsuen alaba
|
emakumea
. Londresek ezagunak zituen lehendik.
|
|
Eta ados nago hiru maria hauek zerikusi gutxi dutela Bibliatik datorkigun emakumezkoaren rolarekin.
|
Emakumearen
, amaren, familiaren irudi tradizionala da hemen auzitan jartzen dena. Eta auzitan jartzen da, gainera, modu probokatzailean, zahartzaroa ez baita amaiera, hasiera baizik.
|
|
Bat nator Marijorekin. Tradizioaren nondik norakoak aztertzeko orduan,
|
emakumeek
hartan jokaturiko rola interesatzen zaio gehien Urretabizkaiari. Bestelako gaiak ere aipatzen ditu zeharka, hala nola Gerra Zibilak zenbateraino baldintzatu duen euskal gizartea edo, hobeto esanda, galtzaileen bandoa.
|
|
Txuriren eta Handiren arteko harremanak Gissingen laneko bi pertsonaia nagusiek, Miss Rhoda Nunn ek eta Miss Eleanor Barfoot ek, duten konplizitatea ekarri dit gogora. Aipatu lanean Rhoda Nunn ek berak esaten du gizarte konbentzioen aurka doan bizimodua daramatelako odd women, hots,
|
emakume
bitxiak izatera kondenatuta daudela, baina beren itxaropena, eta zeregina, denborarekin beren ikuspuntua normaltzat jotzea da.
|
|
Urretabizkaiaren nobelan, Handik jokatzen du Rhodaren rola. Biak ala biak jenio biziko
|
emakumeak
ditugu, eta emakumeen kausarekin erabat konprometituta daude, bakoitza bere modura, jakina. Baina izaera indartsua izanagatik ere, bai Rhodak bai Handik ahulguneak dituzte.
|
|
Urretabizkaiaren nobelan, Handik jokatzen du Rhodaren rola. Biak ala biak jenio biziko emakumeak ditugu, eta
|
emakumeen
kausarekin erabat konprometituta daude, bakoitza bere modura, jakina. Baina izaera indartsua izanagatik ere, bai Rhodak bai Handik ahulguneak dituzte.
|
|
Eta ez zait debaldeko hautua iruditu, tradizioaren izenean astakeria nabarmen baten paradigma tristea bilakatu delako Hondarribia: tradizioaren izenean justifikatu nahi izan da
|
emakumeek
herriko jai nagusian ez parte hartzea. Luze hitz egin genezake tradizioaz, haren moldagarritasunaz, bilakaeraz, baina 3 Mariak eleberriaz behar dugu orain.
|
|
Inposatutako memoria bezala bizi dute gerra eleberriko protagonista femeninoek, gizonezkoen jazoera epikoz zipriztindua; baina beste gerraz, domestikoaz, ezer gutxi esaten da. Ukatu zaien iragana birsortzen ahalegintzen dira
|
emakumeok
, iragana berridatzi, etorkizuna ere idazteko. Hala funtzionatzen baitu memoriak, Mieke Bal irakasleak esan zuenez:
|
|
saio ezagunean, Gayatri C. Spivakek zera galdetzen zion bere buruari: «zer esan dezaket nik ibaian arropa garbitzen duen
|
emakumearen
izenean?». Izan ere, Spivakek ibaiko emakumearekin gauza asko zituen komunean (etnizitatea, generoa), baina, intelektual ona legez, ezin zuen ahaztu Britainia Handian hezia eta Columbia Universityko irakaslea izanik, mundu pribilegiatuaren parte zela bera, hots, emakumea errekara kondenatua zuen mundu pribilegiatuaren parte.
|
|
«zer esan dezaket nik ibaian arropa garbitzen duen emakumearen izenean?». Izan ere, Spivakek ibaiko emakumearekin gauza asko zituen komunean (etnizitatea, generoa), baina, intelektual ona legez, ezin zuen ahaztu Britainia Handian hezia eta Columbia Universityko irakaslea izanik, mundu pribilegiatuaren parte zela bera, hots,
|
emakumea
errekara kondenatua zuen mundu pribilegiatuaren parte. Gauzak horrela izanda, zer egin dezake intelektualak?
|
|
Beste liburu bat proposatzera natorkizue, Arantxa Urretabizkaiaren 3 Mariak. Bizitzaren gorabeherak direla medio, gaztetatik elkarren berririk izan ez duten adineko hiru
|
emakumeren arteko
harremana du ardatz Urretabizkaiaren azken nobelak. Hiruren izena Maria izanik, elkarrengandik bereizteko, Txuri, Gorri eta Handi goitizenak jarri zizkieten txikitan.
|
|
Hots, Txurik deskribatzen duen Euskal Herri tradizionalean, nortasun propioa garatzeko aukerak murritzak dira, baina are murritzagoak dira bera bezala adinekoa, emakumezkoa eta alarguna baldin bazara. Adinekoa,
|
emakumea
eta alarguna izanik, bere bizitzako azken urteak linbo moduko batean igarotzea dagokio Txuriri, senarrari, bizirik zela, arrantzalearena jokatzea egokitu zitzaion bezala. Eta Txurirentzat horixe da benetako zahartzaroa, hilean bezala bizirik egotea.
|
|
Kepa, zuk ezagutzen duzun errealitate zatiarekin bat ez datorrelako 3 Mariak azaltzen duen errealitatea irreala dela esatea gehiegikeria iruditzen zait. Are gehiago, ez dut uste nobelaren helburua denik Txuri eta Gorri edadeko
|
emakume
guztien erretratu direla esatea. Hain zuzen, nobelan bertan emakume eredu ezberdinak azaltzen dira, hala esaterik badago.
|
|
Are gehiago, ez dut uste nobelaren helburua denik Txuri eta Gorri edadeko emakume guztien erretratu direla esatea. Hain zuzen, nobelan bertan
|
emakume
eredu ezberdinak azaltzen dira, hala esaterik badago. Dena den, eta Marijok lehenago aipatu bezala, ezin zaigu ahaztu orain arte emakumeen ikuspuntua ez dela aintzat hartu euskal gizarteko arlo askotan.
|
|
Hain zuzen, nobelan bertan emakume eredu ezberdinak azaltzen dira, hala esaterik badago. Dena den, eta Marijok lehenago aipatu bezala, ezin zaigu ahaztu orain arte
|
emakumeen
ikuspuntua ez dela aintzat hartu euskal gizarteko arlo askotan. Hots, emakumeek ez dute historiaren beren bertsioa ematerik izan.
|
|
Azken batean, horixe da Txuriren dilema. Gorrirekin duen harremanari uko egin behar dio herriko gizon zein
|
emakumeak
, tradizioari jarraituz, haiei buruz gaizki esaka hasi direlako. Zergatik kostatzen zaigu gizon eta emakumeoi, denok baikara neurri batean edo bestean gizarte patriarkalaren sostengu eta konplize, onartzea posible dela emakumeen arteko elkartasuna?
|
|
Gorrirekin duen harremanari uko egin behar dio herriko gizon zein emakumeak, tradizioari jarraituz, haiei buruz gaizki esaka hasi direlako? Zergatik kostatzen zaigu gizon eta
|
emakumeoi
, denok baikara neurri batean edo bestean gizarte patriarkalaren sostengu eta konplize, onartzea posible dela emakumeen arteko elkartasuna. Akaso beldur ematen digu gizonik gabeko mundua (gizontasuna kategoria moduan onartuta, hots, gizontasunak errepresentatzen dituen baloreak) posible dela onartzeak?
|
|
Gorrirekin duen harremanari uko egin behar dio herriko gizon zein emakumeak, tradizioari jarraituz, haiei buruz gaizki esaka hasi direlako? Zergatik kostatzen zaigu gizon eta emakumeoi, denok baikara neurri batean edo bestean gizarte patriarkalaren sostengu eta konplize, onartzea posible dela
|
emakumeen arteko
elkartasuna. Akaso beldur ematen digu gizonik gabeko mundua (gizontasuna kategoria moduan onartuta, hots, gizontasunak errepresentatzen dituen baloreak) posible dela onartzeak?
|
|
Esti, ez dut esan 3 Mariak irreala denik, baizik eta niri neuri momentu batetik aurrera irrealitatearen sentsazioa sortu didala, eta pare bat adibide jarri dut hori labur azaltzeko. Nik ez diot
|
emakumeen arteko
elkartasuna posible ez denik, ez beldur ematen didanik onartzeak gizonik gabeko mundua posible dela. Hain zuzen, ez dut ezertxo ere aipatu alde horretatik:
|
|
Esan nahi dut: eskolatu gabeko
|
emakume
batek gisa horretako narrazio bat idaztea sinesgarria izan daiteke edo ez, testuaren arabera, edo hobe, testuinguruaren arabera: testuaren barne logikarekin bat badator, aurrera, kontakizuna sinesgarria izango da erabat.
|
|
Aritz, ez dakit noraino nagoen ados zurekin, izan ere, teorian posibletzat jotzen baduzu ere
|
emakume
eskolabako batek horrelako narrazio bat idaztea, Jantzi beltz bi ren kasuan ez zaizu sinesgarri iruditu. Tira, ez deritzozu sinesgarri.
|
|
Esan nahi nuena zen diskurtso horren jariotasuna bera sinestea kostatzen zaidala. Hizkera trebatu lezake
|
emakume
edadetu batek, noski, horrek sinetsaraz lezake egokitasun atsegingarri hori. Baina fikziozko egoera horretan gutun luze luzea idazten duen ama batengan espero al daiteke eramapenez eta gorabeherarik gabeko ariera asaldaezin hori?
|
|
Saidek esango zuen bezala, Zamaontzia ez da batere originala Edwini ematen dion tratamentuan. Aitzitik, Mendebaldeak «bestea»ri buruz esandakoaren logika berean inskribatzen da.3 Mariak lanaren kasuan, Urretabizkaiak historia alternatiboa eskaintzen digu, eta alternatiboa dela diot adineko
|
emakume
jakin batzuen ikuspuntutik eraikia delako. Horrek ez du esan nahi adineko emakume guztiek nobelako protagonisten antza dutenik, baina badira haien moduko emakume asko gure literaturan tokirik izan ez dutenak.
|
|
Aitzitik, Mendebaldeak «bestea»ri buruz esandakoaren logika berean inskribatzen da.3 Mariak lanaren kasuan, Urretabizkaiak historia alternatiboa eskaintzen digu, eta alternatiboa dela diot adineko emakume jakin batzuen ikuspuntutik eraikia delako. Horrek ez du esan nahi adineko
|
emakume
guztiek nobelako protagonisten antza dutenik, baina badira haien moduko emakume asko gure literaturan tokirik izan ez dutenak. Horregatik da Urretabizkaiaren nobela ausarta, zahartzaroari buruzko topiko eta estereotipoen kontra doalako.
|
|
Aitzitik, Mendebaldeak «bestea»ri buruz esandakoaren logika berean inskribatzen da.3 Mariak lanaren kasuan, Urretabizkaiak historia alternatiboa eskaintzen digu, eta alternatiboa dela diot adineko emakume jakin batzuen ikuspuntutik eraikia delako. Horrek ez du esan nahi adineko emakume guztiek nobelako protagonisten antza dutenik, baina badira haien moduko
|
emakume
asko gure literaturan tokirik izan ez dutenak. Horregatik da Urretabizkaiaren nobela ausarta, zahartzaroari buruzko topiko eta estereotipoen kontra doalako.
|
|
Uxue Apaolazaren Mea culpa nobela irakurri dut uda honetan. Lanak Lur izeneko
|
emakume
gazte bat du protagonista, Madrilen erizain lanean dabilena. Institutu garaian kuadrillakide izandako Mikelen atxiloketaren unea jasotzen duen argazkia ikusten du egunkarian egun batean, eta irudi horrek iraganeko mamuak asaldatuko ditu.
|
|
Protagonistaren monologo luze nahasiak irakurketan murgiltzera gonbidatu beharrean, guztiz aldapatsu bihurtu dizkit lehenengo orrialdeak eta bai, egia esateko, hurrengoak ere. Protagonista nagusiaren ahotsaz gainera,
|
emakume
edadetu batena ere tartekatuko da, eta istorioa are eta nahasiagoa egingo da, eta ilunagoa, irakurleak ganoraz segitu ahal izateko.
|
|
Historia dramatikoa da: alaba drogetan sartuta galdua duen
|
emakume
baten gutun luzeak osatzen du testuaren diskurtsoa, lehen pertsonan. Dramatismoa areagotzen da hitz egiten duen protagonista horrek minbizi sendaezina duela aitortzen duenean eta, narrazioan aurrera egin ahala, tratamenduaren berri ematen duenean.
|
|
Nire iritziz, pertsonaia kontalari horren jardunean dago gakoa. Hizkerari eta estiloari erreparatzen bazaio, fikzioan esaten zaigu eskolatu gabeko
|
emakume
horrek alfabetatze kurtsoa egin ondoren lortu duela idatzi hori osatzea, noizbait alabak irakurriko duen itxaropenez. Itzulbiderik gabeko mintzo horrek hartu behar zuen tonua zen giltza narrazio honetan, eta aitortu behar dut niri kosta egin zaidala ahots horren zinezkotasunean sinestea.
|
|
Estatu Batuetan espresionismo abstraktuaren sarean jarraitzen zuten. Jackson Pollock en zurrunbilo kromatikoak, Willem De Kooning en
|
emakume
desitxuratuak eta Mark Rothko-ren metafisika koloreztatua Europatik iritsitako arte joeren ajeak ziren: intelektualegiak, ilunegiak, urrunegiak, hots, gutxiengo batek uler eta batez ere eros zitzakeenak baino ez.
|
|
Isiltasunak han mukien xurgaduren erritmoa du ziur, xurgadura lotsatiak, altuegi eginez gero zotina eztarriratzeko beldurrez, hiru
|
emakumeek
eztarria konpartituko balute bezala, zotin saio koralari leku eginez, besarkada, eskuak izter eta besoak helduz. Gurpilak lohitzen ari zaizkit mendi punta madarikatu honetara etorri beharraren temagatik, zergatik dira bideak hain estuak, galdetzeko gogoa dut, «zergatik da bidea hain estua!
|
|
Ez da inoiz iristen! Zenbat denbora da helmuga sudurraren parean dugula gertu/ urrun/ gertu, ze bide klase da hau!»; ¿ te gusta conducir?, ez dut egin, ez dut ezer esan, isilik geratu naiz motorra ere mututurik; hiru
|
emakumeetarik
edonork esango luke garrasika hasiko banintz, «banekien ez geniola kotxean bakarrik etortzen utzi behar», gaixo banengo bezala, burutik gaixo, beraiek nabarmentzeraino, gainditzeko modu bakarra zotin haserregarri horiek balira bezala, zerura begira.
|
|
utzi dute
|
emakumeek
|