|
2007
|
|
|
Ikertzaileen ustez, ilargiaren argia da koralen bizi erritmoak markatzen dituen faktoreetako bat. Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu
|
egiten
dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera egiten dute arrezifea osatzen duten koral guztiek.
|
|
|
Ilargi betea dagoenean, koraletako kriptokromoek erreakzionatu egiten dute. Orduan, arrautza eta esperma jarioa batera
|
egiten
dute arrezifea osatzen duten koral guztiek. Gainera, ilargi beteak sortutako marea luzeek ernaldutako koral arrautzak itsas hondoan hobeto zabaltzen laguntzen dute.
|
|
|
Thomas Young-ek, 1803an, argiaren uhin higiduraren teoria garatzeko balio izan zuen esperimentua
|
egin
zuen. Urruneko iturburu bateko argia bi saretatatik igaro ondoren norabidez aldatzen zela ikusi zuen, eta izandako interferentzien patroi bat eratu zuen.
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali zuten espazio ontzi bat Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala
|
egin
eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero,
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali zuten espazio ontzi bat Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala
|
egin
eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero, espazio ontzia lurreratzeko orduan, paraxutak huts egin eta Utahko basamortuan txikitu zen.
|
|
|
2001ean eguzki haizeak aztertzera bidali zuten espazio ontzi bat Genesis misioan. Espazioan 27 hilabete eman eta gero, eta lana behar bezala egin eta gero, hau da, datu mordoa bildu eta gero, espazio ontzia lurreratzeko orduan, paraxutak huts
|
egin
eta Utahko basamortuan txikitu zen.
|
|
|
Nature zientzia aldizkarian, primate baten zelula helduetatik abiatuta enbrioiko zelula amak lortzeko metodo baten berri argitaratu dute. Ikerketa Oregongo Osasun eta Zientzia Unibertsitateko Mitalipov biologoak eta haren taldeak
|
egin
du, eta makako heldu baten fibroblastoak erabili dituzte, hau da, ehun konjuntiboaren zelulak. Zehazki, fibroblastoaren nukleoa nukleorik gabeko obulu batean sartu dute; hartara, obuluak makako haren informazio genetikoa du.
|
|
|
Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz
|
egin
badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du.
|
|
|
Hori gizakietan lortuz gero, ez litzateke errefusa arazorik egongo, eta, beraz, zelula amen bidezko terapiek ez lukete arazo hori izango. Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera
|
egitea
. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du.
|
|
|
Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk
|
egin
ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu egin du. Orain, metodoak gizakietan ere balio izatea espero dute.
|
|
|
Beste animalia batzuetan arrakastaz egin badute ere, primateetan ez zuten lortzen aurrera egitea. Mitalipovek, ordea, aldaketa batzuk egin ditu zelula helduaren nukleoa obuluan sartzen den pausoan, eta, dirudienez, asmatu
|
egin
du. Orain, metodoak gizakietan ere balio izatea espero dute.
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka
|
egin
zuelako, baita talka horretara oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan
|
|
|
Himalaia mendiak Lurreko altuenak dira, ez bakarrik Indiako plaka tektonikoak Eurasiakoaren kontra talka
|
egin
zuelako, baita talka horretara oso abiadura handiarekin iritsi zelako ere. Baina nolatan zuen Indiako plakak hainbesteko abiadura?
|
|
|
Plaka hura beste plaka handiago bat puskatzearen ondorioz sortu zen; Handi hari Gondwanaland plaka deitzen zaio, eta gaurko Afrika, Australia, Antartika eta Indiako lurrak zituen gainean. Duela 130 milioi urte puskatu zen, eta puska bakoitzak berezko bide bat
|
egin
zuen. Antartika jatorrizko plakaren tokian geratu zen, gutxi gorabehera, Afrika eta Australia poliki mugitu ziren, eta Indiak iparralderako bide hartu zuen, urteko 20 zentimetroko abiaduran.
|
|
|
Oso abiadura azkarra da, beste plakek gehienez 8 zentimetro urteko
|
egiten
dituztela kontuan hartuta. Indiakoak abiadura hori hartu zuen oso mehea delako, 100 kilometroko lodi besterik ez.
|
|
|
Aranzadi Zientzi Elkarteak antolatutako Astronomia Jardunaldien XVI. edizioan, Antxon Alberdi izan zen gonbidatuetako bat. Andaluziako Astrofisika Institutuan, astronomiaren punta puntako esparruetan
|
egiten
du lan ikertzaile gipuzkoarrak.
|
|
|
Andaluziako Astrofisika Institutuan astrofisikaren esparru ia guztiak ikertzen ditugu: Eguzkiaren eta eguzki sistemaren hurbileko ikerketak nahiz urrutiko galaxien inguruko ikerketak
|
egiten
ditugu, beste batzuen artean. Gainera, espazioko zenbait misiotan ere parte hartzen dugu.
|
|
|
Gainera, espazioko zenbait misiotan ere parte hartzen dugu. Izan ere, hainbat kasutan, astrofisikaren inguruko zalantzak argitzeko espazioan
|
egin
behar izaten dira behaketak.
|
|
|
Nik, hain justu, irrati astronomiaren esparruan
|
egiten
dut lan. Zer da irrati astronomia?
|
|
|
Irrati astronomiak abantaila nagusi bat du astrofisikaren bestelako adarrekin alderatuta: irrati astronomiarekin interferometria behaketak
|
egin
daitezke maiz. Astronomook objektu astronomiko bat behatzen dugunean edozein uhin luzeratan, bi helburu ditugu, oro har.
|
|
|
Objektuen barru barruko egitura ezagutzea komeni zaigu, eta xehetasunik ñimiñoena ere ezagutu behar dugu. Hori guztia interferometriaren laguntzaz
|
egin
daiteke.
|
|
|
Teleskopio baten bereizmena edo xehetasunak detektatzeko gaitasuna hobetu
|
egiten
da tamainarekin. Alegia, zenbat eta teleskopio handiagoa, orduan eta bereizmen hobea.
|
|
|
Irrati uhinak ez diren bestelako uhin luzeretan puntu bakar gisa behatzen da gune hori. Interferometriaren laguntzaz
|
egindako
behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin batek uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela esan daiteke.
|
|
|
Halaber, supernobaren zenbait ikerketa
|
egin
ditugu interferometriaren laguntzaz. Supernoba antzinatik ezagutzen da, baina, teleskopio arrunt batean behatuz gero, argi puntu txiki distiratsuak besterik ez da ikusten.
|
|
|
Irrati interferometriaz aztertuz, berriz, donut baten antzeko egitura duela ikusi dugu. Teorian aurreikusitako egitura horren lehenengo behaketak interferometriari esker
|
egin
ahal izan ditugu.
|
|
|
Interferometriari esker
|
egindako
zenbait neurketak erakutsi dute gure galaxiaren erdian objektu bat dagoela. Objektu horren tamaina eta masa zehaztu ditugu, eta ikusi dugu Lurraren eta Eguzkiaren arteko distantzia baino txikiagoa dela distantzia horri unitate astronomiko deritzo.
|
|
|
Badira etengabe izarrak sortu eta sortu ari diren zenbait galaxia. Galaxia horiei hizkera arruntean supernoben faktoria edo fabrika deritze (masa handiko izarrek eztanda
|
egiten
dute beren bizi zikloaren amaieran, supernoba gisa). Gaur egun, mota horretako galaxiak ikertzen dihardut.
|
|
|
Antxon Alberdi fisikariaren esanean, Esne bideak abantaila bat eta desabantaila bat ditu edozein ikerketa
|
egiteko
orduan. Desabantaila nagusia da gu geu hor gaudela, eta, beste zientzia alorretan maiz gertatzen den bezala, barrutik ikertzeak zenbait zailtasun izan ditzakeela; izan ere, ez dugu zuzenean haren egitura osoa behatzen.
|
|
|
Eragiketa matematikoak
|
egiteko
, garuna baino azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu egin ditzake garuna kalkulatzen hasterako. Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia.
|
|
|
Eragiketa matematikoak egiteko, garuna baino azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu
|
egin
ditzake garuna kalkulatzen hasterako. Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra; egin ditzakeen lan motek ere badute garrantzia.
|
|
|
Eragiketa matematikoak egiteko, garuna baino azkarragoa da ordenagailua; milioika kalkulu egin ditzake garuna kalkulatzen hasterako. Baina kalkulu abiadura ez da makina batean bilatzen den gauza bakarra;
|
egin
ditzakeen lan motek ere badute garrantzia. Ordenagailu batentzat, abstrakzioa eskatzen duen ia edozein lan oso zaila da.
|
|
|
Aurpegi bat ezagutzea, adibidez. Zaila bai, baina ez ezinezkoa; ordenagailuak garun baten antzera
|
egiten
badu lan, gauzak aldatu egiten dira.
|
|
|
Aurpegi bat ezagutzea, adibidez. Zaila bai, baina ez ezinezkoa; ordenagailuak garun baten antzera egiten badu lan, gauzak aldatu
|
egiten
dira.
|
|
|
Autoa ez zen gidaririk gabekoa, pertsona batek azeleratzen eta balaztatzen baitzuen. Baina, bi gauza horiek kenduta, beste guztia PANS izeneko nabigazio plataformak (Portable Avanced Navigation Suport)
|
egiten
zuen; ordenagailuz, GPSz eta beste hainbat sistemaz osatutako multzo batek. Geroztik, gidaririk gabeko auto robotikoen mundua asko aurreratu da, baina ez hainbeste software mailan.
|
|
|
Garunak neuronen bitartez funtzionatzen du, milioika unitate txiki elkarri konektatuta. Banaka, neuronak ez dira oso ahaltsuak; seinale elektriko txikiak jaso, pixka bat aldatu, eta bidali
|
egiten
dituzte. Baina, taldeka, neuronak oso ahaltsuak dira, unitate txiki eta sinple horiek sare handi eta sofistikatu batean daudelako antolatuta.
|
|
|
Jasotakoaren arabera, seinalea aurrera bidaliko duen ala ez erabakitzen du, eta, erantzuna baiezkoa izatekotan, seinalean eragin eta beste milaka neuronatara bidaltzen du. Funtzionamendu horrek sekulako ahalmena ematen dio neurona sareari; besteak beste, lan abstraktuak
|
egiten
dituzte.
|
|
|
Ordenagailu batek adimena izan dezan, metodo ezagunetako bat kalkulu unitate txikien sare bat osatzea da. Normalean, software mailan
|
egiten
da, eta neurona sare deitzen zaio software horri. G. Roa
|
|
|
Adimen artifizialaren definizio gehienetan, argudiatu, arrazoitu, interpretatu, ikasi eta horrelako aditzak azaltzen dira. Kontua da nola
|
egin
ditzakeen ordenagailu batek gauza horiek. Jakina, garunak egiten ditu, milioika neuronaren eta konexioren bitartez.
|
|
|
Kontua da nola egin ditzakeen ordenagailu batek gauza horiek. Jakina, garunak
|
egiten
ditu, milioika neuronaren eta konexioren bitartez. Baina horrelako sistema bat ordenagailuan diseinatzea ezinezkoa da, nahiz eta neurona simulatuen kopurua askoz txikiagoa izan.
|
|
|
Baina horrelako sistema bat ordenagailuan diseinatzea ezinezkoa da, nahiz eta neurona simulatuen kopurua askoz txikiagoa izan. Adibidez, zer
|
egin
behar du neurona bakoitzak, sarearen barruan, robot nekazari batek tomateak biltzeko garaia dela jakiteko. Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola.
|
|
|
Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko batek ez daki nola
|
egiten
den egin behar duen lana. Ikasi egin behar du.
|
|
|
Inork ez daki erantzuna, baina horrek ez du axola. Izan ere, neurona sare informatiko batek ez daki nola egiten den
|
egin
behar duen lana. Ikasi egin behar du.
|
|
|
Izan ere, neurona sare informatiko batek ez daki nola egiten den egin behar duen lana. Ikasi
|
egin
behar du.
|
|
|
Sareak problema aztertu, eta soluzio bat ematen du; informatikariak emandakoarekin alderatzen du, eta neurona bakoitzaren jarduera egokitzen du sare osoak lortzen duen soluzioa zuzenarekin doitzeko. Berriz saiatzen da; programa ondo
|
eginda
badago, bigarren saioan gertuago izango dira sarearen soluzioa eta soluzio zuzena. Berriz alderatuko ditu bi soluzioak, berriz egokituko du neuronen lana eta berriz saiatu.
|
|
|
Ikaste sistema honek tranpa dirudi, lortu lukeen soluzioa ematen baitzaio. Baina garunak gauza bera
|
egiten
du. Gizakiok, adibidez, modu horretan ikasten dugu irakurtzen edo aurpegi bat ezagutzen:
|
|
|
Horrelako sare batek ez luke gauza handirik ikasiko. Eragiketa logiko sinpleak
|
egiten
ikasteko ere, sare batek neurona gutxi batzuk behar ditu.
|
|
|
XOR izeneko eragiketan, adibidez, bi datu sartzen dira, zeroak edo batak; bi datuak batekoak direnean, eragiketaren emaitza ere bat da, eta, zeroren bat izanez gero, eragiketaren emaitza zero da. Oso eragiketa sinplea da, eta, hala ere, bost neurona behar dira sare batek hori
|
egiten
ikasteko: bi neurona inputaren datuak jasotzeko, beste bat azken outputa emateko eta tarteko beste bi neurona.
|
|
|
Neurona sareen garapen handiena duela hogei urteko ordenagailuekin
|
egin
zuten. Orain ere aurrera egiten ari da programazio mota hori, baina mantsoago.
|
|
|
Neurona sareen garapen handiena duela hogei urteko ordenagailuekin egin zuten. Orain ere aurrera
|
egiten
ari da programazio mota hori, baina mantsoago. Artxibokoa
|
|
|
Tarteko neuronak beharrezkoak dira tarteko lanak
|
egiteko
. Eta tarteko lan horiek guztiak ez badira antzekoak, lan bakoitza neurona talde batek egiten du.
|
|
|
Tarteko neuronak beharrezkoak dira tarteko lanak egiteko. Eta tarteko lan horiek guztiak ez badira antzekoak, lan bakoitza neurona talde batek
|
egiten
du. Horregatik, informatikariek geruzaka antolatzen dituzte.
|
|
|
Seinaleak bidaia hori
|
egiten
du, inputetik outputeraino, konexioen bidez zehaztutako bide batean. Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da.
|
|
|
Bide zuzena izan daiteke, edo azken geruzetatik hasierakoetara seinalea birbidaltzen duena; konexioen egitura lanaren araberakoa izango da. Eta oso egitura konplexuek oso lan abstraktuak
|
egin
ditzakete.
|
|
|
Zenbat eta lan abstraktuagoa izan, orduan eta konplexuagoa izan behar du lan hori
|
egiten
ikasten duen sareak. Ezinezkoa dirudi, adibidez, inprimatutako letrak (karaktereak) bereizten dituen neurona sare bat diseinatzea.
|
|
|
hasieran, ez zekiten. Horrelako lanak
|
egiteko
, hasierako neurona sare bat aukeratzen dute, eta ikasarazi egiten diote. Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea.
|
|
|
hasieran, ez zekiten. Horrelako lanak egiteko, hasierako neurona sare bat aukeratzen dute, eta ikasarazi
|
egiten
diote. Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea.
|
|
|
Oso litekeena da sareak ezin ikasi izatea, martxan jarritakoan ez geratzea edo zentzurik gabeko emaitzak ematea. Kasu horietan, sarea doitu
|
egiten
dute: neuronak gehitu edo kendu, sarea bera berregituratu edo neurona bakoitzak egiten duen eraldaketa aldatu.
|
|
|
Kasu horietan, sarea doitu egiten dute: neuronak gehitu edo kendu, sarea bera berregituratu edo neurona bakoitzak
|
egiten
duen eraldaketa aldatu. Eta berriz egiten dute proba.
|
|
|
neuronak gehitu edo kendu, sarea bera berregituratu edo neurona bakoitzak egiten duen eraldaketa aldatu. Eta berriz
|
egiten
dute proba.
|
|
|
Azkenean, sarea ikasteko gai denean, prest dago mundu errealean lan
|
egiteko
. Eta orduan ere doitu da sarearen lana, ikasketa prozesua adibide jakin batzuetatik egiten baitute.
|
|
|
Azkenean, sarea ikasteko gai denean, prest dago mundu errealean lan egiteko. Eta orduan ere doitu da sarearen lana, ikasketa prozesua adibide jakin batzuetatik
|
egiten
baitute. Eta mundu errealak kasu ezberdin asko izaten ditu.
|
|
|
Iragarpenak
|
egiteko
erabili izan dira neurona sareak. Meteorologian eta klimatologian, adibidez, epe motzeko eta luzeko iragarpenak egiteko, hurrenez hurren.
|
|
|
Iragarpenak egiteko erabili izan dira neurona sareak. Meteorologian eta klimatologian, adibidez, epe motzeko eta luzeko iragarpenak
|
egiteko
, hurrenez hurren. Ekonomian, inbertsio munduan ere bai.
|
|
|
Kasu bitxi bat: ardien elikatze faseei ordenagailuz jarraitzeko, animalia horien soinuak aztertzen dituen neurona sare bat
|
egin
zuten Australiako ikertzaile batzuek.
|
|
|
Zentralen batez besteko eraginkortasuna% 30ekoa da. Baina teknologiak aurrera
|
egin
ahala zentralen eraginkortasuna gorantz doa. Zentral superkritiko eta ultrasuperkritiko deritzenetan lurruna tenperatura eta presio altuagoetan jartzen da, eta, hala,% 40 eraginkortasuna lor daiteke.
|
|
|
Bestalde, gasifikazio integratuko ziklo konbinatuko zentralak daude (IGCC). Ikatza berdetzeko planetan, zentral mota horren aldeko apustua
|
egiten
dute, batez ere. Zentral horietan ikatza zuzenean erre ordez, gasifikatu egiten da lehenik.
|
|
|
Ikatza berdetzeko planetan, zentral mota horren aldeko apustua egiten dute, batez ere. Zentral horietan ikatza zuzenean erre ordez, gasifikatu
|
egiten
da lehenik. Horretarako, ikatza oxigenoarekin eta ur lurrunarekin tratatzen da, presiopean.
|
|
|
Ohiko zentralen ihes gasetatik CO 2 a harrapatzea posible da, beraz, baina bolumen handiekin lan
|
egin
litzateke, eta, garestia izateaz gain, energia asko ere litzateke. Beraz, litekeena da horrelako zentraletan errentagarria ez izatea.
|
|
|
IGCC zentraletan, aldiz, sintesi gasa erre baino lehen berreskura daiteke CO 2 a. Horretarako, sintesi gaseko karbono monoxidoaren bihurketa
|
egin
behar da: katalizatzaile egokiaren laguntzaz, CO k ur lurrunarekin erreakzionatzen du, eta CO 2 eta H 2 ematen ditu.
|
|
|
Horretarako, beharrezkoa izango da CO 2 a isurtzea harrapatzea baino garestiago
|
egingo
duten neurriak hartzea. Horregatik, karbonoaren araudi egoki bat garatzea proposatzen dute adituek.
|
|
|
Teknologiak lagun dezake ikatza kontsumoa hain zikina ez izaten. Baina ikusi
|
egin
da beltzetik berderako bide horretan non gelditzen den ikatza, eta zer kolore hartzen duen.
|
|
|
Ikatza likidotu
|
egin
daiteke. Horretarako, bi modu nagusi daude.
|
|
|
Horretarako, bi modu nagusi daude. Zuzeneko likidotzean, ikatza disolbatu
|
egiten
da, eta, gero, katalizatzaileen bidez hidrogenatu egiten dira osagaiak. Zeharkako likidotzean, berriz, ikatza gasifikatu egiten da lehenik, eta, ezpurutasunak kendu ondoren, likidotu egiten da sintesi katalitikoaren bidez.
|
|
|
Horretarako, bi modu nagusi daude. Zuzeneko likidotzean, ikatza disolbatu egiten da, eta, gero, katalizatzaileen bidez hidrogenatu
|
egiten
dira osagaiak. Zeharkako likidotzean, berriz, ikatza gasifikatu egiten da lehenik, eta, ezpurutasunak kendu ondoren, likidotu egiten da sintesi katalitikoaren bidez.
|
|
|
Zuzeneko likidotzean, ikatza disolbatu egiten da, eta, gero, katalizatzaileen bidez hidrogenatu egiten dira osagaiak. Zeharkako likidotzean, berriz, ikatza gasifikatu
|
egiten
da lehenik, eta, ezpurutasunak kendu ondoren, likidotu egiten da sintesi katalitikoaren bidez.
|
|
|
Zuzeneko likidotzean, ikatza disolbatu egiten da, eta, gero, katalizatzaileen bidez hidrogenatu egiten dira osagaiak. Zeharkako likidotzean, berriz, ikatza gasifikatu egiten da lehenik, eta, ezpurutasunak kendu ondoren, likidotu
|
egiten
da sintesi katalitikoaren bidez.
|
|
|
Ikatza energia iturri garrantzitsua izan zen, da eta izango omen da. Hala diote adituek, etorkizunean handitu
|
egingo
dela ikatzaren garrantzia. Baina, horretarako, ikatzaren arazo nagusia konpondu da lehenik:
|
|
|
Orduan, lurrun makinen bidez energia mekanikoa lortzeko erabiltzen zuten; eta, XIX. mendearen hasieran, baita hiriak argiztatzeko gasa ateratzeko ere. Gero, elektrizitatearen aroa etorri zen, eta ikatzaren erabilera aldatu
|
egin
zen: elektrizitatea sortzeko erabiltzen hasi ziren.
|
|
|
Eta ikatzaren ekoizpena gorantz doa urtetik urtera: azken 25 urteetan ia bikoiztu
|
egin
da.
|
|
|
Dena den, azken 25 urteetan ahalegin handia
|
egiten
ari dira ikatz teknologia garbiak garatzeko. Eta bide horretatik doaz, hain zuzen ere, AEBren eta EBren planak ere.
|
|
|
Orain arte elektrizitatea sortzeko erabili diren zentral termikoetan ikatza haustu eta erre
|
egiten
da galdara batean. Errekuntza horrek emandako beroak galdara inguratzen duten hodietako ura lurrun bihurtzen du.
|
|
|
Horrela, errautsa erdira murritz daiteke. Gainera, modu horretan tratatutako ikatzak handitu
|
egin
dezake zentralen eraginkortasuna, eta, ondorioz, bestela baino CO 2 gutxiago isuri behar da elektrizitate kantitate bera lortzeko.
|
|
|
Fruituen industrian lan
|
egiten
dutenek ere badakite zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia egiteko eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez.
|
|
|
Fruituen industrian lan egiten dutenek ere badakite zer kondiziotan jarri behar dituzten fruituak erosleen eskuetan, zenbat denbora pasatzen den fruituak jasotzen dituztenetik saltzen dituzten arte eta nola zaindu behar dituzten fruituak ahalik eta baldintza onenetan irits daitezen saltokietara. Bide hori guztia
|
egiteko
eta eroslearenganaino jateko memento aproposenean iristeko, fruituak landarean guztiz ondu aurretik bildu behar dituzte, halabeharrez. Bestela, onduta bilduko balituzte, hondatuta iritsiko lirateke erosleenganaino.
|
|
|
Fruitu bat ontzen denean, zenbait aldaketa jasaten ditu: onduta ez dagoenean baino gozoagoa da, usain handiagoa du, kolorea aldatzen zaio (kolore berdea galdu eta beste bat hartzen du askotan), bigundu
|
egiten
da, eta abar. Horiek guztiak ontze prozesuan landareen organo guztiek ekoizten duten etileno konposatuak eragiten ditu.
|
|
|
klorofila degradatzea (kolore berdea galtzea), beste pigmentu (kolore) eta lurrin batzuk ekoiztea, mintzen iragazkortasuna aldatzea eta abar. Zeluletako mintzen iragazkortasuna aldatzean, zelulen barruan gordeta zegoen ura kanpora ateratzen da, eta fruitua bigundu
|
egiten
da.
|
|
|
Bareen ugaltze ahaleginaren zenbatekoari neurria hartzeko, esan dezagun bare eme batek errutean galtzen duen pisua 60 kg ko emakume batek erditzean 15 kg galtzearekin aldera daitekeela. Hain ahituta geratzen da bare emea, normalean handik egun bakarrera edo pare bat egunera hil
|
egiten
da.
|
|
|
Azken finean, bareen hazkunde dinamika zein den ikertzen dute. Izan ere, hazkundea aldatu
|
egiten
da barea kumea, gaztea, arra edo emea izan. Hazkunde dinamika hori aztertzeko, matematika erabiltzen dute.
|
|
|
Hazkunde dinamika hori aztertzeko, matematika erabiltzen dute. Alegia, hori guztia matematikoki definitzen saiatzen dira, ekuazio matematiko linealen eta ez linealen bidez. Helburua da zenbait ekuazio matematikorekin bareen portaera fisiologikoen eta anatomikoen inguruko aurreikuspenak
|
egitea
.
|
|
|
Zergatik ez ditugu uztartzen bideo-jokoen izaera jolasgarria eta hezkuntzako edukiak? Hori helburu hartuta, Lehen Hezkuntzako ziklo bakoitzerako CD ROM bat
|
egitea
erabaki du Elhuyar Fundazioak, eta lehen ziklorako, hau da, 5 urteko haurrentzat, lehen CD ROMa kaleratu berri du.
|
|
|
Protagonistak eszenatoki batetik bestera joan behar du, agertzen zaizkion oztopoak gaindituta. Oztopo horietaz gain, hizkuntzari, matematikari eta inguruaren ezaguerari buruzko galderak agertuko zaizkio, eta ondo erantzun ditu, jokoan aurrera
|
egiteko
.
|
|
|
Nahikoa lo
|
egitea
ezinbestekoa da immunologia sistema indartsua izateko. Gainera, gaixoek logalea izaten dute, eta sendagileek askotan frogatu dute lo egiteak infekzioak gainditzen laguntzen duela.
|
|
|
Nahikoa lo egitea ezinbestekoa da immunologia sistema indartsua izateko. Gainera, gaixoek logalea izaten dute, eta sendagileek askotan frogatu dute lo
|
egiteak
infekzioak gainditzen laguntzen duela.
|
|
|
Nahikoa lo
|
egitea
ezinbestekoa da immunologia sistema indartsua izateko. Gainera, gaixoek logalea izaten dute, eta sendagileek askotan frogatu dute lo egiteak infekzioak gainditzen laguntzen duela.
|
|
|
Nahikoa lo egitea ezinbestekoa da immunologia sistema indartsua izateko. Gainera, gaixoek logalea izaten dute, eta sendagileek askotan frogatu dute lo
|
egiteak
infekzioak gainditzen laguntzen duela. Gaixoarentzat ez ezik, populazioarentzat ere onuragarria da gaixoa ohean geratzea; hala, gaitza kutsatzea saihesten da.
|
|
|
Telomeroak kromosomen muturretan dauden DNA zatiak dira, eta zelulen bizitza mugatzen dute: zelula banatzen den bakoitzean, telomeroa txikitu
|
egiten
da, eta, zenbat eta laburragoa izan telomeroa, orduan eta hurbilago dago zelula heriotzatik.
|
|
|
Hain zuzen, sei base pare 12,8 aldiz errepikatuta izatea da muga; telomeroak hori baino gutxiago baditu, akatsak gertatzen dira zelulak banatzean. Akats horien ondorioz, zelulak hil
|
egiten
dira, edo minbizia sor dezaketen mutazioak agertzen dira.
|
|
|
Suitzako Minbiziaren Ikerketa Esperimentalen Institutuan, berriz, ustekabeko aurkikuntza bat
|
egin
dute: telomeroek RNA ekoizteko informazioa dutela ikusi dute.
|
|
|
Poliomielitisa desagerrarazteko kanpainaren arduradunen esanean, ahotik hartzen den txerto arrunta, hau da, birus ahulduko txerto tribalentea segurua da. Baina, Nigeriaren ipar ekialdeko haurrek immunologia sistema ahula zuten, nonbait; horren ondorioz, txertoaren birusa indartu
|
egin
da eta agerraldia eragin du.
|
|
|
Agerraldia 2006ko irailean detektatu zuten, eta berehala ohartarazi zituzten Munduko Osasun Erakundea eta Nigeriako osasun arduradunak, baina ez zuten zabaldu, beldur baitziren txertoaren aurkako iritzia sendotuko zela. Orain, ordea, ikusita poliomelitis kasuak ugaritzen ari direla, publiko
|
egin
dute eta kanpainarekin jarraitzeak duen garrantzia nabarmendu dute.
|