|
2009
|
|
|
Iban Zalduaren Etorkizuna (hamabost ipuin ia politiko)
|
azken
denboretan hain sarri ikusten ditugun erako ipuin bilduma iruditu zait. Niretzat bilduma irregularra da.
|
|
|
Antzararen bideak, berriz, egoeraren konplexutasuna ezin hobeto jasotzen du. Bizia loko «Mekanoa» narrazioa (nire ustez, bildumako onena) gogora ekarri dit puntu batzuetan, biek ala biek tragediaren neurria (familia berean alderdi kontrajarriak egotea, horixe da,
|
azken
batean, gerra zibilaren oinarria) azalerazten dutelako.
|
|
|
Ez dakit oso ados nagoen Azkueren eta Agirreren arteko enkontruari ematen diozu (e) n garrantziarekin, atal hori irakurri nuenean eleberriaren hari tematiko nagusitik ihes egiten zuen hausnarketa gisara ulertu bainuen neuk. Edo beste modu batera esateko,
|
azken
unean gai/ hari narratibo berri bat eransten zela iruditu zitzaidan, hausnarketa interesgarria iradoki arren, ordura arteko lerro eta koherentziatik aldentzen zena.
|
|
|
Uriberen
|
azken
lanari buruz diozunarekin ados nago, Marijo. Iruditu zait fragmentazio horretan geratu dela egilearen ahalegin guztia.
|
|
|
Kontua da liburu xume baina ederra bilbatu duela: hainbat tokitara eta hainbat girotara garamatza, arin eta atseginez irakurtzen delarik, baina
|
azkenean
erresumin apur batekin uzten zaitu, itxura batean ez digu-eta XIX. mendeko Lazarragarik mahaigaineratu, kasurako Pantzeske Astibia Onintze olerkari sinbolista aurkeztu badigu ere.
|
|
|
Nago itxaropenerako bigarren gune eta une bat egon daitekeelakoan. Hain zuzen XIX. mendeko
|
azken
hamarkada berebizikoa izan zen Donibane Lohizunen, urte horietan euskal kultura distiratsu agertu baitzen bertan, hiru biltzar eder eta arranditsu antolatu zirelarik. Martin Guilbeau eta Albert Goienetxe izan ziren loraldi horren bultzatzaile nagusiak.
|
|
|
Barkatuko didazue,
|
azken
orduan, sarrera berri bat ireki izana, baina gauza pare bat esan nahi nituen Jokin Muñozen Antzararen bidea eleberriaz. Orain artean aipatu direnez gain, beste pare bat gauza nabarmenduko nituzke nik.
|
|
|
Eta hori iruditzen zait Antzararen bidea nobelaren bertute nagusietako bat. Indarkeria politikoak eragindako minean (Lisaren minean, Jesusenean), horien erruduntasun sentimenduan, zergatien, galderen, zalantzen tunel beltzean sakontzeko gonbidapena baita,
|
azken
finean. Eta bestetik Gigiren pertsonaia egin zait interesgarri, Lisak, batez ere, ordezka dezakeen tragediaren aurrean kontrapuntua delako, ezker abertzalearen munduarekiko duen distantzia ironikoarekin, erakusten duen energia eta bizitzeko gogoekin.
|
|
|
Kirmen Uriberen Bilbao New York Bilbao, Anjel Lertxundiren Zoaz infernura, laztana eta Jokin Munozen Antzararen bidea. Nobedadeen kategorian sar genitzake hirurak,
|
azken
bi urteko epean argitaratuak izan baitira. Nobedade izate horrek bultzatu nau haiek hautatzera, baina bestelako arrazoiak ere izan dira tartean.
|
|
|
Zoaz infernura, laztana nobelan, Zorion perfektuarekin zabaldutako bideari lotu zaio berriz Lertxundi; behin gehiago indarkeria dugu protagonista, baina, bere aurreko lanetan ez bezala, haren jatorria ez da politikoa. Tratu txarrak ditu hizpide Lertxundik bere
|
azken
nobelan; gaiak badu gaurkotasunik, eta teknikari begira ere (ikuspuntuen tartekatzea) badu nondik heldu nobelak.
|
|
|
Arrazoi duzue
|
azken
aldiko liburu aipagarrietako bat Zoaz infernura laztana liburua dela esatean. Bikote harremanak ditu aipagai, eta bereziki harreman horietan sortzen diren menpekotasun harremanak.
|
|
|
Ba al da libururik Euskal Herrian? Zer irakurri duzue
|
azken
aldi honetan?
|
|
|
1996ko ekainaren 23an, Hardesty izan zen Morris Hill hilerrian zehar eginiko bisitaldi eta zeremonia baten buru, egitasmoa deskribatu, eta oroitarririk gabe geratzen ziren hirurogeita bi euskaldunen metalezko plaka berriak bisitatu eta ospatu zituzten. Hasieran hamar bat hilobi kokatzeko asmoa zen arren,
|
azkenean
hirurogeita bi topatu ziren kokagune ziurrekoak, eta beste hirurogeita bost izen, hileta datuak zeuzkatenak, baina ehorzte leku segururik ez. Harrizko monumentuan azken hirurogeita bost horien izenak eta jaiotze nahiz heriotza datak grabatu eta, apaintzeko, Estatu Batuetako bandera eta ikurrina elkarturik eta lauburuak zizelkatu ziren.
|
|
|
Hasieran hamar bat hilobi kokatzeko asmoa zen arren, azkenean hirurogeita bi topatu ziren kokagune ziurrekoak, eta beste hirurogeita bost izen, hileta datuak zeuzkatenak, baina ehorzte leku segururik ez. Harrizko monumentuan
|
azken
hirurogeita bost horien izenak eta jaiotze nahiz heriotza datak grabatu eta, apaintzeko, Estatu Batuetako bandera eta ikurrina elkarturik eta lauburuak zizelkatu ziren. 2000ko uztailean Juan José Ibarretxe lehendakariak Boise bisitatu zuenean, Hardestyk hilerrian zehar eraman zezan eta egitasmoa azal ziezaion eskatu zuen, baita bisita horretaz profitatu ere.
|
|
|
Mateo Arreguiren bilobak, Liz Dick Hardestyk, onartu zuenean Euzkaldunak Inc. erakundean oroitarri gabeko hilobien proiektuaren erantzukizuna bere gain hartzea, aitonak eta berau lako hainbatek bi belaunaldi lehenago eginiko antolakuntzaren
|
azken
xehetasunak ari zen ixten. Aitxitxek Boisera iritsi eta bertan geratzen ziren euskaldunak babestu zituen moduan, Lizen ardura bilakatu zen haiek munduan igarotako denbora iraunkorki markaturik uztea.
|
|
|
|
Azken
bolada honetan ez nabil oso katoliko. Es kerrak osasunez ondo nagoen.
|
|
|
Poesia, beharbada, ez da ezer askorik, baina gogorragoa da neurtitzetatik at dagoen aterperik eza[, más dura es la intemperie de los versos?]. Zentzu honetan, poesia da
|
azken
Miserikordia etxea».
|
|
|
Baina esan liteke iragarkiak egiteko modua gero eta zinematografikoagoa dela: salgaia ilustratzera mugatzen ziren lehen spotak gainditurik, iragartzen den produktuak desagertzera jo du
|
azken
urteotan, bere burua ez erakustera, edo spotaren amaiera amaieran soilik agertzera; salgaia saltzeko, hura erakutsi beharrean, istorio bat kontatzeko hautua nagusitu da, edo poema bat sortzekoa, poema barreiatu, desegin, poema ez den poema bat.
|
|
|
Ezaguna da, literatura unibertsalean, jujeenganako eta justiziarekiko mesfidantza, alderdi baten mendean eta esanetan lerratzen direlakoan; orobat, aurreko aldietan,
|
azken
judizioa itxuratzeko behin eta berriro erabili izan diren lur honetako judizio aldiak eta horren protagonistak. Zer esanik ez, administrazio eta burokrazia ez dira salbu geratu, batik bat, aske eta libre ibili nahi izan duten pertsonaia literarioetatik hainbaten aurrean.
|
|
|
Lan gehiagotan ere saiatu zen Pete: Eureka eta Ely arteko diligentziaren gidari izan zen; lehenengo izotz saltzailea Tonopahn (Nevada), 1901ean, mea aurkikuntzen gara ian; ganadu garraiatzailea ere bai, Bishopetik (Kalifornia) Tonopahraino abelgorriak gidatuz hamar eguneko bidean; berari suertatu zitzaion Shepherd Canyon Route ko diligentziaren
|
azken
gidaria izatea ere. Hori dena eta gehiago izan zen Pete Aguereberry, bere joan etorriei bukaera eman zien gertaera jazo zitzaion arte.
|
|
|
Horregatik, Pete Aguereberryk pozik ekin zion bideari laguntzat nor eta Shorty Harris zuela, Heriotza Ibarraren historiari lotutako pertsonaia berritsu eta harroxka, baina, zalantzarik gabe, hango bideak ederki ezagutzen zituena. 1905eko ekainaren
|
azken
egunak ziren, eta Shortyk lehenbailehen heldu nahi zuen Ballaratera, hango ostatuetan uztailaren 4a ospatzera. Aguereberry beste asmo batekin zihoan.
|
|
|
Petek ameto eman zuen. Baina
|
azkenean
Shortyk Harrisburg izenaz erregistratu zuen eta hori da gaur arte bere izena mapetan, Flat hitza gehituta: Harrisburg Flat.
|
|
|
Harrisburg Flaten, bere meatzearen ondoan jasotako etxetxo batean bizi izan zen Pete hil arte, 40 urte luzez.
|
Azken
urteetan bere gastu txikietarako dirua behar zuenean baizik ez zuen lan egiten. Pipkinek diosku gogo onez erakutsi ohi ziela bere jabegoa turistei.
|
|
|
Garbi ikusi nuen ez zidala sinesten.
|
Azkenean
gogoratu nintzen Shortyk ez zekiela idazten eta haren izena nire letraz idatzia zegoela. –Neuk idatzia dela erakutsiko diat, esan nion?, ea hartara sinesten duan.?
|
|
|
1934an hil baino lehen idatzi zuen
|
azken
testuetako bat When I am dead? «Hiltzen naizenean», izeneko poema izan zen.
|
|
|
|
Azken
printzek argitutako mendi goxo batean,
|
|
|
Ezpada gizakiak
|
azkenean
bat egiten duela bere pentsamenduarekin
|
|
|
Badira zenbait jarrera politiko hizkuntza baten edo bestearen nagusigoa aldezten dutenak. Katalana iraganeko jazarkuntzatik bizirik atera da eta
|
azken
bi hamarkadetan ofizialki suspertutako berpizkundea izan du. Baina, politika alde batera utzita, kale mailan ondorio praktikoa hauxe da:
|
|
|
Aldi berean, ohartzen da jendeak utzi diola berak dioena aditzeari. Lehenik dendariak, gero taxi gidariak, ondoren adiskideek eta,
|
azkenean
, emazteak ere, inork ez dio kasurik egiten, ezta entzuten ere. Hizkuntzatik eten eginik, haren nortasuna aienatzen, desagertzen da.
|
|
|
|
Azken
hogeita bost urteotan gure hizkuntzan aldi bereko eragina izan duten bi gertakari ekarri nahi ditut hona: euskararen batasuna da bata; euskal administrazioaren sorrera bestea.
|
|
|
Normala da: administrazioa sortzen eta euskararen estandar bat indartzen enplegatu ditugu
|
azken
urteotako indar nagusiak. Estandarizazioak erantzun bizkorrak eman behar zizkion administrazioaren hedapenari, eta geure buruak zoriontzeko moduko lorpenak irabazi ditugu bidaia horretan.
|
|
|
Aita, autoaren giltzak falta dituela eta, alde batetik bestera ibili da txoko guztiak arakatzen. Hasieran, ama ere ibili da aitari lagundu nahiz baina, beti bezala, eztabaidan hasi, elkarri hitz garratzak esan eta
|
azkenean
, ateari danbateko handi bat emanez, etxetik aldegin du aitatxok.
|
|
|
|
Azken
boladan, aitak dena galtzen du. Mutikoak badaki pertsona helduek gauza txiki asko eraman ohi dituztela berekin:
|
|
|
Begiak zabal zabalik sentitzen zituen, besoetan eta sabelean hotza?
|
Azkenean
, gelako ate ondora ailegatu eta ozta ozta begiratu zuen, babesgabezia handienean: aita etzanda, gora begira, zurrungaka, ilea nahasita.
|
|
|
Hizkuntza asko. Gero,
|
azken
diskoetan, ukraniera eta ez dakit zer..
|
|
|
Jose Antonio Barandiaran, praktikantea, bere etxean gelditzen zen lotan, hiru ordutik hiru ordura Mikeli injekzio bat jartzeko.
|
Azkenean
, salbatu zen, aurrera atera zen. Gero ere erabili zuen penizilina tuberkulosiaren kontra, mila gauzaren kontra.
|
|
|
|
Azkenean
, Antoniok atera egin behar izan zuen partidutik bukaera ikusi gabe, eta pegamentua erostera joan zen Mikelek bere etxea buka zezan. Horregatik anaiak pegamin deitzen zion, goitizen horrekin deitzen zion.
|
|
|
Hainbeste gauza daude, zaila izan zitzaigun aukeratzea. Baina
|
azkenean
aukeratu genuen hau, Cançons de la roda del temps diskoa. Testua da Espriurena, musika eta interpretazioa Raimonena.
|
|
|
|
Azkenerako
, euskal gaiari buruz zernahi idatzi eta argitaratzen zidaten. Horri dagokionez, nik esango nuke BSPk berezko Harvard moduko bat eratu duela arlo horretan.
|
|
|
Battle Mountainen bizi zen 1911n, nire ama jaio zen urtean, basamortuan Shoshone Mikeren eta haren familiaren masakrea gertatu zenean. Hura izan zen Estatu Batuetako
|
azken
indio masakrea pioneroen garai hartan. Badut zuri beltzeko argazki zahar bat, Estebanek erosi zuen janari denda batena; gero bigarren solairua gehitu zion, Mendive Hotel gisa baliatu ahal izateko.
|
|
|
Nire etxeko aurreko portxean daukat eskuzko kafe ehogailu handia. Esteban hil zen arte, amamak gobernatzen zituen bai denda eta bai hotela, eta hotelarekin jarraitu zuen bere
|
azken
egunetaraino. Urteetan maindire zikinak garraiatu zituen hoteleko eskailera estu eta pikuetan gora eta behera, etxean garbitzen baitzituen ikuzgailu zaharkitu batean, zabaltzeko burdin harian zintzilikatu baino lehen.
|
|
|
Hala ere, fitxa hau itxi eta artxibatu nahi izanez gero, luzerako izango dugulakoan nago, irakurleok idazlearen testuak leitzen ditugun bitartean, honen ahotsak (hauxe baita idazlearen arima) bizirik baitirau. Eta badago zer irakurri, Antoñanak sormen lan oparoak eman dituelako
|
azken
berrogeita hamar urteotan gaztelaniazko literaturan. Sei eleberri (1960ko eta 1970eko hamarkadetan idatziak, baina horietako bi 1990eko hamarkada arte argitaratu gabeak) eta milatik gora artikulu (1962tik aurtengo otsaila arte egunkari eta aldizkari askotan agertuak) dira Antoñanaren idazlan nagusiak.
|
|
|
Bere begi erorien zirrikituetatik begiratzen ziola, aitak gezi burua jasotzeko aitonaren atzera jo, eta prozesua errepikatu zuen.
|
Azkenean
, mendi maldan hainbat aldiz gauza bera egin ondoren, Aitatxi bere suhiak gezi burua utzitako tokira hurbildu, esku ahurrean pixka batez eduki, bizkarra jaso, eta bakeroen txanpon poltsikoan gorde zuen. Aitona hil ondoren, idazmahaiko paper eta ebakin eta zirriborro artean topatu genuenean, osorik eta akatsik gabe zegoen artean.
|
|
|
Euskal Herrian, David Río Raigadas irakasleak arreta berezia eskaini dio
|
azken
urteotan, eta liburu bat ere idatzia du hari buruz (Río Raigadas, David. La voz de los vascos en la literatura norteamerica.
|
|
|
Jadanik ez du artalderik zaintzen, beraz, erabat libre dago nahi duen tokira joateko. Bestetik, Dominique ez da garai bateko sasoi oneko gaztea eta Laxalt narratzailea beldur da ez ote den hau gorputzak hain bidaia luzea egiten utziko dion
|
azken
aldia. Gainera, Zuberoan den bere arrebetako bat gaixorik dago, eta hark neba ikusi nahi du hil baino lehen.
|
|
|
Kostata, baina
|
azkenean
Laxaltek lortzen du New Yorkera lehenik eta Euskal Herrira ondoren eramango dituen hegazkinean sartzea Dominique. Hasiera batean, idazleari zaila egiten zaio aitaren bidaiarekiko erresistentzia ulertzea.
|
|
|
Aitzitik, gauza asko dituzte komunean bi gizonek, jatorri ezberdinekoak izan arren.
|
Azken
batean, Dominique eta Puerto Ricoko laguna historia beraren parte dira, immigrazioarena alegia. Biek ala biek,«?
|
|
|
Geografia, esaterako, ez zaio hain erabakigarria iruditzen. AEBetara itzuli baino lehen, Dominiquek
|
azken
bisita egingo dio gurasoen etxea zenari. Logela zuen horretan, hormak betiko pitzadura ageri duela konprobatzen du, baina orain beste pertsona batzuk bizi dira bertan (137).
|
|
|
Nire kotxearen arazoa, berriz, piezaren aldaketak ere ez zukeen konponduko. Kotxe fantastikoaren bi motorretatik funtzioan zegoen bakarrak bere
|
azken
hatsa botata zuela esan daiteke, eta horrela, jada, nire bizitzaren laurden bat joana denean, ezinikusiaren tunelaren barruan sarturik, zeruko izarren laguntzaz baizik ez baliatuz, aurrera egiten du nire motorrik gabeko kotxeak. Hobeto esanda, energia berriztagarriei esker doa aurrera:
|
|
|
Eta liburuaren
|
azken
hitzera iristen garenean, bat batean, berriz iluntasunaren mundura itzultzen gara. Liburuaren argiak irauten duen arte, eleberri edo istorioko pertsonaien begiekin ikusten jarraitzen dugu, baina gauza on askok bezala argia pixkanaka pixkanaka itzaliz doa, eta orduan gure beste sentipenekin ikusteari ekin behar diogu berriro, beste liburu bat esku artean izan arte behintzat.
|
|
|
Bada, nire liburu gogokoenekin gauza bera gertatzen zait. Hiru dira, baina,
|
azkenean
, bat besterik ez da, Hirutasunaren kide horiek bezalaxe.
|
|
|
Arratsaldeko
|
azken
ordua izan arren, indarrez ematen du eguzkiak sukaldeko leihoaren kontra. Udako oporrak etorri zaizkio gogora, hondartzako irudia, eta harekin, gainontzekoa.
|
|
|
Bai zera, Esteban! Ezin du nire komentarioa erantzun gabe utzi,
|
azken
hori ez, eta, beta aprobetxatuz, hizketan jarraitu dut: Bera baino askoooz ere politagoa zinen zu, entzun?
|
|
|
Pena da zure tortilla probatu ezin ahal izatea. Nire
|
azken
hitzak izan dira, Anek nigandik ateratzen dakien irribarrearekin lagunduta. Eta gero ez nago.
|
|
|
Biek bat egin aurretik, aupa Ane, esan du batak. Soka batetik tira egin izan baliote bezala, burua jaso du besteak eta, bi segundoz, eguneko
|
azken
izpien ukitua ikusi du Laia Azpitarteren masailetan. Bat eta bi.
|
|
|
Uretara sartu da.
|
Azken
bainua. Olatuak buru gainean kolpeka sentitu ditu.
|
|
2010
|
|
|
Biharamenean tartaroa abiatzen düzü aharien kanpo igortera, eta jarten düzü bortha saihetsean haurra eskapa ez dakion. Haur hori egoiten düzü emeki emeki
|
azkenetarik
; bena tartaroak hunkitzen zitizün igaitean ahariak oro. Haurra hunkitzeareki ezagützen dizü eta lotzen ziozü ilheti; bena larria ützirik, haurra eskapatzen ziozü.
|
|
|
Bestalde, beste kontu bat iruditu zait azpimarragarri, liburuak kazetaritzaz egiten duen hausnarketa. Liburua atzekoz aurrera irakurri dut nik, hau da,
|
azken
testua lehena, akaso interes pertsonalengatik. Eta azken testuan, «Madrilgo kazetaria» izenekoan, hitz egiten bada kazetari batek momentu erabakigarrietan hartu behar dituen erabakiez, bereziki harrigarria egin zait testua, «Jesus Ulaiarren garaia».
|
|
|
Liburua atzekoz aurrera irakurri dut nik, hau da, azken testua lehena, akaso interes pertsonalengatik. Eta
|
azken
testuan, «Madrilgo kazetaria» izenekoan, hitz egiten bada kazetari batek momentu erabakigarrietan hartu behar dituen erabakiez, bereziki harrigarria egin zait testua, «Jesus Ulaiarren garaia». Bortizkeriaren aurrean kazetariek egiten duten lanaz hitz egiten du eta zehazki enfokatzen du garai bat, 70eko eta 80ko hamarkaden arteko trantsizioa.
|
|
|
Joxe Azurmendik, Zeruko Argiaren paperezko izaretan idazten zuenetik, luze eta sakon idatzi du, eta oraingo
|
Azken
egunak Gandiagarekin ez da salbuespena: ez dakit zenbat egile desberdin aipatzen dituen orri bakoitzean, eta denak Gandiagaren inguruan:
|
|
|
horrek ez du idilikoa esan gura) eta gaurkoa (gozotegia eta bertaratzen diren zaharrak?). Paragrafo pare batek (eta bat hasierakoa da) soilik iradokitzen du gero,
|
azken
orrietan, etorriko dena: gerra eta honek Kantoietan eragingo dituenak.
|
|
|
Joxe Azurmendiren
|
Azken
egunak Gandiagarekin lan mardula hartuko dut orain aintzat. Liburuaren kanpoko azalean agertu ez arren, tituluak badu bigarren zati bat:
|
|
|
Esan bezala, Azurmendik gai askori oratu die eta garatu. Areago, sarritan ohartzen zara une horretan irakurtzen ari zaren gaia gorago ere azaldu dizula Azurmendik, lehenago ere jorratu duela,
|
azken
batean kasik obsesiboki interesatzen zaiola edo. Errepaso osoa egingo dio.
|
|
|
Ados nago zurekin, Marijo. Elorriagak gai inte resgarria aukeratua zuen bere
|
azken
nobelarako. Hala ere, irakurle gisa esan beharra daukat gaiak berak zein atal bakoitzaren hasieran agertzen diren aipuek sorturiko aurreikuspenak asetzeko gai ez dela izan Algortakoaren liburua.
|
|
|
Aipagarriak dira horiek guztiak. Baina irudipena daukat Elorriagaren
|
azken
eleberri honetan ere errepikatu egiten direla haren narratiba markatzen duten ezaugarriak, estiloa, besteren gainetik. Esti, zuk aipatutako «langue»a dago batetik, SPrako tranbiatik datorrena, eta edukiari baino gehiago formari errepa rarazten diona.
|
|
|
Bat nator, Kepa, Autokarabanaz esan duzunarekin: gisa horretako pertsonaia nagusi batek eskatzen du nobelan agertzen den idazkera hori, trakets antza, ez zuzena (korrekzioari dagokionez), baina estiloan zuzena, zikina (eta,
|
azken
hau esanda, burura etorri zait Dirty realism izendapen hura). Ezin esan, hortaz, emaitza sinesgarria ez denik.
|
|
|
Beraz, apurka apurka joango zara orrialdeetan zehar, adi eta jakituz, lerrokada txiki batek zer pentsa asko emango baitizu, eta hurrengoak, eta hurrengoak.
|
Azken
egunak Gandiagarekin astiro irakurtzekoa da, ez da arina. Ez da liburu erraza.
|
|
|
Autokarabana, Fermin Etxegoienek idatzitako nobela. Liburuan zehar hainbat kontu findu litezkeen arren (erredakzioa bera, esaterako),
|
azken
garaiotan atera den eleberri kitzikagarrienetako bat iruditu zait, gurean gisa horretako lanak ez baitira oso ohikoak eta nolabaiteko aire freskoa dakarrela uste baitut. Autokarabana bizirik dago, emozioa du, korapiloak sortzen ditu urdailean, alde egiten du literaturan, oro har, gero eta gehiago zabaltzen ari den idazkera onbera horretatik.
|
|
|
Bere laburtasunean (91 orri besterik ez ditu), handia iruditu zait Esnaolaren estreinako lana. Lan honetan ezin hobeto uztartuta azaltzen dira giroa (udako
|
azken
egunak, galerna gertu dela) eta pertsonaien arteko gorabeherak (berrogei urteren bueltan dabilen emakumea; adin txikiko neskatila batekin dabilen haren senarra; neskatilaren aita, bikotea uda igarotzen ari den hoteleko zuzendaria; neskatila bera). Galernak, Esnaolak liburu hasieran aipatzen duen bezala, udaren amaiera iragarri ohi du pertsonaiak dauden kostaldeko herrian, S.S. delakoan.
|
|
|
Nire ustez, interes handia dute hasierako lau biografia bitxiek, edota «Gret» nahiz «Elisa» bezalako narrazioek.
|
Azken
honen ildokoa eta mailakoa da Marraska lurperatu arren ere, eroetxean hila den Johana pertsonaiaren narrazio hunkigarria. Testua oso landua da, paragrafoz paragrafo, poema bat bezala egituratua.
|
|
|
narratiboa eraiki du. Egiturari dagokionez, lehen errelatuak eta
|
azkenak
ematen diote
|
|
|
Etxean itxita dagoen bitartean, bizitzarekikoak eginda, atzera begira hasiko da eta bere biografian gertatutako poz eta zaurien zerrenda egingo du. Seme alabek Ekuadorreko neska bat ekarriko diote, lurrikara txiki bat eragingo du nobedadeak eguneroko grisean eta bizitza oso baten ilunak argitzen joango dira liburuko
|
azken
partean, happy end moduko batera iritsi arte. Iritzia ematen jarrita, arrazoi duzu, Jacinto, liburuaren irakurketak eraman egiten zaitu, leun eta ezti, leunegi eta eztiegi akaso.
|
|
|
Geure belaunaldiak sortzen dituen onenetarikoak, nire ustean.
|
Azken
bilduma honekin aurrekoen langa gainditu duela iruditzen zait, orain arteko borobilena dela. Ale ezin ederragoak ditu Katu jendea honek:
|
|
|
Ideia kitzikagarri saldo bat hartzeko aukera paregabea.
|
Azken
batean literaturak ideia batzuk transmititzeko ere balio baitu, eta sendo ikusi dut ipuin bilduma hau eremu horretan.
|
|
|
Kritika kontatu (tell) eta erakutsi (show) egiten duten literatur lanen artean bereizketa egiten badu ere, Aritz, esan beharra dago
|
azken
urteetan azken joerak indar handia hartu duela AEBetako literaturan. Neure burua show jarrera bultzatzen duten idazkuntza irakasleen artean jarriko nuke, nire ikasleei behin eta berriro esaten baitiet ez dagoela dena hitzez hitz esan beharrik; ikuspuntu erretoriko batetik askozaz eraginkorragoa da gauzak irakurleari erakustea (show) edo, besterik gabe, iradokitzea.
|
|
|
Kritika kontatu (tell) eta erakutsi (show) egiten duten literatur lanen artean bereizketa egiten badu ere, Aritz, esan beharra dago azken urteetan
|
azken
joerak indar handia hartu duela AEBetako literaturan. Neure burua show jarrera bultzatzen duten idazkuntza irakasleen artean jarriko nuke, nire ikasleei behin eta berriro esaten baitiet ez dagoela dena hitzez hitz esan beharrik; ikuspuntu erretoriko batetik askozaz eraginkorragoa da gauzak irakurleari erakustea (show) edo, besterik gabe, iradokitzea.
|
|
|
Bestalde, egia da, Aritzek dioskun bezala, istorioa erabat prebisiblea dela arruntaren arruntez, eta, izan ere, eleberriko apaiz aurreko
|
azken
konfesioak baieztatzen dizunean Katu titiriteroa izan zela bekatuzko umearen aita, pentsatuko duzu puntarik punta asmatu duzula. Egia da, bai, baina hortik aurrera, Aritz, ez nator bat zure balorazioarekin.
|
|
|
Nire
|
azken
aldiko poemak berrirakurtzen ari nintzela jabetu naiz nola egiten didan ihes, hain zuzen ere, beren atzeko alde horrek. Mota askotako erreferentzien bidez ehundutakoak izanik, eta hauen arteko lotura sarritan logikoa eta berehalakoa ez denez, neronek ere lauso samar dut esaldi askotan gordeta bide dagoena.
|
|
|
Gaurko Tokyon.
|
Azkena
: Keishi («hiriburua»).
|
|
|
1858an,
|
azken
hatsetan zela, despeditzeko poema hau idatzi zuen: «Edon.
|
|
|
Laburbilduz, jarrera defentsibo orokorra baztertuz, Etxepareren irakurleak irekitasuna praktikatu zuen edozein gairen aurrean, hala nola, hiria, industrializazioa, irakaskuntza, amodioa, eta abar. Etxeparek,
|
azken
batean, konplizeak behar zituen.
|
|
|
Herriko jaietan beraz, hiru hazpandar eta hiru lekondar arituko dira norgehiagoka, eta Etxeparek horixe marraztu digu bere luma zoliarekin. Partida amaitutakoan, kontakizunaren
|
azken
esaldian, han doaz hazpandarrak Hazparnerako bidean:
|
|
|
|
Azken
esaldi hori modu bitara irakurri duzu, ezkerrean jatorrizkoa, Etxeparek eman bezala, eta bestean Piarres Lafittek zentsuratutakoa. Konturatu al zara berba aldaketaz?
|
|
|
Orobat Michael Hartnett eta Caitlín Maude geroxeagokoak.
|
Azken
hau(), adibidez, Connemarako Casla herrian sortua, antzezle eta kantarisa ere bazen (sean nós singer), eta hizpide dugun denboran, 60ko eta 70eko hamarkadetan, Connemarako pubetan ibiltzen zen poesia errezitaldiak eskaintzen. Jarduera hori asko garatu zen inguru haietan eta Irlanda osoan (irlanderaz bereziki, baina batzuetan are ingelesez, gaelikoa galdurik zegoen hiri eta tokietan), bereziki Michael Davitt poetak, The Beat generation en eta Bob Dylanen eraginpean, irlanderazko poesia sustatze eta estiloak zabaltze aldera, Innti poesia aldizkaria 1970ean Corcaigh/ Cork-en fundatu ondoren.
|
|
|
Amaitzeko, baina, nerabezaroko The Dubliners taldearen kontuari
|
azken
katebegia erantsi nahi nioke. Ronnie Drew 1995ean kontzertuak ematen hasi zen bakarlari gisa; hurrengo urtean Bilbora etorri zen, «Musiketan» ekimenaren barnean.
|
|
|
Garaia da
|
azken
poema idatzia izan dadin
|
|
|
Irlandan ziren bitartean, Nafarroaren porrota gertatu zen Estatutuaren aldeko hauteskundeetan (hori zela ta, ez ziren falta izan bidaiariei luzatu kritikak). Bestalde, tentsioak eta ahuleziak areagotuz zihoazen, gero eta nabarmenago;
|
azkenean
urte berean, irailean, Jagi jagi mugimendua sortu zen. Hernandorena saiatu zen Irlandaren eredu eta eskarmentua Euskal Herrian ezagutarazten, hemengo atxikimenduak harat helarazten?
|
|
|
Irigaray came to Ireland. 1932ko
|
azken
bisita, beraz, ez zen ahantzia 70 urte berantago, nahiz Aramendi Arendi bilakatu eta Hernandorena eta Irigaray euskal pilotaririk onenetarikotzat joak izan?
|
|
|
Bada, Biopoesia karpeta biopoemaz betetzen hasi nintzenetik beti izan dut gogoan horietakoren batekin olerkia edo poema sortzea. Egin didaten
|
azken
barne erretratua eskuetan hartu nuenean, eta medikuarenak aditurik, lanari ekin nion. Nahi gabe, Kavafis etorri zitzaidan gogora.
|
|
|
Titulua huts hutsik.
|
Azken
batean nire obsesioetako bat hortxe dagoelako. Odolarekin dudan obsesioa, alegia.
|
|
|
Esan zioten izen hori erabilita ez ziotela egingo, nola edo hala agertu behar zuela nor zen benetan.
|
Azkenean
, Hiria etxeak liburu batzuk atera dizkio, prosa nahiz poesiazkoak.
|
|
|
Lantegi ederra jarri zion bere buruari Autores vascos en egileak. 1991n plazaratu zuen lehenengo entresaka, 1997an laugarrena eta
|
azkena
.
|
|
|
Aldatzeagatik besterik ez bada ere, zuzen zuzenean Konstituzio plazara sartuko dela ebatzi du. Herio batean lasterka, pausoak zenbatuz zeharkatzen saiatuko da ertz segururaino eramango duten
|
azken
ehun metroak.
|
|
|
Solasgai den liburuaren amaierarekin intrigatzen hasita dago, egia esan. Prostituta baten besoetan ezkutatzen zen iraultzaile hura, salbatzen ote zen
|
azkenean
poliziaren atzaparretatik. Maileguan eskatu duen liburua ostera ere bere ondoan eseritako neskaren magalean dago, maitaleen teorizazioa ehundu duen neska ernearen magalean, baina ez da azken orrialdea irakurri ahal izateko berriro eskatzera ausartzen.
|
|
|
Prostituta baten besoetan ezkutatzen zen iraultzaile hura, salbatzen ote zen azkenean poliziaren atzaparretatik? Maileguan eskatu duen liburua ostera ere bere ondoan eseritako neskaren magalean dago, maitaleen teorizazioa ehundu duen neska ernearen magalean, baina ez da
|
azken
orrialdea irakurri ahal izateko berriro eskatzera ausartzen. Eztabaidan dabiltzanak, berriz, sobera urrutiratuak dira liburuaren hari nagusitik eta apenas esaten duten ganorazkorik ezer.
|
|
|
Bere kasua, iheslariarena, berbera zen, eta ozenki aldarrikatzekotan egon da: «Hogeita sei urte ditut nik ere, sasian daramatzat
|
azken
lauak, eta izan gabea naiz sekula!».
|
|
|
Duda egin du, Konstituzio plazara sartu ez sartu, baina
|
azkenean
, arkuen petik hara zuzendu beharrean, eskuinera hartu du, Bulebarreko zumardia urrun lausoan bistatuz. Liburutegi Nagusiko sotorantz ematen duen atea parez pare zabalik du ezkerrean.
|
|
|
»Geure buruaren eraikuntza etengabean ere, dena da lapurtua. Hasi zutoinetatik eta
|
azken
teilaraino, besteren bitartez osatua da geure buruaz dugun irudiaren egitura. –Auto?
|
|
|
Dena omen zen gezurra, dena faltsukeria eta dena tranpa zitala. Arabako Diputazioak aukeratutako aditu talde batek horrela eman zuen
|
azken
sententzia. Orain bertan, Iruña Veleiako lanak zuzendu zituzten arkeologoak (Eliseo Gil buru delarik) susmopean daude eta laster egingo omen zaie epaiketa.
|
|
|
Dena aldatuko zela eta nitaz ahantziko zinela uste izan nuen Tafallara bizitzera joan ginenean, amaren lana kari. Tafalla herri handia zen, baina herria,
|
azken
finean, batez ere Iruñetik heldu norbaitentzat. Aldaketak, hala ere, mesede egin zidan, han hasi bainintzen egin ohi zenidanaren larritasunaz benetan ohartzen.
|