|
2007
|
|
|
Bere haur lagunak ere, azkenik, galduak bezala ziren, ez zakitelakotz gehiago
|
zer
pentsa beren maltzurkerien gehitzeko, jakinez Xanok ez zeiela gehiago kasutik ere emaiten. Eta bukatzeko, herrian ziren abere arrado eta bakarrek ere beren pentsa-moldea agertu zuten, ez jendakiak dakien moldean, ez, bainan behiek esne guttiago emanez, ardiek beren marrakak ixilduz, zerriek ezkur alhak utziz eta mehatuz, zakurrek zinkuriak azalduz egunaz gauaz bezala.
|
|
|
Poliki poliki hurbildu ziren, zelatan gelditu arrabots pikorrik ere ez zenez ozen, ateko gakoa bortxatuz dautzarazi eta daldaran, sartu ziren: doi bat egonik beha begiak ilunari usatu artean,
|
zer
ez zen izan heien harridura ikusiz kaiola hutsa zegoela! Estekagailuak xitxifrikatuak ziren, orzkadaz eginak, taloak erdi janak, ez Xanok bainan arratoin zonbaiten lana, dudarik gabe, eta, harriduraren harridura, Xanok lekuak hustuak zituen!
|
|
|
Biharamunean zen ba, kataska eta kalapita herrian:
|
zer
–Xano eskapatu zela?
|
|
|
— Behar bada gure lehenagoko biztanle zahar batenak, ez duzu ikusten, ama, Cro Magnon bat balitz,
|
zer
afera litaken?
|
|
|
— Bixtan dena, hik ere ez dautan erranen
|
zer
pasatzen den etxe huntan, bazterrak oro zapartatzen ditun nik deus konprenitu gabe, he, ez dea hala?
|
|
|
— Erran Xana,
|
zer
lotzen zaio gure aitunari gaur. Bon, ez nakon ez sobera serioski mintzatu, bainan, zerbaitetaz arduratua dela emaiten din.
|
|
|
— Baita, berriak jakin beharrez...
|
zer
diote gure aferaz, egun?
|
|
|
Kaiet bera, xutitu zen asalduraren gordetzeko alde batetik eta bestalde, aspaldian baitzakien Xanaren aitak hastiatzen zuela borda madarikatu hura salarazi zeion denboraz geroztik. Alta, tutik ez zuen balio borda tzar hark, bazakien hori Mañexek arras ongi, halere
|
zer
herra bere suhiarentzat! Eta atera zen airearen hartzera, zionaz...
|
|
|
Eguerdi antzin berrriz agertu zen etxerat, joaitean bezain kexu goiz osoa hexa ikerleen beha egon ondoan. Eta
|
zer
berria ez zuen ekarri!
|
|
|
—...
|
zer
behar dute jandarma zozo horiek Marletako bordatik. Nik derauzuet ez dutela deus atzemanen, bizpahiru hezur ustelduk ez die deus erran nahi, hi, hi, hi
|
|
|
— Zer derasazu, Mañex, denek dakigu ez direla ardi edo ahuntz hezurrak bainan jendaki batenak, hori segurra da, apez eta meraren ganik segurtatua izan zaukuzu. Eta, holako kasu huntan, drole egiten zaut zu bezalako gizon serio bat irriz... idurita denak badazkitzun... borda horren salmentak ez zaitu oraino lasaitua,
|
zer
gatik ba. Ustez altxor bat galdu duzulakoan?
|
|
|
Gero ta bixiago kausitzen zuten beren aita zaharra, bai Xanak, bai Kaietek eta ez zakiten nun
|
zer
konpreni:
|
|
|
— Pena bat dun, bainan bainan,
|
zer
debru gordetzen ahal dauku ixtorio mixterio horiekin! Haurrek zer dute ba ikusteko bere ergelkeriekin?
|
|
|
— Pena bat dun, bainan bainan, zer debru gordetzen ahal dauku ixtorio mixterio horiekin! Haurrek
|
zer
dute ba ikusteko bere ergelkeriekin?
|
|
|
Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz behar bada opari zerbait zitakela. Geroztik, Xantxo eta Kattina goibel eta ilun bezain kurios agertzen ziren elgarrekin zirelarik"
|
zer
ote da hau?" eta besteak" ez dakiat, bainan hitzemana diauk, orduan..." eta hortan ahantziarena egiten zuten, jakin minez erreak zirelarik. Bainan, bazakiten ere alai eta irustasunez beterik agertzen burrasoen aintzinean, harro beren aitatxik sekretu handi baten jabe ezarri zituela eta hartaz gai izan behar zutela, gezurrean atxiki behar balira ere!
|
|
|
Harrituak ziren Kaiet eta Xana, nun ez zakiten gehiago elgarri ere
|
zer
erran. Eta Mañex gaizoa arrunt gibelerat ari!
|
|
|
Aita? ... egun on, bai... badakizue
|
zer
–Oxtian hamekak inguruan beste bi auto jin ditutzu ikerketa lekurat eta handik jautsi bi jaun krabatadun hiru jandarmen artean.
|
|
|
— Bainan
|
zer
inkesta?
|
|
|
Atorra belhaunetadino heltzen zaion hain zuen anple eta luzea, higatua eta urratua ere gainerat eta espartin zahar pare batez oinestatua zen. Halere, irria beti ezpainetan zaukan, eta norbaitek, trufa edo imintzio maneran, galdetzen ziolarik
|
zer
zen mutiko ala neskatoa, ile luze eta atorraren gatik ez baitzen hanbat ageri, atorra gora altxatuz errantzuten zuen, harro: " mutikoa, to!" galdezkazalea ez baitzen guti harritzen, ikusiz, mutikoa zela bai, bainan ere ez zuela atorraz besterik deus soinean.
|
|
|
Bisitalariak ziren, ardura, haur beha edo esperantxetan ziren emazteak, heien kezka nagusia zelarik
|
zer
haur zuten ekartzen beren sabelean, mutila ala neska. Eta, Maritza azti zaharrak, errezebitzen zituen karabana ederrenean, paretak oihal ezti eta koloretsuez apaindurik, bi alki buhant eta apalak eskainiz jartzeko, goxoan mintzatu ahal zaitezen.
|
|
|
Harat heldu ziren bikote edo emazteek jakin nahi zutenez beren geroko esperoaren berri, Maritzak bere eskuak pausatzen zituen emearen sabelaren gainean eta hasten zen kanta gisako litania batzuen errezitatzen, mintzaira bitxi batean, begiak hetsirik, artetik galdera xume bezain xinple batzu eginez, hala nola: "
|
zer
zinukete desiratzen gehienik", eta errantzuna entzun bezain laster" hala bedi! " motz batez gelditzen zuen bere kontsulta, hamar libera eskatzen bere" akiduraren" gatik eta kuaderno batean idazten egun hartako bisitaren ondorioa.
|
|
|
sekulan nehork ez du jakin nola, ezin pentsatutako gauza hortan, segurtatzen ahal zuen hau edo hura izanen zenik. Mundu guzitik zetorzkion emazteak bakarrrik edo beren senhar edo lagunekin, baita ere ezkont gai neska gazte edo adindu zonbait, beti pagatuz bixtan dena, jakiteko
|
zer
ukanen zuten bederatzi hilabeteren buruan. Eta, nihoiz, nihon, bat ere ez zen kontrako abisuarekin gertatu, aztiaren erranak beti betetzen zirela, nahitaez batzutan, bainan nehork ez zuen erraiten ahal tronpatu izan zenik sekulan.
|
|
|
A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak. Eta, otoitz bitxi batzu eginez, dena jestu eta kurutze seinale faltsu, Arñoti galdetzen zuen" harrapa ezak ene kaierra, halako egunean, joan den urteko orria irakur ezak, hea
|
zer
iragartu nuen, ba!" eta Arñotek gora gora irakurtzen zuen: " mutila!
|
|
|
Alta, hala zen, Arñotek ezin zuen uka Maritzak iragartu bezala agitu zela, kuadernoan hala markatua zenaz geroz" nola debru posible da hori! Nik atorra altxatuta frogatzen dutana nola jakiten ahal du
|
zer
izanen den haurra sortu gabe?" Eta, gauzak ezin uka, kasu guzitan Maritzak arrazoina zuen berekin eta fama hori landetako ilarrean sua bezala kurritzen zen etxez etxe, herriz herri. Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe:
|
|
|
Anartean, Arñot bere buruari beti galdezka ari zen" bainan nola debru egiten du beti egiaren kausitzeko", sekulan errantzunik aurkitu gabe: ahal bezain ongi so eginez, entzunez, behatuz, miatuz, ikertuz ez zen oraino heltzen ulertzera
|
zer
truka erabiltzen zuen Maritzak eta hori zitzaion mirakuilu handi bat, izanik ere, berak, ez zuela elizako erranetan sineste pilik...
|
|
|
... atzo artino bederen, zeren eta bere ezjakinaren kezka ezin atxikia zuelarik, Maritza karabanatik urunxka zelata, kaier famatu hura zabaldu zuen hobeki ikusteko bere ugazamak
|
zer
demontre idazten ahal zuen orrialde hetan, pentsatuz segurki sekretuaren giltza han zagola. Bainan, deus, ez zuen deus bitxirik kausitu, orrialde bakoitzetan idatziak ziren sei zutabetan:
|
|
|
—... zure... kuadernoan... nahi nuen ikusi
|
zer
idazten zinuen eta...
|
|
|
— Eta
|
zer
aurkitu duk?
|
|
|
— Ene sekretua ez duk mirakuilu bat, bixtan dena, segitu zuen Maritzak erdi irri erdi serios, pentsatzekoa duk ez dela gauza hortan deus sekreturik, haurrak sortzen dituk nihungo mediku edo aztiek jakin gabean aintzinetik
|
zer
izanen diren, arra edo eme, oraindik hasteko. Bahiz?
|
|
|
— Ezin diat jakin, eta kitto, haurra! Bakarrik dakitana duk burraso guzien kezka beroena dela norbaitek aipatzea
|
zer
izanen duten eta itxaropenez beterik entzutea hura izanen dela. Bainan, errantzun hori emaiten delarik, jakin behar duk" huts edo kausi" errantzun bat dela.
|
|
|
kuaderno zahar horrek dik egia guzia bere barnean. Adibidez, aita edo ama batek" seme" hitza ahozkatzen badu, hala bedi erran bezain laster idazten duk kuadernan...
|
zer
, hire ustez?
|
|
|
— Eta...
|
zer
orduan?
|
|
|
Egia hau izanen duk: " Seme" erran dukanari semea etortzen bazaio, ez duk gehiago axolatuko hik
|
zer
idatzi dukan kuadernoan, sobera kontent izanen baita hala gertaturik. Bainan, alaba etortzen bazaio, segur izan hadi ondoko urtean hemen izanen dukala, kexu, denak hausteko prest, izorratu dukala erranez, ezbeharrezko dirua bilduz, eta nik dakita zer ixtorio.
|
|
|
" Seme" erran dukanari semea etortzen bazaio, ez duk gehiago axolatuko hik zer idatzi dukan kuadernoan, sobera kontent izanen baita hala gertaturik. Bainan, alaba etortzen bazaio, segur izan hadi ondoko urtean hemen izanen dukala, kexu, denak hausteko prest, izorratu dukala erranez, ezbeharrezko dirua bilduz, eta nik dakita
|
zer
ixtorio. Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia huela errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa.
|
|
|
Orduan, ainhitz estakuru emanez, bai adina, bai aroa, osagarria edo nahi dukana, aitortzen duk bakarrik ez dukala gogoan ordu hetan errana, bainan, beharrik, kuadernoan idatzia huela errantzun xuxen eta ezin ukatuzkoa. Orduan, kaierra zabaltzen duk berer erakusteko
|
zer
idatzia huen eta" alaba" hitza ikusiko die... Eta, hori ikusiz, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren buruari emanen die ogena.
|
|
|
Eta, hori ikusiz, ez badira ere arras ziur, idatziaren indarra ez die ukatzen, eta beren buruari emanen die ogena. Orai, ulertzen duk
|
zer
den ene sekretu famatu hura!
|
|
|
...z deus egoitzatik hurbiltzerat ere uzten, beren eremua ebatsiko diotelako lotsarekin, goizetik arrats ate sahetsean etzanik baitagozte, denmendren hezur edo salda ondar baten esperoan, beren lana ongi egin dutelako sariaren beha, larruari lotu kadena lepoan ez baitira paretetarik hiru urhats baino gehiago urruntzen ahal, halere beti kontent jana loa eta pereka zonbait aski baitzaiote beren biziari
|
zer
erran nahi baten emaiteko...
|
|
|
...z dadin sar ez agert, balusazko alkietan bere aztaparrak ezin higatuz, xanpa hunarat, xanpa harat, itzulikaka lekuaren gainean, alkitik berinarat, berinatik alkirat, iguzki ala euri berdin baitzaio aterbean den ber, beroak erretzen badu ere, airearen eskasak itotzen badu ere, eta kanporat ateratzeko soka labur batez tinkaturik bere nagusiari hurbil hurbila ibiltzen den horietarik, ez baitakite ere
|
zer
den libre izatea, hain dira gogorki manatuak, alde guzitarat erabiliak, batzu armadun gizakietaz, beste batzu begiak estalgi beltzez gordeak dituzten makila xuridun batzuen zerbitzuko, beti umil, makal, sukre mokor baten beske...
|
|
|
... eta, ez aipa gehiago zuri ta belzez ilestatuak diren xakur aihartu txar horiek, arrotzak gainerat leku hotzetarik baiderabila, ardietaz ni bezala (ez, ez arras ni bezala ez!) arduratzen baitira, beti nagusiaren zangopetan, hunek aintzin berek aintzin, hunek gibel berek gibel, buztana beheiti, dirudi herrestan ibiltzen direla, alde guzitarat so, ez jakin
|
zer
eta nola egin, xanpaka ez baitute ikasi ere, iledun izakiak iziturik atxikiz hain dira faltsuak, ixilak, zitalak, ustelak, aurpegi biko eta xanpa zuri, beren bi hankadun jabeari kausitzeko... hobeko baitzuken, hunek, labrika xume eta bizi bat ezinez eta" colley" bastart zikin horietan konfidantza eman.
|
|
|
— xo!
|
zer
erran deat berrrikitan! — a, bai, ixilik egoiteko, ados aita.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes
|
,
zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez ... Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri,
|
zer
da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun
|
zer
begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten,
|
zer
erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta goiti joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan sekretu baten jabe nintzan eta ez nuen nihon ez nehori deus erraiten ahal. Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena,
|
zer
da berriz hori? — begiak fretatuz ikusten nuena segurtatzeko egia zenez, suge baten antza gizon gazte bat jautsi zen platana barnetik, tiroaren hixtuan karrosan sartu eta, erhi bat ezpain muturretan emanez, ixiltzeko agindua eman apalapala.
|
|
|
Hauxe zen ixtorioa! Hainbeste denbora gutiz hainbeste gauza bitxi gertatzen zen ene begien bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez egin, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita
|
zer
sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan, daldaran zaldiari lotu nintzan, hura bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori, zer behar du gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren ikusteko lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza!
|
|
|
Hauxe zen ixtorioa! ...n ene begien bixtan eta lotsadura edo harridurak harturik, deus ezin erran ez egin, nigarrak kasik begietan nintuen, ahalge, beldur, zerbaitetan huts egiten nuela eta nik dakita zer sendimendu nahasten baitzauzkitan barnean, abantxu dolutua zertarako debru merkaturat jin nintzan, daldaran zaldiari lotu nintzan, hura bederen ez zautala berekin emanen — nor debru da gizon zikin eta itsusi hori,
|
zer
behar du gure karrosan sarturik... — enbeiak tiraka aihertzen ninduen ostaturat aitaren ikusteko lehiarekin, bederen zerbaitetaz ohartaraziko nuela — eta sekulan zaldia ere ereman baleza!
|
|
|
Pollita nindukek, bai... — bat batean, nigarrez turrustan hasi nintzen ez jakin
|
zer
edo nola... — kalma hadi, mutikoa, hemen nauk — aita, ene aita maitea hor nuen, esku bat pausaturik ene espalda gainean, ikara baretu egin zautan — aita!
|
|
|
— kalma hadi, mutikoa, hemen nauk — aita, ene aita maitea hor nuen, esku bat pausaturik ene espalda gainean, ikara baretu egin zautan — aita! badakizu
|
zer
–— ez, haurra, eta ez diat jakin nahi ere... badakik zertako?
|
|
|
Berarekin bizi zen denboran, Maddi, bere herrenak uste zuen arnegu hitz bat zela eta matelak gorritzen zitzaizkion entzuten zuen aldi guziz. Azkenean berari galdegin zion" zorte" horek
|
zer
erran nahi zuen eta Pettanek aitortu zuen ez zakiela berak ere.
|
|
|
Xemarkek galdegin zion bere ama
|
zer
bilakatuko zen eta mezulariak erran, Pettanek zionaz, ez zela hartaz kezkatu behar, auzokaldean bizi zituela ainhitz anai arreba beraz artatuko zenik behar balitz.
|
|
|
— Baita
|
zer
! Ez dut hortako gogorik, erran zuen herrenak.
|
|
|
Berak bazakien ba nola eginen zuen baratze landa zabal baten egiteko. Hitzaren atxikitzeko, aitzur eta jorrak harturik, etxe gibeleko lur eremu zilokatua landu zuen, hunat joz, harat pusatuz, egunak eta egunak han kunkurturik, eskorga eta palak eskuetan, ari zen ari, ziloen tapatzen, gaineko lurra planatuz eta denbora berean itzuliz, nihunezko ongarri, kaka, xori ondarkin, oilo luma, sukaldeko arrasta eta nork daki
|
zer
sakatzen baitzituen lurraren gosea ezin asez. Azkenik, sasietan zurkaitz ondo meta bat mozturik, esparru baten xutitzen hasi zen, argazkietan ikusten den bezalako zerrailu pollit bat eginez baratzearen inguruan.
|
|
|
Biharamunean, berriz bere arnesak harturik, baratze berriaren lantzen hasi zen, bainan aldi huntan landareak hor zituen eta egunean egunekoa, sasoinean sasoinekoa, porru, aza, tomate, piper, marrubi eta jainkoak daki
|
zer
agertu ziren, Maddi, Kaiet, Luixa eta Xemarken plazerrarentzat, nahitaez. Ez zen guti harro gure Pettan, errana eginik, eta ordutik etxeko bizia ere lasaitu zen pixka bat, Maddik ez zeiolakotz gehiago so bortitz hura egiten, uste gabean berak ere erran baitzuen:
|
|
|
Gertatzen zitzaion ere, baieztatzen bazuten bederen, bere ilober berak irakurtu ixtorien kondatzea, bainan, bere eran, liburuan ikasiak eta berak asmatuak nahasten baitzituen berdin. Bere burua bere eguneko egitateak bezain eklektikoa zuen, eta hain desberdin edo aldakorra nun ez zitaken sekula erran ahal izan
|
zer
nola eta nun eginen edo erranen zuen.
|
|
|
Horiek hola, negu batez jakin zuen, ilober entzunik," gure amak beste haur bat ukanen du", horrek ez baitzizaioten gehiagoko efetorik egiten, aski zirela biak bai jostatzeko"
|
zer
izanen dugu gehiago anai edo arreba ttipi batekin. Zer afera!".
|
|
|
— Eta
|
zer
eginen dut besteaz?
|
|
|
Anderea ere maite dut, egia erran, eztiki mintzazen baitzait, salbu sukaldeko karrelasa zikintzen diotalarik ene zango lohitsuekin, orduan baita oihuka hasten, erratza eskuan kanporat deitzen bainau zaluzalua, eta gero, atea zafraldi batez hesten ene buztana doi doietan ebakitzetik eskapatzen delarik. Halere, laster senditzen dut, emea denez geroz dudarik gabe,
|
zer
nolako ingurumena kausituko dutan sudur punta agertzen badut barnekaldeari buruz, zer imurretan den gure anderea, nagusiarekin nola konportatzen den, asalduta den ala irus eta airos.
|
|
|
Anderea ere maite dut, egia erran, eztiki mintzazen baitzait, salbu sukaldeko karrelasa zikintzen diotalarik ene zango lohitsuekin, orduan baita oihuka hasten, erratza eskuan kanporat deitzen bainau zaluzalua, eta gero, atea zafraldi batez hesten ene buztana doi doietan ebakitzetik eskapatzen delarik. Halere, laster senditzen dut, emea denez geroz dudarik gabe, zer nolako ingurumena kausituko dutan sudur punta agertzen badut barnekaldeari buruz,
|
zer
imurretan den gure anderea, nagusiarekin nola konportatzen den, asalduta den ala irus eta airos.
|
|
|
Bainan, aldrebes, gertatzen da beren arteko imurra ona izaitea, irriz eta elgar kilikaka ari baitira batzutan. Jadanik erran badauzuet kanpoan laketago nintzela, barnean izatea ere maite dut eta, partikulazki, apairu denboran, bi hankadunen mahaiaren azpian, oi
|
zer
leku aproposa, han baitira denak entzuten, ikusten eta gainera, artetan hexur edo haragi puska batzu ere erortzen. Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean.
|
|
|
Goiz huntan, ene bi hankadun jabeak, elgar hitzarturik, jin zaizkit ene amentsetarik kentzera" Llabri gaizoa, hi bezalako zakurrik ez diauk sekulan izanen gehiago, bainan hola duk" eta arrak berekin deitu nau arditegira buruz, eta ni, nekez ibiltzen nizan gatik, ondotik jarraiki ahal bezala, dudan halere zeren eta entzun baitut emea hipaka eta ikusi begien fretatzen ere. Ez dut konprenitzen
|
zer
debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin
|
zer
egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Ai
|
zer
eguna! Goizeko lauak ziren doi doia etxetik eta plazarako bidean sartu ginelarik eta hotzikaran, bihotza pil pilean, gogoa aments iratzartuetan murgildua, ohe beroaren gozoa gibel utzirik, iduritzen zautan mundu guziak jakiteko egitate bateri buruz nabilala.
|
|
|
Goizeko lauak ziren doi doia etxetik eta plazarako bidean sartu ginelarik eta hotzikaran, bihotza pil pilean, gogoa aments iratzartuetan murgildua, ohe beroaren gozoa gibel utzirik, iduritzen zautan mundu guziak jakiteko egitate bateri buruz nabilala. Hamar urteak bete berriak nintuen, ordu hetan, mila bederatzi ehun eta berogoita hiruan, gerla denbora betean, ez banakien ere sobera izaera horrek
|
zer
erran nahi zuen xuxen. Bakarrik, ondotik ohartu nintzan bezala, bidetan zehar aitak zaldia geldiarazten zuela, oihu arrotz bitxi batzuen gatik, gero mintzatzen erdi frantses eran —... au marche... — xamarraren azpitik atorrako sakelan zituen paper zonbait ateratzen — oui, laisser passer... voila...
|
|
|
— ba, berdin, hik edo beste batek, berdin balio dik. Orduan, bakarrik izan banintz, zerurat heltzeko punpea egingo nuken hain nintzen irus, harro eta nik dakita
|
zer
oraino, ene asebetea ezin gordez nun, zakurrari berari kondatu nion segidan — aitak nitan konfidantza handia dik, uste duka — amak bere aldetik dudak ezarri bazituen ere — uste duk zuhur dela Eñauten eremaitea? — baietz, ba emaztea, enekin izanen dun — eta hortan finkatu zen, ene atsegin handian, beren deliberoa.
|
|
|
Oi zortea! Ordu arte bazuen ba
|
zer
eginik, eta kontent zen bere buruari ez baitzuen erraiten ahal" hau edo hori egiten ahal huken eta ez duk egin", bainan ez, bere buruaz arras satifos zen, pipa hartu zuen eta supazterrean jarri asebetetako eran.
|
|
|
Barkatu baina, zuek galdezka ari zaitezkete: " Baina,
|
zer
du horrek. Ados, bere aitaren heriotzak ez duela airosten, aspaldi elkar ez ikusteak ez ditu gauzak konpontzen, baina gertatzen direnak dira, eta kontent edo ez, ehorzketetarat joatea gutxienez egiten den gauza bat da."
|
|
|
Baditeke, baina berdin da, errepikatuko dut, bietan beharrez. Biziaz aparte, eta
|
zer
bizia, zer zor diot?
|
|
|
Baditeke, baina berdin da, errepikatuko dut, bietan beharrez. Biziaz aparte, eta zer bizia,
|
zer
zor diot?
|
|
|
Urtarilaren hastapenean iduriz, mila zortzi ehun eta hogoita bederatzian, deliberoa hartu zuten zerbaiten gisaz Lastagaren desgertaraztea. Modu bat edo gehiago zalantzan ezarri zutenez ez dakigu, bakarrik eiherazainak zionez" ainhitz lekutan ikusten ziren Maddi eta Olate, ixilka, ikerka, hau ikus hura hunki, hunat so egin, harat behatuz, nabari zen ez zakiteka oraino...""
|
zer
–" erran zuen jujeak, eta" nik ez dakit, ez nintzan heiekin" eta" nolaz dakizu beraz zertan ari ziren?", eta paperrean ez da deus gehiago idatzirik. Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela.
|
|
|
Beste auzo batzuen ganik jakiten da ere" usutan kalapitak ezagun ziren azkar, baita ere oihu, sakre eta beste", eta inkestak agertuko duen bezala, bi gizonak papotik loturik ere egon omen ziren egun batean, oihesturik, batak bestea kriminel izenaz akusatzen zuela. Poliza gizonek bildu lekukotasunen erranean jarraituz, arma batekin hiltzeaz gain, aipatua izan zen haizkoraz botatzea, espatarekin triperditzea, leize zulo batetarat botazea eta nork daki
|
zer
oraino, bainan horiek guziek ez dute funts mendrerik ere zeren eta bakoitzak iruditutako ideia batzu baizik ez baitziren.
|
|
|
Bainan gauza harrigarriena izan zen, Maddi ez zutela nehork ez nihun kausitu, ez ondoko egunetan ez etare sekulan. Leku guziak ikertu zituzten, herritarrak galdezketatu, gordagi izaten ahal ziren xokoak miatu eta dei afitxak hedatu eskualdeko herriko plaza guzietan; nehork ez zuen sekulan jakin nun eta
|
zer
bilakatu zen emazte gazte hura, eta hola errexago konprenitzen dugu zertako auziak ez duen nihun ere bera aipatzen. Hura ere Olatek garbitu ote zuen?
|
|
|
Eta gertatu zen gure amak, ez jakinean
|
zer
egin, guzia aitortu zuela kofesiotik apez xaharrari. Hau, punpean atera zen kofesalekutik, oihuka" Sakrilego!
|
|
|
Famili hartako jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan. Gainera, oraiko josta eta aisaldi errextasunak oro plantatuak zituzten beren zazpi haurren (lau mutiko gazte eta hiru nexka) gero irus eta goxo baten menturan atxikitzeko etxetik sobera urrun joan gabe, hala nola, pizina, tenisa, barneko kirol eta nik dakita
|
zer
oraino, zerbait baizitaken horien guzien erabiltzea.
|
|
|
Gure ama bortitza bazen ere, ez zen ez, garbiki erran, papo zuko idor hoietarik eta ez zuen sekulan erranen" oraiko gastek gerla bat merezi lukete, guk ezagutu dugun hoietarik bat, ikasteko
|
zer
den bizia".
|
|
|
Eta hori zuen, bere ustez, sar arazi nahi etxeko kasko gogorrenean, Xantianaren buruan. Egia erran, alde hortarik bazuen ene arrebak
|
zer
egin amaren urguluaren heinera heltzeko, sekulan nahi izan balu ere. Bainan, ez dut uste hala izan zenik egundaino.
|
|
|
Begiak seko hantu zizkion amari," Jesus,
|
zer
da ba hau? " eta deitu zuen eztiki" Xantiana!
|
|
|
" eta deitu zuen eztiki" Xantiana! " ikusiz hunek ez zaigula kasurik ere eman"
|
zer
debru ari haiz ba, ergela! ".
|
|
|
Hogoi urtez zahartzen ikusi nuen ama bat batean, beti eskutik atxikitzen gintuela, eta etxekoanderea atean agertu zelarik ez zakien gehiago
|
zer
erran eta bahar bada ere, zertara jina ginen. " Egun on, anderea" entzun zuen eta bost minutu aski izan zizkion gazteluko berrien iresteko, madamaren gandik gainera!
|
|
|
famili hartako gazte guziak, bai nexka bai mutikoak, xoraturik zegoela Xantianaren xotiltasunaz, nexkakide xarmantagorik ez zela heiekin ondartzara joaiteko, tenizean aritzeko, berdin xake jokoan ere hau ikasi baitzuen inomineko ixtantean, eta zinemako ateraldiak ere egiten zituztela elgarrekin. Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki
|
zer
ari den". Denak ongi zoatzin beraz, amak ez zuen kezkatu behar, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan dena, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu?
|
|
|
Ez bagine gu, bi anaiak, bere eskuetatik lotuak izan, badut beldurra ama lurraren barnean sartuko zen. " Ez milesker" erran ondoan, aintzinean zuen inguma bat iruditzen zitzaion emazte hura agurtu zuen eta etxerateko bidea tuntik atera gabe egin ginuen, sekulan ez baitut jakin
|
zer
pentsamendu modutan kurritzen zen bere gogoa. Bakarrik orhoitzen naiz aurpegia goibeltsu zuela bainan, despitatua baldin bazen ere, bazuen aski urgulu bere sendimenduen ez agertzeko.
|
|
|
predikua ezin zuen egin ahal izan, hitz bat ez zitzaiola ateratzen ahotik, lotsadura eta herabearen eraginez, dudarik gabe. Mututurik egon zen minutu zonbaitez jendeari begira, ez jakin nun
|
zer
egin eta nola, eskuetan zuen paperra itzulikatuz alde batetik besterat, izerditan blai. " Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak!
|
|
|
" Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak! Oi
|
zer
lotsaria, gure Santestebanentzat, desolatua zen, doi doietan meza bukatu zuen ahal bezain zalu, zangoak daldaran, bihotza panpaka, eta zerbait egin behar zuela ondoko igandeko, deliberatu zuen apezpikuaren ganat joaitea kontseilu bila.
|
|
|
Horra beraz, gure Santesteban bere jaun apezpikuaren aintzinean, hipaka nigarrez, ez zela apez on bat, ez zela jainkoaren konfidantzaren merezitan, ez zakiela
|
zer
egin, utzi ala segitu,, Jaun apezpikua harritua zagon, damu zela holako apez gaztearen gastatzea, semenarioko erakaskuntzak ez zuela, dudarik gabe, aski indar eta garrantzia emaiten elizako publikoaren aintzinean mintzatzeko, formakuntza bereziak plantatuko zituela bere diosesan geroari buruz holakorik ez zedin berriz gerta, eta beste...
|
|
|
—.. baina... jatera ere eman behar zaiok, eta non aurki zezaken gure eskualdetan horrendako bazka? Kamelu batek... ago...
|
zer
deabru jan behar dik?
|
|
|
— Segur ez, baina gisa hartako izen bat zian, edo... kamelua... kameleoia... edo nik dakita
|
zer
!
|
|
|
— Eta ispiluaren aurrean, badakik
|
zer
kolore hartzen duten?
|
|
|
— Baina,
|
zer
da xuxena orduan?
|
|
|
— Ez zakiat, beharbada saltzeko edo trafiko zerbaitetan erabiltzeko landatua zuela, edo nik dakita
|
zer
...
|
|
|
—" Hipi" tzar horien gisa to! Musika, pipa, ametsetan eta nork daki
|
zer
! Haatik, alkoholari ere ez omen zian emana, orduan tisanaz asetzen zukean behar bada?
|
|
|
— Ez, ezetz erraiten deiat, ez duk izen hori erabilia izan. Kanabisa bazakiat
|
zer
den, ene eskolako lagun batzuek pipatzeko partez erretzen zitean pausaldi denboran, nihaurek ere dastaturik izan diat, kiratsa eta erremedio gustu bat kausitu zioat eta bertan utzi ere, ez zian hori enetzat!
|
|
|
—.. arbela sobera bete gabe...
|
zer
da zuen auzia?
|
|
|
— Gainera, honek ez du tutik ulertu, kamelu, kameleoi, kamelia eta kamamila, besterik ez du ahoan eta nik ez jakin
|
zer
den iragartzeko!
|
|
|
— Bai, baina
|
zer
izan behar zen gogoan?
|
|
|
Goiz huntan dut jakin kazeta irakurtzean, bihar ehortziko dutela. Eta ez dakit
|
zer
pentsa, zer egin. Irakur eta berriz irakur, besterik ez da, hila da, hala diote bederen ehorzketa abisuetan.
|
|
|
Goiz huntan dut jakin kazeta irakurtzean, bihar ehortziko dutela. Eta ez dakit zer pentsa,
|
zer
egin. Irakur eta berriz irakur, besterik ez da, hila da, hala diote bederen ehorzketa abisuetan.
|
|
|
Sei urte nituen bakarrik, mierda! Eta ene aitak ez zekien
|
zer
zen aita izatea ere, orduan pentsa ezazue nondik jakinen zuen amaren ordaintzen! Ez aipa ere!
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen
|
zer
etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea
|
zer
den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Orain badu bost urte istorio horiek gertatuz geroztik, bost urte ene habia egin duala, ahal nuen lekuan eta ez nahi bezala. Bost urte, karrikan bizia deramala, ordu artean jasan nituenak ahantziz, ezagutu nituenak ezabatuz, bizi berri bat antolatuz, eta horra non lagun batek eskaintzen didan bezperako kazeta arrunt bat, eta non, sekulan ez eta, irakurtzen hasten naizen ehorzketa abisuak... eta...
|
zer
ikusten dut Irrizar, ene izena
|