|
2000
|
|
|
Zer nahi dute gugandik? Zer gelditzen da
|
guk
ezagutu genuen hiriaz. Non dira senideak eta lagunak?
|
|
|
Susmatu bezala, oin haiek ez ziren bereak, nahikoa txikiagoak baizik, beltzaranagoak, sendoagoak, azaz  kal berriekin guztiz ongi egokitzen zirenak. Oinak eta eskuak alderatu zituen gero, zehatz mehatz, eta hainbat xehetasun edo berdintasun edo arrazoi zirela medio baina
|
guk
ez dakizkigunak, eta, beraz, hemen, egiaren ohoretan, aipatuko ez direnak, Brown jaunak ondorioztatu zuen bai eskuak bai oinak gizon ezezagun berari zegozkiola, eta hortik aurrerako juzguetan sartzea gogor debekatu zion bere buru jada sobera nahastuari.
|
|
|
Ez nuen ezeren beharrik izan hiru dohakabe haiek zein itsasontzitan zihoazen ostera ere jabetzeko. Nirekin, zalantzarik gabe; ezen, pantaila erraldoian lau atso haurdun erakustearekin batera, halako oinaze esanezin batek busti zizkigun gu lauroi barrenak, eta laurok,
|
guk
, hitzez; Ana Morenak, idatziz, bertso berbera gogoratu genuen: " Olibondoa xurgatzen duzun ama basati...".
|
|
|
Negarrari ekin genion gero, Edurtxo Caterpilarrek behin eta birritan adierazi zigun arren amonatxo haurdunena parodia bat zela, halako antzerki satiriko bat. Baina
|
guk
eta horrexegatik jakin nuen beste hiru gonbidatuen izaeraz eta minduraz beste begi batzuekin ikusten genuen oro, anestesiaren edo maitasunaren begiekin, guk edaniko ardoaren ozpinduak zer berezi bat, hondar berezi bat utzi baitzuen gugan, sentiberatasun isuria biziki areagotzen zuena; guk, hortaz, ezin ikus genezakeen graziarik halako satira beltz batean, edota azafatek beren borondate on guztiar...
|
|
|
Negarrari ekin genion gero, Edurtxo Caterpilarrek behin eta birritan adierazi zigun arren amonatxo haurdunena parodia bat zela, halako antzerki satiriko bat. Baina guk eta horrexegatik jakin nuen beste hiru gonbidatuen izaeraz eta minduraz beste begi batzuekin ikusten genuen oro, anestesiaren edo maitasunaren begiekin,
|
guk
edaniko ardoaren ozpinduak zer berezi bat, hondar berezi bat utzi baitzuen gugan, sentiberatasun isuria biziki areagotzen zuena; guk, hortaz, ezin ikus genezakeen graziarik halako satira beltz batean, edota azafatek beren borondate on guztiarekin egun batzuk atzera erakutsi ziguten show gaztaina lerden beroarekin, hienaren larrutzeari edo Afrikako ume gosetuen gainean egiten ziren txiste gordinei...
|
|
|
Negarrari ekin genion gero, Edurtxo Caterpilarrek behin eta birritan adierazi zigun arren amonatxo haurdunena parodia bat zela, halako antzerki satiriko bat. Baina guk eta horrexegatik jakin nuen beste hiru gonbidatuen izaeraz eta minduraz beste begi batzuekin ikusten genuen oro, anestesiaren edo maitasunaren begiekin, guk edaniko ardoaren ozpinduak zer berezi bat, hondar berezi bat utzi baitzuen gugan, sentiberatasun isuria biziki areagotzen zuena;
|
guk
, hortaz, ezin ikus genezakeen graziarik halako satira beltz batean, edota azafatek beren borondate on guztiarekin egun batzuk atzera erakutsi ziguten show gaztaina lerden beroarekin, hienaren larrutzeari edo Afrikako ume gosetuen gainean egiten ziren txiste gordinei irribarrerik txikiena ere egiten ez genien modu berean.
|
|
|
Patio gotikoan jendeak bere hartan zirauen itxura batean, gure aitorpenak entzuteko irrikaz. Eta, itxura batean esan dut, alegia ez naiz gehiegi ausartu egoera nola zegoen azaltzeko garaian, baina egia esan, egoera txit aldatuta zegoen harmailetan,
|
guk
, gonbidatuok, ezikusiarena egiten biziki saiatu ginen arren. Gauzak, ordea, aldatu egin ziren franko atsedenaldi luzeak iraun zuen tartean, eta ez, ausaz, gure onerako.
|
|
|
Elkar ezagutzen zuten nonbait, eta
|
guk
, itsas-ertzera alde egiteko ahaleginetan genbiltzanez beti, aitzakiaren bat asmatu genuen. Migelek bazituen orduan hamabiren bat urte, egoeraren sexu usaina sudurreratzeko adina bai.
|
|
|
Gurasoak eta osabak mahai baten inguruan biltzen ziren musaldi baten lasaigarrian. Sagardo botila bat izaten zuten igandero mahai gainean, eta
|
guk
ere jaten genuen Goierritik ekarritako gazta gogorra.
|
|
|
Baita zurea ere, ama erantzuten genion
|
guk
, begiak lehen argi izpietara ohitu orduko.
|
|
|
Eta
|
guk
:
|
|
|
Eta
|
guk
:
|
|
|
Gaur goizean, garbigailua zentrifugatzen hasten denean bezala, hiru aldiz sentitu dut bihotza golkotik irteteko zorian. Aurrena, gelan, telefonoaren dei zaratatsuek eta ez naiz exajeratzen ari paradisutik atera nau gaituztenean(" Goizeko bost eta erdiak dira", ohartarazi digute harrera gelatik Danen aginduz); hurrena, handik gutxira
|
guk
geuk jarria genuen iratzargailuak; eta azkena, aireportura bidean Preteritok bat batean oihu egin, eta biharamuna nabaritzen hasiak ziren bidailagunak esnatu dituenean:
|
|
|
Niri haren betaurrekoak eta sonbreirua janzteko eskatu dit, eta etengabe taldekideen ondoan egoteko, horretara zelatan egon zitezkeenek, jendearen joan etorriekin, gaua eta lainoaren laguntzaz, ni bera nintzela pentsatu, tiro egin ezin, eta aireporturaino etorri zuten. Baina hona etorri bezain laster, komunera sartu, bertan aldatu, eta zelatariak kanpoan geratuko ziren sekula agertuko ez den Tomen zain, ze Tomek, benetako Tomek,
|
guk
hoteletik irten bezain laster lagun batengana jo du, eta hark hilkutxa baten barnean eramango du, ezin lasaiago, Mexikoraino. Poztuko nintzateke dena ondo aterako bali  tzaio.
|
|
|
Horretaz jabetu gara norbaiten ziztu hotsa entzun, burua goratu eta, urrun batean, Preteritori antzeman diogunean. Baina
|
guk
hura agur  tzeko eskuei eragin eta, zain geratu beharrean, ibilian eta solasean jarraitu dugu.
|
|
|
Gero, jatetxe mexikarrean mahaira eseri garenean,
|
guk
irri egin dugu denak irrika hastean, eta txalo ere egin dugu denak esku zartaka hastean (esanak esan eta gertatuak gertatu, Dani eskerrak eman, eta denon izenean opari batzuk eskaini dizkiote), baina zorigaitzez Ruben eta bion gogoa ez zegoen ez afarian ez lagunarte hartan eta, hain zuzen ere, han ez egon arren, oso present genituen Dabid eta Patxiri buruz mintzatu gara.
|
|
|
Arratsaldean, Danek mendi kasko batera inguratu du furgoneta, bidaiariok hango ikuspegia goza genezan; eta
|
guk
ikuspegia ez ezik, jostaldia ere gozatu dugu, zeren norbaiti han izkinetara josta gintezkeela bururatu baitzaio eta, ibili ere, halaxe ibili gara (nik, bien bitartean, nahitara, Tomekin ez bezala bilatzen nuen Rubenekin arnasestuka gurutzatzea; egia esatera, haur denboratik sentitu ditudan nire amodio asko begiratzera eta begiratua izatera mugatu dira, eta horrek bizipoza eta bizinahia pizten zid... Joan den asteko jolas parkean bezalatsu, ume sentitu naiz, eta soil soilik ama falta zen, jostetak amaitutakoan txokolate edo txorizo otarteko batekin etortzen.
|
|
|
Teresak zioenez, inbidia sanorik ez dago, eta hala bada, niri inbidia doi bat sortzen dit Rubenek munduarekiko eta Jainkoarekiko duen harremanak, konfiantzak...; ez da sinestun batzuengan ikusi izan dudan erlijioa= betebeharra= hala egiten zuten-eta
|
guk
hala egingo dugu tristea.
|
|
|
Asko eskertuko din egia kontatzea, ikusiko dun; gainera, baietz azkenean hi anima  tzea lortu. Gure zaharrek asko sofritu diten,
|
guk
uste baino gehiago zakiten. Bestalde, ez ahantzi hori baino berri txarragoak badirela eta, edozein gauza baino gehiago, hi ongi ikusi nahi hauela...
|
|
|
Ez auzunean ez harago, ez zen Polikarporen ondorengorik geratzen; guztiak hilak edo batek daki nora alde eginak ziren. Bakarrik bizi zen amonari
|
guk
uste baino ezinbestekoagoa zitzaion katuaren laguntasuna, zeren harrezkero lo kuluxkak egiteari utzi, eta, laster, gutxien espero genuenean, betiko loak hartu baitzuen.
|
|
2001
|
|
|
U (txantxaz): Bidea, berez, ez omen da luzea, baina
|
guk
askotan egiten ditugu geldiuneak, maizegi, gasolina hartzeko eta, botatzeko ere bai eta noizbehinka...
|
|
|
adibidez, ordutegia, oporrak... Nork igaro dezake hilabete oso oso bat hondartza batean
|
guk
lehengo urtean bezala, batere buruhausterik gabe, e, seme. Oso jende gutxik.
|
|
|
Ez... Beste gauza batzuk erabili behar izan ditugu
|
guk
. Garai bakoitzak bere bizi patroia eskatzen du.
|
|
|
Zure amamak" sama" deituko lioke horri, berak bizkarrari deitzen baitio lepoa. Baina
|
guk
ez.
|
|
|
Hizkuntzak berez ez du inoren premiarik; hizkuntzak berez, hizkuntza den aldetik, ez du inoren eta ezeren premiarik. Hori euskaraz baino erdaraz hobeki adieraz daiteke,
|
guk
erabiltzen dugun euskaraz hitz jokoak âHiribarrenek erabiltzen zuenean, bai, O mihi ederrena, hasteric gabea! esan baitzezakeen, euskararekin ari zelaâ egitea zailago baita; alegia" la lengua no tiene lengua", hizkuntza bera ezin mintza daiteke, hizkuntza hori darabilten hiztunak mintzatzen dira, eta hiz  kuntzak ez du bere buruari laguntzeko eskurik eta hizkuntzak horrexegatik beragatik ez du inoren premiarik, premia dutenek hizkuntza hori dakitenak dira edota hizkuntza hori erabiltzen dutenak; beraz, beti hizkuntza diogunean hiztuna sartu nahi dugu; ez, esate baterako, gure kasuan, euskara bera, euskalduna baizik.
|
|
|
Bestela ez bageneki, beraz, pentsa genezake garai batean, Gipuzkoan bertan esate baterako, mundu guztiak gaztelaniaz egiten zuela; paperetan ageri den lekukotasunaren arabera badirudi gaztelaniaz egiten zutela. Guk badakigu ez zela horrela,
|
guk
gerok ezagutu dugu egoera hori eta badakigu hor gertatzen dela euskara trebe eta ausart, Axularrek zioen bezala, ez izatea aurreratzeko eta beti beste hizkuntza hori dela aurrera agertzen dena.
|
|
|
Nire ustez lehen esan dudanak baino ondore larriagoak ditu beste gauza batek; lehen esan dut, eta ez dut gauza berririk esan, mundu guztiak baitaki, euskara erabili den eskualdea,
|
guk
dakigun garaian, esan dezagun azkeneko bi mila urte honetan, aski meharra eta laburra izan dela. Esan dugu gainera eskualde horretan bizi zen eta hizkuntza hori erabili zuen jende multzoa ere ez zela ugariegia.
|
|
|
Lehen esan dudanaren ondorio bezala gauza bat ikusten da argi eta garbi. Gure artean eta
|
guk
gauzak ongi ezagutzen ditugun garaian, ez da sekula euskara hemengoen adierazpide edo mintzabide osoa izan. Beste hizkuntzaren bat izan du beti aldamenean.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz,
|
guk
besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekut... Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari;
|
guk
dakigunez eta guk ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
euskararen aldamenean bazegoen beste hizkuntzaren bat. Beraz, guk besteren aurrean esaten dugunean Nafarroako Erriberak, Cascantek esate baterako, euskara galdu zuela eta berreuskaldundu egin behar dugula, ez gara egiaz ari; guk dakigunez eta
|
guk
ezagutzen dugun garaian Cascanten ez da euskaraz egin; hori da egia, egia huts hutsa eta Cascanten bezala hori bera gertatzen zen gutxi gorabehera Bizkaiko Enkartazioetan, Arabako zenbait zatitan eta beste franko lekutan. Halaz ere, lehen esan bezala, egia da Pirinioetan alde batera eta bestera euskara edo euskararen antzeko zerbait Araneraino egiten zela; egia ere da beste aldetik Burgos ingururaino euskara egiten zela eta Ebroren hego aldera, noski.
|
|
|
ez kolorerik ez usainik ez zuten berrikeriak ipintzen genituela. Beste edozeinek egiten zuena bere hizkuntzan egingo genuen
|
guk
ere gurean, baina ez besteek bezala: guk hori berbera egin genezakeen hankak mozturik, besoak loturik, baita burua txapelarekin batean zoko batean utzirik ere.
|
|
|
Beste edozeinek egiten zuena bere hizkuntzan egingo genuen guk ere gurean, baina ez besteek bezala:
|
guk
hori berbera egin genezakeen hankak mozturik, besoak loturik, baita burua txapelarekin batean zoko batean utzirik ere. Mirestekoa da, benetan, nola zenbait idazlan eder. Lizardiren poesia, esaterako?
|
|
|
Mitxelena bezalako maisu handi baten lanik sentituenak ezagutarazten ez baditugu? Eta horiek guztiak komunikatzeko orduan bidea beti
|
guk
egin beharraren nekeaz hitz egiten ez badugu?
|
|
|
Erabilera, tradizioa, hiztunen jardunak eta aurrerabidea zituen kontuan. Eta aurrerabide horretan, gaztelaniak euskal hiztunongan zuen eraginak kezkatzen zuen, ohartzen baitzen gaztelaniak bizi gaituela, begi bistakoa egiten baitzitzaion gaztelaniak bizi duela, neurri batean eta hondo hondoan,
|
guk
darabilgun euskara.
|
|
|
Mendia nonbait ez genuen aski eta, zeren bila genbiltzan ez genekielarik, atletismoarekin egin genuen topo. Atletismorako bidea, egia esan, ez genuen
|
guk
aurkitu. Bestek erakutsi zigun, artean geneukan fede berriaren apostoluak, eskola lagun izana nuen Eusebio Zubillagak.
|
|
|
hor ikusi ditugu, besteak beste," Lairon" eta" Zorrotz" lasterka, zein lehenago eta zein beranduago. Ba cross hori
|
guk
irabazi genuen azkeneko bi urteetan. Azkeneko bi urteak, jakina, 1934 dira.
|
|
|
Goizegi da dudarik gabe igaro berria dugun mende erdia aztertzeko eta epaitzeko, gerok ere, etsai nahiz aldeko, haren ume eta iloba baikara, orduko haizeak sortu zituen olatuetan baikabiltza igeri, nahiz eginahalean haiekin borroka ari. Ezin jakin
|
guk
, segurki behintzat, zer esango duten aldi hori urrutiagotik, haserre eta maitasunik gabe, ikusiko dutenek. Onik eta txarrik aurkituko dutela horrengan, hori bai, edozein alditan bezala.
|
|
|
Munduak bizi duen aro berri honetan euskarari leku bat aurkitu nahi badiogu, Mitxelenak eskatzen zuen benetako leku nahikoa, abiapuntua izan da euskararen kultur eta hizkuntz esparru osoan(
|
guk
zentzu kultural argi batez Euskal Herria deitzen dugun horretan, alegia) euskara herritar guztion kultur ondaretzat hartua izatea; herritar guztiona esan nahi dut: euskaraz jakin eta egiten dugunona, baina baita ere euskararik ez dakitenena ere.
|
|
|
Inoiz idatzi nuen bezala, interesgarria litzateke ezagutzea euskaraz ez dakiten euskal herritarrek euskal munduaz duten irudia eta euskal munduarekin duten harreman sentimentala:
|
guk
proiektatzen duguna eta proiek  tatzen dugun horretatik jasotzen dutena. Interesgarria, halaber, frankismoaren azken hondarretan euskal munduak sortzen zuen lilura gaur zertan den aztertzea; eta orduko lilurak distira galdu badu, zergatik galdu duen ikustea.
|
|
|
Ibiltzeari utzi zion; ulertzen erraza hori. Orain, lotu nahi duten eskuetatik
|
guk
libratzeko zain dago (K.M.O.).
|
|
|
Oker geunden, noski. Zaharrek, zaharretan onenek,
|
guk
baino hobeki idazten zuten euskaraz, lehen eta oinarrizko hizkuntza zutelako guk ez bezalako moduan; hitz egin, noski, guk baino ederkiago egiten zuen edozein nekazarik, edozein bertsolarik, euskaraz funtsaren funtsean ederkiago zekielako. Hori, urte haietan, dagoeneko aldarrikatua zuten Altubek, Mokoroak," Sabiagak" (Apalategik), gehiegik entzungor egin bazien ere.
|
|
|
Oker geunden, noski. Zaharrek, zaharretan onenek, guk baino hobeki idazten zuten euskaraz, lehen eta oinarrizko hizkuntza zutelako
|
guk
ez bezalako moduan; hitz egin, noski, guk baino ederkiago egiten zuen edozein nekazarik, edozein bertsolarik, euskaraz funtsaren funtsean ederkiago zekielako. Hori, urte haietan, dagoeneko aldarrikatua zuten Altubek, Mokoroak," Sabiagak" (Apalategik), gehiegik entzungor egin bazien ere.
|
|
|
Oker geunden, noski. Zaharrek, zaharretan onenek, guk baino hobeki idazten zuten euskaraz, lehen eta oinarrizko hizkuntza zutelako guk ez bezalako moduan; hitz egin, noski,
|
guk
baino ederkiago egiten zuen edozein nekazarik, edozein bertsolarik, euskaraz funtsaren funtsean ederkiago zekielako. Hori, urte haietan, dagoeneko aldarrikatua zuten Altubek, Mokoroak," Sabiagak" (Apalategik), gehiegik entzungor egin bazien ere.
|
|
|
Garbitasuna, nonbait eta norabaiteraino beti behar den garbitasuna, modu hagitz ezberdinez neur daiteke. Gainetik eta gaingiroki neurtzen genuen
|
guk
, esaldien axalean ager zitezkeen erdaratikako hitz eta esaeren, azken hauek txit bigarren mailako zirelarik, arabera. Gure ustez, ordea, egiazko garbitasuna eta ez alegiazkoa sakonago zegoen (Chomsky argitara baino lehenago ari ginen), jatortasunaren osinean ezkutatua.
|
|
|
Eramankizunak ere badituztela esaten digute, eta
|
guk
sinetsi egin behar. Itsaso delako norbaitekin dabiltza beti zirika, atun bila, eta Itsaso hori beldurgarria omen da eta maltzurra.
|
|
|
Gauza bat nahi liguke ikusarazi, besteak beste: goragoko" ditugu" hori ez dela mintzatzeko modu hutsa,"
|
guk
" hiltzen ditugula alegia, ez dituela" beste norbaitek" hiltzen.
|
|
|
Zuzentzan ere, lan banaketa sortu dugu beste gaietan bezala, edo besteetan baino lehen beharbada. Gaizkile ustekoa batek atzi, besteak gorde giltzapean, besteak kondena, besteak urka... eta besteak,
|
guk
alegia, egunkarietan irakur. Badugu denok, esa  ten digu Cayattek, bai gerok ere, zer ikusirik auzi horretan.
|
|
|
Ez dut uste gure barrena, Jainkoak bezala, irakurtzen duenik eta ez du esaten zein dokumentutan azaldu dugun" euskal ioskera bera gainazpikatu ta itzulipurdikatzeko" borondate hori. Gure bidetik ibiliaz hori baino okerragoak gertatuko liratekeela uste izateko eskubide osoa du, baina ez
|
guk
horrelakorik nahi dugula esateko. Horretarako" ageri danez" bat baino lekuko hobeak behar dira.
|
|
|
Horrek, ordea, ez du aldatzerik, gertatu dena desgertaraziko duen mutilik nahiz neskarik ez baita jaio. Kondaira hori, alde batetik,
|
guk
egin genuen, onerako edo gaitzerako; ez bestetik ibili ziren Artetxek eta Artetxeren lagunek7 Luzearrek eta Luzearren aldamenekoek egin zuten, nik ere hartan parte nuela, beste askoren artean. Eta ez dut sekula esan ez esango eraku  tsi zidaten bidea gogo gaiztoz hartu nuenik.
|
|
|
Ni ere zaharra naiz, ez haatik euskara bezain zaharra, eta horrek gogorarazi dizkit oroitzapen aski ugariak. Ez ote genuen
|
guk
, bestek eta nik, daitekeen, zitekeen eta litekeen, hotsak pixkaren bat aldaturik, behin eta berriro esaten eta entzuten. Ez ote, gainera, dezakeen, zezakeen eta lezakeen?
|
|
|
" Ez hintzateke ene bila ibiliko, aurkitu ez baninduk". Ez naiz batere segur, bestalde,
|
guk
bezain begi onez ikusiak izango ote ziren Orixeren bilaketak  âeta Unamunorenak zer esanik ezâ gai horiek orain baino zorrozkiago hartzen zituzten garairen batean bizi izan balitz. Denbora bateko hainbeste eta hainbeste" argitu" hartzen ditut lekuko, eta Eneko Loiolakoa bera ere bai, mistikarako isuria heresia kutsuaren pareko etsi daitekeelako ezaugarritzat.
|
|
|
Baina gainaldeko inurritegi urduri horren azpian zer dagoen, zein indar ezkutuk eragiten dien inurriei horren itxuragabeko elkar hilkintzan abiatzeko, ez da erraz esaten. Badirudi aditzen ez dugun hizkuntza batean ari zaizkigula edo, hobeto esan,
|
guk
ongi dakigun hizkuntzan, baina batere ezagutzen ez ditugun gaiez mintzatzen direla.
|
|
|
Guztiok, ezjakinean edo jakinaren gainean? irakasle genuena galdu dugu
|
guk
eta zeukan haberik sendoenetariko bat galdu du euskarak. Euskal literaturaren oroitzapenak lurrean diraueino ez da noski itzaliko haren izena eta omena.
|
|
|
Goramenak entzun eta irakurri ditugu maiz aski: " Goi gorengo aldizkaria, goi mailakoa, bikaina, mardula, gaurkoa, eraginkorra..." al dakigu
|
guk
. Bai, galdegile maitea," pinpirina" ere deitu diote.
|
|
|
Askozaz hobeki egiten omen dugu gaurkoek antzinakoek baino, eta antzinakoak, badakizu, 1900etik beherako guztiak dira askorentzat. Beste guztiek horrela egitea badaiteke, baina
|
guk
, hemen gaudenok, ez. Haiek baino askozaz kaxkarragoak garelakoan gaude eta horrenbestez hobeengandik eginahalean ikastera behartuak.
|
|
|
gerok sortzez mordoilo xamarrak garelako eta euskal prosaren erpin garaietara igotzeko gauza ez garelako edo. Eganen  behin Txillardegik zioena esango genuke
|
guk
ere: ez bata eta ez bestea.
|
|
|
Behin baino gehiagotan sartu baitira berrikeriak gure artean batasun horren izenean. Eta
|
guk
, hona garbi esan, ez dugu berrikeriarik behar. Hau da, axola duten gauzetan, ez hitzetan.
|
|
|
Eskerrak eman nahi genizkieke zure bidez Eganen lankide guztiei, idazleei irakurleak ahaztu gabe. Horiek jaso baitute aldizkari hau,
|
guk
baino gehiago, gaur dagoen mailara. Eta horien behar gorrian gaude nahi duguneraino jasotzeko.
|
|
|
Lehengo eta oraingo Euskal Herrian barrena abiatzen bagara, okerrenean jarriaz beti galduan gabiltzala uste dugularik, berehala kontura  tzen gara zerbaitetaz, harriturik eta ia zoramenean: bere mehar murri  tzean ez dela
|
guk
uste genuen bezain urria, muga zabalagoak dituela bere ezerezean, eta inoiz entzun ez genituen aberastasun ezkutuak ere bai. Euskal literaturaren soroan bertan, eta horretaz ari gara hemen bestetaz baino areago, badira zenbait eliz liburu eder, prosaz nahiz hitz neurtuz, eta, tarteka eta bakanka, eliz liburuak ez diren irakurgai atseginak ere bai:
|
|
|
Ezin uka gainera, barrengo mintzabeharrak hala agintzen zielako edo, nahiago zutela bere bidetik ibili hizkuntza gaietan. Eta ezin uka
|
guk
ere, lotsagarria izan arren, atseginago zaizkigula sarritan, bihotz bixigarriago, holako ardi galduen ibilerak beti bertute bidetik sailean dabiltzanenak baino2 Guztion maisuak dioenez," bethierekoak higuintza emaiten du, alda nahia ekhartzen du3".
|
|
|
Ez naiz, gainera, Unamunok hain gogoko zituen strip tease saio haien aldeko izan sekula bizian. Â Bihotz erraiak bestek ikertzen dizkigu
|
guk
baino zorrozkiago. Gerok, besterik badirudi ere, geure burua edertzen saiatzen gara geure aitorkizunetan.
|
|
|
Zertarako? Adieraziak dauzka Lizardik, ez
|
guk
esan geni  tzakeen baino ederkiago bakarrik, baita zehatz eta zorrozkiago ere. Errainu artean bizi zen amesgile hark, egiazko poetaren dohaina izaki hori, begi argiagoak baitzituen lurreko gauzetarako jakintza gizonek baino.
|
|
|
Hemen zuzen zuzenean dihoazkigun euskarazkoetan batik bat. Nik neronek ezagutu dut gaztetan gure artean nabari zen halako susmo txarra ez ote zuten azken finean hangoek
|
guk
, hain garbiak ginelarik ere (eta batzuek, noski, besteak baino garbiago), idazten genuen baino hobeki, modu jatorragoan, ez hain modu" dorphean", idazten.
|
|
|
Bidea, gezurraz baliatzea zilegi baldin bada (probetxugarri den gezurraz, jakina), ez da gaitzerakoa. Altubek ez zukeen, ordea, ontzat hartuko, ezta
|
guk
ere apika.
|
|
|
Ez genuke bestalde atzendu behar ez dela euskal literatura gutaz eta gure artean izan dugun literatura bakarra gure herri honetan. " Literatura vasca" ez da beti, ezta maizenik ere, antzina" literatura vascongada" deitu ohi zutena (hots," euskal literatura"), nahiz
|
guk
besterik nahi. Zein hizkuntzatan agertu dira gure antzinako eta beranduagoko balentriak  zabaldu zituzten irakurgaiak?
|
|
|
Hemen piztu zen sua ez zen Gipuzkoako lurretan gelditu: bizkaieraren loraldia luzaro gabe dator, Nafarroa (bakarti gehienetan) ez zen erabat lozorroan gelditu eta beste aldekoek hartu zuten ordutik aurrera lehen
|
guk
haiengandik bildu genuenaren truk. Harremanak, ongi uler bedi diodana, bitara izan ziren XVIII. mendearen erditik hona, batetik bestera eta bestetik batera, eta hala behar ere.
|
|
|
Ordukoez eta etorkizunekoez ere mintzatu zen, ezinbestean, hizkuntzari buruz, garai hartako eztabaida latzen oihartzuna Oñatira zekarrelarik. Ez genuke, nik uste, gehiegi irri eta barre egin behar azaltzen ziren iritzi arrazoiez, beste horrenbeste egingo baitute
|
guk
ahotan darabiltzagunez 65 urte barru. Nolanahi ere den, badirudi Urkixok hizkuntzalaritzari (eta Schuchardtek ere zekarrena hizkuntzalaritza historikoa zen) guk orain geniokeen baino eragin eta ondorio larriagoa aitortzen diola, gidari eta lemazain gisa.
|
|
|
Ez genuke, nik uste, gehiegi irri eta barre egin behar azaltzen ziren iritzi arrazoiez, beste horrenbeste egingo baitute guk ahotan darabiltzagunez 65 urte barru. Nolanahi ere den, badirudi Urkixok hizkuntzalaritzari (eta Schuchardtek ere zekarrena hizkuntzalaritza historikoa zen)
|
guk
orain geniokeen baino eragin eta ondorio larriagoa aitortzen diola, gidari eta lemazain gisa.
|
|
|
Are gehiago, ez dugu zientifikoek (gizatalde zantar horretan ni ere sartzen banau  zu) hizkuntza hori, euskalki eta guzti, asmatu. Ez da gehiegizko harrokeria, sinets iezadazu, baina, inoren obra zuzentzeko eta hobetzeko gogorik gabe,
|
guk
asmatu bagenu, egungo eguneko premietarako prest sortu bagenu, euskalkirik gabe sortuko genuen. Batasun hori zer den jakin nahi zenuke.
|
|
|
Halarik ere, hedabide horien iritzi ildoari heltzen badiogu, alderdi nazionalisten aurrean mimetismo handiegiaz jokatu zutela, bakearen gaian berezko diskurtsorik ez balute bezala ari zirela, suma zitekeen. Arlo horretan, beste gizarte instantzia batzuetatik sortu ziren ekimenek ere (elizak" Denon Artean, Bakea Denontzat" izenpean bultzatu zuen kanpaina izan zen garrantzitsuena, baina baziren gehiago), ez zuten,
|
guk
uste, hedabide hauetan informazio mailan behar luketen protagonismoa, eta bigarren mailako gertaera eta argudiotzat hartu ziren, indar politikoen sektore batetik zetozenak sendotzen zirelarik.
|
|
2002
|
|
|
Eta haiei begira nengoela, munduaren dimentsio berri bat deskubritu uste izan nuen. Alegia, bazela beste jende bat jende heldua, gainera
|
guk
bezala egunero  egunero eskolako aldapako bidea egiten zuena, eta eskola umeak bezala, egunero egunero tropelka ibiltzen zena: behargin jendea, hain zuzen ere.
|
|
|
Orain badiagu kartetan egitea. Ez hintzen hi
|
guk
gaur bilatzen genuen ehiza, baina heu etorri haiz gure sarera. Gaur behintzat Txinok eta Valdések ez zigutek errietarik egingo.
|
|
|
Honekin batera Psikologiako besteren bati inoiz entzundakoa ere gogoratuko genuen, hots, kontraesana dirudien arren, beldurra ausarta dela. Eta kontraesanen zurrunbiloan murgilduta,
|
guk
etxe orratzaren azken solairuetara begiratu eta ez genuen jakingo zer pentsatu hango biztanleez.
|
|
|
Guztiarekin, garaiz iristeko ohitura ez genuen sekula galduko, eta ikusmiran egotea denbora pasa arintzeko modu bat baino ez, ordu arte gure itxaronaldietako entretenimendu nagusi bilakatuko zen. Hala, joandakoen lekua beteko zuten estudiante gipuzkoar gazteetara arreta jarri, eta
|
guk
emandako pauso guztiak errepikatzen zituztela deliberatuko genuen. Paisaiari zegokionez, berriz, kaioen presentziaz ohartu eta haien ur azaleko hegadak ikusiz, haien marruak entzunez, Bilbo, barrualdeko izan arren, zenbateraino dagoen itsasoari lotua hausnartuko genuen.
|
|
|
Gainera, biografiako datuen arabera, idazlearen egoera eta gurea oso an  tzekoak zirela juzkatuko genuen: Kafkak  garai hartan hogeita lau urte omen zituen,
|
guk
genuen adina hain juxtu, eta lehenengo  lanean hasi berria omen zen, gure kasuan gertatzen zen bezala. Ez genion inori ezer adieraziko, halere.
|
|
|
Tarteka, ofizinari buruzko aipamenik ez zen faltatuko
|
guk
gogoratuko genituen pasarte haietan. Harako gutun haren hasieran bezala:
|
|
|
Haren ordezkoa egiten ari naiz". Gogorazio honen ildotik, berehala ohartuko ginen Kaf  karen gutunak
|
guk
uste izango genuenaren kontra ez zirela denak gelako bakardadean idatziak izan, baizik haien artean bazirela lanean bertan idatzitakoak ere. Eta gutun beraren amaieran:
|
|
|
" Assicurazioni Generalin nago, eta ez dut esperantza galtzen egunen batean urrutiko herriren bateko besaulkietan esertzeko, ofizinaren leihoetatik azukre kanabera soloak edo hilerri mahomatarrak ikusteko". " Edo kaioen  marruak entzuteko", gehituko genuen
|
guk
, itxaropentsu, era berean. Eta itxaropenak eragindako aldarte onak hartaraturik, Bilboko bulegotik ikusiko zukeen paisaiaren berri ematera jarriko ginen:
|
|
|
Horrek ere, nolabait esateko, haien mendeko egiten gintuen emazte Pilar eta biok. Hori egia da, bai, baina zenbat toki zoragarri ez ditugu
|
guk
ezagutu mendekotasun horri esker! Mordoa, dudarik batere gabe.
|
|
|
Guk ohera nahi, eta andreek, berriz, jokoa edota paseoa. Ametzagain urruti egon, ordea,
|
guk
goiz jaiki behar hara joateko, eta gau hartakoagatik behin  tzat, bakea eman ziguten. Andreak telebista aurrean puntu egiten utzi eta lotara abiatu ginen.
|
|
|
Ez dion entzun gaur goizean sartu digun txapa! Atzoko atentatuaz arituko zunan, auskalo, baina
|
guk
ez zionagu zipitzik ere ulertu. Gaur ere txispatuta zegoela ematen zinan.
|
|
|
Baita Perti esaten ari dena uler dezakeela ere. Ez digu ezer esan, ordea, ez ezer egin, eta
|
guk
aurrera jo dugu.
|
|
|
Irakaslea, tarimatik jaitsirik, atzera aurrera dabil mahai ilaren artean,
|
guk
poema ondo irakurri bitarteko denbora egiten. Burua makurtzen dut, nire mahai aldera baitator.
|
|
|
Aitak, berriz, ama baretu nahian: " Lasai dago, bai?, eta ez dezagun
|
guk
larritu orain. Gainera, zer esan behar diot nik?".
|
|
|
Ez dago heriotza horren lekuko izan zarela esan dezakeen inor. Hori
|
guk
bakarrik dakigu: zuk, amak eta nik.
|
|
|
Gizartean gerta ote zitekeen mirari baten antzeko zerbaiten pare. Euskara nahi genuen gureganatu, denonganatu hobeki esan,
|
guk
bai baikenuen dagoeneko gureganatua, eta ehiztariak xoria saretan atzematen duen gisa, uste genuen euskarak ere halako batean erdara bere sareetan harrapatuko zuela behin hegoak mozturik. Indartsu sentitzen genuen gure burua, gogoz betea, adoretsu eta kementsu, eta gai ginen beroaldi batean horretan sinesten ez zuena ezpatarat deitzeko ere harresi baten gibeleko aldean ezkututako lorategian.
|
|
|
Euskara bizirik dago irratian eta telebistan, bizirik dago prentsan, bizirik dago hezkuntzaren maila guztietan, bizirik administrazioan. Aski diferentea zen
|
guk
ezagutu genuena, orduan baserritarren dialekto kaxkar bat izatetik neketan pasatzen baitzen.
|
|
|
Euskaraz idazten duena dago zenbaitetan ate gabeko halako iraganbide batean sartua bezala. Zeren, esaten digute, eta
|
guk
sinesten, euskaraz idazteko orduan kalitatezkoa den zerbait idatzi behar dela, itzulpenaren froga pasatzeko gai izango den zerbait idatzi behar dela alegia. Itzulpenaren froga gainditzen badu, kalitatearen maila bat behintzat gainditu duela seinale.
|
|
|
Garai hartan euskara gain behera zihoan, eta zure adin ginenean izan genuen horri buelta ematen hasteko aukera eta gogoa. Uste dut asko aurreratu den, zuk ez baituzu inola ere
|
guk
sentitu genuen behar hura sentitzen egun, hain da egoera desberdina eta hain zarete zuek ere desberdinak. Hau argi ikusten ez duena, lehenago esan dudan gisa, ez da mundu honetan bizi.
|
|
|
Gurasoen mundu aldrebes hau ez dugu onartzen. Hau da orduko pasadizoa, denboraren iraganak urteak geroago argituko duena, zu bezalako gazteak ikasketak euskaraz egin eta jostetan erdaraz ikusten ditugunean, guri gertatzen zitzaigunaren alderantzizko egoeran,
|
guk
ikasi, erdaraz ikasten baikenuen eta jostatu, berriz, euskaraz jostatu.
|
|
|
Gure abeniko isil horren azpian ez du inork ere bere izena jarri, baina guztiek errespetatzen dugu, hor egiten baitugu denek ohorezko abaro: zuek, beste errealitaterik ezagutu gabe, itzalpe horretan biltzen zaretelako, eta
|
guk
, gure gogoan genuen berreskuratze distiratsu hartaz ahaztuz, ezinbestean nahiago baitugu gerizpe goxo horretan lokartu.
|
|
|
Ez da sobera, egia aitortzen badut. Zein urrun dauden kezka hauek zure burua berotzen dituztenetatik, eta zein hurbil sentitzen ditugun
|
guk
, Dato kalean gabiltzalarik adineko senar emazte batzuk euskaraz entzun eta bihotzak salto egiten digunean. Ordea, handik metro batzuetara ikastolako liburuak besapean dituztela zu baino pixka bat gazteago diren mutiko neskatiko batzuk erdaraz entzuten ditugunean bihotza berriz ere bere toki naturalera itzultzen da.
|
|
|
alde batetik uste baikenuen urte batzuen buruan euskararen kontua orain ez bezala hura zen guretzat, euskaldun batzuentzat esan nahi dut, ardura nagusietako bat egintxe izango zela, baina bestetik eta aldi berean egoera hori aski urrun ikusten baikenuen zinez eta benetan. Nola esaten ziguten elizetan Jesusek ogiak eta arrainak biderkatu zituela jendea goseak ikusi zuenean (istorio ederrak ebanjelioetan irakurtzen ahal direnak, bat etorriko zara nirekin), halatsu ikusten genuen
|
guk
ere kontu hura, urrunera begira. Gizartean gerta ote zitekeen mirari baten antzeko zerbaiten pare.
|
|
|
Gauzak diren bezala onartu behar dira, baina honek, luzera begira, kostu handia izango du. Joera hau baldin bada, zuen belaunaldia nagusitzen denean, ez dakit gai izango zareten
|
guk
zuei transmititu nahi izan dizueguna zuek zuen ondokoei pasarazteko. Eta kezka hori desagertzen baldin bada, euskara bera arrisku handian dago.
|
|
|
Marteko euskara deitzen du Zuazok. Eta hori aski zuzena da, Marteko kontuek bai baitute, ez pentsa, pisu handia guretako, zuk ez bezala nerabetasuna aspaldian gibelean utzi genuenendako, zeren zure adinean zalantzak baikenituen
|
guk
planeta hartan marteraz egiten zuen jenderik bizi ote zen menturaz. Euskararen batasuna bideratzen ari zenean ohartu ginen, beharrik, han ez zela inor ere bizi.
|
|
|
Zergatik gertatzen da hau guztia? Errazena litzateke honen ardura zuzendaritzari leporatzea, baina ardura denona da, hogeita lau euskaltzainena,
|
guk
guztiok, gure botoa erabiltzen dugun aldi bakoitzean eramaten baitugu Euskaltzaindia bide batetik edo bestetik. Zoritxarrez, Euskaltzaindian ez daude barnean gauden zenbaitek (nik ere nire burua sartzen dut talde horretan dudarik gabe) ditugun baino anitzez ere meritu frogatuagoak dituztenak, batez ere idazle, hizkuntza ikertzaile, kazetari edo irakasleak.
|
|
|
Akademiak aztertu luke ez ote litzatekeen komenigarria bide berriak irekitzea holako jendea ere sare zabalago batean biltzeko, beste akademia batzuek ere egin izan duten gisa. Garaia da, beharbada, euskaltzainen kopuruaren handiagotzeko, edo katalanek ireki dituzten bideen antzekoak
|
guk
ere erabiltzeko. Baina garaia da, horretan ez dut zalantzarik, plan estrategiko bat egiteko eta, behin betekizunak zehaztu ondoren, betekizun horiek nola eraman aurrera jakiteko.
|
|
|
erlatibo" aurreratuetara" itzuliko naiz, edo" ezen" horietara, edo" baizik (eta)" edo gure tradizioan lekua duten esaldi mota horietara, barka nazazu gaurgero nekatua egongo baitzara. Gure klasikoek erabili eta
|
guk
baztertzen omen ditugun horiekin zer gertatzen den ikusi nahi dut.
|
|
|
Eta urrats horiek beti nahi dute baikorrak izan: hola, alkandora zikin bat jar genezake soinean, baina normalean nahiago izaten dugu garbia jarri, jakinik zikinarekin ere nabarmenduko ginatekeela, baina kontrara,
|
guk
, nabarmentzekotan, onera nabarmendu nahi baitugu. Hori da kontua, gure nortasuna indartzen gabiltzala, aukeran beti baiezkora joaz.
|