|
2006
|
|
|
" Egungo hezkuntza sistemaren diseinuak
|
berak
urratutako bidea atzera ibiltzeko aukera bere baitan gordea dauka.
|
|
2007
|
|
|
Aipatu beharrekoa da ere, gizarteak
|
berak
, orain arte eduki ez ditugun aukera ugari ematen dizkigula, teknologiarekin lotutakoak (Internetek berak aukera asko eman dizkugu: auto-ikaskuntzarako, norberak ikasteko, datu gehiago edukitzeko...).
|
|
|
Aipatu beharrekoa da ere, gizarteak berak, orain arte eduki ez ditugun aukera ugari ematen dizkigula, teknologiarekin lotutakoak (Internetek
|
berak
aukera asko eman dizkugu: auto-ikaskuntzarako, norberak ikasteko, datu gehiago edukitzeko...).
|
|
|
Euskaltegiok 1970eko hamarkadan hasitako bidean euskararen ezagutza nahiz erabilera, euskaldunon hizkuntz gaitasuna hobetzea, euskara ikasi eta erabiltzearen aldeko motibazioa izan ditugu jomuga. Honela aitortzen du Eusko Jaurlaritzak
|
berak
Euskara Biziberritzeko Plan Nagusian, lehentasunezko sektore estrategikoa garela berretsiz.2
|
|
|
Euskaltegiaren estrategiak —baita estrategia didaktikoak
|
berak
ere— kontuan hartu behar du inguru soziolinguistikoa. Euskaltegi bakoitzak bere estrategia egokitu behar du inguruko beharrei ahalik eta egokien erantzuteko, alegia, ikaslea eta hizkuntza, hizkuntza komunitatea, baldintza egokietan harremanetan jartzeko.
|
|
|
Euskaltegiaren estrategiak –baita estrategia didaktikoak
|
berak
ere– kontuan hartu behar du inguru soziolinguistikoa.
|
|
|
Ikasgeletan irakasteko teknika, irakas estrategia desberdinak erabil daitezke, datu objektiboak lortu eta emaitzak alderatu. Esan gabe doa, irakasleak
|
berak
dira partaiderik funtsezkoenak ikasgela barruko ikerketa arlo horri ekiteko. Eta, gaur egun, sare telematikoak lagun, bidea erraztu egiten da hainbat ingurunetatik eskuratutako datuak elkarrekin jorratzeko.
|
|
|
Bertan eskatuko dizkiguten testu generoak landuko ditugu, bertan agertu ohi diren hitzaldi ereduetan trebatuko ditugu ikasleak, eta abar. Beraz, finean, euskalduntzen lagundu nahi dugun ikaslearen" perfila" azterketek ematen digute, eta ez
|
berak
izango dituen beharren eta nahien nolakotasunak.
|
|
|
Helburuak lorgarriak izan behar dira. Ikasleak
|
berak
ere horiek proposatzen eta zehazten laguntzen badu, guretzat laguntza handia izateaz gain, bere inplikazioa lortuko dugu.
|
|
|
Nora bideratu zuten haiek ikasitakoa? Historiak
|
berak
diosku, hizkuntzaren geroaz biziki kezkatuta, hizkuntza duindu eta garai eta arlo berrietara egokitzeari ekin zioten: hizkuntzalaritzan eta literaturan jardun zuten adibidez, baina baita normalizazioak zituen egiturak eta tresnak sustatzen ere:
|
|
|
Inguru erdaldunetan euskaltegiak erabiltzeko aukera eskaini beharra aipatzen da, gizarteak eskaintzen ez duen kasuetan. Baina hori euskaltegiak
|
berak
bakarrik egin beharreko lana da. Ala horretarako planifikazio baten parte izan behar du?
|
|
|
Euskal Herriko soziolinguistikan aditua den Kike Amonarrizi eskatu diogu hipotesiak aurkezteko eta hauek dira
|
berak
planteatutakoak:
|
|
|
2001eko neurketa zela eta, zioena errepikatu besterik ez dugu egingo: " sexuen arteko aldeak ulertzerakoan, sexu bakoitzari sozialki egokitutako arauak, rolak, aurreikuspenak... kontutan hartu behar ditugu". 9 Eta amaitzeko hona
|
berak
planteatu izan dituen galderak: " Aldaketen agenteak eta protagonistak berriz emakumeak dira.
|
|
|
Oraindik ere leku batzuk bereziki babestu beharrean gara eta hori ez da gertatzen ari. Nafarroa Garaiko datuetara etorrita berriz ere Vascuenceren legeak
|
berak
oinarri hartzen duen banaketak ere ez du bermatzen euskara ofiziala behar lukeen lekuetan hala izan dadin, datuak begiratzea besterik ez dago euskararen erabilera datu orokorrak ezagutza handia den eremuetan 1993ko kale neurketaren azpitik ageri baitira, zer esanik ez euskarak babes hori ez duen eremuetan. Administrazioak eta Euskal Autonomia Erkidegoaz ari naiz oraingoan, behin eta berriz esan izan digu azken aldian euskaldunon utzikeria dela erabilera datuak aldrebesten dituena.
|
|
|
Honetan guztian, gogoan izan behar dugu gaur egungo bizimoduak eragin diola familiaren barruko transmisioari, ez bakarrik hizkuntzaren eretzean, ezperen kultura eta balioen ikuspegitik. Horretara, bada, garbi dago, norberak bakarrik erakuts dezakeela
|
berak
bakarrik dakiena. Inork ezin dezakeela erakuts berak ez dakiena; areago joanda:
|
|
|
Horretara, bada, garbi dago, norberak bakarrik erakuts dezakeela berak bakarrik dakiena. Inork ezin dezakeela erakuts
|
berak
ez dakiena; areago joanda: nork erakuts diezaioke ume bati berak ez dakiena?
|
|
|
Inork ezin dezakeela erakuts berak ez dakiena; areago joanda: nork erakuts diezaioke ume bati
|
berak
ez dakiena?
|
|
|
Euskaraz dauden jolasak, salbuespenak salbuespen, mundu zabaleko jostailuen euskal bertsioak dira, baina ez dago hortik ateko berezitasunik. Kasu honetan, euskara da ezberdin egiten gaituen ezaugarri nagusia, betiere,
|
berak
adierazten dituen adigaiak, ikusmoldeak eta enparauak ez dira euskal senetik sortuak; esan dezagun argi: joera orokortzailearen eremuan gaude, beste hizkuntza guztiak dauden legez, salbu eta ingelesa.
|
|
2008
|
|
|
Kasu honetan, Wikipediak
|
berak
ematen digu hizkuntza bakoitzeko hiztunek zenbaterainoko jarduna duten bertan, parametro gisa hiztunkopurua eta artikulu kopurua kontuan edukita.
|
|
|
Aurreko atalean aztergai izan ditugun baliabideak corpus izateko asmoz diseinatutakoak eta eratuak dira (gehienak behintzat, badira testu biltegi direnak baina corpus gisa ere erabil litezkeenak, edo erabili izan direnak). A. Renouf en eskeman, ordea, corpus metodologia berria agertzen da 1998tik aurrera, eskeman ‘The Web as corpus’ eran aurkeztua, baina oro har
|
berak
cyber corpus terminoaz adierazten duena.
|
|
|
Azken urteetan, maiz hitz egiten da euskararen erreferentzia corpusaren proiektua egiteko dagoen premiaz. Euskaltzaindiak eta Eusko Jaurlaritzak
|
berak
ere aipatu dute beren planetan, eta badirudi garaia heldu dela horrelako proiektu bati ekiteko. Aurreproiektu proposamen bat ere badago, M. Urkiak landua eta aurkeztua hain zuzen ere (Urkia 2005).
|
|
|
1 Sortzaileen ikuspegian, hizkuntza aztertzeko eta teoria linguistikoa eraikitzeko, aski zen" hiztun idealak gramatikaltzat joko lituzkeen perpausak" aztertzea, eta hori introspekzioaren bidez egin lezake ikertzaileak
|
berak
(Rojo 2002). Hizkuntzalariek aztertu beharreko datuak ez ziren hizkuntzaerabilera errealean jasotakoak:
|
|
|
Alde horretatik, nire helburua ikasleek benetako gertakariak simulatzea eta, hainbatetan, irakaslearen papera hartzea zen. Gerora ezagutuko nituen Daleren esperientziaren konoa eta
|
berak
aurkeztutako jatorrizko ideiaren hainbat aldaera. Eta nahiz eta adituren batek edo bestek jarraian azaltzen diren datuak zalantzan jarri (batez ere Daleren jatorrizko konoan zenbakiak azaltzen ez direlako), garbi ikusi nuen nire ikuskera bertan islatzen zela.
|
|
|
Trebakuntzari eta buruz ikasi behar diren jarduerei erantzun egokia emateko, orain arte irtenbide desberdinak eskaini eta erabili dira: ikasliburuez eta jarduera liburuez baliatuz erantzun zaie askotan, eta irakasleak
|
berak
prestatutako fitxetako ariketez eta sakontze jarduerez baliatuz eta horiek eginez beste askotan. Hala ere, baliabide horiek erabiltzeak zailtasun batzuk sortzen ditu:
|
|
|
Ikaskuntzako maila eta erritmoa ikasleak
|
berak
, autonomoki eta bakarka, dituen ahalmenen neurrian, bere buruari ezartzeko eta jarduerak egiteko aukera eskaintzen dion prozesua da.
|
|
|
• Apertium.org webgunea kode irekia erabiltzen duen (software librea) 1 itzulpen automatikoko plataforma da; interNOSTRUM itzultzailetik eratorri zen. Alacanteko Unibertsitateko talde
|
berak
abiarazi zuen eta mundu osoko programatzaileek eta hizkuntzalariek elkarlanean sortu zuten. Linean erabil daiteke eta Linux sistema eragilean instala daiteke.
|
|
|
Bigarren artikuluan, E. Baxok
|
berak
dakar azken hamarkadetako euskalgintzaren bilakaera, neurri batean bere biografiari lotuta. Bilakaera horren epe bereizi bakoitzean ekintza esanguratsuenak aukeratu ditu, eta, batez ere, 1990 hamarkadaz geroztik izandako ibilbidea azpimarratu, erakundetze publikoaren bitartez gertatu dena, hain zuzen.
|
|
|
Lan aberatsa oso, eta, aldi berean, zalantza eta galdera gehien sortzen dituena, baita, gure artean ere. Hizkuntza gutxiengoen talde bizindarra, kultura autonomia eta ongizatea
|
izenburu
berak aurreratzen du eredu teoriko orokor eta osatua proposatu nahi dela, eta edozein hizkuntzagutxiengo aztertzeko eta bertan aplikatzeko teoria baliagarria izateko asmoa duela. Bizindar etnolinguistikoaren teoriaren hiru bertsio erabiliko dira horretarako:
|
|
|
Besteak beste,
|
berak
eman zigun hitzaldia, denok —talde didaktikoko partaide, HABE Euskaltegietako irakasle eta hiru lehen Udal Euskaltegietako irakasle— Hondarribian egun pare bateko jardunaldiak egin genituenean, 1982ko otsailean.
|
|
|
Besteak beste,
|
berak
eman zigun hitzaldia, denok –talde didaktikoko partaide, HABE Euskaltegietako irakasle eta hiru lehen Udal Euskaltegietako irakasle– Hondarribian egun pare bateko jardunaldiak egin genituenean, 1982ko otsailean.
|
|
|
Baina alboan dator argibidea: Erramunek
|
berak
atera zuen argazkia. Askotan, albistea ez da zer edo nor ageri den argazkian, baizik eta zer edo nor ez den ageri.
|
|
|
1) Fishman soziolinguistak eskatutakoari erantzunez," Reversing Language Shift: The Case of Basque" (Fishman, 2001) kapituluan parte hartu genuelako; 2) baita gerorago, berriro ere Fishman ikerlariak eskatuz,
|
berak
zuzentzen duen aldizkari soziolinguistikarako IJSL, 174 (Fishman, 2005) zenbaki monografikoa Euskal kasuari eskaintzerakoan, parte hartu genuelako.
|
|
|
Erabilpena eragiteko beste aurreko eragile bat badugu, murgiltzea, hizkuntzaren entzutea. Txepetxek
|
berak
esaten digu: " El niño aprende un idioma en la medida en la que se ve expuesto a un uso abundante del idioma a lo largo de un periodo suficiente de tiempo(...) En la adquisición primaria del languaje el uso lingü� stico empieza como uso recibido:
|
|
|
Gerta daiteke gehiengo menderatzailearen eta hizkuntza gutxiengoen iritziak baino aurrerakoiagoak edota tolerantzia gutxiagokoak izatea hizkuntza politikak. Hezkuntzan eta komunikabideetan duen kontrol instituzionalaren bidez, estatuak aldatu egin dezake estatuak
|
berak
hartutako jarrera ideologikoaren legitimitateari buruz gizarteak duen iritzia, eta gehiengo menderatzailearen eta bere hizkuntza gutxiengoen artean harreman ingurune harmoniatsua, gatazkatsua edo liskartsua sor dezake
|
|
|
Euskal Herriko ziberkomunikabide gehienek euskara erabiltzen dute; horietatik, %30k modu esanguratsu batean egiten du. Bide batez esanda, hizkuntzak
|
berak
duen hizlarien portzentaia da. Lurralde euskaldunetan, Gipuzkoan eta, neurri txikiago batean, Bizkaian, sortu dira euskarazko ziberkomunikabide gehienak (%90). Euskaraz hitz egiten duen hiruburu bakarra den Donostiaren pisua ere oso esanguratsua da. Euskaraz erabiltzen duten ziberkomunikabide gehienak egunkariak dira edo oinarri horretan berritzen dituzten euren edukiak.
|
|
|
Bigarrena berriz, euskarazko ikus entzunezko komunikabideen aldeko aldarrikapenari lotuta. Bestalde, lege honek
|
berak
dioenez, Eusko Jaurlaritzaren menpeko komunikabideek, euskararen erabilera erabakitzean, helburutzat izango dute Erkidego Autonomoko irrati eta telebistaren panorama globalaren barneko hizkuntzen oreka bilatzea. Kontuan hartuta garai hartan euskarak ez zuela inolako presentziarik Madrildik igorritako gainerako telebistetan, horrek eraman zuen Euskal Telebista hasieratik nagusiki euskaraz emititzera.
|
|
|
— Komunikabideak
|
berak
sortutakoak. Haien helburua arduradunen eta herritarren arteko komunikazioa eta hartu emanak erraztea da, zerbitzuetako erantzuleak eta erabiltzaileak elkarri hurbilduz.
|
|
|
Eranskina. Zabalik ez da izan enpresaren hil ala biziko hautua, eta ez zaio eutsi, enpresak
|
berak
bazituelako beste produkzio lerro batzuk, interesgarriagoak ekonomikoki eta sozialki. Euskararen erkidegoarentzat tamalez, euskara ez zegoen enpresa horren lehentasunen artean.
|
|
|
Jakina, erdaldunak ere ez du egiten, baina ezinbestean. Erdaldunak
|
berak
jakingo du zergatik ez dakien. Baina, ezin du euskaraz jardun.
|
|
|
Norbanakoaren antzera, gizarteak
|
berak
ere bere komunikazio sistema propioak eraikitzen eta erabiltzen ditu, aurreratuak batzuk eta klasikoak beste batzuk. Gizarte esparruko testuinguru irekian, ezin saihestuzko lanabesak dira hedabideak eta komunikabideak:
|
|
|
Cenozek
|
berak
eginiko sarrerarekin batera, zazpi artikulu biltzen ditu euskarazko irakaskuntza sistemari eta bere emaitzei eskainitako zenbaki monografiko honek, arreta berezia jarriz irakaskuntza sistema horrek eman dituen eta ematen dituen emaitzei, hala nola horien gainean egin diren ikerketei.
|
|
|
Administrazioak hautatzen dituen enpresaburu edo profesionalei bakarrik eginen zaie gonbita eskaintza aurkezteko. Prozedura negoziatua. Administrazioak kontratuaren baldintzak kontsultatzen eta negoziatzen ditu
|
berak
hautatutako enpresaburu batekin edo gehiagorekin, eta nahi duen eskaintza aukeratzen du, modu arrazoituan.
|
|
|
Euskara Zerbitzuek plangintzaren segimendua egin eta toki entitateetako langileendako diru laguntzak kudeatzen dituzte. Lehia elkarrizketa. Prozedura horretan administrazioak hitz egiten du parte hartzeko eskatu dioten eta
|
berak
hautatu dituen enpresa eta profesionalekin. Elkarrizketa horretan lizitatzaileek administrazioaren beharrak asetzeko soluziorik egokienak eskaintzen dituzte, eta gero, soluzio horiek ikusirik, lizitatzaileei eskaintza aurkezteko gonbita egiten zaie.
|
|
|
Zerbitzu publiko lokalak zuzenean nahiz zeharka kudea daitezke. a) Zuzeneko kudeaketak forma hauetariko bat hartuko du Toki entitateak
|
berak
kudeatzea. Entitate lokalak berak burutzen duenean kudeaketa, bere ohiko organoen nahiz horretarako bereziki sortutako organoen bidez —izaera juridiko propioa ez dutenak— egin dezake. Tokiko erakunde autonomoa.
|
|
|
Zerbitzu publiko lokalak zuzenean nahiz zeharka kudea daitezke. a) Zuzeneko kudeaketak forma hauetariko bat hartuko du Toki entitateak berak kudeatzea. Entitate lokalak
|
berak
burutzen duenean kudeaketa, bere ohiko organoen nahiz horretarako bereziki sortutako organoen bidez —izaera juridiko propioa ez dutenak— egin dezake. Tokiko erakunde autonomoa. Erakunde autonomoek, toki entitateek beren interesen kudeaketa deszentralizaturako sortzen dituztenak, berezko nortasun juridikoa eta ondare berezia dute.
|
|
|
Funtzionamendu zibernetikoaren ideiak
|
berak
etengabeko ziklo baten irudia iradoki badezake ere, eredua mugikorra eta dinamikoa da berekin dakarrelako gizarte inguruneak egokitu eta erreakzionatu beharra. Hori dela-eta, tentagarria da ereduaren alderdi deskribatzailetik eragiteko ahalmenera aldatzea; gainera, eztabaida egon daiteke, ea eredua bi erabilera horietara egokitzea onartu behar den ala ez, bigarren erabilerak lehenean ezinbestean eragin behar izan gabe. ziazio bidezko oreka lortze aldera jarduten duen kudeaketa dagoela adieraz dezake zirkulu funtzionalak.
|
|
|
Funtzionamendu zibernetikoaren ideiak
|
berak
etengabeko ziklo baten irudia iradoki badezake ere, eredua mugikorra eta dinamikoa da berekin dakarrelako gizarte inguruneak egokitu eta erreakzionatu beharra. Hori dela-eta, tentagarria da ereduaren alderdi deskribatzailetik eragiteko ahalmenera aldatzea; gainera, eztabaida egon daiteke, ea eredua bi erabilera horietara egokitzea onartu behar den ala ez, bigarren erabilerak lehenean ezinbestean eragin behar izan gabe.
|
|
2009
|
|
|
30 egun geroago, Carlos Pérez Nievasek
|
berak
Nafarroako Legebiltzarrean adierazi zuen39 2009 urtean euskarazko hedabideek dirulaguntza publikoak jasoko zituztela; hori bai, %97 murriztuta: 2008ko aurrekontuetako 310.000 € tik, 2009ko aurrekontuetako 10.000 € ra.
|
|
|
Baino horrek ez dio baliagarritasunik ematen. Egia da legea onartu zenetik Nafarroako euskaldunen kopurua igo dela eta euskarazko irakaskuntza ez unibertsitarioa, nahiz eta oztopoz beterik, ahalbideratu dela; baina aldi berean egia da hori gertatu dela Nafarroako gizarteak
|
berak
, oztopo guztien gainetik, euskara berea dela erakutsi eta frogatu duelako.
|
|
|
5 Bi urte lehenago, 1986, Euskararen Foru Legea onartu zen eta Hezkuntza ez Unibertsitariori buruz halaxe agintzen du: Eremu euskaldunean, ikasle guztiek irakaskuntza hartuko dute, guraso boterea edo tutoretza daukan pertsonak, edo hala badago kio, ikasleak
|
berak
aukeratutako hizkuntza ofizialean (Euskarari buruzko 18/ 86 Foru Legearen 24.1 artikulua). Eremu mistoan, eskari nahikoa frogatu behar da, administrazio publikoak euskarazko irakaskuntza mailaz maila, gero eta gehiago bermatuko badu (Euskarari buruzko 18/ 86 Foru Legearen 25.1 artikulua).
|
|
|
Euskarak
|
berak
, hain denez hizkuntza bakartia, oso maila apala lortu du itzulpen automatikoaren kalitatean. Eta, hala ere, idatzi bati zentzu orokorra hartzeko mailara iristen denean... a ze nolako mesede euskaraz Interneten jartzen diren idatzientzat!
|
|
|
Proiektua Euskaltzaindiaren babespean dago. Baliabide ekonomikoak akademiak
|
berak
jartzen ditu. Giza baliabideak, aldiz, bi motatakoak dira.
|
|
|
Bera arduratu da nazioarteko bibliografia soziolinguistikoa aztertzeaz eta zientzia oinarri itxurazkoa (azken mende erdi honetan sorturiko konstruktu soziolinguistiko ustez sendoenetan sustraitua) prestatzeaz, aurkezteaz eta doitzeaz. Berariazko ahalegina egin du
|
berak
, EHS proiektuak oinarri sendoa izan dezan.
|
|
|
Hurrengo pausoa, aldiz, ez. Bibliografia osoa
|
berak
irakurri eta aztertu beharrik ez dauka, ezinbestean. EHS proiektuan diharduten langileek diskriminatuko dute bibliografia horren altzoan ageri den informazio teknikoa, kasuan kasuko ikertzaileak azaldutako interesaren arabera.
|
|
|
kanpoan ere normalizatu beharra dauka. Katalanaren esperientziatik hitz egin zuen
|
berak
, eta, esperientzia hori gogoan, euskara hizkuntza globaltzat lantzea gomendatu zigun euskaldunoi. Horretarako, besteak beste, funtsezko iritzi zion Interneteko presentzia bermatzeari.
|
|
|
Kulturatik nortasunera jauzi eginez, Sinclairrek
|
berak
aztertu du nola osatu daitekeen komunitate bat telebistak eratutako espazio linguistikoaren gainean. AEBtan bizi diren 40 milioi latinamerikarrak, dio Sinclairrek, kubatarrak, mexikarrak, puertoricarrak eta abarrak ziren bertara iritsitakoan.
|
|
|
Komunikabideek talde nortasunean duten rola ulertzeak, hizkuntzak
|
berak
duena ulertzeko lagundu ahal digu. Batetik, komunikabideen osagai lehenetsia baita hizkuntza; bestetik, haiek bezala, hizkuntza ere talde nortasunaren eraikuntzako hiru dimentsiotan agertzen baita:
|
|
|
Bestelako eragile batzuk (kultura, estatua, erlijioa, gizarte maila e.a.) sakon aldatzen ari diren eta informazioaren gizarte deitzen zaion aro honetan, talde handien euskarri ezinbestekoak dira. Halaber, komunikabideek talde nortasunean duten rola ulertzeak, hizkuntzak
|
berak
duena ulertzeko lagundu ahal digu. Batetik, komunikabideen osagai lehenetsia baita hizkuntza; bestetik, haiek bezala, hizkuntza ere talde nortasunaren eraikuntzako hiru dimentsiotan agertzen baita:
|
|
|
Gatazka politikoa, ekonomikoa, linguistiko eta kulturala ekidin nahi dugu. Gaixo gaude, makal, etsita eta zapuztuta, eta dekadentzia bizitik, zahartzarotik, bakearekin egiten dugu amets.
|
berak
izan, edo maila berekoak; batzuen interesak eta eskubideak besteen interesen kontra daude, eta batzuk besteen mendekoak dira. Labur esanda:
|
|
|
Ez pentsatu nazioaren kontzeptu burgesak ideologia hegemonikoaren barne kontraesanik erakusten duenik. Goi klaseek bere merkatua zedarritu eta babestu behar izan dutenean estatu nazioa eraiki dute, hiritar libreen multzoa edo, legeen aurrean eskubide
|
berak
dituztenak. Diskriminaziorik ez.
|
|
|
Hizkuntza arazoa, gatazka ekonomiko, politiko sozial eta kultural baten topagunea da. Hizkuntza gatazkan talka egiten dute batzuen eta besteen interesak, herritar guztiek ezin dituzte eskubide
|
berak
izan, edo maila berekoak; batzuen interesak eta eskubideak besteen interesen kontra daude, eta batzuk besteen mendekoak dira. Euskal hiztun herriaren arazoaren alderdi nagusia, erabakigarriena, botere arazoa da.
|
|
|
Azken finean, horretan datza agintaritza publikoaren amarru nagusia: gizabanakoari zuzentzen zaio erantzukizuna eskatzen,
|
berak
sortutako arazo nagusiak (ekologikoak, hizkuntzazkoak...) konpon ditzan, botere erabakigarri guztiek baldintza sozioestrukturalak kontrako norabidean bultzatzen dituzten bitartean. Eta zer esanik ez une honetan, Lakuan Jaurlaritza berria dugunetik, hiztun herri minorizatua akabatzeko ohiko estrategia erabiliz, hizkuntza askatasunaren gezur galanta hizkuntzaArgi baitago antolakuntza ekonomiko, politiko eta sozialak, eta horiei hertsiki loturiko sistema eta sare teknologikoek, azpiegiturek eta lurralde antolamenduak erabat baldintzatzen dutela hizkuntzakomunitatea.
|
|
|
– Produktuak
|
berak
nahaspila izaten dira. Masen kultur kontsumoak produktu berri eta originalak behar dituenez, baina baita benetakoak eta bereziak ere, denetik sartzen den multzo nahasiak sortzen ditu:
|
|
|
AHTk eredu horren alde jartzen du bere partea, baina ez
|
berak
bakarrik. Erakundeek lurraldea inguru espezializatuetan antolatzen dute, kontsumoeta aisia aldeak (Urbil, Alcampo, Olaberriako Carrefour, Gorbeia, Megapark, Bilbondo, Artea, Ballonti), industria aldeak eta bizitegialdeak zedarrituz, eta politika estrukturalak xede horretara zuzentzen dituzte.
|
|
|
Gure artean atxikimendua, fideltasuna, identitatea... terminoak ere erabiltzen dira antzeko esanahia adierazteko, nahiz eta erabateko sinonimoak ez izan. Nekeza da jakitea nork erabili zuen lehenbizi leialtasuna hitza eta kontzeptua soziolinguistikan; nik dakidan neurrian, J. Fishman (hizkuntzaren soziologoa eta soziolinguista) izan zen Language loyalty in the United States (1966) argitalpenean7 Gero, ordea, autore honek
|
berak
beste hitz eta kontzeptua erabiliko du, antzeko esanahia adierazteko (ez ordea erabat berdina): identitatea, edo gure egoera bezalako kasutan identitate etnikoa, edo identitate etnolinguistikoa (testuinguru psiko soziolinguistikoan ohikoa den moduan):
|
|
|
10 Txillardegik
|
berak
idatzitako hitzaurre, artikulu, elkarrizketak ditugu bertan, baina baita gainerako edukien diseinu eta hautaketa ere. Benetan emankorra izan zen aldizkarian egindako lana.
|
|
|
Flandria, Eire, Quebec, Katalunya, Suomi, Letonia, Lituania, Estonia... Txillardegiren geografia ezin zorrotzago hautatua da jantzi nahian dabilen euskaltzalearentzat12 Berak jarri gintuen lurralde horiei begira,
|
berak
erakutsi lurralde bakoitzeko egoera eta esperientzia ezagutzeko gakoak. Besteren esperientzian bilatu zuen Txillardegik euskaltzaleak berea ulertzeko behar zuen mamia.
|
|
|
" Zoritxarrez, ez du Jainkoak hitz egiten; baina behartiak hitz egiten didate haren ordez, edo Hark hauen ahoaz. Maite deia da berena, eta Jainkoak
|
berak
deitzen nauela iruditzen zait, zergatik garbiro ikusi ez arren. Hobe da maitatzea, ezagutzea baino.
|
|
|
" Ni euskaldun xinple bat naiz, eta badakit Euskal herriaren zati haundi bat jadanik hil dela. Euskarak
|
berak
ez dauka zergatik bizirik jada. Gure gurasoen garaian ez zitzaien haiei euskararik egin, euskara debekatuta zegoen.
|
|
|
Txillardegik
|
berak
eman zigun horren aitorpena, poeta hil zenean (2001), honekiko beste oroitzapenekin batera. 1977tik aurrera harreman handia lotu omen zen Txillardegi idazle, hizkuntzalari eta soziolinguistaren eta Gandiaga poetaren artean.
|
|
|
1977tik aurrera harreman handia lotu omen zen Txillardegi idazle, hizkuntzalari eta soziolinguistaren eta Gandiaga poetaren artean. Txillardegik
|
berak
kontatzen digunez, Arantazura joaten zen UEUko udako jardunaldien ondoren, atseden bila; eta bertan behera sortu zen bien arteko hurbileko harremana.
|
|
|
Famili biziera hartan sortuak dira Gandiagak Txillardegiri kantatu zizkion bertsoak, hemen bertan dakartzagunak. Poeta bertsolari
|
berak
kontatzen digu horien testuingurua:
|
|
|
4 Gandiagak
|
berak
" bizigura"," bizi-nahi" eta batez ere" joran" hitzak erabailiko ditu bere bere bizitzako aseezinaren sentimendua eta oinazea adierazteko.
|
|
|
13 Hiru olerki idatzi zituen bere zakur begiei buruz. Poetak
|
berak
damaigu orduan sentitu zuen larritasunaren berri: " Gau batean Hotelean neure begioz ohartu nintzen idazmahaiko ispiluan.
|
|
|
Urtebete lehenago ezagutu zuen Gandiagak Txillardegi, baina ez aurrez aurre, Euskaltzaindiak Arantzazun 1956ko irailean antolaturiko Euskaltzaleen Biltzarrera hark bidalitako gutun irekiaren bidez baino. — Lehenagotik ere entzuna zuen seguruenik haren izena eta agian irakurriak ere bai hark Egan en eta Euzko Gogoa aldizkarietan idatzitako idazlanak— Txillardegik
|
berak
bazuen nolabaiteko harremanik aurretik Arantzazurekin, hango beste olerkari batekin, 50.eneko lehen urteetan Donostian bizi zen Salbatore Mitxelenarekin solasaldirik edukia baitzen, eta uste izatekoa da Arantzazuri buruzko haren obra poetikoak ere irakurriak zituela. Gandiagarekin, berriz, ez dirudi harremanik izana, haren izena agian ezagutzen batzuen ere poesi sariren bat edo beste irabazia soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain baitzuen eta argitaraturik ere bazuen olerkirik Euzko Gogoa n, baita Arantzazu aldizkarian ere.
|
|
|
" Hitzen piratak" deitu zituen Gandiagak UEUko irakasleak, Arantzazu aldizkarian idatzi zuen artikuluan (511 zenb., 309 or.)." Hitzen piratetakoa" zen Txillardegi ere, parte bizia izan baitzuen UEUren jardunaldi haietan irakasle gisa. Hala ere lehenagotik ere ikusia behintzat bazuen seguruenik Arantzazun bertan, han egonaldiak egina baitzen Txillardegi,
|
berak
1965ean idatzitako gutun batetik dakigunez"" Zer ez nuekan emango ‘Sindika’enean edo ‘Hosteler� a’enean [sic] berriz ere, aspaldian bezela, egunsentietan ardien arranak entzun ahal izateagatik!! Baiña hemen egon behar..." Bruselatik ari zen idazten Jakin aldizkariko zuzendaritzako bati.
|
|
|
Txillardegiren gutunean bada beste puntu bat, gaurko egunetik begiratuta deigarria gertatzen zaiguna, eta" Euskaltzaleen gutxietsimiña" izeneko ataltxoan datorrena (247 or.)."... asieran beiak eta baserriak ba ziran euskeraren gai bakarra, Garai bateko nekazaritzako gaiak alde batera utzita, Mekanika Ondulatoria ta ‘Filosofia’ren aldera jo dugu gaur", dio
|
berak
; eta mutur batetik bestera joatea irizten dio horri, eta oreka eskatzen du," ziturik ez dakarten alegiñetan" denbora galdu gabe.
|
|
|
" Ez dut uste inoiz gure hizkuntzan entzun denik horrelako hitz larririk, horren zinezko aitorrik, horrenbesteko karraxi sarkorrik. Ez dugu sekula egin, hitz batean esateko, Leturia-rena bezalako ibilaldirik gogo bideetan barrena" (1983ko ed., 11 or.). Arantzazuko Teologiako ikasleek ere" irentsi" egin omen zuten nobela, Iñaki Bastarrikak Txillardegiri berari gutun moduan Jakin aldizkarian idatzitako artikulu kritikoan aitortu zuenez; 1 eta goraipamen handiak izan zituen nonbait; Bastarrikak
|
berak
, pozik agurturik idazle gazte berri" egikorra", bere iritzi aski negatiboa azaldu zion nobelari buruz, batez ere" ekarrizkoak" omen zirelako bertan erabiltzen zituen gaiak, eta ez" etorrizkoak". Luis Villasantek —Bastarrikaren eta lagunen irakasle orduan Arantzazun— Egan en argitaratu zuen bere iritzia2; gaiaren aldetik kritikatu zuen bereziki nobela, eta existentzialismoren kritika orokorra egiteko baliatu zuen bere idatzia; hala ere, autoreari zorionak emanez —" euskal literaturan egin digun sarrera ospetsuagatik" — eta obragatik bere poza agertuz amaitu zuen bere idatzia:
|
|
|
Gandiagak barne sentimendu leherketa izan zuen nonbait Leturiaren Egunkari Ezkutua irakurtzean, eta sentimendu horretatik atera zitzaion barru barrutik olerki apasionatu hori. Liburuan sartu, berriz, Gandiagak
|
berak
hala nahi izan zuelako sartu omen zuten. Txillardegirekin idantifikaturik gertatu zen Gandiaga, liburua irakurtzean;" Zeurekin noa":
|
|
|
Gandiagak
|
berak
" Lehenengo akordua" hitzaldian —hitzaldi eskeman— Txillardegiren eta beraren arteko kidetasuna honetara aitortu zuen: " Txillardegi eta ni ez gara eskola bera, baina bai komunitate literario berekoak.
|
|
|
Jainkoaren Zerbitzariaren etorrera iragartzen du profetak testu biblikoan, eta horren jokabide" malgua" deskribatzen du. Luma ere adierazten du latinezko" calamus" hitzak; irudi luke, beraz, idazle gaztea, kainabera bezala hainbat kritikarik astindua, defenGarai bateko nekazaritzako gaiak alde batera utzita, Mekanika Ondulatoria ta ‘Filosofia’ren aldera jo dugu gaur", dio
|
berak
; eta mutur batetik bestera joatea irizten dio horri, eta oreka eskatzen du.
|
|
|
Txillardegi da zalantzarik gabe, Leturiaren atzean Gandiagak ikusi duena. Txillardegik
|
berak
idatzia zuen aurreko zenbakian honako hau, Unamunori buruz: "" Gizontasuna dario Unamuno’ri, berak erderaz ‘hombredad’ esango lukena"(...)" Gizon osoa degu.
|
|
|
Txillardegik berak idatzia zuen aurreko zenbakian honako hau, Unamunori buruz: "" Gizontasuna dario Unamuno’ri,
|
berak
erderaz ‘hombredad’ esango lukena"(...)" Gizon osoa degu. Orregatik kezkati.
|
|
|
Baina, gorago adierazi dugunez, Gandiagaren idatzietan bada hitz bat berezia eta bereziki nabarmentzen dena —hogeita hamabost testutan ageri da—: ‘joran’ Honetara definitzen du poetak
|
berak
: " Jorana edo zerbaiten gogomina edo nahi litzatekeen zerbaiten falta edo arimako goseren baten aseezina edo zerbait gogokoren hutsune tristezia ganduzkoa edo nik dakit, ba, zer behar ezkuturen irrika bustia". 12 Nork ez du entzuten horretan Leturiaren egunkariko hainbat eta hainbat paragraforen oihartzuna?
|
|
|
Sorta horietako gutxi batzuk bakarrik daude liburutan argitaratuta. Gandiagak
|
berak
argitaratzeko prestatuta utzi zuen olerkikoaderno bat, hura hil ondoren Adio izenarekin argitaratu zutena. Koadernoko azken atalera bildu zituen sorta haietako kantaren batzuk, Txillardegiri abesturikoa, besteak beste.
|
|
|
1878an izan zen, Marcelino Soroari esker. Eta euskal munduan ezagutu den antzerki mugimendurik garrantzitsuena sortu zuten Soroak
|
berak
, Toribio Alzagak, Avelino Barriolak eta beste antzerkizale hainbatek. Euskal Iztundea.
|
|
|
Eta zer egin euskararen erabilera indartzeko? Txillardegik
|
berak
Soziolinguistika matematikoari buruzko bere liburuan aipatzen dituenak ekarriko ditut gogora: erabilera areagotu daiteke anisotropia handituz, hau da, euskaldunak euskaldunekin komunikatuz (Txepetxen euskaldunen konpaktazioaren ildotik); elebidunen euskararekiko atxikimendua eta leialtasuna handituz eta elebitasun indibidualaren maila edo kopurua handituz.
|
|
|
Baina ez hori bakarrik, Buruntzaldeko egitasmoaren baitan, eragile ezberdinek osatutako lan-taldearen babesean antolatu delako. Sinergia horretan, Gipuzkoako Foru Aldundia aipatu behar dugu,
|
berak
sustatu baitu adimen emozionalaren lanketa lurralde honetan.
|
|
|
Izenburuak
|
berak
adierazi nahi izan du, lantzen duen gaia ez dela bakarrik hizkuntza edota euskararen gaia, zabalagoa dela, eta zerikusia duela gurasoek seme alaben eredu izatearen alderdiarekin. Liburuxka gonbite modura aurkezten zaie erabiltzaileei, gogoeta sustatzeko tresna modura, bai aita ama izatearen nolakoaz, bai euskararen erabilera handitzearen aukeraz, eta baita tresna bilduma modura, nork bere bidea aberasteko, bai pertsona mailan, bai guraso moduan.
|
|
|
badute sistemek egitura finkoa. Elkarrekintzaren dinamikak
|
berak
, bere egite horretan, egitura finko samarrak sortzen ditu (De Bono 1996). Sistema batean egon daitezkeen aukera guzi guziak ez dira era berean gauzatzen; aitzitik hierarkia bat sortzen da, non harreman mota batzuk lehenetsiko diren, beste batzuk osagarri gisa agertuko diren, eta baita beste batzuk zokoratuta geldituko diren.
|
|
|
Iraunkortasunak, ordea, denboran zehar hedatzen den egonkortasuna dakarkigu gogora. Sistema baten sorrera ahalbideratu zituzten baldintza
|
berak
behin eta berriro eman behar dira denboran zehar sistema horrek iraungo badu. Eta ez da hori beti gertatzen.
|
|
|
Aipu honek
|
berak
laburtzen du:
|
|
|
Behin ideia gauzatzeko pausoak zehaztuta, lan taldea osatu genuen. Zuzendaria unibertsitateak jarri zuen; koordinatzailea, Klusterrak
|
berak
; eta idazlea unibertsitatean aurkitu genuen, idazle trebea eta proiektua gauzatzeko gogotsu arituko zena. Dirua Euskadiko Kutxak, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak jarri zuten.
|
|
|
Erredaktorearen lana izan zen elkarrizketak egitea, elkarrizketak transkribatzea eta horko materialarekin kasuak osatzea. Testu horien kontrastea egiten zuten zuzendariak, koordinatzaileak, aholkulariek eta erakunde protagonistak
|
berak
. Hain zuzen ere, aztertutako erakundeak izan ziren prozesu honen filtro nagusia:
|
|
|
Behin ideia gauzatzeko pausoak zehaztuta, lan taldea osatu genuen. Zuzendaria unibertsitateak jarri zuen; koordinatzailea, Klusterrak
|
berak
; eta idazlea unibertsitatean aurkitu genuen, idazle trebea eta proiektua gauzatzeko gogotsu arituko zena. Dirua Euskadiko Kutxak, Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak jarri zuten.
|
|
|
Helburu nagusia da laneko prestakuntza euskaraz egin nahi duten enpresa eta langileen prestakuntza beharrak aztertu, berauek euskaraz jasotzeko dauden aukera eta zailtasunak identifikatu, eta, enpresen beharretara egokitutako erantzun bat eman ahal izatea. Horretarako, oinarrian, azkeneko urteetan Eusko Jaurlaritzaren Lanhitz programaren baitako erakundeetan euskara planak garatzeko laguntzetara aurkeztutako enpresekin osatutako datu basea osatu genuen, eta IMHk
|
berak
daukan datu basearekin egokienak eta bideragarrienak ziren enpresek hautatu genituen, eskaintza zehatza egin ahal izateko.
|
|
2010
|
|
|
Dabid Anauten idazlanera itzuliz, lirikotzat jo dezakegula esan dugu arestian, zaila baita testuaren hitzak irentsi ahala Leitza bailarako egoeraren deskribapenarekin liluraturik ez gelditzea. Ahalegin horren atzean dagoen asmoa, egileak
|
berak
esan bezala, hauxe izan da: herri euskaldun jakin eta zehatz baten irudiak eskaintzea, datu objektibo, estatistika, grafiko eta ohikoez harago, egilearen eta bere bizipenen iragazkitik igaroz.
|
|
|
Elementu estetikoa egon badago, horrenbestez, eta gaztelaniak aportatzen du. Leitzak
|
berak
, bertan euskararen bizitasuna handia izanagatik, ez dauka euskarazko gazte hizkera propio bat sortzeko eta bertan hedatzeko behar besteko indarrik. Gisako hizkerak sortzeko behar adinako bizitasuna badauka Leitzan euskarak, baina hori ez da aski hizkera molde hori sortu eta hedatzeko.
|
|
|
Herri euskalduna den heinean, alde batetik, eta Nafarroako inguru edo eskualde honetan duen kokapenaren eta erreferentzialtasunaren ondorioz daukan" erantzukizunagatik", bestetik. Izan ere, esplizituki ez bada ere —eta batzuetan esplizituki ere izan da—, Leitzak
|
berak
bere buruari eta baita ingurukoek ere herriari, nolabaiteko erreferentzia izaera aitortu izan diote. Euskararen normalizazioaz ari gara, noski, baina ez da gutxi.
|
|
|
Harritzekoa da, izatekotan. Leitzar horiek
|
berak
, herrikideekin hizketan, Leitzako euskaraz ariko zaizkizu seguru asko. Beren umeekin, ordea, batuaz.
|