|
2003
|
|
|
Ameriketarakobideahartuzutenengainekodatuakezdatozbat, esan bezalaautorerik autorealdatzendira, bainadenekerakustendigutegauza
|
bera
, alegia, EuskalHerriarenodolustea.Izatez, azkenbostmendeetanEuskalHerriaizandaEuropakoemigrante mintegirikemankorrenetarikoa, baina, XIX. mendeanzeharbenetakohemorragiabihurtuzen, joakin, horienisuria, geroetalarriagoagainera.Egonezinhandiazabalduzenarazohorreninguruan, etahorrela, hainbateketahainbatekeginziotenkontra emigrazioari.IldohorretanaipatudugudagoenekozaitaHiribarrenen Montebideoco berriac (1853) ospetsua, honela hasizuena:
|
|
|
MañexXabaño() Aldudenjaiozen, Migelartzainaetxean.Hamazazpi urterekinUruguaikoosaba batenganajozuen, etahan arituzenlehenago saladero modura (gazitegikolangilea) etaosteanabeltzaintzanetabestelakonegozioetan.Lasterbatuzitzaion Mixelanaiagaztea.Biok bateraitzulizirenAldudera1878an, eta, halaber, egun bereanesposatuziren, Mañex, Xotroenekoalaba premuarekin. Marianne Etxarren()?, eta Mixel, Auzkikoarekin.Sei seme alaba edukizituen, hirumutikoetahiruneskato.Herrikoalkateaizanzen1885 1898tartean. Bestalde, Aldudekoemigrazio agenteetarikobatizanzen, hau da, jendeabilatzenzuen komisiopeanAmeriketarabidaltzeko.Halaere, gainerakoaldudarrenbizimodu
|
bera
edoegitenzuen: ganadu hazkuntzaesnetarako batezere; horrezgain, zerriek, oiloek, ortuaketa gaztainadiek hornitzen zutenXotroenekomahaia. Alabaina, garestiaterako zitzaionarren, zelarakozaldibatzukhaztenzituen, ziurrenezAmeriketakogaztaroarenoroitminaz.Hirurogeita hamarurte dituargazkian
|
|
|
Mundua
|
bera
hala beharrac egina
|
|
2006
|
|
|
21 Nikeskuradudanedizioa1978koada, etaezdakithonetanJuanMarikzenbatekopar tehartzeaizanzuen, baina, nikdakidanbakarrada, Berdabioren kontua aipatzendenaldiro, oharhaueransten zaiolaondotik.BenitoAlduntzinbordakoaaipatualdiroere, kontu
|
bera
eranstenzaiobeti, harenahotikjasoabailitzanhardezagunedo?...
|
|
2007
|
|
|
Elkarrizketa horien bidez lekukoek 20, 30 eta 40 hamarkadetan bizi zituzten gertaeren ardatz nagusiak ezagutu nahi izan ditugu, elkarrizketetan subjetibitatea nagusituko zela jakinik ere. Era berean, metologikoki elkarrizketak amaiera irekikoak izan zitezen ahalegindu ginen eta, jorratu nahi genuen gaiarekin elkarrizketen zirriborroa prestatu bagenuen ere, erantzulearen berbaldia
|
bera
izaten zen galderak eragiten zituena.
|
|
|
1918an Bizkaiko, Gipuzkoako, Arabako eta Nafarroako diputazioek biltzar bat antolatu zuten Oñatin, euskal kultura oinarri eta helburu harturik; horrekin batera, biltzar hartako emaitzei iraunkortasuna emango zion erakundea eratu zuten, Eusko Ikaskuntza izena hartu zuena. Azkenean, Eusko Ikaskuntza
|
bera
izan zen 1919ko urrian, berriro ere Diputazioen bultzadarekin, Euskaltzaindia sortzeko lehenengo ekintzak burutu zituena.
|
|
|
Erabilitako hizkuntzari dagokionez, artikulu guztiak frantsesez izan ziren idatziak. Bitan baino ez zuten euskara
|
bera
gaitzat hartu:
|
|
|
Xarrittonek hauxe esan digu Urricarrieti buruz: Seminarioko ikaskide gehienak bezala,. Action Française deitu frantses nazionalismo zorrotzenaren barnean hazia eta hezia izanik,
|
bera
euskal nazionalismo gogorrenera etorria zen. Asko zor dio Iparraldeko abertzaletasunak gizon horri, Xarritton, P.:
|
|
|
baziren erregetiarrak, bonapartixtaik baieta errepublikano girixtinoak. Erregetiarrek ez zuten errege gai
|
bera
sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai bera. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika onik, Herria> 25 urte, Herria, > 1969.
|
|
|
baziren erregetiarrak, bonapartixtaik baieta errepublikano girixtinoak. Erregetiarrek ez zuten errege gai bera sustengatzen, ez eta bonapartixtek inperadore gai
|
bera
. Errepublikano girixtinoek kontra zituzten gorriak, hauiek erlisionerik ez baitzuten nahi; bai eta bertze xuriak, hauiek ez baitzuten uste izan zitakela errepublika onik, Herria> 25 urte, Herria, > 1969.
|
|
|
Lau hautagai baino ez zituela ezagutzen adierazi zion eskutitzez Pierre Broussain lagunari: Jose Agerre, Aspiazu linguista donostiarra, Pierre Broussain
|
bera
eta Raimundo Olabide. Iparraldeko hautagaiez, galdetu zion Azkuek Broussaini ea Jean Baptiste Daranatz eta Jean Baptiste Constantin, lologoak ziren, galdetu zion ea Georges Lacombek euskara zekienentz ere280.
|
|
|
Erran genezake, izaitekotz, gure maisu zena, hain gazterik Euskaltzaindian sartua izanagatik, Euskaltzainburuaren eta haren lankideenganik aski urrun egon zela, hogei bat urtez bederen, hots,
|
bera
euskaltzain oso izendatua izan arte296.
|
|
|
Piarres> La, tte> ados zegoen, ostera, gra, a zuberotarraren murrizketarekin, le, n zuberotar Jean de Jauréguiberryk horixe
|
bera
adierazi zion legez463 Azken baten, La, tte ez zegoen euskalkiak hurbiltzearen kontra, baizik eta neurri gogorregien aurka:
|
|
|
Euskaltzaindiaren jarduera
|
bera
kritikatu zuen Jules Moulierek, oraindik urgazle ez zelarik, euskararen erabilera, nkatzen ari ziren euskaltzainak erdaraz zihardutelako: gure eskuararen goiti beheitiez mintzo omen dire erdaraz484 Oker zebilen Moulier, behinik behin Pierre Lhanderen aburuz:
|
|
|
Usarralde, hori egona da hemen, eskola emaile hemen, eta ezagutu dugu frango horrek, jenerazione frango ezagutu ditu eta ezkondua Urruñan,
|
bera
Askaindarra zen, bere izena zen Mademoiselle Lazcanotegi eta ezkondu zen Usarraldekin, ordutik Urruñan dira, Jeanne Salharekin izandako elkarrizketa, Donibane Lohitzune, 1997ko azaroaren 22a.
|
|
|
Xarrittonen esanetan, Mestelan
|
bera
Lilleko Unibertsitatera joan zen 1936ko urrian, Kazetaritza Eskolara, eta oporretan baino ez zen taldeaz arduratu; Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, 1996ko uztailaren 6a.
|
|
|
Felix Ospitalek idatzitako eskutitza, Donibane Lohitzune, 1934ko martxoaren 16a (Pierre La, tteri zuzenduriko eskutitza dela suposa genezake, zeren eta Cher Monsieur lAbbé esanez hasten baita). Bertan Félix Ospitalek adierazi zuen arazoak edukiko zituela jendaurrean euskalzale bezala agertzekotan; aurreko urtean André bere anaiak agertu zuen gauza
|
bera
, jadanik aipatu dugun bezala.
|
|
|
Egoera luzatzen zenez, Piarres La, ttek proposatu zien aldizkaria kaleratzea, baina, Gure> Herria> deitu barik, Aintzina> izendatuz. Azken baten, La, tte
|
bera
zen Aintzinaren jabea eta posible izango zen argitara ematea Batzordearen kideak elkartu barik726 Horrela, Gure> Herria> aldizkari kulturalaren berrargitalpena izango zena, Aintzina> eukalzaleen argitalpenaren birsorkuntza bilakatu zen.
|
|
|
Marc Legassek esan digunaren arabera, X.X.X. beharbada
|
bera
zen.
|
|
|
Azken hiruak Sudurluztarrak izengoitiarekin sinatzen zuten (banaka idatziz gero, Ixtebe Sudurluz, Bettiri Sudurluz eta Ganix Sudurluz izengoitiak erabiltzen zituzten). Kritikak egiten zituzten, La, tte
|
bera
kritikatzeraino. Badirudi kritika horiek zirela eta hirukoteak ez zuela denbora luzez iraun Herrian idazten, La, tte irakurleak galtzearen beldur baitzen823.
|
|
|
Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren hasi baiginen pixka bat kritikatzen La, tte
|
bera
, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun joaten gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi, bera zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina bagenituen gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
Hor egiten genuen pim pam pum, holan, kritikatzen beti Herrian. Baina gertatu zen, egun batez La, tte hor zegoela geldi hor erraiteko, eta zergaitik?, zeren hasi baiginen pixka bat kritikatzen La, tte bera, bere kazetan, ez zelakotz aski urrun joaten gure ustez, eta hori ez zuen entzun nahi,
|
bera
zen direktorea; asko maite genuen ikasleek, baina bagenituen gure neurriak, Piarres Xarrittonekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1996ko uztailaren 7a.
|
|
|
Baina atzera joz, 1924an Jean Saint Pierre
|
bera
izendatu zuten Eskualdunaren zuzendari, Adémaren ordez. Aipatu dugu jadanik eragin handia izan zuela Saint Pierrek La, tterengan ikasketak burutu orduko.
|
|
2008
|
|
|
Elhuyar> hiztegian> (1996) ere ildo
|
bera
jarraitzen da euskara gaztelania atalean, aditz bakoitzeko laguntzaile motak apur bat gehiago zehazten direlarik. Gaztelania euskara atalean, berriz, gaztelaniazko hiztegi eta gramatiketan agertu ohi diren sailak (v.tr., v.prnl., v.intr.) bereizten dituzte.
|
|
|
Horren ordez, Levin ek bere English> Verb> Classes> and> Alternations> (1993) liburuan planteat zen duen antzeko bidea jorratuko dugu, autore honek planteatzen duen ikuspegiak metodologia interesgarri aurkezten duelako, eta metodologia horretan guk eskuraga rri ditugun baliabideak erabiltzea posible egiten duelako. Autore honen ustez, goiko en ideia berari jarraituz, jokaera sintaktiko
|
bera
erakusten duten aditzek antzeko semantika dute, eta hortaz, jokaera sintaktiko horretatik abiatuta sail semantikoak egitea posible da. Jokaera sintaktiko hau berak, alternantzia?
|
|
|
Erreflexibo eta erreziprokoetan, azkenik, zaila da iragangaiztasuna iragankortasuna adierazten duen elementuaren desagertzearen ondorio gisa ulertzea. Erreflexibotasuna, izatez, ekintza bat, norberak eginez, norberari zuzentzean datza; erreziprokotasuna, berriz, ekintza
|
bera
batak besteari egitean. Orduan, lehenengo kasuan, ez du dirudi inongo desagertzerik dagoenik, baizik eta bi funtzioak elementu beraren baitan gera tzen direla esan daiteke.
|
|
|
diren egiturak direla. Guk ere hauxe
|
bera
onartuko dugu, eta aditzen agerpenetan horrelako erabilerak topatzen ditugunean ez ditugu aintzat hartuko.
|
|
|
Izan ere, badira aditzak berezko inkoatibotzat jo tzen direnak, esaterako, erori, > ez dutenak pareko kausatiborik(* erori du;* jaio du); eta baita berezko kausatibotzat jotzen direnak, eragin, esaterako, ez dutenak pareko inkoatiborik(* eragin da). Operazio lexikalen bidea hartuz gero (hau da, oinarrizko egitura bat hautatzera joko bagenu), hautatuko genukeen oinarrizko egituraren arabe ra, bi kasuotan aditzaren forma
|
bera
ere aldatu genuke. Oinarrizkotzat kau satiboa hartuz gero, erori, agian bota tik sortu genuke, eta inkoatiboa hartuz gero, eragin en inkoatiboa lortzeko gertatu??
|
|
|
Bertan irakur dezakegunez, erreflexibotasuna adierazteko euskarak bi baliabide erakusten ditu: bata egitura iragankor arrunt batean ren> burua> izenordaina erabiliaz, eta bestea hemen aipatu dugun adizki mota iragankorraren bidez. Baina aditz guztiek ez dute joera
|
bera
erakusten bi baliabideekiko: aditz ba tzuek ren> burua z bakarrik egin dezakete erreflexiboa; beste batzuek aditza iragan gaitz bihurtzen soilik, eta badira biak onartzen dituztenak:
|
|
|
Alegia, guk hemen aditzak lantzeko prozedura bat proposatzen dugu, horretara eraman gaituzten arrazoiak agerian jarriz, baina ez dugu emaitzarik ez eta ondoriorik aurkeztuko, horixe baita uneotan egiten ari garena. Honenbestez, hemen, aditzak lan.tzeko hautatutako metodologia
|
bera
eta horretarako baliatu ditugun tresna auto matikoak nahiz beharrezkoa izan zaigun eskuzko lanaren nondik norakoak azaltzeak du garrantzia. Ondorengo lanetan etorriko dira, hemendik lortutako emaitzekin egin beharreko azterketak.
|
|
|
Lan hau, orduan, taldeak garatutako bide horiek erabilgarri ditugula, lexikoa sintaxiari begira lantzen hasiko garen unean kokatu behar da. Taldean garatu ditugun tresnek, beraz, batetik, guk azterkizun dugun gaiari buruzko informazioa dute beha rrezko aurrerapausoak emateko, baina bestetik, baliagarri izango zaizkigu horixe
|
bera
lortzeko.
|
|
|
Urratze mota ugari dago, hain zuzen. Denek ez dute sorburu
|
bera
: izan ere, batzuek eraikuntza figurak baino gehiago pentsamendu figurak dira.
|
|
|
Erdibana(, apokoinou?) eraikuntzan, atal bat
|
bera
bi proposiziori dagokio. Jar dezagun adibide batzuk.
|
|
|
P.B. bai/ Europaren porrotaz eta/ e/ orokorrean nazioarteko erakundeetaz/ hor nik uste dut/ Yugoslaviako gatazkaren aurreko fasean/ ederki erakutsi egin zela/ Milosevic
|
bera
e/ estatu kriminal bat zela// eta horri ez zitzaion/ beharrezko neurriak aplikatu/ eta ez ziren beharrezko neurriak hartu ezta? / eta(...) eta azken finean/ ba bueno/ zer gertatzen den/ ba nolabait elkarrizketaren porrot horren aurrean/ edo presio hoien/ porrotaren aurrean/ nolabait indar gehiago hartzen du/ komunitate internazionalaren aurrean interbentzio militarrarena/ (GBP)
|
|
|
Lakarra
|
bera
kanpo konparaketagintzan erro teoriaren bat edukitzearen abantai laz jabetu da, eze ezagunak eta usuko diren kritikaz gain (lehen aipatu ditugunak) erroarekiko adostasuna ere erabili daiteke edozein ahaidetasun teoria epaitzeko orduan. Adibidez, karvelikoa eta euskararen arteko ahaidetasuna egiantza gutikoa da ez bakarrik kognatutzat eman diren kideek,, ondo aipatuak izan diren neurrian, jaki na?, soinu egokitasunik aurkezten ez dutelako, baita bi hizkuntzek duten erro eredua arras ezberdina delako ere.
|
|
|
Akitania
|
bera
antzu agertu baldin bazaigu azken urteotan lekuko berrien ikus puntutik, fortunaren kolpe itzal bati esker akitaniar izen mordo bat ezagutzera eman da Alemaniako Espiratik gertu Rin ibaiondoaren garbiteka lanetan aurkikuntza arke ologiko baten ondorioz. Zilarrezko bitxi batzurekin batera garbitzaileontziak 129 zila rrezko xafla finak atera zituen ibaiondotik, horietatik hogeitamar inguruk latinezko testuak idatzirik zituztelarik.
|
|
|
(Namen wie Derro, > sind dagegen wegen des Anlauts wohl kaum baskisch: B.u.I.> 41). Baina lehen aipatu dugun erro teoriaren ara
|
bera
ez dago eragozpenik aitzin euskal erroak hasieran d > izan zezan, zenbait bisila boen bigarren silabak (arestiagoko erro bakarreko morfemak) erakusten duen legez. Gogora dezagun hemen De Rijken (1992) da > aitzin adizlagunari buruzko berrerai keta eredugarria.
|
|
|
Datu guzti hauen aurrean pentsa daiteke hiru euskal probintzien gehiengoa an tzinatean ez zela euskalduna eta geroago bihurtu dela euskaldun. Ikerlari ezagun batzu horixe
|
bera
uste izan dute, euskalduntzearen abiapuntua Nafarroako Baskoien lurraldean edo Iparraldeko Akitanian jarriz. Jakin badakigu orain, zuzeneko lekukoei esker, lurralde bi horietan euskara egiten zela baina zeharkako lekukotasunak eduki ko bagenitu bakarrik, kostaldeko probintzietarako daukagun bezalaxe, ez litzaiguke hain erraza suertatuko lurralde horien erabateko euskalduntasuna frogatzea.
|
|
|
Nik erran nezake Nafarroa garaian eta Iparralde osoan ezagunak direla. Bai, garaiko ustekizunen ara
|
bera
zebilen. Bai, zuberera begitan zuen, manexek baizioten «euskara zikina» zela.
|
|
|
Bestalde, (31a) ko lehenengo osagaiak, mendi bakar adierazten du beregainki erabilita zein elkartearen barruan, baina (31a?) ko osagaiak elkartearen barruan ez du beregainki erabilita duen erreferentzia
|
bera
. Euskaltzaindiaren (1991) lanaren oinarrian dagoen txosten batean (Odriozola eta Altonagaren 1998) iradokitako itzulinguruek agerian uzten dute aposizio mota bat zein bestea ados daudela lehenengo eta bigarren osagaien arteko hiponimo/ hiperonimo esangura harreman horrekin:
|
|
|
Aiabarrena> (Oianbarrena?, > Ezkaria aldeko hidronimo
|
bera
. Behar bada, Oja> toponimoaren (Rio>, Rioja ren) erro etimologikoan euskal oia (n) >, bosque?
|
|
|
delakotik). Galbarna> (despopulatua; galbar>, calvo, pelado?, Galbarruri, > > Galparsoro> > delakoetan ematen den
|
bera
; bigarren osagaia
|
|
|
Cartulario de San Pedro de Arlanza, l062 urtea, 131 or., bezer.l9). Zaias> de Báscones (zaia>, guardián?; amaieran gaztelaniar pluralgilea; Guardia, > eta Espejón ek esanahi
|
bera
gaztelaniar toponimiaren esparruan; bere ildokoa Araban Zaitegi). Zalduendo>(* Zalduondo; zaldu > lat. saltum> eta ondo> elementuetatik).
|
|
|
1916). Zagalaviña> (eskualdeko beste herrietan lur-sail
|
bera
; bigarren elementua gaz
|
|
|
106;, entremedio?, pluragilez erromanikoaz. Osagai
|
bera
Ulagarte,
|
|
|
Garatia> ratea,, portillo de monte? garai > eta ate> elementuetatik; Santa Olalla n
|
bera
; erreg. 470. Otra heredad vajo el camino que se va á Garatia?.
|
|
|
Leg.1977, 2, l752 urtea). Gutia>(, menor?, Regutia, >, Marangutia> delakoetako
|
bera
). Guzpizarra> > (lur-saila). > > (kanposantu zaharra, erreg.
|
|
|
Bestalde, kontuan edukitzekoa da Elizaren era kunde administratiboak mende askotan, nolabait, aspaldiko bereizketa dialektalaren adieragarri izan zirela, Calahorrako eliz-barrutiak, adibidez, Gipuzkoan egun biz kaiera mintzatzen duten lurrak bere esparrukoak zituen. Banaketa administratibo
|
bera
Elizaren aldetik Iruñeako eliz-barrutiari dagokionez, ezen egun goi nafarrera min tzatzen duten herri gehienak (Hondarribia, Irun, Oiartzun, eta abar...) Nafarroako eliz barrutian sartzen ziren, aspaldiko baskoin tribuaren lurraldetasun aztarnak gordez.
|
|
|
Euskal toponimoak urriak dira bertan: Balza> (lur saila, alboko herritan ere toponimo
|
bera
). Barkar> (lur-saila, agian, hurrengo Berkolar en aldaki murriztua).
|
|
|
207; agian, >, agudo? batetik, atzetonikoaren erorketa islatuz; eskualdeko beste herritan toponimo
|
bera
). Zumaka> (agian, Zamaka, > lur-saila, erreg.
|
|
|
Burgosen, oraindik, Iminuri, > ra, > (poblado de navarros, 970 urtean). Busarana> (bigarren osagaia arana>, valle?, Gutilarana, Arangua, > rana, > rana, > rana> delakoetan ematen den
|
bera
). Fuenarre> (lur-saila).
|
|
|
osagaiaz). Zagalaviña> (toponimo hibridoa; lehen osagaia, agian, zabala ren adulterazioa da, baina ez da ziurra;
|
bera
Beloradoko eskualdean Zalagaviña> metatesiaz).
|
|
|
aipaga rri: Galarza> (lur-saila, galar >, tronco seco?, Galardi, > reta, > > delakoeta ko
|
bera
, za> ugaritasunezko atzizkia). Matasutxa> (lur-saila).
|
|
|
saila). Villorabarri> (lur-saila; bigarren elementuan barri, mendebaleko formula, Tubarria, > Etxabarri, > > (Etxabarriar tena?) > kasuetan ageri den
|
bera
). Villobarri> (ausaz, Villorabarriarte> delakoaren sinkopa hemen).
|
|
|
Zaballa> (lur-saila; erreg. 79, 126; osagai
|
bera
Birzabala, > > (Río Zabal?), Azabaleko> delakoetan).
|
|
|
nimoetan izen
|
bera
). Auca> (Gaurko Oca ren jatorrizko formula latinoa, monoptonga
|
|
|
Larrehederra> (goian ekaririko
|
bera
,, dehesa hermosa?; 869 urteko toki izena).
|
|
|
(ikus goian
|
bera
; lehen osagaia arr (i), > agian; bigarrena iturri). > Azkarro> (lur
|
|
|
albora utzita. Gaztelaniar Retuerto> hidronimoan osagai
|
bera
). Ritena> (lur-saila; bere aldakia Rittana.
|
|
|
1829). Zagalaviña> (inguruko herrietan
|
bera
, maiz; lehen osagaia* Zabala-ren adulterazioa izan daiteke; Gargan chón en bada Zagalaribera). > Zanzarrias> (San Clementeko lur-saila. Bigarren osagaia, itxuraz, > (espeso, lugar de espesura).
|
|
|
Benaza> (lur-saila, erreg. 10l8 Villamayor en toponimo
|
bera
). Ezketa> (lur-saila;
|
|
|
Andubias> (lur-saila, erreg. 1599 Fresnedan toponimo
|
bera
; amaieran bea/ bia >, parte inferior?). Araiza> > (lur-saila, erreg.
|
|
|
599; bigarren osagaia gutia>, menor?). Ipella> (lur-saila; Valmalan toponimo
|
bera
). Ilukare> (lur-saila, Arch.
|
|
|
uka> elementua Bizkarruka, > delakoetan ematen den
|
bera
. –Otra en la subida de Zabaluca de catorce celemines que surca por cierzo camino...?.
|
|
|
gaztelaniar pluragilez osataua; osagai
|
bera
Zarranaturria> > toponimoan). Garreta
|
|
|
osagaietatik). Kurzegañas> (lur-saila; gaztelaniar pluralgilea anitzetan azaltzen da, aspaldidanik eskualde arrotzotzean kokaturiko bezala; pluralgile
|
bera
Zabaletas, > Zabalitas, > Izagañas> izenetan). Kurzelaia> (bigarren elementua zelaia, > eskualdean maiz zalaia> agertzen dela).
|
|
|
Azkarro>(, arce?, eta bestetan Ezkarro, > Ezkarriturrias, > Eskargaña, > Eskarna, > Eskargaña). > (eskualdean aurkitzen den aspaldiko toponimoa hots, l042 urte koa. San Miguel de Pedroso n izen
|
bera
. Agian, mendebaleko euskaran ezaguna den, beltza?
|
|
|
Baiona, > Akize eta Olorue. Hegoaldean, Gasteizkoa 1862an sortu arte, lau diozesi zeuden, Iruñekoa, Nafarroa gehiena hartzen zuena eta Gipuzkoako Probintzia, gauza
|
bera
; Kalahorrakoa
|
|
|
Euskara gutxi edo asko gordetzen den tokietatik hasiko naiz, sartu gabe beste xehetasun batzutan, Ipar Ekialdetik hasi ta: Durangoko uri artxibotik jasota konturatu naiz Debabarreneko parrokiek, Durango artziprestazgoaren Elgoibarko bikaria osatzen zutela, Elgoibar
|
bera
, Eibarko bi, San Andres eta Aginaga, Mendarozabal, Azpilgoeta, eta Astigarribia, Mutrikun. Parrokia hauetan, Mendebal euskara egiten dela ziurtatu du Koldo Zuazo ikerlariak.
|
|
|
Gipuzkerara pasatuz, mendez mendetako Arciprestazgo Mayor de Guipúzcoa eta gipuzkeraren hedadura gauza
|
bera
da, parrokiaz parrokia1 Dotrinak ere, zenbait dotrinak, horrela erakusten dute (ikus> ranskina). Eta Felipe II.ren indarrez Erromak, Baionari lau artziprestazgo kendu arte, hots, Baztan, Doneztebe, Bortziri eta Hondarribikoa, esan dezakegu Hondarribiko sei parrokiak ere, Irun, Pasaia Donibane, Lezo, Oiartzun eta Errenteria, horiek direla, hain zuzen, Ekialdean, gipuz kera egiten ez duten herriak.
|
|
|
eta nazioartean erabiltzen den, eskualdeko estandarra? itxuraz gauza
|
bera
diren arren, benetan bat diren. Badirudi bata (Zuazorena) euskalkia batuaren arropekin jantzia dela eta bestea (eskualdeko estandarra) aldaera estandarra eskualdeko bereizgarriekin jantzia.
|
|
|
Bateratze joera bizia ala motela bizi dugun gaur egun gure herrietan. Euskararen lurralde guztietan joera
|
bera
eta indar berarekin ematen ari ote den.
|
|
|
Aspalditik dakigu latinetik hartutako erregek erregina> egin zuela femeninoa, latinean ERREGINA zelako hitza zein erromantze modura moldatu zuelako, eta hortik euskarak ahal izan du atzizkia: erregina, > (hemen malgukari bezala, birj. >
|
bera
ez da ezer euskeraz, ezin da segmentatu, baina eredu bezala badu bere funtzioa; erreginan, ordez, eranskaria dugu, ahal delako, ina> morfema bezala kendu), baita beste batzuk ez hain ezagunak ere: koinatu>/ > koinata> esate baterako.
|
|
|
12.> Sintaxian gauza
|
bera
gertatu da. Urte hauetan Pragmatika izeneko metodo logiak, ez idatziari, baizik eta hizketari begira eraman ditu aurrera bere lanak.
|
|
|
Oso interesgarria da ezagutzea erretratatzen duen euskara erdara nahaste hori: hitz egiten duenean ez da konturatzen egiten duena gaztelania ez denik13 Gauza
|
bera
aurkitzen dugu gaur egun uruguaitar eta brasilda rren mugan, portugesa eta gaztelania nahasten duten hizkuntzalarien artean. XX. mendearen hasieran euskara eta erdara berehala bizi ziren Euskal Herrian, baina nahaste honek ez zuen hizkuntza berririk sorta erazi:
|
|
|
6.> Denborarekin erromantzeak latinera itzuliko dira eredu bila, baina hori ger tatuko da erromantze bakoitzak bere mugak ipini dituen finko beste erromantzeei begira. Orduan latinak erromantzearen nortasuna aberastu egingo du, latina beste hiz kuntza izango balitz bezala eta beste hizkuntza zelako; euskararekin ere gauza
|
bera
gertatuko da eta hauxe da arrazoia latina euskararen eredua izan zelako esplikatzeko. Erabat interesgarria iruditzen zait Tartasek (Onsa> hilceco> bidian) >, templum honoris?
|
|
|
a) Larramendi, b) Azkue, c) Mitxelena, eta d) Mitxelenaz geroztik egin dena. Beraz, Mitxelena
|
bera
mugarri garrantzizkoena azaltzen den ezkero, beraren hitz batzuk ekarriko ditut orain abia puntu modura:
|
|
|
Euskara eta erromantzeen artean izandako harremanak denboraldi luzeena iraun duten eta edozein hizkuntzen artean ezagutzen dugun harreman iraunkorrenak izan direla esan daiteke: gaztelania Hego Ameriketan bost mende bakarrik darama eta gauza
|
bera
gertatzen zaio ingelesari Ipar Ameriketan edo frantsesari Kanadan edo suedierari Finlandian eta abar. Baliteke laponiar eta suomiarraren artean izan diren harremanak euskara eta erromantzeen artekoak baino luzeagoak izatea, baina ez dau kagu dokumenturik edota nolanahiko lekukotasunik denboran hain urrutiraino joate ko.
|
|
|
erromatar presentzia Euskal Herrian. Ordurako euskarak batasun falta adierazten du, azaletik aztertzen badugu, baina gauza
|
bera
gertatzen da latinarekin eta esanik ez lehendabiziko erromantzeekin: batasun falta.
|
|
|
Batzuentzat, gehienentzat, gaur egun arte, erromanizatze prozesua Euskal Herrian gertatu ez zen ezkero, latinaren eragina euskaran (hona hemen beste liburua ren titulua, Luis Mari Mujikak 1982an eginekoa) V VI.garren mende aurretik ezinez koa izan zen haientzat, VII.garren mendez geroztik baizik; Mitxelena zenak berak ere gauza
|
bera
uste zuen, nahiz eta nere lanarekin aurrera egiteko esan hainbeste aldiz (eta ez esan bakarrik, baita idatzi ere eskuz3). Baina asken urte hauetan gero eta argia go azaltzen da erromatarrak Euskal Herriaren bihotzeraino ailegatu zirela, eta ez aile
|
|
|
Bada oraindik zuzendu eta aldatu beharreko jokabide franko, eta zeharo bat nator Ibon Sarasolak (1997) salatzen dituen ajeekin, hau da, Hegoaldean gehiegi begiratzen zaiola Hegoaldekoari eta, batez ere, gaztelaniari, eta Iparraldean, era berean, gehiegi begiratzen zaiola Iparraldekoari eta, batez ere, frantsesari. Baina, ajeak aje, asko aurreratu da 1960tik hona, eta geure herrialdea edo geure euskaldetxoa ez ezik, Euskal Herria
|
bera
ere onartzen eta ikusten dugu gaur egun.
|
|
|
Etorkizunera begira, beraz, hizkuntza politika berria eraiki beharra dago. Lehenengo eta behin, hizkuntza politikaren gunea
|
bera
aldatu behar da. Euskaldun berriak sortzea izan da orain arteko helburu nagusia, hiztun berriei begira antolatu dira orain arteko egitasmo gehienak, eta bigarren mailan, baztertuta, geratu dira jatorrizko euskaldunak.
|
|
|
Bigarrenik, lesakarra
|
bera
Euskara Batua egiterakoan bere hizkeratik abiatzen bada, euskara zuzenagoa eta biziagoa egingo du. Askozaz zuzenagoa eta biziagoa, ez berea ez inorena ez den eredua erabilita baino.
|
|
|
Eta gauzak nola diren: euskarak sekula guztian bizi izan duen egoerarik okerrenetakoan sortu zen Euskara Batua, Hego Euskal Herria diktadura militarraren azpian zela, eta, beharbada, euskara
|
bera
ere sekula baino ahulago zela. Gogora dezagun Pedro Irizarrek, 1973an. Euskara Batua sortu berritan, beraz?, argitaratutako emaitza:
|
|
|
a) hizkuntzalari handi bat, Koldo Mitxelena, izan zela gidaria; b) Mitxelenaren inguruan, euskaltzain talde langile eta esanekoa elkartu zela; c) talde horrek gertatutako egitasmoa bultzatzeko prest, irakasle, idazle, kazetari eta euskaltzale multzo hazia osatu zela; d), eta hauxe denetan esanguratsuena? egitasmoa
|
bera
zuzena eta zentzuzkoa zela.
|
|
|
tradizioa jasotzen duen Orotariko> egia ren oinarrizko obrak batetik, eta XX. mendeko euskara biltzen duen EEBS (Egungo> Euskararen> Bilketa lan> Sistematikoa) > bestetik. Hain zuzen, lan hauetan oinarritu dira Orotariko> egia>
|
bera
, EGLU liburukiak eta Hiztegi> besteak beste. Gaur ez genituzke eskura izango halako tresnarik gabe.
|
|
|
Hitz bat oso arrunta izan daiteke, baina ez adiera batean (eta hori corpusak ez jasotzea gerta daiteke, non eta ez den gaiari buruzko informazio zehatza jasotzen). Gauza
|
bera
gertatzen da hitzen konbinazioan ere. Beraz, honek justifikatzen du, neurri batean behintzat, corpusaren tamaina handia.
|
|
|
sentitzen dugu eguneroko lanean, are gehiago tradizio urriko formei buruzko txostenak prestatzean. Eta kezka
|
bera
azaltzen du Hiztegi Batuko Lantaldeak berak ere, forma bat proposatzeko nahiko daturik ez duenean.
|
|
|
Mitxelenak berak ere, Larramendiren jokabideari puntua atera, euskara
|
bera
gidaritzat hartuta:
|
|
|
Euskal Herriari dagokionez, lehen liburukian beren beregi aipatzen dira Fueros> > Vizcaya> direlakoak, gure lege bildumaren data
|
bera
(urte bitartekoa dela diote) zuzena izan ez arren. Lehen liburuki honetatik (1726) seigarren eta azken liburukira (1739), autore eta testuen hurrenkera nabarmen zabaldu da.
|
|
|
Larramendik ez dituela ehuneko ehunean errespetatzen berak ezarritako irizpideak. Hori dela eta, hiztegian zehar, gauza
|
bera
adierazteko formula desberdi nak topatzen ditugu edota aurkibidean ipinitako adibide batzuk testuaren barruan ez dira agertzen etab. (beraz, sistematikotasun falta). Hala ere, ezin dugu ahaztu zein zen Larramendik hiztegia idazteko orduan izan zuen helburu nagusia.
|
|
|
Auzotik> auzorako> ezberdintasuna ere aztertu da lan honetan: Zaldibia, herria
|
bera
, bederatzi auzotan banatuta dago (2 eranskina) 6 Kontuan izan ditugu bederatzi auzoak datuen bilketa lanean abiatzerakoan, biztanleak egoki errepresentaturik izateari garrantzi handia emanez, ikerketak fidagarritasuna izan dezan. Gainera, aztergai izan da auzo bakoitzeko biztanleek zein jenderekin izan duten hartu emanik estuena eta zein herritarako izan duten joerarik handiena.
|
|
|
txantxángorrie, > e, > rdíkok, > koa, eta.); 50 urte inguruko helduek azentua lehen silabara agertzeko gazteek baino joera handiagoa dutela iruditzen zait; orain artean jaso ahal izan ditudan adibide batzuk hauek dira: gójti>
|
bera
, > érritarrak, > májetzen>, maiatzean?, etab. Baina hauen ondoan azentua bigarren silaban daramaten adibideak ere asko dira: euskáldune, > galdétu> zion, > etab.
|
|
|
Gauza
|
bera
gertatzen da, zerez nondik?,, zerez nongo, formetan ere:
|
|
|
Pentsa liteke 50 urte inguruko helduek edo gazteek berrikuntza bat egin dutela: alegia, adinekoen azentukera konplexua[+ 2] eta[+ 1], baina baita[+ 3] eta[+ 4] ere, gazteagoek[+ 2] eta[+ 1] era soildu egin dutela eta beraz, azentukera horren ezaugarri batzuk[+ 3] eta[+ 4] galdu egin dituztela; ondorioz, soiltzea eta erregelaren bat galdu izana
|
bera
dirudi dela berrikuntza, ez adinekoen jarrera. Izan ere, aintzat hartu beharrekoa da zail dela adinekoek berrikuntza bat egitea eta 50 urte inguruko helduek ez jarraitzea, zeren berrikuntza hori garai hartan zahar ez ziren egungo adinekoek egina balitz, ziurrenik egungo helduek ere erabiliko zuten.
|
|
|
Boletinak informatizaturik daude, adibidez. Finantzabideaz eta abarrez
|
bera
arduratuko da soluzioren bat bilatzen?.
|
|
|
Hau da, euskalkietako hitz ondaretik abiatuta, batasunak nahitaezko duen sistematizazio eta mailakatze lana da tradizioaren altxorrean Hiztegi Batuak dakarrena. Eta kontu honetan, hiztegigintza lan osoan bezala, ezinbestekoa da Ibon Sarasolaren lana aitortzea,
|
bera
izan zen eta Arantzazuko Biltzarraren ondotik, Euskal> Hiztegi> rau emailea> lantzean lehenik eta Euskal> egia ren bidez ondoren, euskal lexiko aren itsaso zabala sistematizatu eta mailak ezartzen behin eta berriz saiatu dena.
|
|
|
Hiztegi Batuan eginiko aukerez izan ditzakezuen zalantza eta oharak eztabaida garairako utziaz, aitzindari edo aitorle izatearen auzira itzuli nahi dut amaitu aurretik. Tradizioko hitz altxorrari eskaini diodan atalaren amaieran eginiko galdera
|
bera
egin behar baitugu hitz berrien eta terminologiaren alorrean ere. Eta hemendik aurrera, XXI. mendearen atarian, zer?
|
|
|
Eta horren antze ko adibideak, tamalez, ugariak dira. Aipatutako hiztegi horiek erabiltzeko orduan, garbi dago euskaldunen euskara dela problema nagusi, ez euskara
|
bera
. Euskaldun gehienok, ondotxo dakigu zergatik, ez dakite euskaraz, finlandiarrek finlandieraz dakiten moduan edo islandiarrek islandieraz dakiten mailan.
|
|
|
Gaztelania euskarazko edo frantses euskarazko hiztegigintzari dagokionez, bete beharreko hutsunea izugarria da. Jakina, gauza
|
bera
esan genezake frantses euskarazko hiztegiei buruz.
|