|
2007
|
|
|
Eta Donostian, Marzelino Soroa ere aritu zen euskara irakasten. Geroago, Toribio Alzaga antzerkigileak, Euskal Iztundea edo Academia de declamación vasca delakoan katedradunak, sona handia lortu
|
zuen
euskara irakasle gisa ere (Mendiguren, 1990).
|
|
2008
|
|
|
Hitzarmen bereziko ekintza zerrendan euskalgintzako eremu asko programatuak ziren, baina ez euskal irakaskuntza. Eta inkestak erakutsi
|
zuen
euskararen gain behera gelditua zela adin multzo gazteenean, bereziki eskolaren bitartez. Beraz indar berri bat egin behar zela irakaskuntzaren alorrean.
|
|
|
Baina, gure ustez, arrazoi nagusia diru publikoz lagundutako merkatua dela. 2004an, adibidez, Eusko Jaurlaritzak 3.794.644 euro eman
|
zuen
euskaraz argitalpena sustatzeko. 2006an, aldiz, 4.750.000 euro eman zituen:
|
|
|
Batzuk zein besteak euskarazko telebista ulertzeko gai direla aintzat hartuz gero, irauli egin dira portzentajeak: ETB sortu zenean populazioaren %64k ezin
|
zuen
euskarazko emanaldirik ulertu, gaur egun %45 litzateke kopuru hori, 1 taulan ikus daitekeenez:
|
|
|
Esan dugun bezala, duela hamarkada bi t’erdi sortu zenean pisu handia izan
|
zuen
euskarazko telebistaren aldeko aldarrikapenak. Hori dela medio, orduko legeak lehentasun handia eman zion, telebista publikoaren helburuen barnean, euskararen susperkuntzari.
|
|
2009
|
|
|
NFBHLOk xedatzen zuenari ez ziola men egiten. Izan ere, deitura desegokia zerabilen; hizkuntzaren izendapenari ez zitzaion egokitzen; zehaztasunik ez
|
zuen
euskararen ofizialtasuna nora mugatzen zen finkatzeari zegokionean, edo euskararen erabilera ofiziala iradokitzen zuen euskal hiztunen eremuetatik harago; 13/ 1982 Legeak aurreikusitakoarekin bat ez zetozen" eremu euskalduna" eta" mistoa" finkatzen zituen; hizkuntza hautatzeko borondate printzipioa ez zuen behar adina bermatzen; eta horrenbestez, errealitate soziolinguistikoti...
|
|
|
XXI. mende hasierarekin, Nafarroako Gobernuaren Hizkuntza Politikak erro erroko aldaketa izan zuen, eta eraginak Nafarroa osoan sumatu genituen8 Besteak beste, Iruñean, Barcina andreak zuzendutako udalak eten egin
|
zuen
Euskararen Udal Ordenantzaren9 garapena eta horrek ondorio larriak izan zituen: alde batetik, kanpo irudia dago.
|
|
|
I k euskararen inguruan aurrerapauso gutxi ikusi zituen unibertsitateko ikasketak egin zituen urteetan. Lehenik eta behin, hautatutako karrera ez
|
zuen
euskaraz ikasi, holako eskaintzarik ez zegoelako.
|
|
|
Esandakoaren haritik, Txillardegik lurraldetasunaren defentsan eta garapenean jarri
|
zuen
euskarak irauteko oinarrizko hobia. Eremu euskaldunak, bai geografikoak (udalerri euskaldunak) bai operatiboak (hedabideak, unibertsitatea, lan mundua...).
|
|
|
Bizitzarako behar
|
zuen
euskara Gandiagak, eta bizitzarako euskara bizia behar genuela aldarrikatu zuen gutun hartan eta beste idatzietan
|
|
2010
|
|
|
Duela urte batzuk Txillardegik eredu matematiko bat landu
|
zuen
euskararen erabileraren inguruko irakurketa egiteko. Alegia, euskararen erabilera eta formula matematikoak errezeta berean, elkartuta.
|
|
|
estatuek beren eskola sistemak hobetu zituzten, soldaduska hedatu zuten, eskala handiko hedabideak garatu zituzten eta barneko lan mugikortasuna bultzatu zuten. bat batean, hiru belaunaldi eskasetan, atzerakada historiko horizontaletik atzerakada moderno bertikalera igaro zen. egoera horrek geolinguistikak proposatzen zituen mapa zaharrak hankaz gora jartzea ekarri zuen, besteak beste. euskaradun herriak, atzerakada geldi baina etengabean zegoenak, bere baitan eutsi zion euskararen transmisioari eta gizarte erabilera erabatekoari. amaitu zen hizkuntza muga poliki poliki, baserriz baserri eta auzoz auzo atzeratzen joatea. besterik gabe, desagertu egin zen. XX. mendearekin, amaitu zen euskal herria, eta beharbada betirako; bai behintzat etimologikoki duen adieran. hizkuntzaren atzerakada motak izandako bilakaera horrek arrisku larrian utzi
|
zuen
euskara. horrez gain, hegoaldeari dagokionez —artikulu honetan eremu horretara mugatuko gara—, gutxitze prozesua azkartzea hogeita hamar urtetik gorako diktadura militarraren pean gertatu zen, eta erregimen hori bereziki oldarkorra zen edozein hizkuntza elementu bereizgarrirekiko. hirurogeita hamarreko hamarkadan, erregiHizkuntzek bizirauteko aukera bakarra idatzizko araudi bateratu bat...
|
|
2011
|
|
|
1989an, euskal soziolinguistikarentzako mugarri izan den beste ikerketa bat egin zen: Euskal Herria osoa kontuan hartzen
|
zuen
euskaren kale erabileraren lehen neurketa. Hain zuzen ere, EKB k egin zuen, 1985.urtean, Siadeco k, garatutako metodologia erabiliz.
|
|
|
X. ez, egiten dugun guztia frankotiratzailearen lana da oso, ez dago sisteman txertatuta. Adibidez, lehendakariak berak esan
|
zuen
euskara zaila zela. hortxe duzu arazo bat. kasu horretan kontua da nondik ikusten duzun. guretzat ez da batere erraza espainola bere genero kontu eta guzti. Lehen esan bezala bada, euskararen kontrako diskurtsoa etengabe elikatzen ari da.
|
|
2012
|
|
|
Bertzelako familia estrategia bada haurren hizkuntza sozializazioari eragiten diona nahiz eta gurasoek kontzienteki hizkuntzari ez lotu: haurren zaintza. exactamente zergatik izan zen, o sea, inor ez zigun erran ‘zoazte euskara ikastera! ’(...) Hasi ginen erabiltzen bai, bai (Itsaso, 5 FG). ego belaunaldian zortzi guraso daude Iruritako herrian haziak. zortzietatik bakarrak jaso
|
zuen
euskara txikitan gurasoengandik eta euskaldun hazi (Arroxa, 2 FG.). Gainerako zazpietatik lauk (Miren, 3 FG; Lola, 4 FG; Itxaso, 5 FG eta Laura, 7 FG) gaztetan euskara ikasi zuten, beren kabuz edo euskaltegian.
|
|
|
Bi belaunaldietan emazte gehien gehienak bertakoak ziren (euskaldunak zirenetz ondorioztatzea zailagoa da, 1970 aldera ezkondu zirenak batik bat). halere, seme alabei euskaraz egiteko momentuan bi gizaldiek ez zuten berdin jokatu: familien glotohistoriek erakutsi dutenez, 1945 aldera herrigunean hazitako haurren (oraingo aitatxi amatxien) hamarretik lauk ikasi
|
zuen
euskara etxean; 1970 inguruan sortutakoen artean aldiz, hamarretik bat bik baizik ez. hau da, oraingo aitona amonek beren seme alabekin (oraingo haurren gurasoekin) hizkuntza aldetik nola jokatu zuten aztertuta ikusi dut herrigunean bizi zirenek ez ohi zietela beren umeei euskara egin, nahiz eta aita amak euskaldunak izan. Guraso bakarra euskalduna zen kasuetan, batean ere ez zuten seme alabek euskara etxean ikasi. hirrigunean hazitako iruritarrek honelatsu diote:
|
|
|
Baina orain interferentziaeta interbentzio historia luze baten berri eman nahi dut. Izan, Modernitatean euskara mintzaira interferitu eta interbenitua izan delako. erdara da, gaztelera eta frantsesa, interbentzio indarra. erdara da euskararen aferetan erabakiak hartzeko gunea. esan nahi baita, bere baitan zen bizimundu hartan euskaldunak ere bere baitan bizi
|
zuen
euskara, hots, euskaraz bizi zen bitartekaritzarik gabe. ezarian, erdararen artekaritza joan zen sartzen eta euskal jendeak euskararekin zuen lotura psikiko zuzeneko eta immanente hartan esku harturik zentzu emaile nagusia bilakatu zen erdara: euskara kanpotik bezala ikusten irakatsiko zion modernizazioak euskaldunari, kanpo ikuste hori erdararena da.
|
|
|
onerako eta txarrerako izaten da: zein polita
|
zuen
euskara edo zein zatarra neurea... Bietan, azken finean, mundua ilundu eta urrundu egin zaigu, euskararen indar eratzailea formaren zulo beltzean barrena jausi eta hondoratzen zaigulako. eta horrela, sarritan euskaraz egiten dugun jardun nagusia euskarari buruz hitz egitea da. ez da txarra, txarragoa da" konnotatzeko gaitasuna" bera ere galtzen dugula" kodeaz" eta
|
|
2013
|
|
|
Arrasaten, 2006ko datuen11 arabera, herritarren %25ak erabiltzen
|
zuen
euskara etxean, hau da, ezagutza mailarekin alderatuta, arrasatear euskaldunen erdiak gutxi gorabehera. %57, 5ak gaztelaniaz hitz egiten
|
|
2015
|
|
|
Alde batetik, eta datuek erakusten dutenez6, esan behar da etxeko erabilera ez dela ia aldatu azken 20 urteotan. Horrela, 1991ean EAEko biztanleen %21, 8ak erabiltzen
|
zuen
euskara etxean, eta 10 urte beranduago (alegia 2011an) %20, 8ak. Ondorioz, euskararen erabilerak puntu bateko beherakada izan du hamarkada batean.
|
|
|
Ikerlan zabal hauetaz gain, ikuspegi mugatuagoa izan duten azterlan edo saiakerak ere egin izan dira. Esate baterako SIADECOk 1994an zuzendutako Familia bidezko hizkuntza transmisioaren azterketa izeneko ikerketa, urte bat beranduago Iñaki Arrutik prestatu
|
zuen
Euskararen familia bidezko jarraipena txostena, (1995) edota aldizkari honetan argitaratutako J.F. Zinkunegirena zen artikulua (1995). Ondoren, lan gehiago burutu izan dira:
|
|
|
Horretaz gain, esan
|
zuen
euskara batu honen aurka zegoela(" Olaetakoa da euskara politena") eta atzerritarrek zer azkar ikasten duten, gurekin alderatuta.
|
|
|
Askoren ustez, ez dago sinesterik zenbat aldatu den euskararen egoera ordutik hona, umeek, gazteek eta etorkinek euskaraz egiten baitute. 1970etik aurrera izan
|
zuen
euskarak gorakada nabarmena, haien ustez, ikastolen eta Eusko Jaurlaritzaren ondorioz. Iloben eraginagatik, euskara poztasunerako iturri da aiton amona erdaldunentzako, eta egun talde sozial eta etniko guztiak elkar hartuta daude.
|
|
|
Horrela bada, Udako Euskal Unibertsitateak UPV/EHU, Deustuko Unibertsitatea, Mondragon Unibertsitatea eta Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin batera antolatutako IkerGazte Ikertzaile Euskaldunen Nazioarteko lehen Kongresuak (2015eko maiatzak 13, Durango) abagune ezin hobea eskaintzen
|
zuen
euskararen normalizazioaren gakoei heltzeko bi kontzeptu zentral (eta nolabait esatearren modako) hauei erreparatuz. Helburu horrekin antolatu zen maiatzaren 14ko arratsaldeko Euskararen hiztun eta erabiltzaile berriak:
|
|
2016
|
|
|
Amaia familia erdaldun batean jaio zen, Durangon, eta beti bizi izan da bertan. Gaztetan ikasi
|
zuen
euskaraz eta ondo moldatzen da ia edozertaz hitz egiteko. Hori bai, gaztelaniaz are errazago moldatzen da.
|
|
|
Joera hori etengabea da, nahiz eta apaldu egin den azken bosturtekoan. c) Bizkaiko eta Arabako erabilera indizean ez da aldaketarik antzeman 1993az gero. Ez atzera ez aurrera dago euskararen erabilera154 d) Nafarroan behera egin
|
zuen
euskarak 90eko hamarkadan, baina 2001etik geldirik dago, aldaketa esanguratsurik gabe. e) Iparraldean 1997tik 2006ra jaitsi egin zen euskararen erabilera, baina joera hori aldatu egin da azken bosturtekoan, eta 2011ko datuak orain bost urtekoen berdinak dira.
|
|
|
Nafarroan behera egin
|
zuen
euskarak 90eko hamarkadan, baina 2001etik geldirik dago, aldaketa esanguratsurik gabe. Iparraldean 1997tik 2006ra jaitsi egin zen euskararen erabilera, baina joera hori aldatu egin da azken bosturtekoan, eta 2011ko datuak orain bost urtekoen berdinak dira.
|
|
2017
|
|
|
...i Nagusiaren maiatzaren 29ko 238/ 2017 epaia bukatzeko, epai irmoa ez den arren, aipagarria iruditu zait azkeneko hilabeteotan puripurian egon den epai baten azterketarekin amaitzea, hain zuzen ere, gipuzkoako Foru aldundiko euskararen erabilera planaren aurka jarritako helegitearen gainekoa. epai hau ere, egitasmoaren aztergaien ikuspuntutik aztertuko dugu. estatuko abokatuak helegitean argudiatu
|
zuen
euskara planak euskarari ematen ziola gaztelaniaren gaineko zilegitasunik gabeko lehentasuna. horren gainean, auzitegiak ebatzi zuen euskara planak hizkuntzaren errekuperazio eta sustapen politika bat jasotzen duela, gaztelania eta euskararen arteko euskararen kalteko asimetria egoeratik hasita, bi hizkuntza ofizialen berdintasuna helburu duena. horregatik, plana bera ezin dela arrazoi horregatik... (6 oinarri Juridikoa) horregatik, gaineratzen du legezkotzat jo behar zituela euskararen erabilera sustatzen duten planaren atalak, betiere herritarren hizkuntzaeskubideak bermatzen badituzte. ondorioz, legearen aldekotzat ebatzi zituen euskarari lehentasuna ematen dioten planaren atalak, batez ere euren funtzioak euskaraz nagusiki egiten dituzten euskarazko administrazio atalei buruzkoak. atal horien hiru adibide aipatuko ditugu jarraian. lehenik, gipuzkoako Foru aldundiko euskara planaren bigarren artikuluaren lehenengo atalak, auzitegiak legezkotzat jo zuena, honela dio:
|
|
|
...rian egon den epai baten azterketarekin amaitzea, hain zuzen ere, gipuzkoako Foru aldundiko euskararen erabilera planaren aurka jarritako helegitearen gainekoa. epai hau ere, egitasmoaren aztergaien ikuspuntutik aztertuko dugu. estatuko abokatuak helegitean argudiatu zuen euskara planak euskarari ematen ziola gaztelaniaren gaineko zilegitasunik gabeko lehentasuna. horren gainean, auzitegiak ebatzi
|
zuen
euskara planak hizkuntzaren errekuperazio eta sustapen politika bat jasotzen duela, gaztelania eta euskararen arteko euskararen kalteko asimetria egoeratik hasita, bi hizkuntza ofizialen berdintasuna helburu duena. horregatik, plana bera ezin dela arrazoi horregatik, legez kontrakotzat jo, betiere, bi hizkuntzen koofizialtasun egoera eta gaztelania hiztunen hizkuntza eskubideak errespetatzen badi... (6 oinarri Juridikoa) horregatik, gaineratzen du legezkotzat jo behar zituela euskararen erabilera sustatzen duten planaren atalak, betiere herritarren hizkuntzaeskubideak bermatzen badituzte. ondorioz, legearen aldekotzat ebatzi zituen euskarari lehentasuna ematen dioten planaren atalak, batez ere euren funtzioak euskaraz nagusiki egiten dituzten euskarazko administrazio atalei buruzkoak. atal horien hiru adibide aipatuko ditugu jarraian. lehenik, gipuzkoako Foru aldundiko euskara planaren bigarren artikuluaren lehenengo atalak, auzitegiak legezkotzat jo zuena, honela dio:
|
|
|
Mondragon Unibertsitateko humanitate eta hezkuntza zientzien fakultateko 1.mailako ikasleak ulertzeko gakoak datuek beherakada nabarmena islatzen dute 2009.urtetik gaur arte. %62k egiten
|
zuen
euskaraz 2009.urtean eta ikasleen erdiek baino ez hiru urte igaro ondoren. 2017an, berriz, behatutako elkarrizketen %40a besterik ez da euskaraz. aurtengo kale neurketan ez da guneen bereizketa berdina egin; sarrerairteerak kontuan hartu dira eta liburutegian mugimendu urria nabaritu denez, infogela eta pasilloetako datuak lehenetsi dira. klaustroan izandako beherakada da guztien artean nabariena, 2009.urtean %81 ziren euskaraz mintzatzen zirenak, 2012an erdiek ere ez zuten erabiltzen, eta 2017an %36k baino ez. kafetegian, ordea, 2009 beherakada handia izan bazen ere, 12 puntukoa, beherakada moteldu egin da azken urteotan eta euskara gehien erabiltzen den esparrua da, ikasle guztien %51k erabiltzen du.
|
|
|
Datuek beherakada nabarmena islatzen dute: 2009an %62k egiten
|
zuen
euskaraz; erdiek baino ez hiru urte igaro ondoren. 2017an, behatutako elkarrizketen %40a besterik ez da euskaraz. aurreko ikerketak eskoriatzan burututakoak izan badira ere, 2017an eskoriatzako eta aretxabaletako datuak jaso eta bereizi dira. azken honetan, elkarrizketa guztien %35 da euskaraz; horrenbestez, zalantzarik gabe esan liteke gaztelania dela nagusi. taulan argi ikusten da euskararen erabileraren bilakaeraren norabide beheranzkoa eta, ikasleen artean, huhezin, gero eta euskara gutxiago entzuten dela bistan da.
|
|
2018
|
|
|
1991n euskaldunen herenak (%34, 6) erraztasun handiagoa
|
zuen
euskaraz hitz egiteko. 2016an, euskaraz erraztasun handiagoa duten euskaldunak laurdena dira (%26).
|
|
|
1991n euskaldunen herenak(% 34,6) erraztasun handiagoa
|
zuen
euskaraz hitz egiteko. 2016an, euskaraz erraztasun handiagoa duten euskaldunak laurdena dira(% 26).
|
|
|
Gurean ere horrelako argumentuak erabili dira, generoaren auzia agertu izan denean. Jose Maria Sánchez Carrión, Txepetx ek, zalantzarik gabe euskal soziolinguistikan egondako erreferente nagusienetariko bat, horien alde egin
|
zuen
euskararen inguruan ikertzen hasi zenean (Sánchez Carrión, 1981).
|
|
|
2 Nafarroako Gobernuak 2017ko irailaren 6an onartu
|
zuen
Euskararen Nafar Kontseiluaren araudi berria.
|
|
|
Eta azpiUxoa Anduaga eta Belen Uranga –" Euskararen erabilera sustatzeko unibertsitatearen begirada" mahai ingurua marratzekoa da ezagutzaren garrantzia. Izan ere, gaur egun biztanleriaren parte handi batek ezin izan
|
zuen
euskara eskolan ikasi, eta ikastekotan beste baldintza zailagoetan ikasi behar zuten. Eta gaur egun ikusten denean umeek zer nolako aukera duten euskara eskolan ikasteko, aldaketa hori ondo baloratu behar da.
|
|
|
Mapa toponimikoa (2000)," Euskararen egoeraren diagnostikoa" (2002), Zumaiako euskara aztertzeko beka (2002), Zumaiako toponimia aztertzeko beka (2004), Herriko euskara aztertzeko beka (2006), Zumaia mapa toponimikoa (2007), Zumaia, izena eta izana liburua10 (2008)... Horrekin batera, Udalak sendotu egin
|
zuen
Euskara Zerbitzua, eta beste teknikari bat hasi zen lanean (2004an), eta horietako bat erretiratu zenean, beste bat kontratatu zuen (2006an). Halaber, 2008an Euskararen Ordenantza Berria onartu zuen, ia hogei urte lehenagokoa eguneratzeko.
|
|
|
Ereduak eta praktikak garrantzitsuak izan dira. Ikastolak, ia hogeita hamar urteko ibilbidean, erakutsi
|
zuen
euskaraz ikastea eta irakastea posible zela, eta gainerako ikastetxeen eredua izan zen. Gainera, talde eta elkarte batzuek erakutsi dute euskaraz funtziona daitekeela, hori dela naturala, eta eredu izan dira dira besteentzat.
|
|
|
Honen harira, aipatutako fenomeno hau azaltzeko, Joxe Azurmendik 1964 urtean idatzi zuen artikuluan adibidez, emakumearen izaera naturala omen den" ispilu zaletasunarekin" lotzen
|
zuen
euskaraz ez hitz egitea. Idazlearen arabera, emakumearen pertsonalitate ahulagoak, hauek kanpoko moda eta hizkuntza ohiturei atxikitzea baitakar (Azurmendi, 1964:
|
|
2019
|
|
|
1933an. eta familia erdaldun hartako seme alaba guztiak bezala, euskalduna da. gerra ondorengo eskasiaren ondorioz, pitillaseko senitartekoen etxean hazi zen izeba da salbuespen bakarra. Inguruko jendearekin izandako harremanei esker, aitonak lortu
|
zuen
euskaraz moldatzea. amonak, ordea, ez zuen ikasi eta esango nuke ez zuela ikasi nahi izan. garai hartako Berrobi erabat euskalduna zen. eskolara zihoazen haur guztiak euskaldun hutsak ziren, elebakarrak alegia. Bertara bidali zituzten irakasleak aldiz, erdaldun hutsak, elebakarrak, alegia. eta eskola hiperdiglosiko hartan, ama omen zen, bere gelan, irakasle erdalduna ulertzen zuen bakarra. kalean bizi zirenez, egoera ongi aprobetxatzen omen zuen eta erdara zipitzik ere ulertzen ez zuten ikaskideei itzulpen lanak egiteagatik, sagarrak eskatzen zizkien. uste dut, inguruan ezagutu dudan lehen itzultzaile" ordaindua" izan dela. gure familiaren adibidea kontatu izan dut hitzaldi askotan eta ondoren, galdera hau egin izan diet entzuleei:
|
|
|
2016ko maiatzaren 16an ‘euskarazko Iktak: gomendioak herri aginteentzat’ (eusko Jaurlaritza, 2016a) txostenaren aurkezpen ekitaldian (eusko Jaurlaritza, 2016b), patxi Baztarrika hizkuntza politikarako Sailburuordeak honela laburtu
|
zuen
euskararen bizitasun digitala:
|
|
|
Jakilearen kontaketan, aitaren jarrerari ikusi dizkiogu autogorrotoaren zantzuak. Izan ere, etxean bizi izan
|
zuen
euskaraz mintzatzeko debekuak, zeina Jakilearen axaitak ekarri baitzuen, konnotazio despektiboa ekarriko zukeen.
|
|
|
Bera da taldekide euskaldun bakarra, eta ondorioz baita hizkuntzarekiko kontzentzia duen bakarra ere. Alegia, taldearen hizkuntza hautua problematizatu izan zuen hastapen horietan. euskal komunitate horrekiko atxikimenduan zegoelako erabaki
|
zuen
euskarazko lehen kantuak sortzea. Abesti horietako batekin —Musikaren doinua— taldeak arrakasta lortu zuen, eta euskal herrian gehiago zehar
|
|
|
Baina euskararekin identifikatzen dela ere esan du, eta arraro sentituko zela euskara ez den beste hizkuntza batean kantatuko balu. Alegia, gazteleraz kantatuta ez zuela euskararekiko duen atxikimendua sentituko, eta abestiren bat beste hizkuntza batean eginda ere, gehienbat euskaraz sortuko zuela. etxezarretak bestelako bidea egin du, eta kontzienteki egin zuen aldaketa hizkuntza hautuan, inguru erdalduna aldatu ez bazitzaion ere. eta hor zeresan handia izan
|
zuen
euskararekiko daukan atxikimenduak. horrek guztiak agerian uzten du, beraz, eremu soziolinguistikoak eduki dezakeen eragina handia baldin bada ere, azken erabakia norberak bere barne eragileen arabera egiten duela. Musikariak hizkuntzarekiko izan dezakeen identifikazioak bideratuko duela batez ere hautu hori, testuinguruak eragina izango badu ere. elkarrizketatutako musikarien barne eragile horiek zein izan diren jakitea izango da, beraz, ikerketaren abiapuntuan jarritako helburua. euskaraz kantatzerakoan hizkuntzarekiko identifikazioan kokatu dira Arakistain eta etxezarreta, eta ondorioz, jarrera integratzaile bat daukatela ondorioztatuko da.
|
|
|
Ez zekien Euskara bazenik, katalana soilik zuen entzunda. Hona etorri eta eskolara matrikula egitera joatean deskubritu
|
zuen
Euskara bazela. Beldurtu zen.
|
|
2020
|
|
|
Urte hasieran Hekimen Euskal Hedabideen Elkarteak gogoeta estrategikoa abiatu
|
zuen
euskarazko komunikabideen sektoreak aurrean dituen erronkak identifikatu eta erronka horiek gainditzeko lan ildo nagusiak zehaztu asmoz. Gogoetarako oinarrizko dokumentua osatzeko hainbat aditurengana jo genuen eta aditu horien ekarpenen nolabaiteko sintesia da ondorengo lerroetan azalduko duguna.
|
|
|
Martxoaren lehen zatian EAEko audientziaren% 9,7 lortu zuen, eta bigarrenean% 10,9 Aitzitik, euskarazko kanalak ez zuen halako ibilbidea izan eta koronabirusaren krisia lehertu zenetik ikusleak galdu zituen ETB1ek. Adibide gisa, konfinamenduaren ezarpena iragarri zen egunean, martxoaren 14an, Gaur Egun albistegiak audientziaren% 1,7 eskuratu zuen eta gaztelaniazko Teleberri saioak% 23,6 Norabide horretan, urtarriletik martxoaren erdira arte euskaldunen kontsumoaren% 5,3 baldin bazen euskaraz, ordutik apirilaren amaierara% 4,5 izatera jaitsi zen; koronabirusaren krisiak, hortaz, gogor kolpatu
|
zuen
euskarazko telebistaren kontsumoa eta nabarmen utzi zuen telebista inoiz baino gehiago ikusi zen hilabetean, hain zuzen, telebista linealaren kontsumo hazkundeak are gehiago murgildu zituela euskaldunak erdarazko edukien kontsumoan (Amezaga, 2020a eta 2020b).
|
|
2021
|
|
|
3 2011an, Bordeleko Errektoretzak, lehen zikloko haur hezkuntzan (3 urteko ama eskolak) euskarazko irakaskuntza orenak azkartzeko protokoloa izenpetu
|
zuen
Euskararen Erakunde Publikoarekin batera. Protokoloa on line ikusgai dago:
|
|
|
Bertan, euskararen inguruko aurkezpenak hartu zuen pisua. Euskadiko Elay enpresako kide batek parte hartu
|
zuen
euskara enpresaren lan jardueran nola duten integratuta kontatzeko. Urte horretan, bertan, urrian, Eusko Jaurlaritzak eta NPLDk elkarrekin beste mahai inguru bat antolatu zuten Donostian" Hizkuntzak eta Ekonomia" gaiari jarraipena emanez.
|
|
2022
|
|
|
Eskualde mailan, eta turismoarekin lotuta, Ongi Etorri Euskararen Herrira kanpaina jarri zen 2021ean martxan (bideoak sare sozialetan, olana handiak herriko hormetan, binilozko itsasgarri denda eta tabernetan...), eta erakutsiko beharreko balio gisa aurkeztu
|
zuen
euskara. Kanpaina horrekin lotuta, UEMArekin batera antolatutako Bertatik bertara egitasmoak aukera ematen du jatetxeetan ere euskara ageriago egon dadin, gehienbat mahai zapi batzuen laguntzarekin.
|
|
|
Alberdik (1996) argudiatu
|
zuen
euskarazko tratamenduekin" nola hasi, hala segi" printzipioa gailentzen dela –pertsona berarekin tratamendua aldatzea zaila izaten dela, alegia–; bada," zer ikusi, hura ikasi" printzipioa ere ez genuke ahaztu behar, eta belaunaldi gazteagoek kalitatezko hitanoa berenganatuko badute, helduak beren erreferentzialtasunaz jabetzea funtsezkoa da.
|
|
|
Lizardik eta Munduatek (2015) Goenkaleko hitanoaren erabilerari erreparatu zioten, azterketa sintaktikoa egite aldera. Basterretxeak (2021) gaztelaniazko eta euskarazko tratamenduak erkatzeko Goenkale erabili
|
zuen
euskarazko corpus gisa.
|
|
|
– LHn eta DBHn
|
zuen
euskara ezagutzan, erabileran etab. aldaketarik nabaritu zenuten. Nolakoa zen euskararen erabilera garai hartan, gelan, korridorean edo patioan?
|
|
|
(14) gure kuadrilako bat beti etxean egon da [euskaraz hitz egiten] eta berarekin beti euskaraz aritzen ginen, ta gero klasean baita beste mutil bat beti egiten
|
zuen
euskaraz eta baita berarekin (1ET M).
|
|
|
Basterretxeak uso edota txori batekin islatu edo irudikatu
|
zuen
euskara. Txoriari esleitzen zaizkion goraldia, hegan egiteko nahia, askatasun egarria...
|
|
|
Kanpaina honetako ikurra Nestor Basterretxea bermeotar eskultore, margolari eta zinemagileak diseinatu eta sortutakoa da. Basterretxeak uso edota txori batekin islatu edo irudikatu
|
zuen
euskara. Txoriari esleitzen zaizkion goraldia, hegan egiteko nahia, askatasun egarria... ikus litezkeelarik honen baitan txertaturik (Ubeda, 1997:
|
|
|
Hego Euskal Herriko gainerako eremuetan igo egin da 1993tik hona. 1993tik 2006ra bitartean, goranzko joera
|
zuen
euskararen kale erabilerak eremu soziolinguistiko guztietan, 2006tik, ordea, joera beherakorra hartu dute. Azken bost urteetan, eremurik euskaldunenean nabarmentzen da jaitsiera.
|
|
|
Euskararen aldeko mugimendua hirurogeiko hamarkadatik (ber) abiatu zen, ikastolen sorrerarekin besteak beste; hala ere, dinamika horren fruituek urte batzuk itxaron behar izan zituzten gizarte zabalean ikusgarri bihurtu eta eragin sozial zabala izateko. Ordura arte, berezko transmisioa besterik ez
|
zuen
euskarak; eskolan ez zen irakasten eta, Paula Kasares-ek Irurita (Nafarroa) herrian jaso duen bezala, eskola erdaldunak asko galgatzen zuen familia bidezko transmisioa: " Euskara etxean egiten zuten neska mutikoak behin eskolan hasi eta bertze haurrekin erdaraz ihardukitzera jarriz gero, haurrideekin ere gaztelaniaz aritzera ohitzen ziren eta, azkenean, etxera eramaten zuten." (2013:
|
|
|
Neurri batean, egoera hau onartua dago, alegia, duela hamarkada batetik gaurdaino, analistek eta erakundeek diagnostiko hori partekatzen dute: 80 hamarkadako eferbeszentzia egoerari zegozkion lehen helburuak bertan behera utzita, mende honen lehen hamarkadaren amaieratik aurrera, Euskara 216 ponentziak adierazi
|
zuen
euskararen inplementaziorako erakundeen bultzada eta teorizazio guztia agortzen ari zirela. Une horretatik aurrera, fase berri bat hasten zen.
|
|
2023
|
|
|
Eta, aldi berean, gaztelaniaren orokortasunarekin eta inpertsonaltasunarekin kontrajarri zuten. Baten batek zorte ona aipatu
|
zuen
euskara zekielako.
|
|
|
EITBren sorrerako legeak ez
|
zuen
euskarazko emisioetarako hizkuntza eredua aipatzen, baina Eusko Jaurlaritzaren apustua euskara batua zen. Batetik, euskaldun guztientzako komunikabidea izan behar zuelako, eta, bestetik, oraindik erabat hedatua ez zegoen aldaera estandarrarentzat ezinbesteko bultzada zelako komunikabide etako presentzia.
|
|
|
EITBren sorrerako legeak ez
|
zuen
euskarazko emisioetarako hizkuntza eredua aipatzen, baina Eusko Jaurlaritzaren apustua euskara batua zen, administrazioan eta hezkuntzan egin bezala (Torrealdai 1985). Batetik, euskaldun guztientzako komunikabidea izan behar zuelako, eta, bestetik, oraindik erabat hedatua ez zegoen aldaera estandarrarentzat ezinbesteko bultzada zelako komunikabideetako presentzia (Etxebarria 1996, 547).
|
|
|
ETB1en gaztelaniazko azpidatziekin jarraitu zen (haur programazioan salbu) 1993ra arte (Larrinaga 2019, 177). Antzeko bidea egin
|
zuen
euskararen presentziak Euskadi Gaztea irratian (2008tik Gaztea), 1990ean gaztelaniaz eta euskaraz hasi baitzituen emisioak, eta 1992an euskara hutsera igaro zen. Hizkuntza gutxituko hedabideetan emanaldi guztiak hizkuntza horretan emititzeko garrantzia azpimarratzen du Houriganek, Eskoziako CTGren esperientzia aipatuz, gaeleraren emisio tarteak gero eta urriagoak bihurtzea ekarri zuen adibide bezala (Hourigan 2003, 120).
|
|
|
Lan praktikaldia Administrazio Publikoan egin zuenak agertu
|
zuen
euskararentzat mesedegarrien zen egoera: euskara zuen lan hizkuntza, kartel eta errotuluak euskaraz zeuden, bezeroari harrera euskaraz egiten zitzaion, bilerak euskaraz egiten ziren eta webgunea eta sare sozialak euskaraz zituen.
|
|
|
2013 urtean" Euskarak 365 Egun" ildoa jarri genuen martxan. Ekimen hau Durangoko Berbaro Elkarteak sortu
|
zuen
Euskararen Egunaren bueltan, euskararen inguruko aldarrikapenak herritarrengana hel zitezen, eta euskaltzaleek plazak har zitzaten. Orduko analisia zen Euskararen Eguna oso instituzionalizatuta zegoela, eta herritartu egin behar zela.
|
|
|
Mugimendu sozial horien artean, leku berezia izan
|
zuen
euskararen aldeko mugimenduak Altzan. Frankismoaren amaierako kontakizun sendoak eskaintzen dituzte Altzako biztanleek.
|
|
|
Altzan gaztelaniaren nagusitasuna erabatekoa zen, euskararen bizindarra higatzen hasia zuen migrazio mugimenduaren hasierarako, eta, beraz, egoera erabat zaurgarrian
|
jarri
zuen euskara:
|