|
2006
|
|
|
III. Taula: Hiztun taldeak eta
|
haien
batezbesteko adinak
|
|
|
IV. Taula: Hiztun taldeak eta
|
haien
bataz besteko adinak
|
|
2007
|
|
|
• Haur eta gazteekin aritzen diren hezitzaile erdaldunak euskalduntzeko ekimenak garatu; hezitzaileak euskaldunak izanez gero, trebatzeko eta
|
haien
euskara maila egokitzeko bideak jorratu.
|
|
|
• Autonomi Erkidegoko erakunde komunek, Euskal Herriko aniztasun soziolinguistikoa kontuan harturik, bi hizkuntzen erabilera bermatu,
|
haien
izaera ofiziala arautu eta hura ikasteko behar diren neurri eta baliabideak eratu eta arautuko dituzte."
|
|
|
Jakina den bezala, ditugun gobernatzaileek ez dute helduen euskalduntze lana behar bezala ez aitortu eta ez diruz lagundu euskaltegi eta gau eskolentzako dirulaguntzak hasi ziren garai
|
haietatik
. Horrek askotan prekarietate egoeretara eraman du AEK ko irakasleria eta, oraindik orain, askotan AEK ko irakasleak bere lana ahalik eta kalitate handienarekin egiteaz gain, bere burua behartua ikusten du dirua nondik atera pentsatzen eta lantzen, Nafarroako Gobernuan oraindainokoan egon direnek euskararen eta helduen euskalduntze alfabetatzearen kontra egin dituzten sarraskiak azalerazten eta salatzen, eta bestelako egoera batean burutu ez lituzketen hainbat lan burutzen.
|
|
|
Euskara irakasleria aski talde egonkorra da, gero eta esperientzia handiagokoa. Ulertzekoa denez, euskaltegietan lehenengo aldiz irakasten hasten direnak oso gutxi dira orain dela 15 urte hasten ziren irakasle andana
|
haiekin
alderatuta.
|
|
|
Zein irizpide metodologiko erabiliko zituzten aitzindari
|
haiek
zehazki ez jakin arren, ez dugu huts handirik egingo baldin eta esaten badugu gramatika itzulpenezko metodoen nagusitasuna erabatekoa zela: aditz paradigmak, deklinabide taulak...
|
|
|
Mintzapraktika programen kasuan partaideen artean sortzen den harremana berezia da, modu askean sortzen da, borondatezkoa da, besteak ezagutzea eta
|
haiekin
euskaraz gozatzea da bilatzen duguna, harremana afektiboa da, emozionala.
|
|
|
Hutsuneak aitortu ditugu, hutsunerik izan zen eta, gaur predikatzen dugun modura errore
|
haietatik
asko ikasi dezakegu. Esan bezala, ebaluazio sistematikorik izan ez bazen ere, zertzelada batzuk zirriborratzen saiatuko gara:
|
|
|
EBIren hutsunea ez, baina normalizazioaren gaineko hausnarbide hura baztertuz joateko arrazoi suertatu zen 1990en amaieran agertu ziren ekarpen didaktiko berriak, gerora HABEren HEOKen plazaratu zirenak eta sektore osoan eragina izan zutenak. EBI neurri handi baten
|
haietako
batzuetan aitzindari izan zela esan badaiteke ere, lana hizkuntzaren pedagogian zentratuz joan zen sasoi hartan.
|
|
|
Gutxi ziren, baina Krutwig, Txilardegi, Kintana eta enparauek gaur egungo euskalgintzaren oinarria ezartzen egin zuten lanaren pisua ez da azaldu beharrik ere. Nora bideratu zuten
|
haiek
ikasitakoa. Historiak berak diosku, hizkuntzaren geroaz biziki kezkatuta, hizkuntza duindu eta garai eta arlo berrietara egokitzeari ekin zioten:
|
|
|
|
Haien
eta besteren ahalegin horrekin 1960tik aurrera helduen euskalduntzea antolatzen eta zabaltzen hasi zen. Hurrengo hamabost urteetan helduentzako eskolak zabaltzen hasi ziren, ikasmaterialak eta tresnak hasi ziren egiten, eta ondorioz euskaldun berriak ere gero eta gehiago.
|
|
|
Aurrerakuntza izan daiteke identitatea eta euskal munduaren ezagutzari atea irekiz, baina aldarri hau seguruenik hizkuntzen irakaskuntzan urte
|
haietan
zabaldu zen" eduki soziokulturalak" kontzeptuarekin lotuago dago hizkuntza minorizatuen normalizazioarekin baino.
|
|
|
Hipotesiak lantzen ditugunean, Euskal Herri mailan kontrakoak diren muturreko egoerak aurkitzen direla eta, beraz, datu orokorrak orekatzen direla
|
haien artean
ere kontuan hartu behar dugu. Beraz, datu orokorrak ez dira esanguratsuak eta tokian tokiko errealitate soziolinguistikoaren arabera aztertu behar dira.
|
|
|
Hipotesiak lantzen ditugunean, Euskal Herri mailan kontrakoak diren muturreko egoerak aurkitzen direla eta, beraz, datu orokorrak orekatzen direla
|
haien artean
ere kontuan hartu behar dugu. Beraz, datu orokorrak ez dira esanguratsuak eta tokian tokiko errealitate soziolinguistikoaren arabera aztertu behar dira.
|
|
|
Nafarroan irakaskuntzaren bidez euskara pixka bat ezagutu edo euskalduntzeko bideak hain murriztuak izatea larriagotzen da jakinda azken urteotan Nafarroara etorritakoen eraginez populazioa% 8,3 hazi dela. Egun kanpotik etorritakoei nola gure artean sortu diren
|
haien
seme alabei euskararen bidez bertakotzeko aukera eman behar zaie eta horretarako bide eraginkorrena irakaskuntza dugu, helduena (euskalduntzea) nola haurrena (Hezkuntza sistema).
|
|
|
Baina euskarak, euskal kulturak eta euskal bizimoduak indarrean iraun dute gaurdaino herri horretan. Ez zen behar adinako indarrekoa
|
haien
eragina, hau da, orduko denboran munduko herrialderik eta kulturarik indartsuenak zituen herri harena, euskal kultura eta euskal hizkuntza ezabatzeko handik.
|
|
|
1. Ondoko kulturak. Hizkuntza komunitateak ez dira isolatuta bizi, ondoko komunitateekin etengabeko harremanean izaten dira, eta ondorioz baita
|
haien
kulturekin ere, haien ikusmolde eta kultur adierazpenekin ere. Elkar elikatzen dira, bata bestearengandik ikasi eta aberasten dira.
|
|
|
1. Ondoko kulturak. Hizkuntza komunitateak ez dira isolatuta bizi, ondoko komunitateekin etengabeko harremanean izaten dira, eta ondorioz baita haien kulturekin ere,
|
haien
ikusmolde eta kultur adierazpenekin ere. Elkar elikatzen dira, bata bestearengandik ikasi eta aberasten dira.
|
|
|
Hizkuntza politika eta hizkuntza plangintza egokiek, interbentzioaren bultzadaz, emaitzak eman lituzke
|
haien
gerizpera bildu diren jardunguneetako egoera jakinetan. Hizpide ditugun 2011ko bi ikerlanen kasuan, interbentzioaren eraginak azal lezake erabileraren zenbait bilakaera.
|
|
2008
|
|
|
Sortzen diren produktuak formatu estandarren arabera15 definitu behar ditugu, bai hartuko dituzten datuetan, bai itzuliko dituzten emaitzetan. Horrela berrerabilgarriak izango dira beste hainbat produktutan eta
|
haien
garapena modu inkrementalean egin ahal izango da.
|
|
|
1964 jo ohi da, Brown corpusa argitaratu zen urtea hain zuzen ere, corpusgintza modernoaren eta corpus hizkuntzalaritzaren hasiera urtetzat. Brown corpusa izan zen lehen corpus ‘elektronikoa’ Garai
|
haietan
, teoria sortzaile bihurtzailea zen nagusi hizkuntzalaritzan. N. Chomsky-k 1957an argitaratu zuen Syntactic Structures obrak linguistikaren paisaia erabat aldatua zuen ordurako.
|
|
|
Corpusak egitea lan handia eta konplexua da, eta gaur egun tresna informatikoak ezinbestekoak dira corpusgintzan. Bestetik, corpusak kontsultatzeko, ustiatzeko eta
|
haietatik
informazioa lortzeko ere ezinbestekoa da tresna automatikoak izatea. Corpus tresnen azalpena hiru ataletan banatuko dugu.
|
|
|
• Testu bilketa: zein lan egin behar da testu hornitzaileekin (argitaletxeekin, egileekin...) corpus proiektuaren beharraz eta
|
haiek
egin dezaketen ekarriaz ohartarazteko?
|
|
|
Informatikaren hasiera
|
haietatik
pasa diren berrogeita hamar urte baino gehiagotan denetarik egon da komunitate zientifikoaren barruan eta hainbat euforia depresio zalantza ziklo bereizi izan dira. Ikuspuntu komertzialetik Systran izan da enpresen artean gailendu dena, sistema sendoak eta garestiak eskainiz 35 bat hizkuntza bikotetarako.
|
|
|
Bertako telefono operadoreak ere, esaterako, ez du benetako apusturik egin, orain artean behinik behin, hizketa teknologietan oinarritutako sistemak garatzeko. Euskararako teknologien ikerketalerroak oso sendoak izanagatik, enpresek bideratutako edo enpresen eta ikerketa taldeen arteko lankidetzaz bideratutako proiektuak dira aplikazioen garapena sustatu ohi dutenak, eta, teknologia sustatzeko bide bat badira ere, interes komertziala duten proiektuen mende izaten dira ikerketa taldeak nahiz
|
haien
helburuak.
|
|
|
euskarazko ahots teknologiako produktuak ezagutaraztea, berauen integrazio, garapeneta hedapen aukera hoberenak zehaztea eta produktu horien ezarpen praktikoak lortzea enpresa eta erakundeetan. 2005ean eta 2006an, iragarri zuten Aditu programaren barruan ahotsteknologiak eta
|
haien
aplikazioak hedatzeko ekintzak abian jarriko zituztela, eta, horretarako, aurkezpen orokorrak, banakako aurkezpenak eta bideragarritasun txostenak egingo zituztela. Asmoak asmo, oso urria da, gaur egun, hizketa teknologiak baliatzen dituzten enpresen eta erakundeen multzoa.
|
|
|
Denok baloratzen ditugu ikasle guztien 4 minutuko mintzaldiak, nahiz eta jakin badakiten nire balorazioak pisu handiagoa duela. Esan beharra dago, oro har, nik ondo baloratutako ikasleak
|
haiek
ere ondo baloratzen dituztela eta nik okerrago baloratutakoak, haiek ere bai. Nire ustez, ikasleak aintzat hartzen direnean, ederki asko jakiten dute euren erantzukizunei aurre egiten.
|
|
|
Denok baloratzen ditugu ikasle guztien 4 minutuko mintzaldiak, nahiz eta jakin badakiten nire balorazioak pisu handiagoa duela. Esan beharra dago, oro har, nik ondo baloratutako ikasleak haiek ere ondo baloratzen dituztela eta nik okerrago baloratutakoak,
|
haiek
ere bai. Nire ustez, ikasleak aintzat hartzen direnean, ederki asko jakiten dute euren erantzukizunei aurre egiten.
|
|
|
IKASYS Proiektuko jardueren bidez ikasleak konpetentzia orokor batzuk garatzeko prestu egongo dira (ikasten eta pentsatzen ikasi, komunikatzen ikasi, norbera izaten ikasi). Lehendik identifikatuta dauden prozedura orokor eta espezifiko batzuk aplikatuz garatuko dira konpetentzia horiek, eta prozedura orokor eta espezifiko
|
haiek
, era berean, jarduera tipologia batekin erlaziona daitezke. Hori horrela dela, eduki bakoitza konpetentzia konkretu bati lotuta geratuko da.
|
|
|
Eta, hala ere, gaur oraindik gogoan ditugu hitzaldi
|
haietako
hitz batzuk. Hitz solteak dira.
|
|
|
Apurka apurka ohartu gara, izan ere, Erramunen hitz
|
haiek
galderak zirela, baina ez galdera moduan eginak. Benetako galderak horrela egin behar direla:
|
|
|
Eta, hala ere, gaur oraindik gogoan ditugu hitzaldi
|
haietako
hitz batzuk. Hitz solteak dira.
|
|
|
Herrialde bakoitzak bere ohidura bereziak baditu.
|
Haien artean
Baxe Nabarreko" Toberak" edo ere" Tobera mustrak". Eskandala sortzen zelarik herrian, adibidez, gizon zahar bat ezkontzen zela neska gazte batekin, edo alargun baten bigarren ezkontza, horiek baitziren egiazko eskandalak lehenagoko denboretan, gazteria biltzen zen eta gauaz gizon zaharraren edo alargunaren etxearen aitzinean entzun zitekeen sekulako harramantza, galarrotsak deritzana.
|
|
|
Mustra gisa eta herriko karrika edo karrikak iraganez
|
haien
laguntzeko Baxenabarreko kabalkada, zaldunak aitzinean eta haien gibeletik zanpurrak beren buruko miraildunekin eta aizkora espaldan. Gero heldu dira basandereak, kaxkarotak eta bolantak jauntzi xuritan, bizkarra kolorezko xingolez horniturik.
|
|
|
Mustra gisa eta herriko karrika edo karrikak iraganez haien laguntzeko Baxenabarreko kabalkada, zaldunak aitzinean eta
|
haien gibeletik
zanpurrak beren buruko miraildunekin eta aizkora espaldan. Gero heldu dira basandereak, kaxkarotak eta bolantak jauntzi xuritan, bizkarra kolorezko xingolez horniturik.
|
|
|
Irisarriko toberetan, 1883an, jadanik frango zahartua zen Oxalde eta Xarles Soulé Irisartarrak hauxe zion: " Gure aita zenaren ganik gintuen kantu horiek eta hak erraiten zaukunaz, Oxalde eta biak omen ziren koblari Tobera
|
hetan
. (Gure aita ere gaztian ari omen zen koblaka ez izanik ere haundienetarik.) Hogoi urte zituen orduan.
|
|
|
Hirurogeita hamarreko hamarkadan berriz ere Baigorriko gazteriak nahi ukan ditu Tobera mustrak muntatu. Orduan, Baigorriko auzapez nintzan eta
|
haiekin
harremanetan sartu. Alabainan, banuen Toberen esperientzia, 1946ekoa.
|
|
|
hizkuntz haniztasuna. Alabainan, horretarako Molière-k latina ezartzen zuen jende erdi ikasien ezpainetan
|
haietaz
hobeki trufatzeko; Zuberoako asto lasterretan edo pastoral irri egingarrietan prokuradoreek, abokatek latina dariote, hala nola frantsesa juje, grefier eta uxerrek, biarnesa eta gaztelera ere jende arruntek. Oroit gaiten ere toberetako bertsularia zen Oxaldek kantatzen zuenaz Kanbon:
|
|
|
Bi hitz Bretainiatik igorri nuen gutunaz. Bretainiarrak gehiengoa handian ziren Nanteseko kolegioan, eta
|
haietan
nehor ez zen bretainieraz mintzo. Gu aldiz dotzena bat ikasle baginen Euskal Herritik, denak eskaldunak bi hiritar ezik.
|
|
|
Hego Euskal Herriari konparatuz, euskara ez da ofiziala Ipar Euskal Herrian, 1978ko Espainako konstituzioak bere 3.2 azpi artikuluan aitortzen duen bezala: " Espainiako beste hizkuntzak ere ofizialak izango dira
|
haiei
dagozkien autonomia erkidegotan, beraietako estatutuekin bat etorriz". Halere, 3.1 azpi artikuluan hori irakur daiteke:
|
|
|
Hego Euskal Herriari konparatuz, euskara ez da ofiziala Ipar Euskal Herrian, 1978ko Espainako konstituzioak bere 3.2 azpi artikuluan aitortzen duen bezala: " Espainiako beste hizkuntzak ere ofizialak izango dira
|
haiei
dagozkien autonomiaerkidegotan, beraietako estatutuekin bat etorriz".
|
|
|
A motako bikoteen seme alaben artean ere joera antzekoa da eta, adinean behera egin ahala, handiagoa da
|
haien
pisua. Gainera, hazkundeerritmo biziena duen taldea da.
|
|
|
• Guraso biak euskaldun berriak direnean, edota
|
haietako
bat bakarra denean elebidun, transmisio prozesua ez dago guztiz bermatuta.❚
|
|
|
Gehiengoak, lagun (%51, 4a) edo familiarekin (%43a) joan dira eta
|
haien
motibazio nagusienak, euskarari laguntzea (%53, 1a) eta Ikastolari laguntza (%44, 3a) izan dira.
|
|
|
5 Gehiengoak, lagun (%51, 4a) edo familiarekin (%43a) joan dira eta
|
haien
motibazio nagusienak, euskarari laguntzea (%53, 1a) eta Ikastolari laguntza (%44, 3a) izan dira, kontuan hartuz, inkestatutakoen gehiengoak, 2007ko Oinezek lortutako irabazien kopurua, Bianako Erentzun Ikastolara doala, dakiela.
|
|
|
Hizkuntza komunitate baten bizindarrak onurak izan ditzake talde horrek gehiengoa izatea lortzen badu eskualdearen barruko eremuren batean edo jurisdikzio politikoa lortzen badu (esaterako, probintzia edo udalerri izatea), eta kalteak izan ditzake taldea hirietan edo eskualdean sakabanatuegi baldin badago. Kanadan gutxiengo frankofonoak bederatzi probintziatan eta hiru lurralde federaletan banatuta egoteak zerikusia du
|
haiek
Kanadako gainerako lurraldean demografia indar eta botere politiko ahulagoa izatearekin, gehiengoa diren Quebeceko frantses hiztunekin alderatuz gero: izan ere, azken horiek arbasoen lurralde nazionalean kontzentratuta daude (Bourhis, 1984; Johnson eta Doucet, 2006).
|
|
|
Eredu horrek barne hartzen ditu talde bizindarra definitzen duten egitura faktoreen hiru kategoriak. Horrez gain,
|
haien arteko
elkarrekintza dinamikoak ere erakusten ditu, taldeek beren kultura— eta gizarte erakundeen barruan duten parte hartze aktiboa eta identitate kolektiboarekin lotzeko moduan. Eredua hizkuntza plangintzarako jardueretan ere erabil daite2 irudia:
|
|
|
Kultura autonomia handiagoa lortzeko, garrantzitsua da hizkuntzaren erabilerari eustea" solidaritate" esparruetan, baina baita taldeak bere hizkuntza eta kultura" estatusa" duten esparruetan aurkitzea eta
|
haietara
zabaltzea ere (Bourhis, 1979). Talde bizindarraren esparruarekin bat etorriz (Giles eta beste batzuk, 1977), hizkuntza gutxiengo batek lortzen duen babes instituzionalaren mailak lagun dezake hizkuntza baten erabilera areagotzen esparru pribatuan (etxean, lagunartean) eta esparru publikoan (hezkuntza, osasun zerbitzu, komunikabide, lan mundu eta gobernu administrazioan).
|
|
|
Kapituluaren bigarren atalean, gainbegiratu bat emango zaio Komunitate Autonomiaren Ereduari. Eredua egitearen helburua izan zen hobeto azaltzea nola elkartzen diren osotasun instituzionala, hurbiltasun soziala eta legitimitate ideologikoa identitate kolektiboaren bidez, mobilizazioak sustatu ahal izateko gehiengoen inguruneetan dauden gutxiengoen hizkuntzei eusteko eta
|
haiek
aurrera egiteko. Kapituluaren hirugarren atalak soziolinguistika klusterra martin ugalde, kp/ 20140 andoain hurbilketa bat egiten du Europako, Kanadako eta Quebeceko hizkuntzagutxiengoen ongizatea neurtzeko nolabait, eta, horretarako, bizindarraren eta kultura autonomiaren esparruak erabiltzen ditu.
|
|
|
Historian zehar ikusi ahal izan da hizkuntza taldeak zabaldu eta murriztu egiten direla, eta
|
haien
bizindarra hainbat faktore historikorekin eta egoera faktorerekin lotuta dagoela (Calvet, 1999; Crystal, 2000). Giles, Bourhis eta Taylorrek (1977)" bizindar etnolinguistiko" terminoa sortu zuten, eta eraikuntza teoriko bat garatu zuten.
|
|
|
Gizalegezko ideologiaren ezaugarrietako bat da estatu politika ofizialak ez dituela gutxiengoen hizkuntzak babesten eta ez diela laguntzen. Hala ere, ideologia horrek onartzen du hizkuntza gutxiengoek eskubidea dutela, beren baliabide pribatuak erabiliz, talde moduan antolatzeko, gutxiengo gisa dituzten bereizgarritasun linguistiko eta kulturalei eutsi ahal izateko eta
|
haiek
garatzeko. Ideologia horrek hizkuntza eta kultura menderatzaileak ekonomikoki eta instituzionalki garatzea bultzatzen du, eta hizkuntza gutxiengoei, berriz, estatuarengandik babes instituzional hori eskuratu ahal izatea eragozten die.
|
|
|
Bizindar subjektiboaren eraikuntza zabaldu ere egin liteke, eta taldeak nabaritzen duen estatusa izendatzeko erabiltzeaz gain, taldearen hizkuntzak gizartean eragiten duen legitimitate pertzepzioa izendatzeko ere erabil daiteke. Nahiz eta norberaren taldeak gobernatutako erakunde kultural eta sozialetan (esaterako, ikastetxeetan) nork bere gutxiengoaren hizkuntzan hitz egiteko aukera izateak laguntzen dion taldeko kideen bizindar subjektiboari, norberaren hizkuntzak gizartearen osotasunean legitimitatea duela nabaritzeak balio die hizkuntza gutxiengoei
|
haien
herritartasuna aintzat hartzen dela eta gizarteak baloratzen dituela sentitzeko.
|
|
|
Hurbiltasun soziala hizkuntza belaunaldi batetik bestera transmititzeko eta identitatea garatzeko oinarria da. nitatearen garapen instituzionalarekin zerikusia duten komunitate arkitektoek eta gizarte zibileko buruzagiek eragina izan dezakete gobernuko erabaki hartzaileengan, eta
|
haiek
gutxiengodun taldearen gobernamenduegitura hobetzea eta gobernuak gutxiengoaren hizkuntzari babes instituzionala emateko baliabide ekonomiko gehiago jartzea eragin dezakete (Cardinal eta Hudson, 2001; Forgues, 2007). Continuum ideologikoaren azterketaren barruan adierazi den moduan, pluralismoaren ideologiako hizkuntza politikak dituzten estatuetan, gutxiengoaren taldeko buruzagiek errazago konbentzi ditzakete gobernuko erabaki hartzaileak beren taldeari babes instituzional handiagoa emateko (3 irudia).
|
|
|
Horretarako, hiru elementu hauek hartuko ditugu kontuan: a) zer taldebizindar duen
|
haietako
bakoitzak, kapituluaren lehenengo atalean azaldutakoari jarraiki; b) hizkuntza gutxiengo bakoitzak bere inguruneko hizkuntza gehiengo menderatzaileekin dituen harremanak gidatzen dituzten hizkuntza legeen premisa ideologikoak; eta c) zenbateraino mobilizatzen den komunitate bakoitza kultura autonomiaren inguruan, kapitulu honetako 2 atalean azaldutakoari jarraiki. 4a irudian, 1999 urtean Bilbon, Euskal Herrian, gutxiengoen hizkuntzari buruz egindako hitzaldi batean ordezkapena izan zuten hizkuntza gutxiengoen egoera aztertuko dugu labur labur.
|
|
|
4 koadrantea, egoera egonkorra baina gaixotasun problematikoa: koadrante honetan kokatzen ditugun hizkuntza gutxiengoek demografia bizindar ertain edo handiari eutsi diote, baina
|
haien
babes instituzionala ertaina baino baxuagoa edo oso baxua da.
|
|
|
Hortaz, nahiz eta gutxiengoaren taldea asko mobilizatu talde menderatzaileko erabaki hartzaileak konbentzitzeko eta babes instituzionalean aurrerapenak egiteko. du berri" ko jatorrizko komunitateak. Hala ere, jatorrizko komunitateek, baita erreserba barruan edo lurralde isolatuetan daudenek ere, ez badute babes instituzionalik, presio handiak izaten dituzte ekonomikoki eta demografikoki menderatzaileak diren taldeen hizkuntza eta kultura asimilatzeko,
|
haien
eragin modernizatzailea bizitzen hasten direnean. Estatu Batuen hego mendebaldeko erreserbetan hitz egiten den navajoa (Lee eta McLaughlin, 2001) eta Quebeceko artikoan, muturreko klima duten ingurune isolatuetan, hitz egiten den inuitera (Louis eta Taylor, 2001) ereduaren koadrante horretan sar litezke.
|
|
|
Kanadako Côte Nord eskualdean bizi diren ingeles hiztunak gure irudiko 3 koadrantean koka genitzake. Izan ere,
|
haien
demografia ahula da eta babes instituzional gutxi dute. 2001eko errolda egitean, 5.750 ingeles hiztunek soilik zuten ingelesa hizkuntza ofizial nagusitzat eskualdean, 1996an baino 355 pertsona gutxiagok.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, gehiago erabiltzen dute batua jatorrizko komunikabideek (esaterako, aldizkariek)
|
haiengandik
sortutako ziberkomunikabideek baino. Asmotan, hori gertatzen da jatorrizko komunikabide idatziek bertako barietatea kodetzen hasteko lana egin badute ere.
|
|
|
España5 Ikerketa eta liburu
|
haietan
, beste hainbat gauzen artean, Espainian mintzatzen diren hizkuntzen egoera zein zen ziberkomunikabideetan adierazten zen; bai hizkuntza ofizialak, bai beste estatus juridiko bat dutenak (garai hartan, asturiera eta aragoiera, batik bat; baita judezmoa ere, esaterako).
|
|
|
Baina euskara sustatu nahi duen telebista batek arreta handiz jarraitu lukeen egoera bat erakusten du: bere publikotzat euskaldun osoak (hots, ulertzeaz gain mintzatzeko gauza ere direnak) hartzen baditu,
|
haien
%44 etxe mistoetan bizi direla ikusiko du; eta etxekideen hizkuntza gaitasunak kanalaren aukeraketa mugatzen duela jakinik, egoera horri nola aurre egin asmatu du. Bestalde, bere publikotzat ia euskaldunak ere hartzen baditu, haietatik ia erdia (%44) euskaldunekin eta beste ia euskaldunekin bizi direla ikusiko du; eta horrek zabaldu egin litzake target hori erakartzeko aukerak, talde horri nola zuzendu asmatuz gero.
|
|
|
bere publikotzat euskaldun osoak (hots, ulertzeaz gain mintzatzeko gauza ere direnak) hartzen baditu, haien %44 etxe mistoetan bizi direla ikusiko du; eta etxekideen hizkuntza gaitasunak kanalaren aukeraketa mugatzen duela jakinik, egoera horri nola aurre egin asmatu du. Bestalde, bere publikotzat ia euskaldunak ere hartzen baditu,
|
haietatik
ia erdia (%44) euskaldunekin eta beste ia euskaldunekin bizi direla ikusiko du; eta horrek zabaldu egin litzake target hori erakartzeko aukerak, talde horri nola zuzendu asmatuz gero.
|
|
|
Euskara ikasgelari atxikitako hizkuntza da, ez lagunarteari, ez familiari, ez aisialdiari, ez telebistari, ez beste zenbait abarri. Hartara, hizkuntza politika batek
|
haientzat
euskara hizkuntza erakargarria eta balio desiratuekin identifikatua izan dadin bultzatu behar badu, telebistak zeregin horretan joka dezakeen papera landu beharra dago. b) Integratu beharreko multzo hori testuinguru eta etxe erdaldunetan bizi da. Honek familia mistoetan ikusteko moduko programazioa eta hizkuntza irizpideak eskatzen ditu; hala nola gaztelerazko azpitituluak eta grafismoa, hizkuntza bien arteko zubi lana egingo duten aurkezpen taktikak, hitzez hitzezko ulermenean baino irudien ikusgarritasunean oinarritutako edukiak eta abarrak erabiliz.
|
|
|
Honek, besteak beste, euskarazko unibertsoaren berri hedatzeko gaztelera ere erabili beharra planteatzen du, eta hemen ezer gutxi egin du ETBk bere sorreratik. d) Ia euskaldunen kopurua asko hazi da. Ia euskaldunen multzo honetakoak ez dira gai euskaraz normaltasunez hitz egiteko;
|
haien artean
, gainera, egoera ezberdinak aurkitzen ditugu: batzuek euskara idatzia ulertzeko arazoa duten bitartean, beste batzuek hizkuntza mintzatuarekin dute arazoa.
|
|
|
sistemak ez duela bermatzen guztiak, derrigorrezko hezkuntza amaitutakoan, elebidun orekatuak izatearen helburua. Ez baita nahikoa eskolako hizkuntza euskara izatea,
|
haien
ingurune sozialean gaztelera nagusi bada, eta eskolan izan ezik gainerako arloetan euskara bigarren maila batean kokatzen duen sistema diglosiko batean bizi badira. Konstatazio horrek ekarri du eskola sistema osoaren berrikusketa, eredu hirukoitza gainditu eta euskarari presentzia handiagoa emanez eskola guztietan.
|
|
|
Euskara sustatu nahi duen telebista batek arreta handiz jarraitu lukeen egoera bat erakusten du: bere publikotzat euskaldun osoak hartzen baditu,
|
haien
%44 etxe mistoetan bizi direla ikusiko du; eta etxekideen hizkuntza gaitasunak kanalaren aukeraketa mugatzen duela jakinik, egoera horri nola aurre egin asmatu du.
|
|
|
Beste kasu paradigmatiko bat Argia astekariarena da. Gainera,
|
haiek
sortu zuten euskarri fisikoan, CD ROMean, lehen produktu periodistikoa Euskal Herrian, aldizkarian 1963tik 1997 bitartera argitaraturiko elkarrizketa guztiak biltzen dituena. Hori ere, bilaketa motore batekin batera, bere webgunearen ardatza da.
|
|
|
Sarean emititzen duten atzerriko irratiak arakatzen hasi ziren Jabi Zabala eta Patxi Gaztelumendi, eta hortik aurrera, musika, irratia eta sarea proiektu berean elkartzeari ekin zioten.
|
Haien
ustez, irratiaren kontzeptu erabat ezberdina da, Interneten mugarik ez baitu. Kontzeptu mugagabe horren baitan sartzen dira bai edukiak eta bai hartzeko gaitasuna, berdin jar baitezakete haiek egindako programa bat, edo beste irrati batek egindakoa.
|
|
|
Haien ustez, irratiaren kontzeptu erabat ezberdina da, Interneten mugarik ez baitu. Kontzeptu mugagabe horren baitan sartzen dira bai edukiak eta bai hartzeko gaitasuna, berdin jar baitezakete
|
haiek
egindako programa bat, edo beste irrati batek egindakoa. Ez dute loturarik inongo irratiarekin.
|
|
|
Eremu eta kasu bakoitzean, blogek eta
|
haien arteko
solasaldiek helburu desberdinak eduki ditzakete. Blog eta blogosfera bakoitza berez mundu bat da.
|
|
|
— Komunikabideak berak sortutakoak.
|
Haien
helburua arduradunen eta herritarren arteko komunikazioa eta hartu emanak erraztea da, zerbitzuetako erantzuleak eta erabiltzaileak elkarri hurbilduz. Gainera, blogen bidezko harremanak eroso eta egokiak izan daitezke.
|
|
|
— Herritarrek sortutakoak.
|
Haien
helburua euskarazko albisteak zabaltzeko webgune bat sortzea. Berritasun legez, gunearen beraren erabiltzaileak izango dira bere edukiaren egileak, eta edonork eman dezake albiste baten berri, aldez aurretik han erregistratuta.
|
|
|
Ez da berez ona euskarazko hedabideak erdarazko hedabide talde indartsuen menpeko izatea,
|
haien
beste ekoizpen bat gehiago izatea. Horrela gertatuz gero, ahula beti indarge.
|
|
|
Ez da berez ona euskarazko hedabideak erdarazko hedabide talde indartsuen menpeko izatea,
|
haien
beste ekoizpen bat gehiago izatea.
|
|
|
Informaturik egoteko, formaturik egoteko, aisia eta dibertimendua egituratzeko... hedabideak behar ditu gizaki modernoak. Ohiko eta errituzko egin da
|
haiekiko
harremana. Eta, esentziala da erritu hori gizarte modernoa ezaugarritzean.
|
|
|
Arazoaren beste zatia euskal hedabideen eskaintza arazoei lotua dago. Nolanahi ere, ahultasun testuinguru honetan euskal hedabideen kontsumitzaileen hainbat ezaugarri soziodemografiko kontuan hartuz esan genezake hedabide bakoitzak bere funtzioa betetzen duela,
|
haietako
bakoitza nagusiki kontsumitzaile mota batzuetara iristen baita. Euskararen ekosistema txiki eta ahulean euskal hedabide guztiak dira beharrezkoak, gutxienez gaur egun dauden guztiak, ez baikara merkatu aukerez ari, biziraupenaz baizik.
|
|
|
Hala ere, erabilera handitzea ez da oso nabarmena izan, %3koa gutxi gora behera. Horretaz gain, kurbaren gainetik dauden puntuak gutxiago dira aurreko urteetan baino eta joerarekiko
|
haien
aldea txikiagoa da. Analisi grafikoaren eraginez pentsa daiteke hurrengo urteetan erabilera tasa ez dela berdin haziko.
|
|
|
Badira
|
haien
eguneroko lanean, eta, bidenabar, ematen duten zerbitzuan, euskara txertatu nahi duten toki administrazioak Nafarroan, eta horretarako plan bat egin. Alabaina, ez dago Nafarroako legediari egokitutako eredurik plan horiek egin ahal izateko.
|
|
|
Foru lege bidez —zerbitzu administratiboak emateko batasunen kasuan izan ezik, horiek foru dekretu bidez sortzen ahal baitira— udal batasunak sor daitezke, udalak batzen dituzten entitateak alegia,
|
haien
ezaugarriengatik zerbitzuak guztiei komunean eskaintzea komenigarri suertatzen denean.
|
|
|
Nafarroako udalak beren artean mankomunitatetan elkar daitezke, obrak batera egin eta
|
haien
eskumenekoak diren zerbitzu jakin batzuk eskaintzeko. Mankomunitateek nortasun eta ahalmen juridikoaren jabe dira haien helburu berariazkoak betetzeko, eta beren estatutuen bidez arautzen dira.
|
|
|
Nafarroako udalak beren artean mankomunitatetan elkar daitezke, obrak batera egin eta haien eskumenekoak diren zerbitzu jakin batzuk eskaintzeko. Mankomunitateek nortasun eta ahalmen juridikoaren jabe dira
|
haien
helburu berariazkoak betetzeko, eta beren estatutuen bidez arautzen dira. Mankomunitateen helburuen barrenean ezin izanen dira elkartutako udalen eskumen guztiak sartu.
|
|
|
Udalek derrigorrez ordainarazten dituztenak: Lrren gaineko kontribuzioa. Higiezinen balioa zergapetzen du, eta
|
haien
katastro balioan oinarritzen da. Jarduera ekonomikoen gaineko zerga. Jarduera ekonomikoak (enpresazkoak, profesionalak edota artistikoak) zergapetzen ditu, lokal batean burutu ala ez. Trakzio mekanikoko ibilgailuen gaineko zerga.
|
|
|
Udal barrutian edozein eraikuntza, instalazio edo obra egiten bada hura zergapetzen da; horretarako, aurrekontu osoa eta koste erreala kontuan hartzen dira. Hiri lurren balioa handitzearen gaineko zerga. Hiri lurrak transmititzerakoan
|
haien
balioa igo bada, igoera hori zergapetu egiten da.
|
|
|
Halaber, haren kontura izanen dira ustiapen gastuak eta zerbitzua zuzen funtzionatzeko behar diren konponketak Ituna. Toki entitateek zerbitzu ematea hitzartzen dute beste erakunde publiko zein pribatuekin baita partikularrekin ere,
|
haiek
ezarrita dauzkatenak erabiliz, zerbitzu osoarengatik nahiz unitateen edo egintzengatik, aldez aurretik paratutako prezio aldaezin baten ordainketaren truke.
|
|
|
Euskara Zerbitzuek plangintzaren segimendua egin eta toki entitateetako langileendako diru laguntzak kudeatzen dituzte. Hala ere, esan behar da gero eta udal gehiago direla plangintza horiek hein batean
|
haien
funtsetatik ordaintzen dituztenak, dirua gero eta gutxiago eta gero eta beranduago iristen baita toki entitateetara.
|
|
|
Soziolinguistika Klusterrean eredua hau
|
haien
ezaugarrietara moldatu dute, lau multzo nagusitan antolatzen dira helburu estrategikoak, adierazleak, jarduerak eta jomugak: 1) Erabiltzaileak eta komunitatea, 2) Baliabideak (pertsonak eta finantzak), 3) Garapena eta 4) Barne prozesuak.
|
|
|
Demagun jende kolektibo baten eskura jarri direla
|
haien
lehen hizkuntzari edo horren parekoari buruzko informazio minimo bat nahiz hizAzken urteotan, hizkuntza gabeziaren kontzeptua eztabaidagai bihurtu da Frantzian. Eztabaida horretan, bi adituk kontrako iritziak adierazi dituzte.
|
|
|
Frantziako adibideak hau erakusten digu: eskualde hizkuntza horiek Hexagonoaren mugetatik at jarraipena eta aldaera estandarrak izatea erabakigarria izan daitekeela
|
haien
biziraupenerako eta etorkizunerako. Baina, Frantzian, mugaz haraindiko hizkuntzekin baino ez da gertatzen hori; hau da, ondoko herrialdeetan Estatuko hizkuntza ofizial direnekin —esaterako, alemana eta nederlandera— eta mugaren bi aldeetan eremu urriko hizkuntza edo hizkuntza minoritario direnekin —esaterako, euskara eta katalana— Azken bi hizkuntza horiek, autonomia estatutuak direlaeta, koofizialak dira gaztelaniarekin batera, mugako alde bateko lurralde batzuetan, baina, hala ere, aldaera arautuen bidez kodetu eta hedatzen dira, eta, hein handi batean, oso estandarizatuta daude gaur egun. Estandarraren leku hori hizkuntza beharraren adierazpenarekin lotu behar da.
|
|
|
Feedback positiboa egonez gero, berriz, aldaketak egin lirateke edo funtzionamendu krisia sortuko litzateke. Eskariek (gizartearen hizkuntza funtzioek), ekonomiaeta gizarte eraginkortasunaren aldetik benetako beharren eramaile ez direla kenduta, input gisa jarduten dute, eta
|
haien
kudeaketa homeostasiaren doikuntzaren menpe dago. Azken horren moldagarritasunik ezak input horien masa handitzea eragin dezake, eta input horiek atean blokeatuta geldituko lirateke, gero diluitzeko, beste input batzuetara transferitzeko edo forzatzeko.
|
|
|
TELP izena eman genion eta helburua hizkuntza gatazkei aurre egiteko norbanakoaren baliabideak garatzea zen, baita norbanakoaren baliabideak perfekzionatzea ere. 2006 urtetik, euskal herritarrek eta erakundeek agertutako interesa zela-eta, baita
|
haien
lankidetzari esker ere, lan hura euskal gizartera egokitzeko aukera izan dugu.
|
|
2009
|
|
|
Orobat, ofiziala da gaztelera, espainiar Estatuko hizkuntza ofiziala baita. Pertsona orok bi hizkuntza ofizialak erabiltzeko eskubidea dauka eta Kataluniako biztanleek
|
haiek
jakiteko eskubidea eta betebeharra dauzkate. Kataluniako botere publikoek eskubide horien egikaritza eta betebehar honen betetzea errazteko behar adina neurri ezarri behar dute.
|
|
|
Kataluniako biztanleek
|
haiek
jakiteko eskubidea eta betebeharra dauzkate.
|
|
|
espainiar orok hizkuntza komunik baduela eta, ondorioz, hizkuntza hori jakintzat jotzen dela egoitza edo auzotasun faktoreak alde batera utziaz. Alabaina, ez da berdina gertatzen dagokion Autonomia Erkidegoaren esparruan koofizialak diren gainerako espainiar hizkuntzekin; izan ere, Konstituzioak ez du
|
haiek
jakiteko betebeharrik ezartzen. Noski, hori ez egiteak ez dakar diskriminaziorik, gaztelera jakitera behartzen duten arestian aipatu balizkorik ez baita gertatzen hizkuntza koofizialetan".
|
|
|
Planak 266 barruti ezarri ditu, eta horietako bost Nafarroarako dira; bat bera ere ez euskal eremurako. Araudi berria kontuan hartuta, eta barruti berri guztiak eremu euskaldunetik kanpo daudenez, bi Telebistek ez dute
|
haien
lana babestuko duen legezko esparrurik izanen eta administrazioak ez ditu aintzat hartuko.
|
|
|
Eremu horretako gurasoek seme alabak ikastolara eraman behar izan dituzte,
|
haientzako
euskarazko hezkuntza nahi bazuten, eta horrek dudarik gabe ahalegin ekonomiko eskatzen du.
|
|
|
Nafarroako Gobernuaren arabera, ez zegoen herritarren eskariari harrera egiteko betebeharrik. Irizpide politiko horien ondorioz, eremu horretako gurasoek seme alabak ikastolara eraman behar izan dituzte,
|
haientzako
euskarazko hezkuntza nahi bazuten, eta horrek dudarik gabe ahalegin ekonomiko eskatzen du. Eremu horretako ikastolak linbo juridikoan izan dira 2006ko uda arte41.
|
|
|
Urte bete luze da aldizkari honetan bertan beste artikulu bat argitaratu zidatela, Hizkuntzak enpresaren kulturan izenburupean. Oraingo hau prestatzerakoan hura berrirakurri dut eta ohartu naiz —pozez, esan behar dut— orduan idatzitako ia guztiak balio diala bere horretan gaur egun. Apenas neraman urte bete Kutxan Hizkuntza Plangintzaren arduradun ideia
|
haiek
paperean jarri nituenean, eta geroztik egindako bideak nahiz gaur dudan ikuspegiak orobat balioetsi egiten dute orduan idatzitakoa. Beraz, hura oinarri hartuta arituko naiz ondoko orrietan, haren garapenak eman didan eskarmentua azaltzen.
|
|
|
legeak eta arauak bai, baina ez bakarrik. Haratago egin behar da lan,
|
haiek
akuilu hartuta. Zertan ari garen dator segidan.
|
|
|
Barru barrutik bizi izan nuen prozesu hau guztia Kutxan, eta esan behar dut oso lagungarri izan dela normalizazio helburuetarako: enpresako alor guztiak eta
|
haien
buruak inplikatu ditu, barne plangintzarako tresnak eman dizkigu eta, ororen gainetik, enpresaren molde ezagun eta ohikoan kokatu du gure jarduera, asko lagundu digu hizkuntzarena txertatzen kudeaketa arruntean.
|
|
|
Hau bereziki da eraginkorra Kutxaren jardunean, bi arrazoirengatik. Alde batetik, gizartea eta bere ordezkariak dira Kutxaren jabeak (langileok %7ko ordezkaritza dugu eta ez dago beste akziodunik),
|
haiek
bideratzen eta baldintzatzen dute gure jarduera. Eta bestetik, Kutxak Gipuzkoan duen ezarpen sendoak (beste finantza erakunde guztiak adina gara gu bakarrik) inor baino sentiberago bihurtzen gaitu gizartearekiko.
|