|
2000
|
|
|
Ezin
|
zaitzaket
giltzapetu,
|
|
|
Ezin
|
zaitzaket
ordenatu,
|
|
|
Ezin
|
zaitzaket
harrapatu,
|
|
|
Ezin
|
zaitzaket
maitatu,
|
|
|
Ezin
|
zaitzaket
pentsatu,
|
|
|
Ezagut
|
zaitzaket
, ordea:
|
|
|
lotan soilik ikus
|
zintzakedan
.
|
|
|
Besarka
|
nazazu
eta,
|
|
|
Txoriarrainek albokera erortzen ikus
|
gaitzaten
arte,
|
|
|
maite nautenek ikus ez
|
nazaten
|
|
|
eta odolaren ordaina eskain
|
diezadan
|
|
|
nire emea zapaldu eta hautsi
|
dezanak
.
|
|
|
Bete
|
iezadazu
bihotza zure kaligrafiaz.
|
|
|
Eta piztutakoan, araka
|
nazazu
,
|
|
|
" Urrun
|
ezazu
nigandik edari samin hau;
|
|
|
Eguraldiari buruz egin
|
dezakegu
berba, hala nahi baduzu, umearen eskola txostenaz eta pediatraren gomendioez, erosketez, bankuko agiriez, bizimoduaren mekanika aldarazi digun telebista hondatu berriaz, auzokoen hurrengo bileraz, tabakoaren prezioaren gainean, irakurtzen ari zaren artikuluaz, udako oporrei buruz, zure lankide apo horretaz eta gainerako lankide ondraduez ere, zure depresio antzeko infekzioaz. Eta berba egin ahala, ikusi nola doakidan askatzen ariman nekarren kremailera.
|
|
|
zinak gezurta
|
ditzakeen
berbakera,
|
|
|
Esango nuke, Espainiarentzat Amerikara iristea eta han zegoena ustiatzea bezalatsu izan zela Venezuelarentzat petrolioa aurkitzea. Ameriketatik harrapa
|
zezakeen
guztia lapurtu zuen Espainiak, aberastasun iturri osoa hirietara ekarri; eta orduan, jendeak hirietara jo zuen... Askok, fabrika textilean lana eginez baino gehiago irabazten zuten eliz atarian eskale jardunda.
|
|
|
Petrolioa zen estatuaren aberastasuna. Nahiz eta nekazari produkzioa zeharo geratu, atzerritik ekar
|
zezaketen
nahi edo behar beste. Hara!:
|
|
|
Txakurrak eta indar publikoak inpotente ikusten dituzu, ezgauza; batez ere, autoritaterik gabe. Horrelako une erabakigarrian zuzen eta zintzo gidatuz gero, amarru eta tranpak zapuzten jakinez gero, aldaketa handia eragin
|
dezake
mugimendu indartsu baten bultzadak gizartean. Baina sasi amnistiarekin dena desmontatu zuten, sasi amnistiarekin eta hauteskunde eta abarrez irekitako bide posibilistarekin.
|
|
|
Dena lardaskatu, eta hurrengora arte. Espero
|
dezagun
, hurrengoan behin betikoa izatea gure herriaren mesedetan, bake eta demokraziaren mesedetan.
|
|
|
Nire taldekidea atxilotuta zeukaten ordurako; txakurrek eurekin ekarri zuten gurera, eta etxeko atean deitzera behartu. Txirrina jo eta ireki
|
nezala
esanarazi zioten. Nik atea ireki bezain bizkor agertu ziren txakurrak alde guztietatik, goitik, behetik.
|
|
|
Urte hartan ez dakit atzeratu egin ote zuten Francoren heriotzaren urtemuga edo zer gertatu zen, baina DGSn nengoen egun haietako batean ari ziren txakurrak haren oroitzapenetan, eta gogoan dut denak mozkor arraio eginda zeudela. Txakur haien artean buru egiten zuenetako bat ikusi nuen, ni ninderamanari esaten geroxeago ostera eraman
|
nintzala
hara, bere aurrera. Keinu adierazgarria egin zion buru egiten zuen hark, eta keinu hura geratu zitzaidan buruan.
|
|
|
Gaztetxo izanik ere, azkar ikasi zuen zer zen presoak bisitatzen ibiltzea eta laguntza ematea. Etxeko tomate eta azenarioak ekartzen zizkigun, entsaladak presta
|
genitzan
. Emakumeak, beti emakumeak...
|
|
|
Lehenengo gose greba hura negu erdian egin genuen, eta hotzaz askoz gehiago izorratzen zara; ez da jakiten, ea jateak eta ahuleziak edo hotzak izorratzen zaituen gehiago. Baina gorputzak gaizki erantzuten badu, gose greba laburrak gehiago izorra
|
zaitzake
luzeak baino. Esperientziak erakutsi dit hori.
|
|
|
Hogeita hamasei eguneko greba amaitu ostean, ezjakinaren kontuak edo obsesioarenak, jaten hasitakoan ez nuen ederki pasa. Iruditu zitzaidan idiak adina jan
|
nezakeela
, eta halaxe hasi nintzen. Barazki purea prestatu ziguten lagunek, eta tragoan hartzen hasi nintzen puretik egundoko ontzikada.
|
|
|
Preso sozialak euren ziegetan zeuden. Geuk itxi genizkien ateak, hura gure kontua zelako eta saltsa hartan nahas ez zitezen, arazorik izan ez
|
zezaten
gerta zitekeenagatik. Inork ezin asma zezakeen hura zelan buka zitekeen, eta arazo hura geuri zegokigun soilik.
|
|
|
Geuk itxi genizkien ateak, hura gure kontua zelako eta saltsa hartan nahas ez zitezen, arazorik izan ez zezaten gerta zitekeenagatik. Inork ezin asma
|
zezakeen
hura zelan buka zitekeen, eta arazo hura geuri zegokigun soilik. Kontua da preso politikook egin ginela hirugarren galeriaren jaun eta jabe.
|
|
|
Denok hormaren kontra ipini gintuzten, binaka, eskuak elkarri lotuta genituela artean, burua hormaren kontra eta oinak atzera... Pikoletoek ostikadak ematen zizkiguten, oinak atzeragotu
|
genitzan
. Ez zizuten uzten libre zenuen eskua hormaren kontra ipintzen.
|
|
|
Usategiko ziegan aldizkari baten orria aurkitu nuen, eta, besterik ezean, orri huraxe irakurri nahi nik! Baina nire betaurrekoak ere Carabanchelen geratu ziren, eta ez
|
nezakeen
zipitzik irakurtzen ahal.
|
|
|
Hari ematen genion nahi genituen gauzen zerrenda eta dirua, eta tabakoa edo zena zelakoa erosten zigun. Patioan ezkutatuta uzten zuen tabakoa, teilatu ertzean, ahal zuen tokian, gu irtendakoan eskura
|
genezan
. Irratiak eta, aldiz, bizitza normala egiten ari ziren lagunek uzten zizkiguten bisitetako kabinetan, eurek bisita egiten zutenean.
|
|
|
Eskasak dira baldintzak eguneroko bizitzarako, ikasketak eta eskulanak eta horrelako ariketak egiteko. Egituraren kariaz dena da eskasa, txaboloan bakarrik zaude, eta nahi duzuna egin
|
dezakezu
, ohiko mugen barruan. Baina txabolotik kanpo, behean zaudenean, edo patioan egon behar duzu edo pasillo moduko barrunbe txiki batean...
|
|
|
1984ko otsailean hasi genuen txapeoa, zenbat iraun
|
zezakeen
jakin gabe; hori ez zegoen asmatzerik. Txapeoari ekin genion goizean, egunero bezala, errekuentoa egiten hasi ziren kartzeleroak.
|
|
|
Geure indarraren potentziala neurtzea izan zen; gure boterearen sentipena, Herrerako egoerarekiko erabaki ahalmena eta agintea geure eskuetara pasa izanaren sentipena. Kartzeleroen aurpegian ikus
|
zenezakeen
ezina, inpotentzia. Liberazioa izan zen.
|
|
|
" Hor daude", esaten zenion zeure buruari edo alboko lagunari;" hor dauzkagu, ez gaude bakarrik, ez gauzkate ahaztuta". Bizi izan ez duenak ezin irudika
|
lezake
zein mailataraino zaizun lagungarri animo emaileen atxikimendua. Ez dago hitzekin esaterik, ez dago ezagutu ez duenari bere osotasunean adierazteko modurik.
|
|
|
Leiho batetik bestera luzatzen den lokarria zen karroa, muturrean poltsa lotu bat mugitzen zuena. Besoa atera eta ondoko leihora botatzen duzu, eta albokoak harrapatzen duenean tira
|
diezaiola
, eta hark hurrengoari, eta horrela galeriaren punta batetik besteraino. Liburuak, janaria edo behar dena pasatzen ahal da horrela.
|
|
|
Egunean hiru lau aldiz joko genuen atea, eta joaldi bakoitzean bost minutu edo izango ziren. Tartetxo horietan soilik kolpa
|
nezakeen
atea, joaldi horiek bakarrik neuzkan nire marrazkia lantzeko. Emakume baten aurpegia marrazten hasi nintzen kolpez kolpe, aldirik aldi.
|
|
|
Hor daude Puerto edo Alcalako kasuak, Ermuko mamuarekin batera indartzen saiatu zirenak, eta abar. Era askotako jendea izaten da kartzeletan, eta, orokorrean preso sozialak gure aurka jartzerik lortu ez duten arren, inoiz ezin liteke jakin eroren bat zertara bultza
|
dezaketen
.
|
|
|
Jostailuz beteta zegoen palazioa, era guztietako jostailuz; egundo ez dut hainbeste ikusi: mapa puzzleak, Nafarroako zalgurditxoak, trepetak... eta irudika
|
ditzakezun
guztiak. Zer ez zegoen han!
|
|
|
Ez dakit metrailadore haiek balarik gabe zeuden, edo segurua jarrita ote zeukaten, edo zer demontre. Tiro egiteko prest egon izan balira, egingo zuten, ziur, eta auskalo nolako kalapita sor
|
nezakeen
. Inguruetako mendixketan bazterrik bazter eta zer ikusiko ibiltzen ginenean, egundoko munizio mordoa aurkitzen nuen.
|
|
|
Asturiasko CNTko haiek heldu ziren herrira, eta jauntxo horren etxeari lehergailuak ipini eta dena leherrarazi nahi izan zuten, familia osoa barruan zela. Gure aita aurrean plantatu omen zitzaien, eztabaidan aritu ziren, eta azkenean konbentzitu egin zituen halakorik egin ez
|
zezaten
. Ez zen ezer gertatu.
|
|
|
Tiro haietako baten ondoren bestea noiz etorriko zain egoten nintzen balkoian. Esan
|
dezaket
balkoietan igaro nuela gerra haren zati handi bat. Nik ez nekien hura benetako gerra zela, balkoitik ikusten nuen zer drama zegoen argazkiaren atzean.
|
|
|
Ahal zen ondoen jan eta atseden hartzeaz gain, ezer gutxi egin
|
nezakeen
. Penizilinarik ez zegoen artean, blokeoagatik.
|
|
|
Baina ahantz
|
ditzagun
orain torturak. Etorriko dira gero ere.
|
|
|
Egunak igaro ahala masa indar erraldoia bilakatu zen. Ez zegoen hura guztia gidatu, bideratu eta iraultza sozial moduan antola
|
zezakeen
aitzindaririk. Gidariak bazeuden, jakina, baina haietako inork ez zeukan behar besteko karismarik, inor ez benetako gidaritza egiteko gai.
|
|
|
Espaloiak jendez beteta zeuden txirrindulariak ikusi nahian, eta neuk ere zerbait ikusi nahi. Jendearen atzetik edo artetik ezin
|
nezakeen
nahi beste gozatu. Orduan, makurtu eta lau hankan, errepide ertzera heldu nintzen, baina justu txapel okerraren ondora heldu; eta hala makurtuta ikusi ninduenean, egundoko kulatazoa eman zidan goitik behera bizkarrean.
|
|
|
Haietako aldi batean, harria jaurti eta buruan bete betean jo nuen San Bartolomeko mutiko bat, Gregorio Barcos. Egundoko zauria egin nion buruan, eta Jauregi botikara eraman nuen sendaketa egin
|
ziezaioten
. Gerora oso lagunak izango ginen Gregorio eta biok, koadrilakoak.
|
|
|
Gabardinari lehenengo egin nion konponketa sakelak zulatzea izan zen. Horrela, eskuak sakelan sartuta, hondorik gabe, behera luza
|
nitzakeen
eskuak. Modu horretan prestatuta, puntua egiteko orratz handi bi amari hartuta joaten nintzen azokara.
|
|
|
Horixe izan behar du. Kartzela bakoitzean atera
|
ditzakegu
ondorio eta irakaspenak geure izateaz, kartzelaren funtzioaz, kartzeleroen lanaz... Horretara ezkero, egun bakoitzari aterako diozu bere ondorioa eta moraleja.
|
|
|
Eta eutsi diogu. Orain berriro esan
|
nezake
, kalean jendeak eusten badio, guk eutsiko diogula barruan, behar den denbora guztian. Gure eusteak ekarriko du etsaiaren hertsitasuna haustea.
|
|
|
Han, badatoz bigarren modulukoak kiroldegitik! Itxoin
|
dezagun
. Jokin, Raul eta Ramonek agurtu dute besarkada estuz.
|
|
|
Kartzela bakoitzak bere berezitasun propioak ditu horrela, eta kartzela batean denboraldi luzeagoa edo laburragoa egin izanak ez dauka beti horren araberako eragin zuzena. Zenbait kartzelatan, egonaldi labur batean desegin
|
dezakete
presoaren osotasuna, edo horretan saia daitezke behintzat. Kartzela batzuek epe laburrera ez dizute hainbesteko erasanik egingo, baina luzera itogarri bihurtuko zaizu egonaldia, gauza txikietan izorratzen zaituztelako, gainditu ezinezko eragozpen txikiekin topo egiten duzulako beti.
|
|
|
Irakasle oso ikasia ez zuen izan behar emakume hark. Batuketa xumeren bat aginduko zizun arbelera aterata; eman
|
dezagun
, hamaika gehi hamahiru idatzi eta zenbat zen kontua egiteko agintzen zizula; eta zuk, berdin hogeita zazpi ipintzen zenuela;" ondo" esango zuen," ederki". Eta horrelaxe kontu guztiekin.
|
|
|
Aitor
|
dezakegu
gure iragana hondoratu zela,
|
|
|
Zauriak konpartitu
|
ditzagun
|
|
|
Bakardadeak ez
|
nazala
gailen;
|
|
|
Zer egin
|
nezakeen
bestela?
|
|
|
zirkuitu egokia egin
|
dezan
.
|
|
|
sar
|
dezakegu
bizitakoa,
|
|
|
Egin
|
ezazu
behar duzuna
|
|
|
pentsa
|
ezazu
nahi duzuna,
|
|
|
ingurukoek ikus
|
dezaten
|
|
|
Eman
|
iezadazu
maitasunaren
|
|
|
Jo
|
ezazu
inorenak ez diren tokietara,
|
|
|
egin
|
baditzakegu
;
|
|
|
Bila
|
itzazue
zergatiak orduan.
|
|
|
poema definitiboa aurki
|
zezaten
.
|
|
|
Kotxe alokatua gida
|
genezake
|
|
|
Ipuin berriak idatz
|
genitzake
|
|
|
uler
|
gaitzan
|
|
|
lor
|
nezakeela
bere arreta.
|
|
|
Alkandorako sakelan sartu nituen berehala buzoitik ateratako paperak, irakurtzeko betarik hartu gabe, lore moreekin batera. Ez nuen neskak orri hura irakur
|
zezan
nahi. Lauaxetarekin bakarrik egon banintz, akaso ez nukeen arazorik izango hari gutuna erakusteko, Lauaxetarekin hartua bainuen konfiantza pixka bat.
|
|
|
– Egin
|
ezazu
nahi duzuna –moztu zidan, lehor, azalpena.
|
|
|
– Ez adarrik jo, Julen. Komandantea bai, izan
|
nintzan
komandantea, baina Euzko Gudarostekoa, gudan, aberria etsai faxistengandik babesteko gudan.
|
|
|
Arestiko gure adar-jotzeek eragin
|
ziezaioketen
sumindura erabat ahazturik, neska gaztearekin mintzatzen ahalegindu zen Lauaxeta, egoera bare hura lagun.
|
|
|
Odola zakileratzen zitzaidala sentiturik, ménage à trois zoragarri bat irudikatzen hasi nintzen. Lauaxeta lo utzirik, Goizeder niregana etortzen sentitu nuen gero, begiak erabat itxita nituela, esna nengoela igar ez
|
zezan
. Musu leun eta gozo bat eman zidan masailan.
|
|
|
– Ez, ez zakiat ziur, baina hala iruditzen zaidak. Errepara
|
iezaiok
heuk. Hi hilda egona haiz eta nik baino hobeto igarri hioke hilda dagoen edo ez.
|
|
|
Leitzara jaitsi ginen. " Ez
|
ezazu
sekula erabakirik hartu gogoa sutan izan ezean", zioen Margak aurreneko gutunean, eta ez zen hain beroa nik une hartan Lauaxetari kontra egiteko nuen gogoa. " Azken batean", esan nuen neure artean," berriro ere nora jo ez dakidala nagok, eta bien bitartean ondo etorriko zaiguk pixka baterako zibilizazio deitzen den horretara jaistea, espaloiak zapaltzera."
|
|
|
Bagenekien, beraz, jakin beharreko guztia, edo jakin
|
genezakeen
guztia behintzat. Alferrik geunden jada Leitzan.
|
|
|
Ez dituk erraldoi zantarrak aurrean ditugun hauek, gizakiaren ongizateari eta Euskal Herriaren aberastasunari mesede egiten dioten haize errota politak baizik, bolutxo zuri maitagarriak. Ez
|
ditzagun
, beraz, hauei ausikika hortzak debaldetan kraska!
|
|
|
– Tira, tira, Julen, ez eizak gauzak euren onetik atara –arranguratu zen– Ondotxo dakik hik aberriaz ari
|
nintzala
poema hartan. Pozik batere ez, niri pena emoten eustak gazte horreen burubideak.
|
|
|
Bere antzezlan irri eragingarri bateko pertsonaia baten hitzak gogorarazi
|
niezazkiokeen
Lauaxetari une hartan, maltzur eta bidegabeki –testuingurutik kanpo, modu teknikoan esateko–, eta galdetu ea zer neurritaraino zegoen egilea pertsonaia harekin ados: " Artatxori batek buru geiago dauko gonadun pilosopa batek baño." Eta, behin hari horretatik tiraka hasiz gero, ez zatekeen nekeza izango beste kontu batzuetara ere jotzea.
|
|
|
" Gasteri sendua, euki gura badozu, begi aurrian guda bat jarri egijozu. Gari ta burni
|
itzak
Mussoliniren itzak. ¡ Entzun gura neukez entzun geure aberri onetan!" Baina, Lauaxetaren atzerakoitasun jeltzaleari 60 urteko tirakada emateko indarrik ez nuela iritzita, kontu horiek beste baterako utzi eta isilean euriari begira geratzea hobetsi nuen.
|
|
|
" Gasteri sendua, euki gura badozu, begi aurrian guda bat jarri egijozu. Gari ta burni itzak Mussoliniren
|
itzak
. ¡ Entzun gura neukez entzun geure aberri onetan!" Baina, Lauaxetaren atzerakoitasun jeltzaleari 60 urteko tirakada emateko indarrik ez nuela iritzita, kontu horiek beste baterako utzi eta isilean euriari begira geratzea hobetsi nuen.
|
|
|
Aste batzuk aurrerago han izandako ondoezaz oroitu nintzen, eta sarrerako bi ate beltzetako hitzez: " Il
|
nintzan
eta bizi naiz."
|
|
|
Margaren lehen gutunaz oroitu nintzen ordea: " Baina ez
|
ezazu
inongo xederik izan", zioen, besteak beste. Eta aurrerago:
|
|
|
Eta aurrerago: " Izan zaitez azeria, sar zaitez gauzetan eta arbuia
|
ezazu
garaipena." Arrazoia zuen Margak. Ez nuen zertan kirol markarik ezarri.
|
|
|
Hernanikoa zela azaldu zigun mutilak, eta izebari josteko makina bat ekartzera etorria zela handik Goizuetara. Izebaren etxetik irtetean autoa abian jartzerik ez zuela jabetuta, Goizuetara heltzean Hernani aldera auto stop egiten ikusi gintuela gogoratu eta guregana jotzea erabaki omen zuen, herrian ordu hartan ez baitzegoen lagun
|
ziezaiokeen
inor.
|
|
|
– Tira, aproba egingo
|
neuke
–esan zuen Lauaxetak– Zuek dinozuen adinako antza baldin badaukot eta ederto ordaintzen badabe...
|
|
|
Horretaz pentsetan aritu nok gaur goizean, hi lotan hengoala, meza entzun ostean egin dodan osteratxoan. Ez jakiat zer arraiotarako berpiztu
|
nintzan
, eta seguru askorik ez juat sekula jakiterik izango. Baina ez jatak ardura.
|
|
|
Gustatu egiten zitzaidan, liluratu egiten ninduen, eta hori gauza handia zen, hori zen benetan ardura zuena. Zer gehiago eska
|
niezaiokeen
lagun bati, adiskide bati. Zer gehiago eska niezaiokeen artista bati, idazle bati, poeta bati?
|
|
|
Zer gehiago eska niezaiokeen lagun bati, adiskide bati? Zer gehiago eska
|
niezaiokeen
artista bati, idazle bati, poeta bati. Aspaldian inork eman ez zidana ematen ari zitzaidan Lauaxeta.
|
|
|
– Ez
|
nintzan
ari zuk dinozun askatasunaz. Ez nintzan lapurreta egiteko, hilteko eta nolanahiko maitakeria lohietan narrasteko askatasunaz ari.
|
|
|
– Ez nintzan ari zuk dinozun askatasunaz. Ez
|
nintzan
lapurreta egiteko, hilteko eta nolanahiko maitakeria lohietan narrasteko askatasunaz ari. Herri zintzo baten askatasun deunaz ari nintzan.
|
|
|
Ez nintzan lapurreta egiteko, hilteko eta nolanahiko maitakeria lohietan narrasteko askatasunaz ari. Herri zintzo baten askatasun deunaz ari
|
nintzan
. Zuk badakizu hori, ez eizuz kontuak nahas.
|
|
|
Aldameneko geletako batetik pareta jotzen hasi ziren eta Lauaxeta esnatu egin behar izan nuen, iskanbilarik izan ez
|
genezan
.
|
|
|
Margaren gutuneko beste hitz batzuk ekarri nituen gogora. " Utzi eraman
|
zaitzaten
zuk hartu nahi ez zenituen bideei", zioen Margaren gutunak. Neure baitako oinaze zahar batekin lotutako bihotz borroka bat iradoki zidaten hitz haiek.
|
|
|
Neure buruari kontzienteki aitortu gabe, Lizartzara joateko ideia buruan bueltaka aspaldidanik nuela jabetu nintzen bat batean. Ausartuko al nintzen, ordea, hartu nahi ez nuen bide hari eraman
|
nintzan
uzten?
|
|
|
– Zugaz alkartu baino lehen, gaur Orexara joatekotan
|
nintzan
. Ez dago hemetik oso urrin.
|
|
|
Espaloian aurrera abiatu eta tarte batean ez genion badaezpada ere ezer esan elkarri Lauaxetak eta biok, Martxelok gure aldera begiratuz gero bakarrik hizketan ari nintzenik pentsa ez
|
zezan
.
|