|
2008
|
|
|
Oteiza aztertzean eskultura, pentsaera eta poesia osotasun bat bezala hartu
|
behar direla
iruditzen zaigu. Berak idatzitakoak eskultura kontuan hartu gabe aztertzean, testuen zati batzuk ilun eta zail suertatzen zaizkigu.
|
|
|
Oteizaren aburuz, testu horretan azaltzen zuen modura, hori erromantizismoan erortzea izango litzateke. Arteak mito horiei espresio eta forma gaurkotua eman
|
behar zien
, eta horrek esan nahi zuen artearen emaitzak beti etorkizunerantz zuzenduta zeudela, beti berrikuntza proposatu beharko zutela:
|
|
|
Testu horretan Oteizak kontsideratzen zuen bere lanak aurreneko abangoardien segida izan
|
behar zuela
, garai historiko bakoitzean artea norabide zehatz bati jarraituz garatzen da eta. Artista gazteen, hau da, Oteizaren belaunaldiko artisten eginbeharra, eta batez ere artista amerikarren eginbeharra, aurreko artisten emaitzak jaso, aztertu, ondorioak atera eta garai berrien beharren arabera garatzea litzateke14 Arteak artista ezberdinen eskuetan duen garapen eta jarraipen horri Oteizak rigurosa continuidad creadora deitzen zion.
|
|
|
Mitoak dira gizarte edo kultura ezberdinek munduari begiratu eta interpretatzeko beharrezko dituzten tresnak, edo bestela esateko, gizakiok mitoen bitartez munduari zentzua eta esanahia ematen diogu, zentzu sakratua alegia, egunerokotasunari eta denboraren joan-etorriaren monotoniari egitura bat ezarriz15 Mitoak sortzea eta, batez ere, mito horiek etengabe berritzea zen testu horretan Oteizarentzat benetako artearen zeregina: «Artistak gizartean duen garrantzia datza mito sortzaile izatea dagokion neurrian edo, baldin haien birsortzaile bada, haiek gauzatu
|
behar dituen
baldintzen sortzaile den heinean» (Oteiza, 2007b: 427).
|
|
|
Bestetik, urte haietan Oteiza bere hizkuntza plastiko formala definitzen saiatzen ari zen, aurreko artisten emaitzetan oinarritu
|
behar zuen
hizkuntza plastiko berria. Horregatik erabiltzen zuen reinvención hitza izenburuan.
|
|
|
artikulua. Testu horretan ere, Oteizaren helburua zen azaltzea nondik nora garatu
|
behar zuen
eskulturak. Horretarako, ordu arteko bere lau lan eta beraien inplikazio kontzeptualak aztertzen zituen16 Testu horretan bere lanaren eta ideien inguruko hausnarketa bat eginez, hurrengo eskulturetan hain garrantzitsua izango zen beste ondorio batera iritsi zen, zeina oraintxe aipatu dugun ezabaketarekin estuki loturik zegoen:
|
|
|
20«. Ezkor? (estetika ezkorra, teologia ezkorra, politika, demagun, ezkorra) hitzak hemen aipatzen du ezezko jarraituen bidez era sortzailean jokatzeko prozedura, ezabaketa sorta progresiboan, era fenomenologikoan, egiazko helburua edo lortu nahi dugun ekintza isolatzeko aldendu
|
behar dugun
guztia parentesi artean murriztuz. Horrela, mistikoen teologiari buruz dakigu ezen ezabaketak ezerez sail baten bidez erdiesten duela azken Ezerez hori (Gurutzeko Joan Deunarengan), non aurkitzen den aurkikuntza zuzenekoan eta harremanetan, komunioan, Jainkoarekin», (Oteiza, 2007:
|
|
|
Quousque tandem?!-ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak. Baina noski, hori jakiteko lehenik artista izan
|
behar da
, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu behar da. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
Quousque tandem?!-ekin artea zer den azaltzen digu Oteizak. Baina noski, hori jakiteko lehenik artista izan behar da, eta artearen hizkuntza plastikoa nola garatzen eta amaitzen den ulertu
|
behar da
. Hau gertatzen denean, artea zer den azaltzen has daiteke, edo dioen bezala, Quousque tandem?!
|
|
|
Horri ezartzen dion gehigarria, euskal kulturaren zenbait adierazpide folklorikoren interpretazio mitikoa, ordura arteko Oteizaren esparru estetikotik kanpo geratzen da. Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan
|
behar dute
, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide guztian mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen.
|
|
|
Unidad triple y liviana lanaren kasuan, formek kanpo-espazioa esanahiez betetzeko duten gaitasuna nabarmendu nahi da. Ezaugarri formal horietaz gain, eskultura horietan beste ezaugarri garrantzitsu bat aipatu
|
behar da
: ordu arteko eskultura eta testuetan mitoak eta ezaugarri primitiboek izan zuten garrantzia gutxitzen hasten da, eta, horrekin zuzenki erlazionaturik, materialen erabilera espresiboa ere itzaltzen doa.
|
|
|
460). Orduko zenbait testutan agerian geratzen zenez, Oteizaren aburuz arte abstraktuak edo arte berriak bete
|
behar zuen
ordurainoko arte kristauak bete izan zuen zeregina. Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana liburuko azken orrialdeetan zioen bezala:
|
|
|
Gaur uste dugu arte kristauaren etorkizuna arte berriarenarekin loturik dagoela[?] Jainkoarekin komunioan dagoen gizakia adierazteko gai izango del artea entseatzea
|
behar dugu
[?] gizakiaren eraldaketaren adierazpena, gizakiaren konbertsio jainkotiarra entseatzeko gai izango den arte bat18.
|
|
|
Eztabaida hauen guztien ondorio zuzenena Arantzazuko proiektua galaraztea izan zen, zeren arte erlijiosoa parametro klasikoetan mantendu
|
behar zela
erabaki baitzuten elizako agintariek. 1954 urteraino, bertako lanak galarazi arte, Oteiza Arantzazuko proiektuan aritu zen buru belarri.
|
|
|
Bestelako gogoetarik gabe sententziek artikulu horrek dioena aplikatuz,« [e] l Tratado anterior se aplicará únicamente en la medida en que sus disposiciones sean compatibles con las del Tratado posterior». Dena den, xedapen horren itxurazko erraztasunaren atzetik egitura araugile konplexua ezkutatzen da, beste artikuluetara igorpen eta eragorpen ugariz beteta, gai beraren inguruan segidako tratatuen aplikazioa lortzeko modu progresiboan argitu
|
behar direnak
(López Martín, 2002: 105).
|
|
|
Hori gure kasua ez dela ikusita, bigarren pauso moduan 59 artikuluak10 jasotzen dituen isilbidezko amaiera suposturen batean gauden aztertu beharko litzateke, bai ondorengo tratatuetatik ideia hori eratortzerik zegoelako, bai aldeen borondatea beste bide batetik hori zela ondorioztatzeagatik edota tratatu ezberdinen xedapenak bateraezinak direla ondorioztatzeagatik aplikazio bateratua ezinezkoa bihurtuz. Eta hori horrela izatekotan ezinezkoa genuke, sententziek defendatzen dutena kontraesanez, Vienako Hitzarmenaren 30 artikulua aplikatzea; izan ere, horretarako
|
behar dugun
aurresuposturik ez genukeelako, hau da, gai beraren inguruan indarrean dauden bi tratatu ezberdin. Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman beharko genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean.
|
|
|
Edonola ere, horretara iritsi baino lehen 30 artikuluko bigarren paragrafoak beste
|
behar
bati erantzutea galdatzen du. Kasu honetan, tratatuen arteko erlazio-klausulen existentzia aztertzea.
|
|
|
Vienako Hitzarmenaren 30.3 artikuluko aplikazioa eta tratatuak bateragarriak diren ala ez zehaztea ez da lan erreza. Tratatuen interpretazio-arau orokorrak alde batera uzterik ez dago ariketa honetan eta, beraz, bertan agertzen diren xedapenen zentzu eta norainokotasuna finkatzeari eta zehazteari lehentasuna eman beharko zaio, eta horrela tratatuetan jasotako estatuen arteko consensusa bere garaian zein izan zen izan
|
behar da
helburu. Lan honetan, beraz, hiru irizpide kontuan hartu behar dira:
|
|
|
Tratatuen interpretazio-arau orokorrak alde batera uzterik ez dago ariketa honetan eta, beraz, bertan agertzen diren xedapenen zentzu eta norainokotasuna finkatzeari eta zehazteari lehentasuna eman beharko zaio, eta horrela tratatuetan jasotako estatuen arteko consensusa bere garaian zein izan zen izan behar da helburu. Lan honetan, beraz, hiru irizpide kontuan hartu
|
behar dira
: lehenik eta behin, testua bera estatu kideen kontsentsuaren adierazpen autentiko gisa; bigarrenik, estatu kideen borondateen elementu subjektiboa eta, azkenik, tratatuen xedea eta helburua bera (Gonzalez et al., 2002: 307 -309).
|
|
|
eta, en pie de igualdad con los nacionales del Estado?? finkatzeari eutsi
|
behar dio
. Zentzu horretan, eta ordena kronologiko garbi bati jarraitzearren, lehenik eta behin 1961eko Nota Elkartrukeari eutsi beharko genioke, aztertuz zeintzuk izan daitezkeen horren ondorioak 1870eko Tratatuan.
|
|
|
Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia-baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu bat aplikatzeko, betiere, eta barne-ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu-egoera. Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan-eskaintza bat egon
|
behar zela
, eta, gainera, lan-eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez.
|
|
|
Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan-eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan-eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu
|
behar zela
ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu behar zirela jarduera hauei dagokienez. Jurisprudentzian indarrean zeuden bi jarrera horien artean interpretazio-elementuak aztertzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
Hori, errealitatean, eskubide horiek ezerezean uztea ere bazen, zeren suposatzen baitzuen Uruguaiko herritar bati baimenak emateko lan-eskaintza bat egon behar zela, eta, gainera, lan-eremu horretan espainiar naziokotasuneko herritarrik ez egotea enplegu eske. Beste zenbait auzitegik, berriz,, facilidades, en pie de igualdad con los nacionales del Estado hori beste aipamen batekin lotu behar zela ulertuko dute,??, bertatik eratorriz etorkin horiek Europar Batasuneko herritarrekin parekatu
|
behar zirela
jarduera hauei dagokienez. Jurisprudentzian indarrean zeuden bi jarrera horien artean interpretazio-elementuak aztertzea ezinbestekoa dugu.
|
|
|
Adibide hauek ikusita, beharrezkoa dugu gogoeta egitea Uruguaiko herritarrekiko dagoen diferentziaren norainokotasunaz. Izan ere, gure kasu honetan honelako aurreikuspena sartzeko aukera egon bazen ere, ez zen horrela gertatu, eta horren arrazoiak eta ondorioak interpretazioa egiteko orduan hartu
|
behar dira
kontuan.
|
|
|
hura interpretatzeko subjektu eskuduna Estatua bera dela, interpretazio autentikoa egiteko eskudun bakarra. Ikuspegi horretatik, eta kontuan hartuta tratatua aldeen borondatearen isla izan
|
behar delako
presuntzioa, berez bi estatuak emaitza berera iritsi beharko lirateke. Esku artean dugun kasuan horrelakorik gertatzen ez dela ikusita, nazioarteko gatazka baten aurrean egon gaitezkeela pentsa daiteke; izan ere, nazioarteko jurisprudentziak aspalditik garbi utzi duen moduan, hura:
|
|
|
Sententziaren Bigarren Oinarri Juridikoan onartzen duenez, azken urte hauetan Uruguaiko herritarren egoera juridikoaren inguruko gatazka honen abiapuntua Auzitegi Goren honen sententzia batean aurki daiteke. Bere momentuan auzitegi honen 2002ko urriaren 10eko sententziaren bitartez, 1870eko Tratatua antzekoak ziren beste zenbait estatutako (bereziki Txileko eta Peruko) Tratatuetako terminoetatik ez zen batere aldentzen eta, horrela izanda, bertan agertzen zen espainiar legediari egiten zitzaion igorpena zenbait eskubide jasotzeko orduan ez zela titulartasunari lotu
|
behar
, baizik eta eskubide horien egikaritza-moduari. Horrela ulertuz ezen eskubide horien titulartasuna tratatuan finkatzen zela eta barne-legedia ezin zitzaiela aurkatu.
|
|
|
Iruzkin honi ezin zaio amaierarik eman azken sententzia honen ondorio juridiko zein politikoei erreferentzia labur bat egin gabe. Dagoeneko aipatu dugun moduan, sententzia honek eskumenezko bideari amaiera ematen badio ere, eta horren ondorioz eta behe-mailako auzitegietan Auzitegi Gorenaren doktrinaren izaera loteslearen ondorioz eskumenezko bidean arazoa konpondutzat jo
|
behar bada
ere19, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, bai Uruguaiko (2007ko irailaren 18ko Ordezkarien Kamerako Ebazpena. 2007ko 1987 zk. Karpeta) bai Espainiako (GNAO.
|
|
|
Diputatuen Kongresua, D -603 zk., 2007/09/20koa, 1073 or., Ekimena) barne-ordenamenduko arlo politikoan izan diren zenbait ekimenek aditzera ematen dutenez. Ildo horretatik, garbi utzi
|
behar da
gatazka hau nazioarteko arau baten aplikazioan datzan heinean, nekez topatu ahal izango duela konponbiderik barne-ordenamenduek aldebakarreko jarrerak hartuz, berdin duelarik auzitegien eremuan, legegilearen eremuan edota gobernuaren eremuan gertatzen diren. Gainera, aurrekoan desadostasunaren kanporatze ezak nazioarteko gatazkaren kalifikazio horri momentuz eustea eragotzi baldin badu ere, Uruguaiko Ordezkarien Kamerak onartutako azken ekimen horri begiratuz gero, badirudi nazioarteko gatazkatik gero eta gertuago gaudela.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin
|
behar zaio
dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu beharko da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako.
|
|
|
Erreferentziakidetasunaren gainean izendatze konkretu eta indibiduala nahiago izatea aipatu
|
behar dugu
. Termino egokiak erabili diren arren, batzuetan horiek aukeratzeko ezintasuna agerian jarri dute ikasleek, metatze-ariketa ondorioztatzen delarik.
|
|
|
Hala eta guztiz ere, argudioa ardatz duten bi testu motak baino kopuru aldetik onargarriagoak dira narrazio zein deskribapenak. Kontuan hartu
|
behar dugu
, bestalde, testu mota bera bi hizkuntzetan errepikatzeak hobetu egin dituela bigarren hizkuntzan ekoitzitako testuak.
|
|
|
Ikasleen komunikazio-gaitasuna garatzeko beharrezkoa da ikasgelan diskurtsoan eragiten duten estrategia, abildade nahiz ezagupenak lantzea. Gaitasun komunikatiboaren osagai ezberdinei berariazko lekua eskaini
|
behar zaie
ikasgelan: ekintza-gaitasuna garatzeko, helburu komunikatiboak ikasleen gustu eta interesetara hurbilduz landu beharko lirateke, eta horretarako diseinatzen ditugun eduki eta ariketek ikasleen munduaren ezagupena zabaltzeko balio behar dute, beren kultura aberastuz.
|
|
|
Gaitasun komunikatiboaren osagai ezberdinei berariazko lekua eskaini behar zaie ikasgelan: ekintza-gaitasuna garatzeko, helburu komunikatiboak ikasleen gustu eta interesetara hurbilduz landu beharko lirateke, eta horretarako diseinatzen ditugun eduki eta ariketek ikasleen munduaren ezagupena zabaltzeko balio
|
behar dute
, beren kultura aberastuz. Klaseko harremanetatik abiatuta, gaitasun soziokulturalaren lanketari aparteko garrantzia eman beharko litzaioke gure emaitzei erreparatuta.
|
|
|
Horretarako, ikasgelaz kanpoko harreman sozialek presentzia eduki beharko lukete ikasgelan. Gainera, ikasleei kanpoko testuinguruarekiko harremana izateko aukerak eman
|
behar zaizkie
. Estrategien erabileran ere trebatu beharko lirateke ikasleak eta zuzentasun formalari arreta eskaini beharko litzaioke.
|
|
|
Bukatzeko, diskurtsoan ardaztutako programazioak testu mota bakoitzaren eskakizunak lantzea ekarriko luke. Gainera, nahiz eta zenbait trebetasun diskurtsibo hizkuntza bakoitzean ikasi
|
behar diren
hainbat ikerlanek dioten legez (Idiazabal eta Larringan, 1999: 493), asmatu beharko genuke ikerketek frogatu dituzten trebetasunen arteko transferentzia aprobetxatzen hizkuntza ezberdinetan (Idiazabal eta Larringan, 1996, 1997a eta 1999; Garcia-Azkoaga eta Idiazabal, 2003).
|
|
|
Herri ezberdinetako hezkuntza eleanitzeko ereduetan aniztasuna nagusi izanik, ez genuke beldurrik izan beharko esperientzia ezberdinak abiarazteko. Ez ditugu ahaztu
|
behar
, ordea, gure landa-lanak dituen lagin-mugak eta aldagai indibidualek emaitzetan duten pisua. Aurrerantzean eredu goiztiarraren hedapen masiboa berraztertu beharko litzateke gure iritziz.
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren alderdi formalak berariaz landu
|
behar dira
ikasgelan. 1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin.
|
|
|
Hala ere, hizkuntzaren alderdi formalak berariaz landu behar dira ikasgelan. 1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu
|
behar direla
lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. D ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu behar dira zuzentasun-irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza-gaitasunean, ez dakigun gerta bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea ikusi ditugun desabantailei.
|
|
|
1Hren garrantzia ikusi dugunean aipatu dugu hizkuntza bakoitzeko eduki batzuk berariaz landu behar direla lehen hizkuntza ezberdina dutenekin. D ereduko ikasleen ezaugarri linguistikoak, bada, ikasgelan aintzat hartu
|
behar dira
zuzentasun-irizpideak lantzen ditugunean hizkuntza-gaitasunean, ez dakigun gerta bi helburu ezberdin dituzten ikasleak batera eskolaratzeak dituen duda gabeko abantailek itzal egitea ikusi ditugun desabantailei.
|
|
|
Gai gatazkatsu bati buruzko eskutitz bana idatzi dute formaltasun maila ezberdineko hartzaileei zuzenduak. Eskutitzean jaso
|
behar dituzten
edukiak, hizkuntza-funtzioak, zehatz-mehatz adierazi zaizkie ikasleei.
|
|
|
1Hren araberako taldekatzea prestatu dugu. Saio bakoitzean, eztabaidagai izango duten gaia kokatzeko bideokasete bat ikusi dute; ondoren, partaide bakoitzari jokatu
|
behar duen
rolaren nondik norakoa idatziz eman eta ahoz azaldu dio ikertzaileak. Bukatzeko, kameraren aurrean, telebista-saio batean ari direlakoan eztabaida grabatu zaie.
|
|
|
Aurreko eztabaida-ildoetatik zuzenean eratortzen den argudioa da autogestioaren aldarrikapena. Noski, ez da isolamenduaren eta tokiko elementuen goraipamen hutsala, baina autogestio maila batek eta horretarako nahiak egon
|
behar du
nahitaez, nagusiki ondoren aipatzen ditugun elkarri loturiko hiru azalpenengatik.
|
|
|
Kontsulta. Parte-hartzaileek euren iritzia adierazten dute, eta hori erabakia hartu
|
behar dutenek
kontuan hartzen dute.
|
|
|
Deskribatzen saiatzen ari garen ereduaren oinarrietako bat botere mota desberdinak lortzea bada, eta beraz erabakien eta ekintzen gaineko kontrola lortzea, garbi dago lehenengo bi mailak ez direla nahikoak eraldaketarako, eta, beraz, gehienbat 3.etik goragoko mailetara jo
|
behar dugula
.
|
|
|
Dena den, 1 eta 2 pausoak ematea beharrezkoa da, eta horietatik abiatuta, ostera, bestelako prozesuak sortu ahal dira, eta ez hori bakarrik, baizik eta maila horietan edozein prozesu parte-hartzailetan garrantzitsua den informazio-sormen eta-kudeaketaren auzia azaleratzen dela. Batetik ea tokiko informazioa kontuan hartzen den ikusi
|
behar dugu
, eta datuak eta horien ondorengo iritzi eta interpretazioak zeinek egiten dituen, ea parte-hartzaile berberak diren edo kanpoko teknikari bat den, finean, ea informazioaren sortze-prozesu osoa plurala den. Bestetik, informazio-kudeaketari begiratu beharko genioke, ez soilik bi zentzutan doan ikustea, baizik eta zertarako erabiltzen den eta zeinen eskutan dagoen.
|
|
|
Eredu erabakitzaileei dagokienez, bigarren kezka batek erabakiak hartzeko prozesuari begiratzen dio, nola hartzen dira erabakiak? Hemen prozesu deliberatiboen inguruko hausnarketak egin
|
behar dira
: interesen osaera; erabakitzeko gehiengoak, adostasunera ailegatu beharrak, aniztasun eta pluraltasuna; botere, jakinduria eta hitz egiteko erraztasuna espazio desberdinetan?
|
|
|
interesen osaera; erabakitzeko gehiengoak, adostasunera ailegatu beharrak, aniztasun eta pluraltasuna; botere, jakinduria eta hitz egiteko erraztasuna espazio desberdinetan? Hau ez da erraz konpontzen den debatea, edozein kasutan, klabea berau publikoa egitean datza, metodoa sekula ez da perfektua izango, baina bere onurak eta kalteak publikoak egin
|
behar dira
. Azkenik, erabakien izaera loteslea izatea edo ez, debate honetan bertan kabitzen da, eta ez hori bakarrik, baizik eta erabaki horien aplikazioa gauzatuko delako ziurtasuna eta hori bermatzeko kontu-argiketa mekanismoak erabiltzea.
|
|
|
Parte-hartze esanguratsua bilatzen badugu, bistakoa da bertan hartzen diren erabakien edukiak gizarte-gailentasuna izan
|
behar duela
eta biztanleengan eragina duten gaiek izan behar dutela euren interesa pizteko. Prozesu parte-hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan dena, irekia, justua eta barneratzailea dena, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira.
|
|
|
Parte-hartze esanguratsua bilatzen badugu, bistakoa da bertan hartzen diren erabakien edukiak gizarte-gailentasuna izan behar duela eta biztanleengan eragina duten gaiek izan
|
behar dutela
euren interesa pizteko. Prozesu parte-hartzaile bat modu hobezin batean diseinatua izan dena, irekia, justua eta barneratzailea dena, balio gutxikoa izango litzateke baldin eta bertotik eratortzen diren ekintzak eragin sozial txikikoak balira.
|
|
|
Parte-hartzea aplikatu
|
behar deneko
uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte-hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen-lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte-hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman beharko litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte-hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte-hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman
|
behar da
, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen-lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte-hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman beharko litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte-hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte-hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun
|
behar du
. Garapen-lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte-hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman beharko litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte-hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte-hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen-lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte-hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman beharko litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu
|
behar dira
eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte-hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte-hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen-lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte-hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman beharko litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon
|
behar du
.
|
|
|
Bestetik, parte-hartzea prozesu gisa ulertzea garrantzitsua da, eta, beraz, epe luzeko prozesu iteratibo gisa ulertu eta landu beharko genuke jendearen inplikazioa. Giza eraldaketarako edozein saiakerak epe luzekoa izan
|
behar du
, eta irauteko modukoa ere, proiektu edo programa bateko ziklotik askoz harago. Prozesua etengabean birsaiatzen eta gainbegiratzen bada, jarrera horrek gaitasunak gehitzen eta kontu-ematea errazten lagunduko du gainera.
|
|
|
Atal honetan mota askotako analisiak egiten dira, baina orain aspektu kritiko batzuk baino ez ditut azpimarratu nahi. Lehenik, giza talde baztertuen parte-hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu
|
behar da
, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik. Gerta daiteke, ordea, giza talde horien parte-hartzea bermatzeko aurretiazko pausoak eman behar izatea, hezkuntza eta gaitasun nahikoak lortzeari dagokionez, bestela, espazio parte-hartzailean botere-harremanak errepikatuko lirateke eta.
|
|
|
Atal honetan mota askotako analisiak egiten dira, baina orain aspektu kritiko batzuk baino ez ditut azpimarratu nahi. Lehenik, giza talde baztertuen parte-hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan
|
behar dute
prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik. Gerta daiteke, ordea, giza talde horien parte-hartzea bermatzeko aurretiazko pausoak eman behar izatea, hezkuntza eta gaitasun nahikoak lortzeari dagokionez, bestela, espazio parte-hartzailean botere-harremanak errepikatuko lirateke eta.
|
|
|
Subjektuen barneraketari lotuta, ordezkaritzaren kontua doa, parte-hartzea zuzena edo zeharkakoa izan daitekeen eztabaidatu beharko litzateke kasuz kasu. Duda barik, parte-hartze zuzeneko uneak egon
|
behar dira
, baina hori beti ez da posible eskala handitzen doan heinean, eta, beraz, ordezkapena zuzena izan dadin teknika konkretuak bilatu behar dira, eta ez hori bakarrik, hemen berriro ere kontu-ematearen auzia funtsezkoa da.
|
|
|
Subjektuen barneraketari lotuta, ordezkaritzaren kontua doa, parte-hartzea zuzena edo zeharkakoa izan daitekeen eztabaidatu beharko litzateke kasuz kasu. Duda barik, parte-hartze zuzeneko uneak egon behar dira, baina hori beti ez da posible eskala handitzen doan heinean, eta, beraz, ordezkapena zuzena izan dadin teknika konkretuak bilatu
|
behar dira
, eta ez hori bakarrik, hemen berriro ere kontu-ematearen auzia funtsezkoa da.
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu
|
behar da
, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte-hartzeak hasieratik jokatu behar duela paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte-hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990).
|
|
|
Giza garapena pertsonei aukera gehiago eskaintzen dien prozesu gisa ulertu behar da, zeinean personen gaitasunak eta gaitasunen bitartez hautuak egiteko benetako aukerak ere zabaltzen diren, zentzu horretan, nabaria da ezen parte-hartzeak hasieratik jokatu
|
behar duela
paper garrantzitsua. Nazio Batuen Garapenerako Programaren (NBGP) lehen txosteneko hainbat pasartetan ere azaltzen da ezen pertsonek euren helburu eta ikuspegi propioak finkatzea, eta, emaitza materialez gain beraien komunitateetan jarduera ekonomiko, kultural eta politikoetan parte-hartze sentimendua izatea garapenaren berezko zati garrantzitsuak direla (NBGP, 1990).
|
|
|
Modu nominalean parte-hartzea proposatzen duten instituzioen helburua politika baten edo bere lanaren legitimazioa lortzea da, eta objektu diren parte-hartzaileen interesa zerrendetan agertzea baino ez da. Modu instrumentalean ere, lehenengo pausoak, gehienetan, instituzioek ematen dituzte beren ekintzen edo programen eraginkortasunak
|
behar duelako
, neurri batean edo bestean, beren zerbitzuak jasotzen dituztenen partaidetza. Kasu horretan, parte-hartzaileak eraginkortasuna lortzeko bitartekoak dira, baina beraiek programa publikoaren zerbitzu horren onuraren truke egiten dute.
|
|
|
Bestetik, boterearen natura gatazkazalearen edo kontsentsuzalearen inguruko hausnarketatik abiatuta, enpoderamendu hori nola garatu
|
behar den
ulertzeko ideia garrantzitsuak atera ditzakegu. Alde batetik, gizarte batean dagoen boterearen batura aldakorra dela suposatzen badugu, eta uste badugu berau haz daitekeela baldin gizarteak bere osotasunean helburu komunei jarraitzen badie, orduan, aurretiaz baztertuta dauden pertsonen enpoderamendua gizartearen ordena sozial horren baitan gerta daiteke boteretsuenen boterean inongo kalterik edo murriztapenik suposatu barik (Mayo eta Graig, 1995).
|
|
|
Euskal izenek, itzulpena? omen dute, azaldu
|
behar ditugu
, zer esan nahi duten azaldu. Gutxitan galdetuko da, ordea, zer esan nahi duten Jose, Maria edo Eustaquio erdal izenek.
|
|
|
Ondorioz, inoizko, bataio primigenio? bat jarri
|
behar du
antideskriptibismoak izendatzearen hasieran: noizbait, objektuaren ezaugarriak direnak direla ere, izen bat jarri zitzaion delako objektu horri eta izen hark jarraitu du objektua izendatzen.
|
|
|
Gauza bera gertatzen da pertsonen izen propioen kasuan. Norbanakoak izena
|
behar du
bat eta bera izateko: bereizgarri eta identifikagarria izateko.
|
|
|
esanahia eta horrela zeinu bihurtu. Esanahia ematea ez da aukera bat, etengabe eta nahitaez egin
|
behar dugun
lana baizik. Beste kontu bat da zeri eta nola eman esanahi bat edo beste, baina ematea bera ezinbestekoa dugu jendeok.
|
|
|
Zentzudun mundu batean bizi beharra dugu, zentzukide den jendearekin: guk eraiki
|
behar dugu
zentzukidetza.
|
|
|
sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide: esentzia iraunkor eta egonkor bat irudikatzeko, aldaketa guztiak baztertu
|
behar ditugu
. Hortaz,, erreferentziaren gezurra?
|
|
|
Esanahi bat ulertu
|
behar dugunean
adierazle-kate batean sartzen gara: adierazle batek aurreko adierazlearen esanahia argitzen digu, amaigabeko kate batean.
|
|
|
Eta, gogoan izan, kodeak indar sozialak dira (Eco, 1977). Horregatik, esanahiaren eta zentzuaren arazoa kodeen eragintza historikora eramana
|
behar dugu
. Eta, ondorioz, esanahiaren auzia botere-harremanen argitara ulertu behar dugu:
|
|
|
Horregatik, esanahiaren eta zentzuaren arazoa kodeen eragintza historikora eramana behar dugu. Eta, ondorioz, esanahiaren auzia botere-harremanen argitara ulertu
|
behar dugu
: nork erabaki ahal du zein den hitz baten arauzko forma eta arauzko adiera?
|
|
|
nork erabaki ahal du zein den hitz baten arauzko forma eta arauzko adiera? Nork erabaki ahal du zer ulertu
|
behar dugun
hitz bat erabiltzean? (Putnam, 1975).
|
|
|
Laburbilduz, izendatze-jarduerak eta pertsona-izenak zertan diren ulertzeko (izena eta izena erabiltzea bereizterik badago) erreferentziaren paradigmatik irten
|
behar dugu
. Denotazio zurrunetatik ihes egin behar dugu.
|
|
|
Laburbilduz, izendatze-jarduerak eta pertsona-izenak zertan diren ulertzeko (izena eta izena erabiltzea bereizterik badago) erreferentziaren paradigmatik irten behar dugu. Denotazio zurrunetatik ihes egin
|
behar dugu
. Esanahiari buruzko bestelako paradigma behar dugu; paradigma horrek kodeak eta, ondare adierazkorrak?
|
|
|
Denotazio zurrunetatik ihes egin behar dugu. Esanahiari buruzko bestelako paradigma
|
behar dugu
; paradigma horrek kodeak eta, ondare adierazkorrak, sortzeari eta erabiltzeari eragiten dioten harremanetan eta baldintzetan jarri behar du esanahia.
|
|
|
Esanahiari buruzko bestelako paradigma behar dugu; paradigma horrek kodeak eta, ondare adierazkorrak? sortzeari eta erabiltzeari eragiten dioten harremanetan eta baldintzetan jarri
|
behar du
esanahia. Izenak balio-zeinuak dira, ondare sinbolikoak, inolaz ere materia huts edo izendatze neutroak.
|
|
|
bakoitza nor den argi ageri dadin. Kode bati esker, inor ez da beste inorekin nahastuta izango, administratu
|
behar diren
mendeko guztiak ondo identifikatuak izango dira.
|
|
|
Kapital kontzeptuaren erabilera azaltzeko kontuan hartu
|
behar dugu
Bourdieu-k, praktika ororen ekonomia, eraiki nahi zuela.
|
|
|
eraiki nahi zuela. Horrelako ekonomia batek kontuan hartu
|
behar ditu
jendarteko balio mota guztiak, ez soilik balio ekonomikoa. Praktiken logika, bistan da, ez da bakarrik logika ekonomikoa, alderantziz, diskurtso-eta ekintza-eremu bereiziak atontzen dituzten logika asko ditugu.
|
|
|
Izenek gastua dute. Philippe Besnard-ek esan zuen izena nahitaezko ondare sinbolikoa dela (guztiok izena
|
behar dugu
izan) baina dohainik jasotzen dugula (Besnard, 1979). Hala ere, izendatzeak badu kostu bat:
|
|
|
Hala ere, izendatzeak badu kostu bat: izena, intentio actoris delakoaren arabera, azaltzen eta ulertarazten digun kodea eskuratzeko
|
behar den
ahalegina eta inbertsioa.
|
|
|
Bigarrena, ordea, inpaktu handikoa da, nabarmena bezain ezaguna: guztiok dakigu zein diren izenaren konnotazio positiboak eta negatiboak (gizon gaztea, ederra, aberatsa, ospetsua...) Ez da inolako ahalegin berezirik egin
|
behar
, ez lan kognitibo nekezik, izen hori jarri dutenen asmoa zein izan den antzemateko. Berehala ulertu ahal dugu zer adierazi nahi diguten izen horren bidez6.
|
|
|
Biek hartzen dute zentzua eta balioa kode mugatu batetik, inbertsio handia eskatzen digun kode batetik. Kasu bietan izenaren zentzua eta balioa azalduko digun kodea lortzeko kultura bereziz eta gaitasun hermeneutikoz jantzi
|
behar dugu
geure burua. Diana, esaterako, ilargi-jainkosaren izena da, jainkosa ehiztariaren izena, Ama Jainkosa baten gurtzeari buruzko konnotazio mitikoak dakartzan izena.
|
|
|
Pertsona-izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak bezala, gizarte-eremuaren logikaren arabera azaldu
|
behar dugu
, kasu honetan kontsumo-eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte-eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Antza denez, izenak arinago higatu eta zaharkitzen dira, ordezkatze bizkorragoz ari dira izenen moda-zikloak (Coulmont, 2006). Zikloak laburrak eta arinak dira beraz, eta jakina, horrela izan daitezen izen gehiago
|
behar da
. Horrek bat egiten du, norbanakoa bereizteko?
|
|
|
Izen asko eta ziklo arinak: horrelako testuinguruan hautatzea zailago egiten da, gogoeta eta hausnarketa
|
behar dira
erabakitzeko eta ondorioz hautuak pertsonalagoak dira.
|
|
|
Azkenik, aintzat hartu
|
behar dugu
izena hautatzeko orduan asmo esplizituak eta eragin oharkabeak ari direla jokoan. Izena hautatzea eta ematea ez dira beti egiten asmoz eta jakitez, sarritan, erabakitzeari eragiten dioten indarrak?
|
|
|
Izena hautatzea eta ematea ez dira beti egiten asmoz eta jakitez, sarritan, erabakitzeari eragiten dioten indarrak? ezagutu gabe
|
behar da
erabaki. Kasu horietan izendatze-jarduera, jarduera praktiko hutsa?
|
|
|
Horrenbestez, izena hautatzeko irizpideek bat etorri
|
behar dute
pertsonaren banakotasuna erakundetzearekin: pertsona bat, izen bat.
|
|
|
pertsona bat, izen bat. Baina izenak pertsonak adina ez direnez, abizenekin konbinatu
|
behar dira
pertsona bakana adierazteko eta bereizgarriak izateko.
|
|
|
Hala ere, jendarteko sistemak arau bakar baten inguruan eraikitzen ez direnez, ez dago ekintza-logika bakarra eta subjektuek hainbat eta hainbat logika ezberdin kudeatu
|
behar dituzte
. Horrexegatik ezin da inor haren rolekin berdindu, ezta haren norberatasuna gizarteratze-prozesuetara murriztu ere.
|
|
|
Horrenbestez, gizarteratzea ez da dagoneneko gizartekideek ordena egonkorra bere egitea jokatzeko eskema kultural batzuen bidez (jarreren bidez, alegia), oraingo honetan gizarteratzea gogoeta erreflexiborako gaitzea da, hau da, interpretaziorako eta kontu-ematerako subjektua eskuduntzea. Subjektu edo kide hori ez da aritzen aurretiaz ezarritako kodeak eta ordena ostera berregiten, aitzitik, egoeran egoerako sortu
|
behar ditu
.
|
|
|
Lehen guztiz soziologikoak ziren harremanak gero eta psikologikoagoak dira: gizarte-eraginak araututako rol-ibilbidea zena, gaur jendarteko harremanetan kudeatu
|
behar den
norberaren esperientzia da. Ekintza-erregimenak askotarikoak eta aldakorrak dira:
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan
|
behar digute
gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri
|
behar diogun
izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan
|
behar duen
–» «Nor dira gure haurrari zelan deitu behar diogun esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
Kasu gehienetan, hasierako ustekabe eta harridurari haserrea jarraiki zaio. «Zer dela-eta esan behar digute gure haurrari jarri behar diogun izenak zein izan behar duen?» «Nor dira gure haurrari zelan deitu
|
behar diogun
esateko?» Horrelako galderek izena gurasoen eskubidea dela suposatzen dute, ez dela ohitura bat, ez dela izapide burokratiko hutsa, ez dela gizarteak arautu duen pertsona eratzeko erritu bat... Eskubidea omen da.
|
|
|
– Trentoko Kontzilioak (XVI. mendean) euskal izenen erabilera arrunta eten zuen, umeak santu-izenez bataiatu
|
behar zirela
agindu baitzuen. Horrela desagertu ziren Erdi Aroan erabat arrunt izandako izen asko:
|
|
|
jaioberrien izenak hautatzean gurasoei eragiten dieten logika sozialei buruzkoa, hain zuzen. Baina logika horietatik harago, norberaren autonomia ageri da izena hautatzean eta, batez ere, izen hori defendatu
|
behar denean
izen-hautatzea arautzen duten erakundeen aurrean.
|