|
2000
|
|
|
1983ko Sarrionandia idazleari ez zaio errealitatea bera aditzera ematea helburu interesgarria iruditzen, ez eta guztiz ederra edo dramatikoa bada ere. Kazetariek eta fotografoek eman lezakete errealitate objektiboaren berri idazle artisauak
|
baino
hobeto (85 orr.). Ez da hori idazlearen jomuga, idazleak" gauzen bihotzetara hurbildu" nahi du:
|
|
|
Batu egin du, bere erara eta bere kasa. Zehatza inor
|
baino
zehatzagoa izanik, aberastasunak dakarkio berba egokia leku egokian idatzi ahal izatea. Josebak lortu duen sintesia harrigarria da.
|
|
|
Sarrionandia bere liburuetan jasotzen dituen autoreen pertsonaien eta gaien bidez mintzatzen da, ez da joko erudito alfer bat metaliteratura hori, bere narrazioei sakontasuna, oihartzun eta iradokizunak eransteko polifonia baten erabilera
|
baino
. Haren liburuak irakurtzen dituztenek egin ditzaketen irakurketa maila infinito horietako batzuetan, beste literatur obra horien obraren oihartzunek, mezuaren aldetik nahiz estetikaren aldetik konplexutasun eta matizazio gehiago sumarazteko eta iragartzeko aukera eskaintzen diote autoreari bere lanak moldatzerakoan.
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak
|
baino
errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia
|
baino
egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia baino ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
" Lehen errakuntza" ren ondoriozko kaosak munduari zentzurik hartzea galarazten digu; egia deitzen dugun hori, berriz, hipotesirik egokiena besterik ez da. Horregatik, kaosa nagusi den errealitatearen aurrean, poesiak bat bateko ezagutza intuitiboa besterik ez lezake jaso; halere," poesiak psikiatriak baino errealitatearen ezagumen handiagoa ematen du, nahiz eta informazio gutxiago, esperientzia zientzia baino egiatiagoa delako, imajinazioa zientzia
|
baino
ahaltsuagoa delako." (141 or.)
|
|
|
Joan San Martinen(" Joseba Sarrionandia...", Egan, 1986, 3 alea, 203 or.) iruzkinak liburuaren balorazio orokorra egitera jotzen du. Alde batetik, darabiltzan gaiak askotarikoak izanik, gure mendeko kezkak sakontzen, aztertzen eta planteatzen dituela esaten du, baina ez direla saio sakonak aurreratzen du, azaletik eginak, subjektibotasunez beteak direla dio eta hausnarketa sakonak
|
baino
gehiago, iradokizunak direla esaten du. Gaiek eta ideiek elkartasunik ez dutenez," kuriositatez beteriko liburua" dela esaten du baina zehaztasuna eta sakontasuna falta zaiola gehienetan.
|
|
|
Gai zerrenda zabala ukitzen du: boterea, iraultza, lengoaia, zapalketa... baina honetan aurrekoetan
|
baino
osatuago eta sendoago azaltzen omen da Sarrionandiaren pentsaera. Lopez Gasenik 1993an adierazten duenez, Marginalia, Ez gara gure baitakoak (1989) liburuari dagokion beste aurpegia da" gogoeta teorikoen alderdia." (Egan, 1993)
|
|
|
Argiako artikulugilearen ustez, liburu hau fabulak maite dituenarentzat egina da, eta alegiekin batera ateraldiak ere ugari dira, nahiz eta iritzi emaileak azken hauek liburuaren alderdirik ahulena osatzen dutela uste duen: " ateraldiok umore gutxiko grazia
|
baino
haragoko deus ez dutelako." (63 or.)
|
|
|
irakurritako ipuinak, ikusitako filmeak, filosofia, umetako jokoak eta abar. Berez helduentzako aproposago ez ote den esaten du, edo hauei gaztetxoei
|
baino
gehiago ez ote zaien gustatuko. Bereziki azpimarratzen du" Ereduak" izeneko ataltxoa, didaktikoegia baderitzo ere, nola idatzi behar den eredu ezin hobea eskaintzen duela esanez.
|
|
|
Hor dator Sarrionandiaren benetako kontrazeinua joko horretan guztian: Egileak bere desioak bultzaturik idazten omen du eta" desiraren hutsunea" oroimenaz estaltzen saiatzen da," baina zuloa, zuritasuna, eskasia, zuloa, literaturak bete dezakeena
|
baino
arras zabalagoa eta sakonagoa da. Orduan ia dena isuri, erori, galdu egiten da.
|
|
|
Zenbaitzuk, ordea, berezko kalitateak arrakasta handi hau ez duela halere erabat justifikatzen eransten dute, beste zenbait literatur obra kalitatezko izanda ere ez baitira horregatik, beste gabe, arrakasta komertzialak bihurtu. Kritiko batek
|
baino
gehiagok esan izan du zerikusirik baduela autore honek duen arrakastan bere nortasun ez literarioak ere. Nolanahi ere, irakurle arruntarentzat Sarrionandiaren narrazio hauek beste gabeko erakargarritasuna dute, mundu fantastikoak sortzen ditu ipuinetako batzuetan, leiendazkoak sarritan, sirenak eta marinel zahar madarikatuak daude, eta desertuak, printzesak, gazteluak eta geltokiak neskatxa eder bakartiek habitatzen dituzte.
|
|
|
Poemen gainean agertzen den zenbakiak poema osoan zenbatgarren lerroan gauden adierazten digu eta, bide batez, zenbait poema elkarren artean bereizten. Kandela kolektiboak (Euskal Letren dantza 1983, Hordago 1983) dioenez," poema laburrak ditugu normalean, labur eta zuzenak, koplak bezain motzak gehienak
|
baino
askoz ere garratzagoak. Epitafioak bezain garratzak eta askotan txikiagoak." (34 or.)
|
|
|
Halere, poetaren jarrera itxaropenezkoa da, ironikoa, norabide garbirik ez duela aitortzen duelarik ere: " baina ekin behar da zeren/ hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea
|
baino
." (52 or.)
|
|
|
Susako komentariogileak(" Marinel zaharrak", Susa, 1989, 2324 alea, 14 or.) ere bilakaera hau aipatzen du" Poeta erromantiko ederzalea, hizkuntzaren barruan jolas egiten zuena, metaliteraturaren gailur urrinetan etxeko karrajuan
|
baino
nasaiago ibiltzen zekiena, hori guztiori eta besterik ere bazen hura bera, berbera lehorrekoago agertzen zaigu hemengo olerkietan. Mingostu egiten du kartzelak.
|
|
|
Borroka armatuari buruzko poemak irakurrita ere, beti nabaritu zitzaion urrunketa nabaria, berehalakotasunetik urrunketa, bihozpena edo ironiaren bidez lortzen zuena. (...) Bere estilo eta irakurketa mundua Erromantizismo, Sinbolismo, Espresionismo, Surrealismo, Futurismotik Errealismo sozialistatik
|
baino
hurbilago dago. Dylan Thomas, Pessoa, Eliot, Kavafisek eragin handia izan dute beragan.
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: " Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea
|
baino
" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
M. Azkue" sariaren irabazle modura. Liburuaren hitzaurrean egileak poesigintzaren arloan sentitzen zuen deserosotasuna aitortzen zuen" errez idazten dira poemak, baina poesia ona idaztea gauzarik zailena da" eta, beharbada, horregatik esaten du bere obra hau"
|
baino
gordairu zaharren batean atxikitzekoa, berari eta adiskideei bakarrik dagokien lana" dela. Idazle gazte (23 urte) apalaren oharrok gora-behera, funtsean literatur zereginaren arloan jarduterakoan anbiziotsu agertzen da.
|
|
|
Bizitzari buruzko gogoetak eskaintzen dituenez, heriotzari nola aurre egin ere azaltzen ari da. Izan ere, askotan aipatu izan den bezala, bizitzea hiltzen joatea
|
baino
ez denez, heriotzerantz doan bidaia horretan, antza denez, bizitzea dugu heriotzari aurre egiteko bide bakarra. Ondorioz, heriotz horrek gure bizitzan duen pisua adierazteko etengabeak dira leit-motiv hau gogora ekarriko diguten elementuak:
|
|
|
Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian bezala, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian
|
baino
eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua. Hau da, eleberri honetan garaiko egoerak neurri txiki batean pertsonaien jarrerak eta ekintzak bideratuko ditu:
|
|
|
Belaundek egoki azaldu du pertsonaia honen barne munduaren desorekaren zergatia: " Tradiziozko baloreak, batzuetan zentzurik gabekoak, goraipatzen dituen errealitateak norberaren sentimenduak zapuztuz eta pertsonaren barru mundua deuseztatuz, frustrazio pertsonala
|
baino
ez dakar." (Egunkaria) Azkenean, Mario Afrika bere lagun trabestiaren laguntzaz Marilin bihurtzeko beharrezko indarra eskuratuko du. Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du.
|
|
|
Itziar Belaunderen ustez," itxura
|
baino
gehiago edukiari begiratu behar zaio, gaur egungo gizartean hain gogor finkatutako baloreak zalantzan jartzeko gauza delako elaberri hau, eta baita ere, pil pilean dauden oso gai ezberdin eta interesgarriak hautatu dituelako, ondo kokatuta benetazko inguru batean." (Egunkaria)
|
|
|
Idazlearen beraren hitzetan" emakumearen sentimendu unibertsala nahi izan dut isladatu, ama baten ikuspegitik." (Zabala, Juan Luis: Egunkaria XI) Hortaz, erakunde armatuaren inguruko aipamenak, batez ere, egoera horien aurreko amaren jarrera azaleratzeko
|
baino
ez ditu aipatzen.
|
|
|
Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu bezala: " Ekintza
|
baino
gehiago nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak baino harantzago) sor daitezkeen erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez, askotan marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana. Hala ere, eleberri honetan barnekoitasunak duen garrantzia azpimarratzeko egokia iruditu zaigu Luis Mari Mujikaren hitzok bertaratzea:
|
|
|
Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu bezala: " Ekintza baino gehiago nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak
|
baino
harantzago) sor daitezkeen erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez, askotan marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana. Hala ere, eleberri honetan barnekoitasunak duen garrantzia azpimarratzeko egokia iruditu zaigu Luis Mari Mujikaren hitzok bertaratzea:
|
|
|
" Eskualde hori bilakatu da norberaren axioma existentzialak egiaztatzeko inguru egokiena. Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon
|
baino
eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman baino, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea.
|
|
|
Naturaleza malkar eta elkor horretan beste nehon baino eskuera handiagoa du norbere ahalmenak oro, hala nola asmamena, adimena, jakin mina... erabiltzeko." (Habe 295) Horregatik, lurralde horretatik ezin izango du ihes egin eta erabaki bat hartu du. Irakurleoi erabakia zein izango den izenburutik bertatik adierazten zaigunez, idazleak erabakiari berari garrantzia eman
|
baino
, nahiago izan du patrimonioa salgai jartzeak pertsonaiari sortarazi dizkion sentimendu, oroitzapen eta gogoetak islatzen saiatzea. Hori lortzeko" hainbat gairi buruzko aipamen eta hausnarketak ere, Saint John Perse nobel saridun poeta frantsesaren aipuekin eta Jaun Notarioaren ikuspuntu existentzialista ezezkorrarekin nahastuta" darabiltza.
|
|
|
Kasu gehienetan, kanpo analepsiak erabiltzen ditu, erabakia hartu aurreko gertaeren berri emanez. Epe labur horretan ez da gauza gehiegirik gertatzen, ekintzak
|
baino
, pertsonaiaren barne mundua baita garrantzitsuena: bere psikologian sakontzea du helburu idazleak.
|
|
|
Jon Benitok dioen bezala," zinez poliki irakurri eta ahoan gozatzeko modukoa baita, batzuetan kontzientzi ernagarri bilakatu daitekeen arriskua izanik." (Gara VI) Gainera, Jose Jabier Fernandezekin bat eginez," liburu honetan helburua edota helmuga
|
baino
bidea baita garrantzitsu eta interesgarriagoa". (Egunkaria VII) Agi denez, aukeraturiko edukia hausnarketa eta sentimendu jariorako aitzakia baino ez da.
|
|
|
Jon Benitok dioen bezala," zinez poliki irakurri eta ahoan gozatzeko modukoa baita, batzuetan kontzientzi ernagarri bilakatu daitekeen arriskua izanik." (Gara VI) Gainera, Jose Jabier Fernandezekin bat eginez," liburu honetan helburua edota helmuga baino bidea baita garrantzitsu eta interesgarriagoa". (Egunkaria VII) Agi denez, aukeraturiko edukia hausnarketa eta sentimendu jariorako aitzakia
|
baino
ez da.
|
|
|
Itxuraz, gainerako pertsonaien sentsazioak adierazi ahal izateko darabil narratzaile orojakilea, eta ez lehenengo pertsonan diharduen kontalaria. Izan ere, lehengo pertsonako narratzaile baten bidez hirugarren pertsonako narratzailearekin
|
baino
gehiago murrizten baita esparrua. Amagoia Iban honela mintzatzen da ikuspuntuari dagokionez:
|
|
|
Itxura denez, irakurleok ez dugu fikziozko errealismoaren inguruan eraikitako mundua zientzia fikziozko mundua
|
baino
errazago irudikatzeko ahalmenik. Izan ere, biak sortzeko eleberritik kanpoko gure ezagutzatik hartzen ditugu erreferentziak.
|
|
|
" Eta antzematen da, bestalde, bere hizkuntza iturria ez datorrela bakarrik liburuetatik, kontatzeko eran ahotik belarrirako literaturatik ere edan duela frogatzen baitu. Irakurtzen
|
baino
istorioa entzuten ari zarela ematen du askotan..." (Gara VI)
|
|
|
Protagonistak, leihorik ez aterik gabeko etxeetan bizi dira, beren baitan bildurik, berak ez direnaz mozorroturik, ispilua dutela askotan lagun bakarra. Baina mozorroak, azken finean, haragia edo larrua
|
baino
benetakoagoak izan ohi dira." (Pergola 37)
|
|
|
Pertsonaia andanarik handiena lehendabiziko partean dago, eta erritmoa ere biziagoa da hor 166 orrialdetik aurrera
|
baino
, eta lehendabiziko zati horretan, dago Izurkiz bizien, gerra aurretik alegia, hausturaren aurretik. Eta erritmoa moteltzen denean ere, ederki asko islatzen du moteltasun hori Jokin Muñozek.
|
|
|
Elkarrizketa batean aipatu zuenez," ideiak adierazi
|
baino
, sugeritzen saiatu da, giroak sortzen" (Goikoetxea, Joxi: Argia 1372) Honela mintzatu zen idazlea:
|
|
|
" Je suis un syntaxier", definitu zuen bere burua Herodiasen egileak. Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara
|
baino
, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago doa Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar.
|
|
|
Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri behar luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera
|
baino
harantzago doa Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar. (Lertxundi, Anjel:
|
|
|
Pertsonaia garrantzitsuenak, Markos zein Nestor, lekuz, jokoz, oroz kanpo daude ia beti; guztiz arrotzak zaizkien goitibeheitiek erabakitzen dituzte beren aldarteak eta norabideak, ez dira gai beren bizitzak gobernatzeko, izutu egiten ditu askatasunak. Gizaki izateak urduri jartzen baititu, nahiago lukete postontzi edo karrota izan gizaki
|
baino
: pairaezina zaie erabakiak hartzeko ahalmena.
|
|
|
Elementu hauen errepikapena dela-eta, Ortzadarreko elkarrizketariak road movie estiloko bildumak eratu dituela aipatu zuen. Gainera, antza denez, ekintzek
|
baino
" garrantzia handiagoa dute barne gogoeta eta sentimenduak." (Aizu! 228) Garako iruzkingilea ere pertsonaien barne munduari Muguruzak eskaintzen dion arretari buruz mintzo da:
|
|
|
Ozen esan beharrekoa da liburuko testuak" testuak" direla beste ezer
|
baino
lehen, eta irratian esan bazituen ere, horixe direla, literatura. Literatura hori argitaratzea aberasgarri ikusten dut nik.
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta hizkuntzaren erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz
|
baino
narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta harekin nahi duen bezala jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Oraingoan, Mailuix Legorburuk loturarik ez duten ipuinen bilduma eskaini digu. Ipuin batean
|
baino
gehiagotan errepikatzen diren irudiak egon arren, ez dago denen arteko uztardura jakinik. Hala ere, gehienetan tonu bera arnas daiteke:
|
|
|
Bestalde, ipuin guztietan idazkera mota bera aurki daiteke: " zalua,
|
baino
ez arina." (El Diario Vasco VI) Felipek dioen bezala, era berean, herriko hizkera bizia erabiliko du. Hala ere, ipuin guztiek ez dute lorpen maila bera.
|
|
|
Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio askotan gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa: " Estilo aldetik loturarik badute ere, ez da elkarren arteko giro komunik sumatzen eta, ondorioz, banaka batzuek
|
baino
ez dute irakurlearen arreta bizten." (Habe 295)
|
|
|
Honetarako, estilizazioa du bidelagun, teknika estiloetan. Honelako narrazio laburretan funtsezkoena
|
baino
ez zaigu kontatzen, zeharkako itzulinguruetan galtzen ez den estilo zuzen baten bidez. (El Correo VIII)
|
|
|
Izan ere, oso ipuin gutxitan topatuko ditugu amaiera ederrak eta alaiak. Beraz," grina eta benekotasuna Montoiaren hamaika ipuinotan
|
baino
hobeto ageri dira; haurren lehendabiziko deskubrimenduak, sexua, infidelitateak, droga, telefonoaren presentzia obsesiboa..." (Egunkaria I). Telefonoaren presentziak, Iturberen ipuingintza dakarkigu gogora.
|
|
|
Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan bezala joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik
|
baino
. (El Diario Vasco I)
|
|
|
Iruzkingile beraren ustetan," garbi utzi digu gaiak
|
baino
gehiago istorioak eta kontatzeko moduak daudela." (Egunkaria VI)
|
|
|
Hala ere, estilo aniztasuna nabaria da. Gure ustez, bada nolabaiteko gradazioa (edertasunetik gordintasunera), hasieran amaieran
|
baino
irudi ederragoak baitarabiltza (beti ere errealitate mingotsarekin kontrastea sortzeko): ametsetako hondartzak, gau izartsuak, naturaren aipamen etengabea, sinestesiak Bestalde, ipuin gehienetan errepikatzen diren irudiak ere badira:
|
|
|
Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena. Beraiek harrapaturik daude, maiz planteatzen den egoera edo errealitatea itogarria gertatzen da, eta pertsonaiak emango duen irteera ez da bere kondena
|
baino
izango. (Egan 49)
|
|
|
Hirugarren ataleko narrazioak beste ataletakoak
|
baino
laburragoak dira. Luis Mari Mujikak honela deskribatu ditu hirugarren atal honetako testuak:
|
|
|
Istorio hauek ikuspuntu ezberdinak azalduz kontatzen dizkigu: " Irakurleari erakutsi nahi nion edozein istoriok ikuspuntu bat
|
baino
gehiago duela, literaturan, batez ere." (Elizondo, Edurne: Egunkaria VII) Honela, pertsonaia ugari aurkezten dizkigu liburuan.
|
|
|
Aitzitik, liburu batetik bestera ezberdintasunak badira umorea garatzeko garaian. Bigarren bilduman" aurreko liburukoa
|
baino
landuagoa, helduagoa, garai horri egokiago heltzen zaiona." (Egunkaria XI): " irria pizten duen ironia fina batzuetan, algara sortarazten duten xelebrekeriak besteetan; ez dira falta sexu kontu pikaroak, ezta irakurlearen konplizitatea lortzeko keinuak ere." (Deia I) Umoreaz gain, beraz, sexu grina ere bigarren liburu honetan presenteago dago.
|
|
|
Liburu honetan antzematen da euskal literatura gazte hizkeran zein bizitzari hurbiltzen ari dela gero eta gehiago, eta horrek gure literaturari onurak
|
baino
ez dizkio ekarriko, izan ere, gazteengan literatura erakargarria izan dadin beharreko baldintzetako bat kontatzen diren istorioak gertukoak izatea da, fantastikotasuna martxan jarriz. (Gara II)
|
|
|
Iruzkin batean
|
baino
gehiagotan azpimarratu izan da Egañak pertsonaiak eratzeko orduan erakutsi duen trebezia:
|
|
|
Pertsonaia bakoitzaren ahotsa eta ikuspuntua mosaiko baten zatitxo bat
|
baino
ez dira eta irakurleak zatitxo horiek banan banan ikusi eta irudia osatu du. Gauzak horrela, batzutan agertzen zaizkion zatitxoek elkar osatzen dute; bestetan, ordea, kontrajarrita egongo dira.
|
|
|
Bi plano zeharo ezberdin eraiki dituenez, irakurleen artean bataren zein bestearen aldeko iritziak izan dira. Luis Mari Mujikaren iritziz, Zarauzko komentuaren inguruko pasarteak Jakakoak
|
baino
" natural, malgu eta originalago emanak" daude. (Egan 51) Iban Zaldua ere iritzi berekoa da.
|
|
|
Ondorio politikoei berebiziko garrantzia ematen dio gainera. Andoni Egañak luze dihardu Galáni eta bere inguruan bildu ziren hitzartuei buruz, eta erretrato sentimentala da gehiago, politikoa
|
baino
. (El Diario Vasco XII)
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. " Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat
|
baino
, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
Orain arteko grina, bere alderdi ezkutu hori ez erakustea izan da.(...) Honela, sentimenduek murritzak eta nahikoa laburrak izaten jarraitzen badute ere, Arretxeren luma aberastu egin da oraingoan, eta lehenagoko isiltasunak orain adierazpenarekin lotzen ditu. Burutik eta adimenetik
|
baino
gehiago, bihotzetik eta adimenetik datoz orain sentimenduak. Eta aldaketa hau bai estiloan eta baita sortzen dituen zirraretan ere nabaritzen da.
|
|
|
pintadak, manifestaldiak, rock jaialdia,... Baina, hilketa honen atzean uste
|
baino
azpijoko gehiago ezkutatzen dira, eta eleberriak aurrera egin ahala misterioaren korapiloa askatzen joango da. Gaur egungo Euskal Herrian kokaturiko intrigazko istorioa da.
|
|
|
Arantxa Iturbe kazetariaren bi ipuin bilduma argitaratu ziren 90eko hamarkadan. Ezer
|
baino
lehen (1992) liburuan hamazazpi ipuin eskaintzen zaizkigu; eta Lehenago zen berandu (1995) bilduman, ordea, hamahiru. Bi bilduma hauetako ipuinok gai eta estilo bera erabiliz sortu ditu.
|
|
|
Aitzitik, honen guztiaren bidez giro malenkoniatsua sortuko du:" Testu gehienak tristeak dira sentimendu hits eta goibela islatzen dute. Badira pare bat
|
baino
gehiago tragikoak direnak, hasieratik bukaeraraino. Ukitu kafkiarrik ez zaie falta, gainera." (El Diario Vasco I)
|
|
|
80ko eta 90eko hamarkadan literaturaren sistemaren finkatzea eta indartzea izan da euskal literaturaren indarberritzea ekarri duen gertakaririk aipagarriena. Jon Kortazarrek aipatu zuen bezala17, gertakari honen ondorioz narratiba gailendu da; izan ere, batetik, narratiban erabilitako teknikek ikus entzunezko komunikabideekin parekotasun handia baitute; eta bestetik, eskoletan poesia
|
baino
narratiba lan gehiago lantzeko joera dago (eta ondorioz, narratiba da gehien saltzen dena). Hartara, artikulu berean aipatzen duen bezala, 80ko hamarkadaren erdialdetik aurrera poeta asko narrazioak idazteari ekingo diote.
|
|
|
Bere zenbait lanetan
|
baino
gehiago zaindu eta landu du alde hau, eta adierazkortasun edo aberastasunik galdu gabe ulerterraztasunean irabazi egin ote duen iruditu zait niri behintzat, inoiz edo behin pasarte benetan ilunik ere aurkitu dudan arren. Gainera, erregistro diferentziak markatu ditu, narratzailearen bizkaitar kutsu nabarmeneko estandarraren eta pertsonaien bizkaiera gordinagoaren artean batez ere, eta hizkera eleberriaren giroaren eta trinkotasunaren aldeko lanean ezarri.
|
|
|
Eleberri honetan ere, Edorta Jimenezek bere estilo aberats eta biziari eutsi dio, baita bizkaieraren kutsuari ere. Aitzitik, eleberri honetan aurrekoetan
|
baino
deskribapen gehiago tartekatuko ditu, garai hartako ohituren berri emateari berebiziko garrantzia eman baitio. Lutxo Egiak adierazi zuen bezala," Baleen berbaroa izugarri ondo girotutako eta euskara ederrez idatzitako eleberria da." (Deia)
|
|
|
Aurrekoaren ildotik, ekintza Euskal Herrian garatu du autoreak; oraingo honetan, ostera, denboran atzera egin eta XIX. mendearen bukaerara eraman ditu hirurehun orrialde
|
baino
gehiagoko bizitza izango duten pertsonaiak. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Garai zehatz baten islada eskaini arren, garai historiko horretan girotutako fikzioa besterik ez da Udarbe eta Urtuella lekuko nobela. Idazleak sortutako fikziozko pertsonaiak, Euskal Herriko errealitatean bizi izan zen bizi ohi den zenbait auzi planteatzen badituzte ere, fikzioa
|
baino
ez dira, fikzioari baino ez dagozkio. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Garai zehatz baten islada eskaini arren, garai historiko horretan girotutako fikzioa besterik ez da Udarbe eta Urtuella lekuko nobela. Idazleak sortutako fikziozko pertsonaiak, Euskal Herriko errealitatean bizi izan zen bizi ohi den zenbait auzi planteatzen badituzte ere, fikzioa baino ez dira, fikzioari
|
baino
ez dagozkio. (Grandes, Leticia:
|
|
|
Eskerrak ematera igaro
|
baino
lehen, barkamena eskatu nahiko genieke, bereziki, hamarkada honetan hitz lauz idazten hasi eta aipatu ez ditugun idazleei. Bestalde, datozen orriotan aurki daitezkeen akats zein hutsengatik barkamena eskatzen dizugu, irakurle.
|
|
|
Bestalde, behin
|
baino
gehiago errepikatzen diren eszenak ere badira. Dena dela, ez dira behin ere era berean deskribatzen, honela oroimenaren aldakortasuna azpimarratuz.
|
|
|
" Eleberri zabala da, interpretazio anitzekoa. Nik sarea osatu eta sare horren baitan gauza asko iradoki
|
baino
ez ditut egiten, eta irakurleari lan bat eskatzen diot, memoriaren bitartez liburuan dauden zuloak bete ditzan. Jolasa dago." (Argia 1504) Hala ere, liburuaren interpretazioari buruzko bere iritzia honela adierazi zuen:
|
|
|
Honek guztiak Aranbarriren eleberria gogora dakarkigu: aitzitik, gure aburuz, testu zati ezberdinak lotzeko urratsak Canoren eleberrian argiago adierazten dira Aranbarrirenean
|
baino
; gainera, azken honetan indeterminazio guneak ugariagoak dira.
|
|
|
Hau da, liburuak gora-behera asko ditu eta soilik pasio azaltzen denean interesgarri bihurtzen da, liluragarri. Besteetan, hoztasunak kalte egiten dio, antierromantizismoa bertute
|
baino
gehiago eragozpen bihurtzen da, istorioa urrundu egiten baita. Ez luke, ordea, horrela izan beharrik.
|
|
|
Hiru lanen ondoren, Beluna Jazz eleberria eman zuen argitara. Bai berarentzako bai guretzako bere bide labur
|
baino
intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen. Eta oraindik bere estiloa guztiz libre azaltzen ez bazen ere, liburu bikaina egin zuen Harkaitz Canok.
|
|
|
Hori segituan nabaritzen da liburuan. Hitz, metafora eta sinboloz soilik osatutako liburua
|
baino
gehiago, Harkaitz Canok oraingo honetan irudietara eta horiek sortzen dituzten erreferentzi jokoetara jo du. Gure irudimena gramatikaz asetzeaz gain, Canok oraingo honetan irudiz ere hornitzen du.
|
|
|
Nik uste
|
baino
poliziakoagoa izango da. Baina ez da ohiko nobela poliziakoetakoa ere.
|
|
|
Grandesen ustez, bestalde," ekintza aurkezteko modua da, ekintza bera
|
baino
gehiago, eleberriari bizitasuna ematen diona." (Egan 49)
|
|
|
Bere beste lanetan hurbiltasun handiagoa ikusten zitzaion. Majikotasuna badago, noski, baina estiloan
|
baino
gehiago gaian nabaritzen da. Gainera, gaia bera Mujikaren literatur bidean majikotasun gehien duen argudioa da.
|
|
|
Argitalpenak: 1992 Ezer
|
baino
lehen, narrazioa, Erein.
|
|
|
a) Barne analepsia: atzera egitearen bidez, narrazioaren ekintzaren hasiera
|
baino
lehenagoko denbora batera igarotzen ez garenean: hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean atzerakako begirada hau. b) Kanpo analepsia:
|
|
|
hots, liburuan kontaturiko denboraren barruan kokatzen dugunean atzerakako begirada hau. b) Kanpo analepsia: kasu honetan, berriz, atzera egitearen bidez narrazioaren ekintzaren hasiera
|
baino
lehenagoko gertakizunetara igarotzen gara, ordura arte aurkezturiko narrazioaren denbora eremua gaindituz. c) Analepsi mistoa: analepsi mota hauetan, aurreko bi analepsi motek bategiten dute.
|
|
|
analepsi mota hauetan, aurreko bi analepsi motek bategiten dute. Hortaz, atzera egitearen bidez, narrazioaren denboraren hasiera
|
baino
lehenagoko denbora batera igarotzen bagara ere, erretrospekzioaren bidez kontatzen zaiguna narrazioaren hasierarekin bat egin eta hau gainditzen du.
|
|
|
. PARALEPSI: erabilitako fokalizazioak (ik.) onartzen duen informazioa
|
baino
gehiago eskaintzeari deritzo. Barne nahiz kanpo fokalizazioa (ik.) dagoenean bakarrik hitz egin dezakegu paralepsiaz, izan ere, bi kasu hauetan soilik murrizten baita narrazioaren informazio eremua.
|
|
|
. PARALIPSI: erabilitako fokalizazioak (ik.) eskatzen duen informazioa
|
baino
gutxiago eskaintzeari deritzo. Hortaz, barne fokalizazioaren (ik.) edo fokalizazio orojakilearen (ik.) arau urratze baten aurrean egongo ginateke.
|
|
|
Hortaz, datozen orri hauetan azken hamarkada honetan ezagutzera eman diren idazleen lanen zerrenda emango dugu urtez urte. Hala ere, 90eko hamarkada
|
baino
lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea baino lehen beste genero batean arituriko hainbat idazleren izenak ikusi ahal izango dira:
|
|
|
Hala ere, 90eko hamarkada baino lehen narratiba lanik argitaratu ez dutenak ere hartu ditugu kontuan: honela, hurrengo zerrendan 90 urtea
|
baino
lehen beste genero batean arituriko hainbat idazleren izenak ikusi ahal izango dira: hala nola, Luis Mari Mujika, Iñigo Aranbarri, Edorta Jimenez, Xabier Montoia, Jose Luis Otamendi, Manu Erzilla.
|
|
2001
|
|
|
Fokalizazioaz hitz egiten hasi
|
baino
lehen, ahotsari dagozkion zenbait ezaugarri aipatzea gustatuko litzaiguke. Maila honetan iheslearen istorioa kontatzeko erabiltzen diren pertsona gramatikalen alternantzia aipatu nahi genuke.
|
|
|
Baina fokalizazioaren aldetik deigarriagoa da iheslearen azken metroetan honi falta zaizkion segundo eta metroak esplizituki adieraztea. Hori horrela izanik, onartzen badugu ihesaren plano hau gehienbat narratzaile fokalizatzaile intradiegetiko batek aurkezten digula eta fokoak harrapatzen duen esparrua sumakaitza dela, nola jakin dezake narratzaile fokalizatzaileak hil
|
baino
lehen zenbat denbora gelditzen zaion. Hori jakitea ezinezkoa dela onartuz, bi erantzun eman diezaizkiokegu galdera horri:
|
|
|
Azken kasu honetan Genette ren terminologian PARALEPSE delakoa genuke: fokalizazio horri dagokion
|
baino
informazio gehiago ematea, eta ondorioz, fokalizazio zehatz baten mugak gainditzea.
|
|
|
Narratzaile estradiegetiko eta fokalizatzaile estradiegetiko batek aurkezturiko plano honetan, hizkerak eta bertan islatzen den alderdikeriak fokalizazioak
|
baino
pisu handiagoa du argi eta garbi. f) Kaleko eszenen planoa
|
|
|
Ikusi dugunez, ihesaren planoan fokalizazio aldaketak ugariak eta interesgarriak dira, eta ihesleak hil
|
baino
lehenago korritzen dituen 100 metro horiek beragan duten garrantzia erakusten digute. Halaber, plano honetan fokalizazioa gehienetan intradiegetikoa izateak nobela honetan HERIOTZAk duen garrantzia azpimarratu nahi du.
|
|
|
Hori horrela izanik, ulergarria da Saizarbitoriak berak behin
|
baino
gehiagotan" akzidentez" idatzi duela esatea, garaiko giroari erantzunez.
|
|
|
Mende honetan nobelaren esparruan egindako aldaketa eta eraberritzeak kopernikarrak izan direla esan izan du kritiko batek
|
baino
gehiagok. Alde honetatik, XIX. mendeko edozein irakurle guztiz asaldaturik geratuko litzateke ordura artean nobelaren laberintoen barna bere gidari izandako narratzaileak, bat batean inongo esplikaziorik gabe, bide ertzean abandonaturik uzten duela ikusirik.
|
|
|
Nathalie Sarraute, Michel Butor eta Claude Simon-ekin batera, taldekide den Robbe Grillet ek Descartes-en baieztapena eraldatu egingo du eta" banakusate, beraz, banaiz" baieztapena defendatuko. Bidenabar, esan dezagun, mugimendu honetan teknika objektiboaren lanketa besterik ikusi ez duten kritikariek maizegi ahaztu dutela nobela hauetan objektu hutsak
|
baino
harantzago objektuekiko erlazioak dakuskigula, objektibotasunaren beraren ukapena, alegia. Heideggerren esanak bere eginez," ez dago objektibotasunik, objektibo izateko ekintza bera baino".
|
|
|
Bidenabar, esan dezagun, mugimendu honetan teknika objektiboaren lanketa besterik ikusi ez duten kritikariek maizegi ahaztu dutela nobela hauetan objektu hutsak baino harantzago objektuekiko erlazioak dakuskigula, objektibotasunaren beraren ukapena, alegia. Heideggerren esanak bere eginez," ez dago objektibotasunik, objektibo izateko ekintza bera
|
baino
".
|
|
|
Bi nobela hauetan narratzailearen BEGIRADAk (Iser en ildotik," testu estrategia" bezala ulertua eta ez adiera tekniko hutsean) fragmentarioki istorio desberdinak kontatzen dizkigu, kontatu
|
baino
gehiago azaldu.
|
|
|
Garaiko euskal nobela irakurleak ohituta zeuden euskaraz kontateknika tradizionalak ez ezik, istorio lineal eta" betikoak" ere irakurtzera. Txuma Lasagabasterren artikulu klasikoa gogoratuz12, 1957ko Leturiaren egunkari ezkutua dateke, 1969a
|
baino
lehenago, ohiturazko nobelen mundu ikuskeratik aldentzen den bakarra (nahiz eta, jakina denez, tarte horretan ohiturazko nobelen gaietatik ihes egiten zuen hainbat nobela argitaratu zen).
|
|
|
Kontua ez da istorio bat plano desberdinetan kontatzea, helburua harago doa eta kontaketa bera da irakurgai. Hori horrela izanik, 100 metro ren kasuan, lehenago esan dugun bezala, istorio baten bila abiatzen zen irakurleak errazago zuen militante baten ihesaz jabetzea, autoreak eskaintzen zizkion klabeekin gertakariaren dramatikotasuna bizitzea
|
baino
.
|