|
2017
|
|
|
Kannabinoide sintetiko hauek Interneten bidez saltzen dira, legalak diren eta eragin psikoaktiboa izan dezaketen beste landare exotiko edo aromatiko batzuekin (Pidecularis densiflora, Leonitis leonurus?) batera nahastuta.
|
Baina
kasu gehienetan, eskainitako landarea ez da izaten benetan droga osatzen duena. Aztertutako produktu asko ohiko landare aromatikoak izaten dira, eta horiei kannabinoide sintetikoak gehitzen zaizkie eragin psikoaktiboak izan ditzaten.?
|
|
|
Substantzia hauen ekintza mekanismoa konplexua da,
|
baina
guztiek dute eragin estimulatzaile edo pizgarria. Oro har, serotonina eta dopaminaren askapena bultzatzen dute, haren birxurgapena ere inhibitzen dute, eta haien kontzentrazioa handitzen dute tarte sinaptikoan.
|
|
|
Ibogainaren eragina, gainera, oso luzea da eta 48 ordu baino gehiago iraun dezake. Hasieran nahasmena, agitazioa eta ikara eragiten ditu,
|
baina
gorputza ohitzen denean, ikusmen haluzinazioak agertzen dira.
|
|
|
Salvia divinorumlandarea aspaldidanik erabili da Mexikon beherakoak, buruko mina edo erreumatismoa sendatzeko.
|
Baina
landare honen eragin psikoaktiboak eragiten dituen osagai aktiboa hostoetan dago eta Salvinorina A du izena. Substantzia hori lehenengo haluzinatzaile ez alkaloidea dugu.
|
|
|
Abstinentzia sindromearen ondorioz, loezina, antsietatea, goragaleak, takikardia, dardarak, karranpak eta izerdia ager daitezke. Normalean 3 egun iraungo du abstinentzia sindromeak,
|
baina
kasu batzuetan hilgarria ere izan daiteke.
|
|
|
duela hiru urte «droga kanibala» izan zen eta duela bi «flakka» deritzona.
|
Baina
, zein da egun droga berriek gizartearentzat ekartzen duten arriskua. Izan ere, gure inguruan duten agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia, baina gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke.
|
|
|
Baina, zein da egun droga berriek gizartearentzat ekartzen duten arriskua? Izan ere, gure inguruan duten agerpen eskasa dela-eta, arriskua ez da handia,
|
baina
gerora begira, arriskua lazgarri bilaka daiteke. Arazo horri irtenbidea aurkitu nahian, hainbat elkarte sortu dira kaleko drogak aztertzeko.
|
|
|
2005 urtetik hona, ehunka droga berri jarri dira merkatuan eta gehienen egitura kimikoa ezaguna bada ere, kasu askotan hori da haiei buruz dugun informazio guztia. Droga horiek sintetizatzen dituzten laborategi klandestinoen helburua ohiko drogen eragina imitatzea da,
|
baina
eragin ezezaguneko substantziak ekoizten dituzte. Eraginak ez ezik profil toxikologikoa edo dosi hilgarria ere ezezagunak izaten dira, saldu aurretik ikertu gabeko substantziak izaten baitira.
|
|
|
Izan ere, gorago azaldutako substantzia gehienen ezaugarri farmakologikoei buruz ezer gutxi dakigu. Legez kanpoko laborategietan ekoizten dira eta ez dakigu zein baldintzatan,
|
baina
gainera bertan lortutako produktuen inguruan ere ez dakigu askorik, ezta toxikotasunari buruz ere. Etorkizunean arazo larri bilaka ez daitezen, kontsumitzaileei informazio egokia helaraztea izan daiteke balizko kalteak minimizatzeko aukerarik egokiena.
|
|
|
PMMAk serotoninaren mailak igo eta eragin pizgarria eta entaktogeno indartsuak eragiten ditu.
|
Baina
haren arazo nagusia hauxe da: substantzia oso toxikoa dela, gutxieneko dosi eraginkorraren eta dosi toxikoaren arteko tartea oso estua delako.
|
|
|
Hala ere, haien afinitatea CB1hartzaile kannabinoidearekiko? 9 THC ak duena baino 20 aldiz altuagoa izatera hel daiteke. Beraz, kalamuaren antzeko eraginak izango dituzte (euforia, kitzikapena, barrea, gose eza?),
|
baina
efektua askoz indartsuagoa izango da. Horregatik, intoxikazioa eta eragin kaltegarriak (takikardia, aho lehorra, begien gorritasuna, ataxia, ikara atakeak?) agertzeko arriskua ere handiagoa izango da.
|
|
|
2013 urtean, 22 kasurekin, azken 10 urteetako intzidentzia hirukoiztu zen. Urte horretan, haurdun eta jaioberriak arrisku taldeen% 50 izan ziren (9 kasu). Haurdunaren infekzioa detektatzea zaila izan liteke, sintoma inespezifikoak eragiten ditu-eta (digestio aparatuarekin lotutako sintomak eta sukarra),
|
baina
umekiarengan ondorio kaltegarriak izan ditzake (abortu septikoa, goiztiartasuna). Lan honetan aztertutako kasu gehienetan haurdunak sukarrarekin agertu ziren eta kasu gehienetan erditze goiztiarra gertatu zen.
|
|
|
Estresak, berriz, hipokanpoko serotoninaren metabolitoen (5 HIAA) maila handitu duenez, bertan serotonina aktibitatea areagotu egin duela esan genezake. Estresak berak, aldiz, ez du jokaera mailan aldaketarik eragin,
|
baina
estresaren aurrean izandako jokaerak, hau da, sagu aktibo edo pasibo izateak, eragina izan du estriatuko 3 HK/ KIN ratioan. Sagu pasiboek 3 HK maila altuagoa azaldu dute KIN mailarekiko, eta horrek, tumoreak bezala, estrategia pasiboa izateak bide toxikoa aktibatu duela adierazten du.
|
|
|
Depresioak lotura estua du minbiziarekin eta estres sozialarekin,
|
baina
harreman hori eragiten duten mekanismoen inguruko informazioa ez dago erabat osatuta. Hori dela-eta, tumoreek eta estresak garunaren aktibitatean duten eragina aztertzea izan du helburu ikerketa honek.
|
|
|
Hori azaltzen duten hainbat aldagai daude. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres egoerak depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela,
|
baina
badira beste arrazoi biologiko batzuk. Minbiziari aurre egiteko, organismoak immunitate sistema aktibatu eta hanturazko zitokinak jariatzen ditu.
|
|
|
Zitokinak molekula mezulariak dira, gorputzeko periferian izandako hantura prozesuen inguruko informazioa garunera helarazten dutenak.
|
Baina
funtzio horrez gain, hainbat prozesu fisiologikotan eta neurokimikotan ere parte hartzen dute (7).
|
|
|
Lukianowicz ek 1962an (6) entzutezko haluzinazioak zituzten 14 gaixo psikotiko eleaniztunen kasu sorta bat aurkeztu zuen. Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan eduki zitzaketela deskribatu zuen,
|
baina
orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak» edo «babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere, haien jaioterriko egoera politikoaren arabera ere ezberdintasunak zeudela hauteman zuen.
|
|
|
Marcos et al.ek 1973an (9) jatorriz puertorricarrak ziren
|
baina
AEBetan bizi ziren 10 gaixo psikotikorekin egin zuten lanean, Brief Psychiatric Rating Scale ren (BPRS) bidez gaztelaniaz eta ingelesez aztertu zuten sintomen larritasuna. Sintomatologia afektibo eta negatibo larriagoa bigarren hizkuntzan adierazten zela deskribatu zuten; ez, ordea, sintomatologia positiboa.
|
|
|
Haasen et al.ek 2000 urtean (15) jatorriz turkiarrak ziren
|
baina
Alemanian bizi ziren gaixo psikotikoekin egindako ikerlana argitaratu zuten. 100 gaixo turkiar eta 50 gaixo alemaniar aztertu zituzten.
|
|
|
Entzutezko haluzinazioei dagokienez, ezberdinak dira itxuraz ama hizkuntzan edo bigarren hizkuntzan. Badirudi orokorrean sintoma hori ere ama hizkuntzan agertzeko joera handiagoa dagoela,
|
baina
edukiaren eta etiologiaren araberako aldakortasuna ere deskribatu da. Hainbatek diote eduki mehatxagarria daukaten haluzinazioak bigarren hizkuntzan agertzen direla sarriago, eta toxikoek sortutakoak hizkuntza batean baino gehiagotan ager daitezkeela.
|
|
|
Oroimen esanguratsu eta goiztiarrenen kasuan, normalean, ama hizkuntzari lotuta. Horrek, alde batetik, bigarren hizkuntza erresistentzia moduan erabili ahal izatea ekarriko luke, emozioak aldenduta mantentzeko modua baita,
|
baina
bestetik, jazoera traumatikoez errazago hitz egitea ere ahalbidetu lezake. Kontzeptu berdina abiapuntutzat hartuta,
|
|
|
Pankreatitis akutua pankrearen gaixotasun onbera eta akutua da. Kasurik gehienetan arina izan ohi da,
|
baina
formarik larrienetan hilkortasun eta konplikazio tasa handiak izan ditzake. Kasu larri horietarako, oso garrantzitsua da espezialitate anitzeko protokolo bat izatea, maila ezberdinetan eman beharreko arreta hitzartua duena.
|
|
|
Ondorioak: Pankreatitis akutua gaixotasun arina da gehienetan,
|
baina
kasurik larrienetan hilkortasun eta konplikazio tasa altua ditu. Horiek artatzeko protokolo bat izatea eta parte hartzen duten espezialista ezberdinen elkarlana ezinbestekoa da.
|
|
|
Pankreatitis akutua duten paziente gehienek(% 85 inguru) eboluzio arina izaten dute, eta egun gutxitan osatzen dira.
|
Baina
kasuen% 15 okertu egiten dira, morbilitate eta hilkortasun tasa handiarekin(% 20tik gorakoa, Zainketa Intentsiboen Unitatera iristen bada) (6). Berrikuspen honetan, pankreatitis akutua duen pazientearen arretak nolakoa lukeen deskribatuko dugu, formarik larrienetan batez ere.
|
|
|
Sabelaldeko OTAk pankrearen itxura ikusten laguntzen du, eta Balthazar en eskala erabiliz, larritasunaren aurreikuspena egin liteke (16). Pankrearen nekrosia ikusteko
|
baina
, 48 orduko eboluzioa behar izaten da, eta hori dela-eta, organo gutxiegitasunik ezean atzeratzeko gomendatzen da (17).
|
|
|
Behin ospitaleratzea eginda, oso garrantzitsua da pazientearen ebaluazio jarraitua egitea, 12 orduan behin gutxienez, lehen lau egunetan (19). Hainbat larritasun zeinu kliniko, analitiko eta erradiologiko deskribatu dira (ikus 1 irudia),
|
baina
oso balio prediktibo positibo baxua dute. Zaila denez aurreikustea zein pazientek garatuko duen Hanturazko Erantzunaren Sindrome Sistemikoa, bai analitikoki eta bai bestelako metodoak erabiliz, jarraipen klinikoa eta analitikoa oso garrantzitsuak dira, organo gutxiegitasunen bat garatzen badu, horiei aurre egiteko (20).
|
|
|
Pankreatitis akutua sailkatzeko, urte askoan Atlantako sailkapena erabili izan da, 1992an sortua (32). Sailkapen horrek
|
baina
, larritasun gutxiko pazienteak ere larrien taldean sartzen ditu, eta horregatik baztertua izan da. Badakigu pankreatitis akutu baten garapena baldintzatzen duten bi faktore nagusiak organo gutxiegitasunaren garapena eta pankrearen nekrosiaren infekzioa direla (33, 34).
|
|
|
Atlantako Sailkapen Berrikusia, eta Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapena (35, 36). Sailkapen sistema hauek
|
baina
, pazientearen bilakaeraren bukaeran soilik erabil daitezke, lehen momentuan ez dakigulako organo gutxiegitasuna garatuko duten ala ez, eta nekrosia infektatuko den ala ez. 1 taulan bi sailkapenok deskribatzen ditugu.
|
|
|
Dena den, gure ikerketa taldeak ikusi du Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenak hainbat arazo dituela, talde berean bilakaera ezberdineko pazienteak sartzen dituelako: organo gutxiegitasun mantendua duten pazienteak,
|
baina
nekrosi infektaturik garatzen ez dutenak batetik; eta organo gutxiegitasun mantendurik ez dutenak, baina nekrosiaren infekzioa garatzen dutenak bestetik. Hori dela eta, sailkapen sistema berri bat proposatu dugu, eta ikuskizun dago nola garatuko den (37).
|
|
|
Dena den, gure ikerketa taldeak ikusi du Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenak hainbat arazo dituela, talde berean bilakaera ezberdineko pazienteak sartzen dituelako: organo gutxiegitasun mantendua duten pazienteak, baina nekrosi infektaturik garatzen ez dutenak batetik; eta organo gutxiegitasun mantendurik ez dutenak,
|
baina
nekrosiaren infekzioa garatzen dutenak bestetik. Hori dela eta, sailkapen sistema berri bat proposatu dugu, eta ikuskizun dago nola garatuko den (37).
|
|
|
Pankreatitis akutua gaixotasun arina da gehienetan,
|
baina
kasurik larrienetan hilkortasun eta konplikazio tasa altuak ditu. Horiek artatzeko ezinbestekoa da protokolo bat izatea eta parte hartzen duten espezialista ezberdinen elkarlana lortzea.
|
|
|
Ongi ezagutzen da arazo honek osagai heredagarri garrantzitsua duela (batez besteko% 79),
|
baina
faktore genetikoez gain gaixotasunean eragin dezaketen beste hainbat ingurune faktore deskribatu dira: burualdeko traumatismoak, NSZko infekzioak, entzefalopatia hipoxiko iskemikoa, jaiotzean pisu baxua, erditze goiztiarrak, zilbor hestearen prolapsoa, preeklampsia, haurdunaldian zeharreko gernubideetako infekzioak, alkohol kontsumoa, amaren estresa, baldintza sozioekonomikoak, etab. (1).
|
|
|
Horrela, haurdunaldian tabakoa erretzea, ADHNa pairatzeko arrisku faktore garrantzitsua dela aurkitu dute hainbat ikerketak.
|
Baina
horren harira, eztabaida ugari dago asoziazio hori tabakoak umetoki barnean eragiten dituen efektuengatik ote den (4). Aurretik egindako hainbat ikerlanen arabera, haurdunaldian zeharreko tabakoaren kontsumoak (batez ere amarenak) ADHNaren garapenean eragina zuela ikusteaz gain, tabakoren kontsumoak ez ezik, nikotina txaplatek ere eragina zutela argitu zen (5, 6).
|
|
|
Haurdun geratzean amen ia erdiek 30 urte zituzten. Amen% 52k unibertsitate ikasketak zituen,
|
baina
% 40 maila sozial baxukoak ziren, eskulangileak, hain zuzen. Aiten ikasketak baxuagoak ziren, gehienak,% 48,8, bigarren mailakoak eta% 26,6 unibertsitarioak, eta gehienak ere,% 57,8, eskulangileak ziren (1 taula).
|
|
|
DSM ADHD galdeketaren emaitzak 3 taulan ditugu. Banaketa ez normala
|
baina
asimetrikoa sumatzen da, eskumara lerratutako banaketa. Aldi berean, laginaren gehienak, hiru laurdenak gutxienez, puntuazio txikia erakusten zuen bi azpieskalatan.?
|
|
|
Gurasoen ikasketak modu esanguratsuan lotzen dira ADHNaren puntuazioarekin; ikasketa baxuak dituztenean bi azpieskaletan eta, orokorrean, ADHN osoan, arrisku handiagoa ikusten da. Maila sozialarekin, berriz, lotura dago,
|
baina
ez da hain handia; aitek klase sozial baxua dutenean arreta defizita esanguraz umeek arrisku handiagoa dute. Amaren adinak, ordea, ez du emaitza esanguratsurik erakusten.
|
|
|
Gure ikerketaren emaitzekin bat eginez, beste lan batean tabakoak ADHNaren garapenarekin zerikusirik ez duela ikusi da,
|
baina
mutilek neskek baino arrisku handiagoa dutela ADHNa garatzeko. Sexu bereizketa horren arrazoia ingurune faktoreen menpe bide dago; izan ere, mutilak ingurune faktoreekiko sentikorragoak direla ikusi da neskak baino (3), eta ingurune faktoreak ADHNaren erantzule garrantzitsua direla onartuz, mutilek ADHNa izateko arriskua handiagotua dago modu ez zuzenean.?
|
|
|
Bestalde, 100.000tik gorako ume norvegiar ikertu dituen ikerketa baten arabera, familiaz kanpoko aldagaiak modu orokor batean kontuan hartzen direnean, badirudi ADHNa izateko arrisku handiagoa dutela tabako esposizioa izan duten haurrek.
|
Baina
ikerketa familia barnean egiten denean neba arreben artean, lotura hori kasu askotan desagertu egiten da (9). Horren inguruan, ikerketa ugari egin dira.
|
|
|
Emaitza horren aurka beste ikerlan batzuetan (9, 11) bai amak eta bai aitak erretzen zuten egoeretan lotura agertu da.
|
Baina
lotura hori soilik mantentzen da aitak erretzen zuen familietan; hau da, ez dago ADHNa izateko arrisku handiagorik amak erretzen duen kasuan soilik. Horrek oinarri genetikoaren alde jotzen du, aitak ez baitu eragiten umetoki barneko ingurunean, baina elkarrekin banatzen ditu geneak eta beste ingurumen faktore batzuk.
|
|
|
Baina lotura hori soilik mantentzen da aitak erretzen zuen familietan; hau da, ez dago ADHNa izateko arrisku handiagorik amak erretzen duen kasuan soilik. Horrek oinarri genetikoaren alde jotzen du, aitak ez baitu eragiten umetoki barneko ingurunean,
|
baina
elkarrekin banatzen ditu geneak eta beste ingurumen faktore batzuk. Horrela, beste ikerketek tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazio hori indargabetzen dute.
|
|
|
Bide beretik joanda
|
baina
metodologia desberdin bat erabiliz, haurdunaldian zeharreko tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioa faktore genetikoak bezalako nahasketa faktoreen menpe zegoela azaldu nahian, genetikoki erlazioa zuten eta genetikoki erlaziorik ez zuten ama haurrak aztertu zituen ikerketa batek (4). Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume talde bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta modu naturalean haurdun geratutako beste emakume talde bat elkarrekin konparatu zituzten.
|
|
|
Lagina ez da handia, 323 ama/ ume bikote.
|
Baina
txikiagoa da patologia duten haurrena, 8 guztira (prebalentzia% 2,5ekoa, mundukoan aipatzen denaren erdia). Analisi estatistikoa sintomen puntuazioekin egin da, eta umeen laurdenak baino gehiagok ez du sintomarik.
|
|
|
Horretaz gain, gure ikerketan ez da aurkitu haurdunaldiko tabako esposizioaren eta ADHNa garatzeko arriskuaren arteko erlazio esanguratsurik. Beste ikerketa batzuek azaldu duten harreman hori familia barnean parte hartzen duten nahaste faktore ugarik azal dezakete,
|
baina
ez tabakoak umetoki barnean izan dezakeen eraginagatik. Horrela, ADHNaren eta haurdunaldiko tabako kontsumoaren artean lotura baldin badago ere, txikia dela erakusten du gure ikerketak.
|
|
|
Tabakoak, bestalde, ez du emaitza esanguratsurik erakusten ADHNarekin edo azpieskalekin (5 taula). Arreta defizita areagotzen da(% 22 gehienez) ama erretzaileen kasuan,
|
baina
esangura estatistikora iritsi gabe. Tabakismo pasiboak, gernu kotininaren arabera, ez du igotzen ADHNaren arriskua.
|
|
|
Autore horiek egindako ikerketetan, prebalentziaren datu baxua, laginaren adin txikiari atxikitu zioten (9). Izan ere, haurrak oso txikiak direnean (7 urte baino gutxiago), oraindik ez dute garatu ezaugarri nahikorik (DMS IV eskaletan 6 sintoma
|
baina
gutxiago) ADHNaren diagnostikoa egin ahal izateko. Aipatutako azken ikerketa horretan 7 urtetik beherako haurren ADHNaren prebalentzia <% 1 zen; aldiz, 14 urte inguru zituzten haurren ADHNaren prebalentzia% 4,3ra igo zen.
|
|
|
Aldi berean, eskulana (beheko maila soziala) duten aiten haurrek arrisku altuagoa azaldu dute arreta defizita garatzeko. Bestalde, eskulana zuten amek 1,26ko (0,82) ORa aurkeztu zuten, esangura estatistikorik gabe,
|
baina
maila sozioekonomiko baxuarekiko lotura indartuz. Izan ere, ikerketa daniar batek maila sozial baxuarekin erlazionatzen zuen (6).
|
|
|
Beste aldagai inportantea amaren adina izango litzateke. Gure emaitzetan ez da esangurarik sumatzen,
|
baina
kontuan izan behar dugu% 2ra ez zirela iristen 25 urtetik beherakoak, aldakortasun txikia erakutsiz.
|
|
|
agresibitatea eta jokaera antisozialak, portaera arazo kanporakoiak direnak, eta portaera arazo barnerakoiak diren antsietatea edo depresioa hain zuzen. Horren inguruan ikusi dute batez ere portaera kanporakoiekiko joera handiagoa dutela tabakoaren esposiziopean egon diren haurrek;
|
baina
ez dute hain garbi azaldu portaera barnerakoiekiko joera.? –
|
|
|
Arreta defizitaren eta hiperaktibitatearen nahasmendua (ADHN) umeengan arazo hedatua da gure gizartean. Haurdunaldian tabako kontsumoarekin lotu izan da hainbat ikerketatan,
|
baina
lotura kausal hori ondo finkatu gabe dago gaur egun. Ikerketa honen helburua zera da: emakume haurdunen tabako aztura eta haien haurdunalditik jaiotako 4 urteko umeen ADHNa ikertzea.
|
|
2018
|
|
|
Hantura kaltearen aurkako erantzun fisiologiko arrunta da, bai kalte mekanikoaren baita infekziosoaren aurka ere. Hasieran erantzuna leku batera mugatua dago,
|
baina
beranduago erantzun sistemikoa gara daiteke. Berehala martxan jartzen den erantzun inespezifikoa da, zauriaren gunean gorritasuna, edema, berotasuna eta mina eraginez.
|
|
|
Hortaz, IDOa depresioarekin erlazionatu da, triptofanoaren erabilgarritasuna jaitsiz serotoninaren biosintesian eragiten duelako.
|
Baina
IDOaren aktibazioak eta kinureninaren sorrerak neurotransmisoreetan eta portaeran eragin gehiago dituztela ikusi da, serotoninarekin erlazio zuzenik ez dutenak. Aipatu bezala, kinureninaren metabolito toxikoa, azido kinolinikoa, mikroglian sortzen da eta eszitotoxizitatean eta kalte oxidatiboan lagunduko luke (20).
|
|
|
Emaitza horiek, gainera, korrelazioa erakutsi dute anhedonia eta geldotasun psikomotorra bezalako sintoma depresiboekin. Horretaz gain, hartzaile glutamatergikoak edo IDOaren aktibitatea saguetan blokeatzeak lipopolisakaridoaren bidez induzitutako portaera depresiboa ez agertzea eragin du,
|
baina
horrek ez du eraginik izan erantzun inflamatorioan. Horren arabera, glutamato eta azido kinolinikoaren handitzeak eragindako hartzaile glutamatergikoen gain aktibazioa hanturak portaera depresiboa eragiteko izan dezakeen mekanismo bat izan liteke (19).
|
|
|
Zitokinek eta beste immunomodulatzaile batzuek garrantzi handia dute garunaren garapen goiztiarrean, baita helduen plastikotasun neuronalean ere.
|
Baina
zitokina proinflamatorioen aurreko agerpen luzeak plastikotasun neuronal horikaltetu eta depresioaren agerpenean lagundu dezake. TNF, eta IL, maila patologikoek plastikotasun neuronala kaltetzen dutela erakutsi dute.
|
|
|
Gaitz afektibo bat da,
|
baina
anhedonia (plazera sentitzeko ezgaitasuna), tristura eta egoera emozional baxua bezalako sintoma afektiboez gain, ikusmen espazialeko arretan, oroimenean, exekuzio funtzioetan eta beste funtzio kognitibo batzuetan ere desorekak agertzen dituzte deprimituek. Horregatik, asaldura mental honek ondorio negatibo ugari dakartza gaixoen bizitzara:
|
|
|
Izan ere, tristura gizakiari lotuta doan egoera naturala da eta horren maila ebaluatzea ez da erraza. Ez da aurkitu diagnostikorako metodo egokirik ezta ebaluazio kliniko zehatzik ere,
|
baina
Gaixotasun Mentalen Amerikar Elkarteak, Gaixotasun Mentalen Diagnostikorako eta Estatistikarako Eskuliburuari (DSM V) esker, eta diagnostikorako hain garrantzitsuak diren galdeketa klinikoen ondoren, depresioaren sailkapena egitea lortu zuen (4). Egun erabilienak diren galdeketak Hamilton eskala, Montgomery Asberg galdeketa eta Beck galdeketa dira, bakoitzak depresioaren ikuspegi ezberdina neurtzen duelarik.
|
|
|
Bestalde, funtzio immunearen eta neuralaren arteko erlazioaren inguruan azken urteetan egin diren aurkikuntzek depresioaren etiopatogenia ikasteko bide berri bat zabaldu dute, neuroinflamazioaren teoria planteatzearekin batera (8). Hipotesi horrek gaitzaren ikuspegi sistemikoago bat lantzen du,
|
baina
garunean gertatzen diren eta depresioa garatzeko beharrezkoak izango liratekeen mekanismo neuroimmuneei garrantzi nagusia emanez. Hasteko, ardatz hipotalamiko hipofisiario adrenalaren (HPA) hiperaktibazioak ardatz neuroendokrino honen osagaien jariapena areagotuta egotea eragingo luke, zirkulaziora gehiegizko kortisol glukokortikoidea askatuz (2 irudia).
|
|
|
Hain zuzen ere, zenbait datu base eta aldizkariren arabera, neurozientziaren eta biomedikuntzaren alorrean argitaratzen diren artikulu guztien artean, laurdenak soilik erabiltzen ditu subjektu emeak (4,5).
|
Baina
ar eta emeen fisiologia ezberdina da, eta arretan jasotako emaitzak emakumeei orokortzea ez da egokia. Izan ere, farmako antidepresiboak emakumeengan ez dira gizonezkoengan bezain eraginkorrak (6) eta, oro har, emakumeek farmakoen ondorio kaltegarriak jasateko% 50 aukera handiagoa dute (7).
|
|
|
Izan ere, emeen ernal zikloari lotutako hormonen gorabeherek gainerako aldagai fisiologiko eta jokabide aldagaiak eragin ditzaketela pentsatu izan da, eta, ondorioz, subjektu emeak erabilita jasotako emaitzen bariantza zabalagoak emaitzen baliozkotasuna murriztu zezakeela.
|
Baina
azken urteotan egindako ikerketen arabera, emeek ernal zikloko fase batetik bestera duten aldakortasuna ez da arrek egun batetik bestera dutena baino handiagoa (8). Bestalde, ikerkuntzan subjektu emeak luzaroan baztertu izan direnez, gaur egun ez dago emeetan estres soziala aplikatzeko prozedura estandarrik.
|
|
|
Antsietate zeinu modura ere hartu izan da barbering a, estresak eragindako jokabide konpultsibo moduan (18).
|
Baina
antsietatea behatzeko erabiltzen den OF proban ez da kontrol eta estresatuen arteko alderik nabarmendu. Litekeena da farmakoa edo seruma emateko peritoneo barneko ziztadek kontrolei antsietate zantzuak eragin izana, eta, hori dela-eta, OF proban bi taldeen artean ezberdintasun esanguratsurik aurkitu ez izana, baita sagu kontrolen pisu irabazia moteldu izana ere.
|
|
|
Galdetegi horiek ad hoc sortutakoak izan ziren, galdera guztiak itxiak, zehatzak eta argiak izan ziren. Galdetegiok era erretrospektiboan aztertu ziren,
|
baina
denbora guztian parte hartzaileen anonimotasuna mantenduz. Lau galdetegiek bina zati izan zituzten, lehenengo zatia kasu guztietan berdina zen, eta beste zatia espezifikoa patologia bakoitzarentzat.?
|
|
|
Gorputz masaren indizeari eta generoari dagokienez, estatistikoki desberdintasun esanguratsuak (p< 0.05) aurkitu ziren. Gizonezkoen kasuan portzentaje altuena gainpisuan aurkitzen zen, eta emakumezkoen kasuan, ostera, obesitatean,
|
baina
bi kasuetan portzentaje baxuena normaltasunean aurkitzen zen (1 irudia).
|
|
|
Mora, Villalobos, Araya, eta Ozolsek (2004) esan zuten osasuna zela jarduera fisikoa egitearen arrazoi nagusia bai gizonezkoentzat bai emakumezkoentzat,
|
baina
badirudi jarduera fisiko gidatua erakargarriagoa dela emakumezkoentzat (13); beste autore batzuek ere diabetesaren hezkuntzarako programa batean emakumezkoen asistentzia altuagoa ikusi zuten (14). Interesgarria izango litzateke aztertzea ea adin eta patologia antzekoa duten gizonezkoek programa gidatuetara joan beharrean beste mota bateko ariketa fisikoren bat egiten duten.
|
|
|
Datu hori hainbat ikerketak babesten dute, gatzaren gutxitzeak presio arteriala gutxitzen duela ikusi baitute (20,21), eta gainera arratoietan ikusi dute gatz gehiegi erabiltzea gaixotasun kardiobaskularren arrisku faktore garrantzitsua dela (21).
|
Baina
ikerketa honetako hipertentso gehienek(% 73) gatza beti edo batzuetan erabiltzen zuten; azpimarragarria da talde horretan gehienek(% 84) adierazi zutela elikadura egokia zutela. Correia eta lankideek (2014) ikusi zuten subjektuek aholkatutako sodioaren kontsumoa gainditu egiten zutela, jaten zituzten elikagai industrializatuengatik eta jatekoari gatza gehitzeko ohituragatik (22).?
|
|
|
Eta bestetik, arazoa egon daiteke odoleko glukosa maila eta haren garrantzia zein den ez dakitelako. Gure ustez datu horiek pentsatzera eraman behar gaituzte, batez ere mota horretako pertsonekin lan egiten dugunok, zeren kasu askotan erakutsi nahi diegu, adibidez, nola eragiten duen jarduera fisikoak haien patologian,
|
baina
garrantzitsuagoa da haien patologia ezagutzea (14).
|
|
|
Anatomiaren eremura etorrita, esaterako, Terminologia Anatomica latinezko nomenklaturaren araberako terminoak eta terminologia tradizionalaren araberakoak daude gure inguruko hizkuntzetan. Euskarara ere ekartzen dira horiek,
|
baina
, gainera, askotan gertatzen da euskarazko betiko hitzak egotea kontzeptu horietarako. Oro har, maila bereko onarpena eman zaie termino guztiei.
|
|
|
Erdarazko adjektibo erreferentzial baten kasuan, gertatu da oso ohikoa dela forma bera erabiltzea adjektibo gisa nahiz izen gisa. Adjektibo erreferentzial hori maileguan hartuz gero, beste horrenbeste gertatzen da euskaraz ere,
|
baina
, euskarazko erabidera jo nahi bada, hitz elkarketa da izen gisa erabiltzekoa, eta izen lagunaren bidezko erabidea, berriz, adjektibo gisa erabiltzekoa. Hori adierazteko, sarrera bana egin zaie hiztegian:
|
|
|
Terminologia, hizkuntza arrunta moduan, erabiltzen bada, denboraz, aldagarria eta moldagarria izan daiteke. Terminoak (izendapenak) alda daitezke,
|
baina
kontzeptuak ere bai. Horregatik, etengabe gainbegiratu eta eguneratu beharrekoa da terminologia.
|
|
|
Haurdunaldian zehar irabazitako pisua kalkulatzeko 39 eta 12 asteetako pisuen arteko kenketa egin genuen, irabazitako pisua gomendatutakoa, gomendatutakoa baino baxuagoa edo gomendatutakoa
|
baina
altuagoa zen ikusteko. Amaren aurre GMIaren arabera, pisu irabazteko gomendioak desberdinak dira:
|
|
|
Ama gehienen(% 76,9) haurdun geratu aurreko GMIa egokia zen,
|
baina
% 14,7k gainpisua eta% 4,4k obesitatea zuten. Ostera, aiten erdiek gainpisua(% 43,1) edo obesitatea (%7, 3) zeukaten.
|
|
|
Bi aldagai horiek, hots, maila sozioekonomikoa eta paritatea, 1 eta 7 urteen bitartean ez dira lan honetan GParekin lotzen,
|
baina
adin horietan bi faktore azaltzen dira modu konstantean: adin gestazionalerako handia izatea eta lehenengo urtean hazkunde azkarra izatea.
|
|
|
Haurdunaldiko amaren tabako kontsumoak jaiotzean pisu baxuko umeak izateko arriskua handitzen duela jakina da,
|
baina
hori ez da lan honen ikerketaren ardatza izan. Gure ikerketan ez da aurkitu GParekin loturarik zeukanik.
|
|
|
Faktore horrek maila sozioekonomikoarekin lotura dauka, maila baxuagoko familiek gehiago erretzen dutelako (13). Maila sozioekonomiko altuak eragin positiboa zuen jaiotzako pisuan ikerketa batean (20),
|
baina
amek erretzen zutenean efektu onuragarri hori galdu egiten zen.
|
|
|
Ez dirudi horren arrazoia mekanismo biologikoak direnik, amaren kontsumo aktiboak eragin askoz handiagoa izango lukeelako, dosi handiagoagatik. Tabakoaren kontsumoak haurdunaldian, epe luzera, umearen gosearen erregulazio sistema asaldatzen duela eta jaio ostean hazkunde konpentsatzaile oso azkarra izaten dutela uste izan da;
|
baina
litekeena da hori ere gurasoen faktore soziodemografikoekin lotuta egotea, haurdunaldian zehar erretzen duten familiak ikasketa maila baxuagokoak direlako eta, beraz, ingurumen obesogenikoagoan bizi direlako (12, 14, 17).
|
|
|
Analisi anizkoitzean, doitzearen ondoren, faktore soziodemografikoek (klase soziala edo ikasketa maila) neurri batean beren eragin independentea galtzen zuten,
|
baina
horren azalpena aldagai biologikoen bitartez egin daiteke: gurasoen GMIa, paritatea, aitaren tabako kontsumoa, jatorria, elikadura mota eta umearen jaiotako gainpisua edo hazkunde azkarra lehen urtean.
|
|
|
Aitaren ikasketa maila baxua jaiotzako GParekin eta ama atzerritarra izatea umeen 4 urteko GParekin erlazionatzen ziren. Aita erretzaileen umeek GPa edukitzeko arrisku handiagoa zuten 4 eta 7 urteetan,
|
baina
amaren tabako kontsumoak ez zuen arriskua areagotzen. Lan honetan jaiotza eta 7 urte bitarteko GParen prebalentzia oso altua dela aurkitu da.
|
|
|
Klasikoki, herrialde garatuetako helduen arazotzat hartu izan da,
|
baina
azken hamarkadetan gainpisua eta obesitatea umeetan eta garatze bidean diren herrialdeetan (errenta baxu edo ertaina dutenetan) bereziki hedatu da (1, 3). Metaanalisi baten arabera, 2000tik egun arte gorputz masaren indizearen (GMI) igotzeko joerak goi lautada itxura hartu du herrialde garatuetan, pandemiaren hedapena geldituz (2).
|
|
|
Herrialde azpigaratuetan, ordea, pisu eskasiatik gainpisurako trantsizioa oso azkarra izateaz gain, GMIak gora egiten jarraitzen du. Mundu mailan oraindik pisu eskasia obesitatea baino prebalenteagoa da,
|
baina
orain arteko joerak jarraitzen badu, 2022rako obesitatea gainjartzea espero da (2).
|
|
|
Aldi berean, eragile horiek osasun egoera baldintzatzen dute, gizarte hierarkian dauden lekuaren arabera banakoek esposizio eta ahultasun desberdinak dituztelako (4). Gaur egungo obesitatearen banaketa soziala ez da lehengo berdina,
|
baina
oraindik desberdintasun nabariak daude maila sozioekonomiko desberdina dutenen artean. Errenta baxuko herrialdeetan adin ertaineko helduak (emakumeak batik bat) kalterik handiena jasaten dutenak.
|
|
|
Errenta baxuko herrialdeetan adin ertaineko helduak (emakumeak batik bat) kalterik handiena jasaten dutenak. Errenta altuagoko herrialdeetan, aldiz, adin guztietan obesitateak antzera eragiten die bi sexuei,
|
baina
maila sozioekonomiko baxukoen artean obesitatearen prebalentzia altuagoa da (5).
|
|
|
Bestalde, beste hautagai asko ikerketa faseetan aurrera egin ahala eroriko dira. Hori ohiko fenomenoa da medikamentuen garapenean,
|
baina
SU kasuan, garapen prozesua erronka are handiagoa izan daiteke.
|
|
|
Baker ek «arretarik gabeko epidemia» izendatu zuen 1985 urtean (4), eta datuok arazoaren dimentsioa adierazten dute, proportzio epidemikoak izatera heldu dena.
|
Baina
problema are handiagoa bihurtzen da ondorio sozialak aztertzerakoan, gizartearen bizilagun gazte eta potentzialki produktiboenak jotzen baititu bereziki (5).
|
|
|
Arrisku faktoreak
|
baina
, ez daude gizabanakoen jokabidearekin lotuta bakarrik, pisuzkoak dira ere aldagai soziosanitario, laboral, ekonomiko, politiko eta kulturalak (6).
|
|
|
Ikerketa gehienek EGIarentzako% 74 sendatze tasak deskribatu dituzte ebakuntza eta 6 hilabetera,
|
baina
epe luzeko ikerketak urriak dira (21). 15 entsegu errandomizaturen errebisio sistematiko eta metaanalisi batek xingola klasikoak eta ebaki bakarrekoak konparatu zituzten eta lehenengoetan sendatze objektibo eta subjektiboen tasak esanguratsuki hobeak izan ziren.
|
|
|
Kono baginalek ZPMen errehabilitazioak eskaintzen dituen emaitza berberak dituzte (1 EM),
|
baina
zeharkako efektuak aurkez ditzakete eta paziente batzuetan ezegokiak suertatu; beraz, ZPMen errehabilitazioa gomendatzen da paziente guztietan lehen tratamendu bezala, eta konoak ondo toleratzen dituzten emakumeetan hasierako tratamendua izan daitezke (B GG). EGI arin moderatua eta jokaera egokia duten emakumeetan eraginkorragoak dira (3 EM) (11).
|
|
|
Prozedura eraginkorra izan bada, denborarekin sintomak berragertu ohi dira,
|
baina
birtratamendua normalki eraginkorra izaten da (3 EM).
|
|
|
Beraz, xingola desberdinen artean eraginkortasuna antzekoa da,
|
baina
konplikazio mota ezberdinak aurkezten dituzte, eta hori jakinda, pazienteak eta kirurgialariak erabaki behar dute kasu bakoitzean zein erabili.
|
|
|
Hau neurtzeak hustuketa arazoak baztertzea errazten digu eta tratamenduaren aukeraketan ere laguntzen digu; hortaz paziente guztietan aztertzea gomendatzen da. Halere, EGI edo PGIko hasierako tratamendurako ez da ezinbestekoa,
|
baina
bai lagungarria baldin zalantza diagnostikoak badaude, hasierako tratamenduak porrot egin badu, edota txizaren erretentzioak edota gainezkako gernu galerak kezkatzen bagaitu. GEOHa 100 ml-tik gorakoa denean patologikoa kontsidera daiteke.
|
|
|
Gaur egun ekografia eta erresonantzia magnetikoa dira erabilienak. Erresonantziak oso irudi anatomiko onak lortzen ditu,
|
baina
funtzio azterketak egitea zailagoa da, gainera oso teknika garestia da. Aldiz, ekografia, merkea izateaz gain, denbora errealean funtzio ikerketak egiteko oso baliagarria da.
|
|
|
Gernu inkontinentzia ez da hilkortasunarekin erlazionatzen,
|
baina
emakumezkoaren osasunarekin zerikusia daukaten arlo askotan eragin dezake:
|
|
|
Konklusio gisa, bai Burch en teknikak, bai pubis atzekoak bai obturatzailean zeharrekoak antzeko eraginkortasuna dute (A GG hirurek),
|
baina
konplikazio tasa baxuagoa denez, xingolak aukerako teknikak dira gaur egun. Ebaki bakarreko xingolak beste aukera bat lirateke, epe luzerako daturik ez dugula pazienteari adierazita (B GG hauentzat).
|
|
|
Entsegu kliniko kontrolatuak, ongi diseinatuak,
|
baina
aleatorizatu gabe; kohorte ikerketak edo kasu kontrol ikerketak, ondo diseinatuak eta batez ere multizentrikoak; denboran zehar alderaturiko askotariko serieak, interbentzioaz edo gabe, eta emaitza harrigarriak esperientzia ez kontrolatuetan.
|
|
2019
|
|
|
|
Baina
, itxaron! Urte horietan zehar gaixotasunak hobeto kodifikatzeko ahaleginak egin ziren Osakidetzan, eta komorbilitatea areagotu dela egia bada ere (gaixo hauek zaharragoak direlako, besterik gabe), patologiak hobeto kodifikatzeak ere eragina izan dezake grafikoan.
|
|
|
Datu falta da ikerkuntza klinikoan maiz gertatzen den arazo bat, askotan informazioa ez delako bere osotasunean jasotzen, zenbait aldagai ez direlako behar bezala jasotzen, edo pazienteek ikerketan parte hartzeari uzten diotelako. Mundu errealeko datuekin ere faltako balioak aurki daitezke (esate baterako, pazienteen analisiak egin eta grabatzen ez direnean, edo altuera edo neurria hartu
|
baina
zerbaitegatik behar bezala gordetzen ez direnean). Kasu horietan informazioa galdu egiten da, eta egoera hori jakina den neurrian, zenbateraino berreskuratu daitekeen ikusi da.
|
|
|
argi dago Osakidetzako pazienteek medikura egiten dituzten bisita kopuruen arabera aurkituko ditugula paziente horien datuak informazio sistemetan. Esate baterako, anbulatoriora maiz joaten diren pazienteei (zaharrenak edo gaixotasun kronikoak dituztenak, beharbada) probabilitate handiagoz hartuko zaizkie neurriak,
|
baina
medikuarenera gutxi joaten direnak, aldiz (paziente osasuntsuak), seguru asko ez dute izango erregistro bakar bat ere informazio sisteman.
|
|
|
Orain arte informazio egituratua ikusi dugu (hots, egitura finkoarekin, tauletan gorde daitezkeen datuak).
|
Baina
osasungintzaren eguneroko praktikan sortzen den informazio gehiena testu edo irudi formatoan gordetzen da. Informazioa ez egituratua denean, erronka berri eta latzak sortzen dira.
|
|
|
Testu gutxi batzuk aztertzen ditugunean erraza da barianteak kategoria gutxi batzuetara eramatea,
|
baina
datu kopuru erraldoiekin prozedura automatikoak eraiki eta modu sendo batean aplikatu dira, bai testuak eta bai irudiak informazio bilakatu ahal izateko.
|
|
|
Datu base txiki bat daukagunean, goian aipatutako arazo gehienek konponbide erraza dute, ikertzaileek banan banan konpondu ahal izango dituzte-eta.
|
Baina
, esan dugun bezala, datu kopuru erraldoiekin beharrezkoa da garbiketa prozesu eta transformazioak sistematizatzea. Ba al dago lan hori egiteko gaitasuna izango duen makinarik?
|
|
|
Multvac Asimoven asmakizuna zen, noski,
|
baina
zehaztasun handiz azaltzen zituen idazlearen ustean etorkizuneko ordenagailuek izango zituzten gaitasunak. Esate baterako,. Munduko arazo guztiak?
|
|
|
Multivac ideal bat da, noski,
|
baina
gaur egun bizi dugun garaian. Big Data, ren garaian denok daukagu buruan, nola edo hala, ideal hori.
|
|
|
RWDekin erantzun behar den galdera zehaztu behar da eta hipotesia sortu (PICO metodologia, adibidez). RWEa sortzeko erabiliko diren datuak eta metodologia egokia izan behar dira,
|
baina
hori ez da nahikoa; interes taldeek RWE onartzeko aukera gehiago edukitzeko (gero haiek erabaki politiko edo klinikoak hartzeko), beharrezkoa da aurretik interes taldeekin eztabaidatzea jarraituko den metodologia galderei erantzuteko.
|