|
2022
|
|
|
Egiari zor, iru ditzen zaidanaz, tokiko berri emailegoa baino, kronikari lana du gehien bat bete, molde jarraikian. Panpeia eta Allanderi zoakien Zuberoako berrien zabaltzea,
|
baina
horien partetik iturria doi bat agortua bezala zegon garaian, Jean Louis ek hartu zuen luma, Igarailea izenpetuz bidaltzen zituen berriak, ahal zuen guziez, ezin zuelarik irakurlea abisatzen zuela: " Xiberoko berririk ez düt bildü ez igorri ahal ükan aste hontan, Eüskal Herria utzi behar ükan baitut egün zonbaitez"().
|
|
|
|
Baina
Jean Louis Davantek galdegin zigun titulu hori den bezala atxikitzea, Herria euskal aldizkari bakarra delakoz erlijiozko kronika astez aste ontzen duena, eta hori baitezpada atxiki behar dela zioen.
|
|
|
Alde horretatik, aitor dezagun Herria astekaria aski pobrea izan dela betidanik, edo" praubea" han dioten bezala.
|
Baina
Panpeiak idazten zuena, zuberera biziki onean idazten zuela zidan erran Allande Sokarrosek berak, Sarako Idazleen Biltzar batean gurutzatu nuen batez.
|
|
|
Horrela hasi zen beraz Allande Herriarentzat berriketari lanetan.
|
Baina
honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan haren ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik.
|
|
|
Lehen urtetan, Paxkalin senpertarra eta nihaur denbora erdiz ari ginen lanean Herriarentzat. Eta gure nahia zen har pidedunen sarea, ez bakarrik mantentzea,
|
baina
ahalaz emendatzea ere. Hala nola Zuberoan.
|
|
|
Dena den, zuberotar andana bat telefonoz juntaturik eta dozena bat lagun bilkura batentzat ados agerturik, hitzordu bat finkatu genuen larunbat goiz batez, Gotainen uste dut (ez dut nehun aurkitu bilkura entsegu horren arrastorik paperetan, ondorioz zalantzak baditut urteaz eta lekuaz). Paxkalin eta biak harat joan ginen, hitzartutako tenoreko,
|
baina
nehor ez zizaigun agertu, bat salbu, beranduago, errateko ez zela harritzen gisa horretako urratsa biharamunik gabe egotea. Eta etxera itzuli ginen, besterik gabe, ulerturik iniziatibak han beretik behar zuela etorri eta ez gugandik.
|
|
|
Altzürükü, Barkoxe, Atharratze, Arhane, Eskiula, Iruri, Santa Grazi, Maule, Arüe, Gotaine Irabarne, Urdiñarbe, Larraine, Lanbarre, Garindaine, Mendikota eta Ligi.
|
Baina
her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako herrian jokatzen dena, maskaradak halaber, edo dantzari eguna edo beste. Orokorrean, berriak ez dira herri bati hertsiki lotuak baina zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Baina her ri horien kontu emanak diren berri gehienak berri orokorrak dira, hala nola pastoral bat halako herrian jokatzen dena, maskaradak halaber, edo dantzari eguna edo beste. Orokorrean, berriak ez dira herri bati hertsiki lotuak
|
baina
zuberotar lurralde osoaren kontu dira ekarriak.
|
|
|
Ez zituen, ez, artikulu guziak barnatik irakurtzen, zutabe batzueri behako lasterra botatzen omen zien.
|
Baina
aldi berean gustatzen zitzaion Herriaren herrikoitasuna, jendeekilako hurbiltasuna, eta noizean behin gustukoak zituen perlak ere aurkitzen omen zituen. Hala nola, erran zidan editorial batean idatzi nituen lerroak oso atsegingarriak izan zitzaizkiola.
|
|
|
Sei hilabete eman nituen La Sante kartzelan. 1991n auzipetu ninduten,
|
baina
zigorrik gabe atera nintzen... Michel Rocard —orduko Frantziako presidentea2— eta IKren arteko elkarrizketen fruitua izan zen.
|
|
|
|
Baina
Gabi Mouescak dioen gisan: abiadura handiko presoak izan ginen!
|
|
|
Elkarbizitzarako arazoei eta totalitarismoari buru egiteko oinarrizko baliabidea da. IKren barnean, borroka izugarriaren erdian, sekulako umorea ibili dugu beti,
|
baina
bagenekien serioski aritzen ere. Umoreari beti lekua ematen jakin izan dio gu.
|
|
|
De mokrazia formal horrek ez dituelako desberdintasunak onartzen. Eta, zori txarrez, beharrezkoa izan da borroka armatu hori,
|
baina
ondorio onak utzi di tu: kontzientzia hazi eta zabaltzeko balio izan duelako.
|
|
|
IKrik gabe, Sokarros ez baitzen sekula Zuberoako Herri Elkargoko presidenteorde izanen. Gaur egungo egoera larria da,
|
baina
egoera desberdina da, badirelako tresnak — adibidez, lurraren gaineko espekulazioari aurre egiteko, SAFER eta EPFL, kasurako—, eta hautetsien kontzientzia hazi delako.
|
|
|
Ez naiz hautetsi abertzale bat.
|
Baina
Etxebarren, 2001ean, ez ninduten abertzale naizelako hautatu," Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako" 90 ni naizelako baizik. Lurralde Elkargoaren kasuan, besteak dira hurbildu abertzal eengana.
|
|
|
Lurralde Elkargoa behar da Iparraldea bere osotasunean kontuan hartua izateko. Bistan dena ez dela aski,
|
baina
autonomiara heltzeko bidean dago. Sekulako akatsa egin du Frantziak ezetz erantzutean, bertako gehiengoak eskatzen duelako, abertzale ez direnek ere sentituko dutelako injustizia bat.
|
|
|
Ezin du esplikatu, erabakia erabat politikoa izan delako!
|
Baina
injustizia ho rretaz jendea ohartzen ari da, eta Frantzia bere buruaren kontra doa. Bidegabekeria horretaz abertzaleak baliatu behar dira.
|
|
|
" Saltegiak ere euskaraz" kanpaina izanen zela, eskutitz bat helarazi genien Maule zein Atarratzeko merkatari guztiei. Maulen, jada erran dudanez, harrera ona jaso genuen...
|
baina
Atarratzen! Euskararen sustatze lanetan diharduen Sü Azia elkartekook igorri genien gutunari, oso suminduta erantzun diote atarraztar merkatarien batasunekoek.
|
|
|
Euskararekiko lotsarik ez
|
baina
, hala ere, peko errekarat goaz
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza gure Ipar Euskal Herrian. Bai
|
baina
, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok hitz egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela.
|
|
|
Hara egoeraren oharpena
|
baina
heriozbide honi nola aurpegi eman. Ez dut mirakuluzko errezetarik baina uste dut jokabide egokienetatik bat izan dai tekeela euskararen zokoratzeko baliatua izan den argudio nagusi bat al derantziz erabiltzea lortu behar genukeela.
|
|
|
Hara egoeraren oharpena baina heriozbide honi nola aurpegi eman? Ez dut mirakuluzko errezetarik
|
baina
uste dut jokabide egokienetatik bat izan dai tekeela euskararen zokoratzeko baliatua izan den argudio nagusi bat al derantziz erabiltzea lortu behar genukeela. Euskarak ezertarako ez zuela balio sinetsarazi zieten gure aitetamei, frantsesa zela aurrerakuntzarako eta lorpe nerako hizkuntza, alegia.
|
|
|
Hemen da, beharbada, berreskalduntzerako xedean, Zuberoan pairatzen dugun okerren bat, hau da, kultura alorreko osagai gi sa ikusia dela bakarrik euskara eta ez gizarte eta ekonomia harremanetarako bitarteko bat bezala. Oharkuntza hori gizartean nagusiaraztea oso bide luzea izanen da
|
baina
, nahitaez, horretarako urratsak behar ditugu eman. Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda.
|
|
|
Ho rretarako ere, beste euskal lurraldetatik ez gara bereiztuta egon behar eta eredu gi sa ere baliatu behar ditugu, euskararen ofizialtasun egoera berri emanda. Badakit eskas ugari eta euskararen kalterako jokaera asko daudela, bai Euskal Aut onomi Erkidegoan zein Nafarroako Foru Erkidegoan,
|
baina
, hala ere, euskarak estatutuak badauzka, hobetu beharrak baldin badira ere. Oraingoz, horre tatik oso urruti gaude Ipar Euskal Herrian, kontu hau lotuta baita gure onarpen juridiko instituzionalari.
|
|
|
Diru publikoarekin eraikiko da honezkero Atharratze inguruko ikastola, Zuberoan dagoen bestea —Sohütako Eperra ikastola— ez bezala, hau aldiz gu rasoen eta laguntzaileen lanez, diruz eta, oro har, konpromiso osoz altxatua izan baitzen. Eperra ikastola eraiki zelarik, Herri Elkartea ez zen sortua,
|
baina
hala izan balitz ere, ez da erabat ziurtatua Zuberoa osoko zinegotzien batzarre batek aho batez ontzat hartuko zuenik euskarazko erakaskuntzako egitura bat sustatzea. Euskararen onurarako giroa nabarmen aldatu da urte gutxitan, eta hori gertatzeko erabakigarria izan da hautetsiek eta egitura publikoek hartu duten joera baikorra.
|
|
|
Euskararen aldeko jarduleek soilik egina izan bazen, salaketa egileak egongo ziren, duda barik...
|
Baina
hautetsiek, lekuko botere publikoek bultzatuta zenez, herritarrek ez dute zalantzan jarri! Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria.
|
|
|
Kontrako iritzirik ez da aditu, halaber, Herri Elkarteak aurten bertan ere moldatu eta aho batez onartu duelarik euskararen sustatzeko egitarau bat jasotzen duen liburu zuria. Ez nago, hargatik, ameskerietan ibiltzen; jakin badakit euskararen plazaratze horren aurkakoak badaudela,
|
baina
hauen iritzi esparrua estutu egin da. Gaur egun, oso zaila bihurtu da euskararen aurka, argiki ala zeiharka, agertzea, kargudunen munduan batez ere.
|
|
|
Jakin 62 erdaldun bat haiekin bateratzearekin, akabo euskara eta gora frantsesa! Ez da egungo kontua ezta atzo goizekoa ere,
|
baina
egoera gero eta okerragoa bihurtzen ari dela, hori bai begi bistakoa... edo belarriz nabarmen ohartu daitekeena dela.
|
|
|
Ipar Euskal Herrian, Parisko gobernuak bihar erabakiko balu euskarak behar duela ofiziala izan, ez litzateke aurkako oldarraldi handirik izango, non ez den, be harbada, Hezkunde nazionaleko irakasleen artean, hauetatik asko" Errepublika batu eta zatiezin" aren zaindari zorrotzak baitaude. Oldarraldirik egon ala ez, irakasle hauetatik gehienen euskararen menperatze mailaz eta eus karazko irakaskuntzarik obratzeko gaitasunaz,
|
baina
, zalantza handienak badaude. Beraz, bidea oso luzea da eta bada garaia euskararen ofizialtasunaren lor tzeko urrats eraginkorrak egiteari ekin diezaiogun.
|
|
|
Pastoralei dagokienez, 18 mendean eman zituzten azkenak. Ainharbe eta Ürrüstoi ere kasu berean dira,
|
baina
herri hauek euskaldunagoak dira, nolabait esatearren. Pastoralik egiten bada, ho nek sor dezakeen giroak, euskaraduna izatearen harro tasuna pizteak, gizarte lokarri eta harremanetarako baliabide den hizkuntza bizidunik gabe bizirik den kulturarik ezin dela izan kontzientzia hartzeak... horiek guztiek agian eragotziko du te euskara eta euskal kulturaren etorkizuna tragedia bihurtzea.
|
|
|
Giro ona bai, hala nahi bada...
|
Baina
zein ondoriotarako. Nolako emaitzentzat?
|
|
|
Oraindik ere bide bazterrean age ri dira ohol horiek, gure hizkuntzarekiko ezaxolaren eta begirunerik ezaren seinale. Makurbide honetan, urte andana geroago, jarraitzaile izan da Urdatx Santa Grazi herria, han ere etxaldeen
|
baina
auzoen izenak ere sasieuskara batean jarrarazi dituztelarik. Egia aitortzearren, Urdatx Santa Grazi ko udalaren euskararekiko ezaxola —etsaigoa ez esatearren— denen jakinean izanda, nolabait harritzekoa zen ere euskararen plazaratzeko erabaki ho ri hartzea!
|
|
|
Jakin 68 horri bultzada bat ematen, diru-laguntzak eskainiz bide horretan sartuko ziren jai edo ikuskizun antolatzaileei. Euskararen agerrarazteko xedean, dirua eman beharrak berak erakusten du zelako egoerara amilduak gauden...
|
baina
akuilu egite horrek ere ez du, orainokoan behintzat, emaitza handirik eragin!
|
|
|
Hori gero eta nabarmenago egia bi hurtuko balitz, ondorioztatu beharra genuke eus kara idatziaren beti eta gehiago plazaratzeak ez duela jendartean halako eragin psikologiko onuragarri rik sortu eta hazi, uste izan zitekeen bezala... eta beharbada, aitzitik ere, eus kara mintzatuaren atzera egitea areagotu egin duela. Ondorioztatze hori ateratzea larria litzateke,
|
baina
salbagarri ere izan daiteke euskararen sustatzaile eta garatzaile garenon artean kontzientzia hartze baten sorburua izango balitz, hau da, mintzaira bizidun bat, lehenik eta behin, mintzatzeko egina dela! Eta, on dorioz, erabileraren bideak bultzatzeko, indartzeko, areagotzeko moduak asmatu eta obratu behar direla, premia gorrienez.
|
|
|
Baten batek pentsatuko du, beharbada, Ederlezi ez zela" egiazko" pastoral bat, udan aspal didanik eman ohi diren ikusgarri jendetsu horietarik bat ez baita izan eta, aktore kopuru gutxikoa izateaz gain, bi ordu baino laburragoa baitzen. Ikusmolde horietan guzietan okerrean izango da,
|
baina
. Izan ere, pastorala edo traj eria ez da definitzen plazaratu egiten den garaiaren arabera, aktore kopuruaren neurrira edo luzera kontu baten ildotik...
|
|
|
Hala, adibide bat bakarrik hartzearren, badirudi gaur egun pastoral" ederrik" edo ustez hala denik ez daitekeela izan dantza baleta landutako bat egon ezean edo jantzi distiratsurik agertu gabe!...
|
Baina
horiek ez dira, ezta inondik inola ere, pastoralaren funtsezko esanahi bateko baitezpadako ekaiak... Hortaz, bide horre tatik jarraituz, arriskua bada trajeriaren funtsa, muina, mamia eta eitea edo itxura nahasi egin daitezen.
|
|
|
Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken hitza. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean,
|
baina
kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Horrek, dakigunez, buhame edo ijitoen gaia du pastoralera egokituko. Aurretik azaldutakoaren il dotik, ez naiz batere ziur trajeria bat den gai horren biziarazteko modurik ego kiena,
|
baina
aurreiritziz ez jokatzeko, horretan geldituko naiz, behinik behin. Ziurtzat eman daitekeena da, ordea, Pier Pol Berzaitzek ikusgarri oso aberats eta koloretsu bat onduko duela, orain arte, pastoraletan eta beste ikusgarri moldeetan egin izan duen bidetik.
|
|
|
Hemezortzi urtez! Azkenean, Afganistan zokoan gertatzen zenaz jakitun nintzen,
|
baina
Mauleko karriketakoaz ez! Kur kur kur!
|
|
|
Nahiago izaten dut hitzak asmatzea, artifizialak erabiltzea baino, aparkalekua den bezala.
|
Baina
ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten. Zuberera gure berezitasun esparrua da; haren alde egin behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe.
|
|
|
Pettarreko lau herrietako biztanleek" Abdelkader" pastorala es kaini behar zuten uztailaren 26an, igandearekin,
|
baina
ko ro nabirusaren izurriak 2021 urtera arte gibelarazi du kultur ekital dia. Gara egunkariak pastoralaz, euskarak Xiberoan bizi duen egoeraz eta joan den mendeko Xiberoaz Allande Socarros kaze tari, itzultzaile eta hautetsi abertzale ohiarekin solastatu da.
|
|
|
Gorrien eta zurien artean izan zen borroka da. Gorriak, ez ziren hain gorriak ere,
|
baina
antiklerikalak ziren, erlijioak gizartean ezarria zuen menpekotasunaren aurkakoak; zuriak menpekotasun horren aldekoak ziren. Gatazka hori piztu zen, lau urte aitzin Frantzian onartu egin zutelako Estatua eta Eliza bereizteko legea, eta horrek bazterrak sutan ezarri zituen.
|
|
|
1896tik auzapeza zen Lazare Bedaxagar [Jean Mixel Bedaxagar kantari ezagunaren birraitona] eta gorrien alde egin zuen, nahiz eta ez zen antiklerikala,
|
baina
bai langileen aldekoa, erlijio katolikoak gizartea menpeko ezartzeko zuen nahiaren kontrakoa. 1906an Urdiñarbera etorri zen Auguste de Mendite, apez aski oldarkor bat, eta" Eskualduna" astekarian idazten zituen kronikek giroa sumindu egin zuten.
|
|
|
Erdi Aro aurretik egiten zen sailkapenari bueltatu da, gorriak eta urdinak, onak eta gaiztoak, zeren eta pastorala aspaldiko kontua da, Erdi Arokoa baino askoz aurrekoagoa; tragedia greziarrarekin ahaidetasuna badu.
|
Baina
datorren urteko pastoralean, ez dira giristinoak eta turkoak izango.
|
|
|
Zail, oso zail. Hor inkestek gezurrak esaten dituzte, ez da posible, ez da jada Xiberoan herritarren %70ek euskara dakitela; jakitea, beharbada, bai,
|
baina
praktikatzen dutela behintzat ez. 14.000 xiberotarretatik euskara egunero bizi
|
|
|
‘Inkestek gezurrak esaten dituzte; euskararen egoera larria da Xiberoan’" 96 direnak 3.000 badira anitz da, anitz! Egoera larria da, Euskararen Erakunde Publikoak nahi duena erraten du,
|
baina
egoera larria da.
|
|
|
Errealitate horretaz ohartzen gara, edozein herritara joanik, euskara guti entzunen duzu, eta belaunaldi gazteetan oraindik gutiago. Egia da ere, ikastoletan, hezkuntza elebidunean, badela ikasle kopuru bat, urtetik urtera handitzen dena gainera,
|
baina
horrek ez dio galerari aurre egiteko nahikoa ematen.
|
|
|
Bai, nahiz eta erran behar den kazetako bultzatzaileak eta jarduleak zuriak zirela, erlijioaren eta kontserbatismoaren aldekoak,
|
baina
bazuten hori, euskararen aldekoak ziren, atxikimendu hori argi ikusten da. Aldiz, gorri anitz eus kararen kontrakoak ziren, baina ez Bedaxagar.
|
|
|
Bai, nahiz eta erran behar den kazetako bultzatzaileak eta jarduleak zuriak zirela, erlijioaren eta kontserbatismoaren aldekoak, baina bazuten hori, euskararen aldekoak ziren, atxikimendu hori argi ikusten da. Aldiz, gorri anitz eus kararen kontrakoak ziren,
|
baina
ez Bedaxagar.
|
|
|
Horrek aukera ematen du ikusteko zer nolako aldeak izan diren euskara idazteko moldean. Gero, euskara polita da, aberatsa
|
baina
herrikoia; gaur egun ere atzematen diren esamolde batzuk ere badira, eta hori aberasgarria da. Nahi izan dugu le hen idazten zen bezala eta egun idazten den bezala agerian eman.
|
|
|
2018ko irailean hil zen eta nahi genuen baitezpada bere lan argitaratu gabeak agertu. Bere lan anitz argitaratu dira, pastoraletako testuak demagun,
|
baina
gehienak ez dira atera oraindik. Sail berri bati hasiera eman nahi izan diogu Aita Junes Cazenave Harigile gogoan, eta horretan jarraitzeko asmoa dugu hurrengo argitaraldietan.
|
|
|
Ematen dituen datuak dira ustez nondik datorren pastorala, zein diren arauak, zein bilakaera ikusten dion... Jean Louis Davantek gauza bertsua egin du,
|
baina
frantsesez, Elkar argitaletxearekin. Liburuko beste testuak, sineste zaharrak dira.
|
|
|
Horren erronka da euskarazko irakurleak izan daitezen, eta haz daitezen. Eta hor bada arazo bat, oro har Euskal Herrian,
|
baina
baita Xiberoan ere: irakurtzeko ohitura gutxi da.
|
|
|
Aurretik irakurtzen zen gehiago,
|
baina
gero izan dira euskararen aurkako eraso horiek, eta transmisioaren etetea parte handi batean. Xiberotarrek euskara gehien irakurtzen dugu, hain zuzen ere, pastoraletan.
|
|
|
Xiberotar gutxik dakite batua, edo gutxik egiten dute indarra ulertzeko edo egokitzeko.
|
Baina
, bestalde, erran genezake Hegoaldetik, Nafarroa Beheretik edo Lapurditik etortzen direnetatik, zenbatek egiten dute indarra zuberera emateko. Dagoeneko pozik egongo nintzateke zuberera salbatuko balitz, hortik bada aukera harremanek beharra sortzeko, euskara batua ere erabiltzeko.
|
|
|
Gertatu izan da, hala ere, errejent batzuk erratea: " A l’école on parle le français!" (Eskolan frantsesez hitz egiten da!),
|
baina
Etxebarren ez. Herri gehienetan, ez, erranen nuke.
|
|
|
Herri gehienetan, ez, erranen nuke. Gure etxean euskaraz ari ginen beti, eta ene gurasoek euskaldun kontzientzia bai,
|
baina
politika kontzientziarik ez zuten.
|
|
|
Berandu hartu nuen kontzientzia, 1978 inguru horretan. Iparralde zale makurra naiz,
|
baina
aitortu behar dut nire kontzientzia politikoa etorri zela, parte batetik, bederen, Hegoaldetik. Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura!
|
|
|
|
Baina
, otoi, ez dut borrokaz ikuspegi mortiferorik. Ez dut jasaten ahal.
|
|
|
" Iraultza eta bizi!", behar du. Ikus pegi hits eta ilun hori eskuin muturrak izatea, ontsa liteke,
|
baina
guk. Otoi!
|
|
|
Otoi! Hala ere, nahi izaten dut beti Txomin [Olhagarai] eta Ramuntxoren [Arruiz] hiltzea gogorarazi,
|
baina
mezurik ezarri gabe: " Jo eta ke, irabazi arte!" eta horrelakorik ez.
|
|
|
Horren ondotik, idazten ere hasi nintzen, Zeruko Argia n berean. Ez dira, beharbada, idatzi diren kalitate handieneko lanak,
|
baina
hastapenak dituzu!
|
|
|
Enbatakoak ere baziren hor. 70eko hamarkadan mundu horrekin loturarik ez nuen nik,
|
baina
giro horretan sortu zen, demagun, Piper Beltx antzerki taldea. Beraiek izan ziren kutsu politikoa zuen kultur giroa hazi zuten lehenak.
|
|
|
Erabat beste bat. Batzuk geratu ziren, aurrekoetatik,
|
baina
militante belaunaldi berri baten aldi izan zen, eta ni, haien artean izan nintzen. IK beti saiatu zen ahal bezain guti arrisku jartzen, hilak ez eragiteko.
|
|
|
Ihes egin zutela kide gehienek, eta, haietarik batek, basora buruz ihes egin zuela. Zurrumurru hori bazen,
|
baina
handik bi asteren buruan IK k ofizialki erran zuen: " Gutarik batek ez du ihes egitea lortu, eta ez dakigu non den".
|
|
|
Anartean hasi ginen bilaketak egiten. Bilatu dugu AEBetaraino, eta Irlandaraino, kontaktu zenbaiten bidez.
|
Baina
ez genuen sekula ere aztarnarik aurkitu.
|
|
|
Eta IK k eraman duen borrokaren ondorio ere bai.
|
Baina
guk ikusi ez genuen zepoa da hori: frantses sistemaren barruan gara beti, eta, hor," elebitasuna" da lelo nagusia.
|
|
|
Eta balio du borrokak ekarri duen horrek,
|
baina
jakitez horrek badituela bere mugak. Urrats txikiak egiten dira politikan.
|
|
|
Onartezina da tolerantziaren izenean euskararen kontra egitea. Tolerantzia da, ez bakarrik euskarari eskubideak aitortzea,
|
baina
araberako baliabideak ematea. Gaur egun, iduri du" tolerantziaren izenean", ez dugula deus galdegin
|
|
|
|
Baina
behin ere ez baita" Eta kito!".
|
|
|
Badakit ontsa nik hori. " Ez, ez, elebitasuna!", diote,
|
baina
faltsua da hori. Di glosia nahi dute, betikoz!
|
|
|
Bide horretan aitzina, egunen batean, pastoral batean ariko di ren hamarretarik zortzi erdaldunak izanen dira. Pastorala euskaraz emanen du te, ikasiko baitituzte bertsetak eta kantuak,
|
baina
ez da besterik izanen. Makur tzen ari gara euskaraz ez dakitenen egokitzera.
|
|
|
" Ez dugu inoiz jakin zenbat militante ginen. Badira zifrak,
|
baina
ez dira guk emanak. Poliziak erraten zuen IK ko komandoko kide bakoitzaren inguruan bospasei militante bazirela.
|
|
|
" Lau mila bizilagun biltzen dira pastoral batean. Eta egun hartan euskara asko entzunen da,
|
baina
biharamunean gauzak berriro frantses sisteman sartuak izanen dira. Ez gara frantses sistematik atereak.
|
|
|
Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea: faxez eta eskuz idatzita normalean,
|
baina
batzuetan baita telefonoz diktatuta ere, Mendikotako Sü Azian edo Xiberoko Botzan makina ez zebilenean.
|
|
|
Harengandik asko ikasi nuen Frantziaz eta klase politikoan hain errotutako frantses jakobinismoaz —" Oh, Iker! Hori benetako frantsesa da!" —;
|
baina
, batez ere, asko ikasi nuen Ipar Euskal Herriaz eta bereziki Zuberoaz. Hegoaldean garai hartan hain zabalduta zegoen mistizismotik urrun, pastoraletatik eta maskaradetatik harago dagoen lurraldeari zion maitasuna erakutsiz, bere guztiekin.
|
|
|
Amaitu zen aro hori, elkarrekin lan egiteari utzi genion Allandek eta biok,
|
baina
eguneroko harremanak sortutako adiskidetasunak jarraitu egin zuen. Lehen eguneroko harremana zena tartean behinekoa bihurtu zen, eta lanean oinarritutakoa izatetik, mendizaletasunean errotutakoa izatera pasatu zen.
|
|
|
Aski laster egin nuen Ekaitza tik Egunkariarako aldaketa, ordezkapenak egiteko.
|
Baina
, ordurako, Allandek Maulen egiten zuen lan. Batzuetan etortzen zen Baionara, bilera nagusiren bat izaten genuenean.
|
|
|
Aldaketa haren ondotik, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen.
|
Baina
," Estatuak" sailean hasi zenean bezala, beti arreta handiarekin jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, Berrian se gitu zuen lanean, eta munduko berri franko landu zuen:
|
|
|
Allande Socarrosek beti sutsuki defendatu zuen Euskal Herriaren askatasuna, eta, kazetaritza lan horiekin, hein batez, askeago egin zuen.
|
Baina
horrekin ez zitzaion aski. " Autonomia" zen Euskal Herri kontinentalarentzat es katzen zuen neurri ttipiena.
|
|
|
Militantzia politikoan izan zuen ibilbideari buruz elkarrizketa luze bat egin nion duela zenbait urte. Kazetariak kazetariari,
|
baina
ez kazetaritzaz. Analisi politiko zorrotzeko militantea zen.
|
|
|
Analisi politiko zorrotzeko militantea zen.
|
Baina
militantzia politikotik –eta nagusiki frantsesez funtzionatzen zuen giro hartatik– harago, euskarari eta euskal kulturari leku eta garrantzia handia ematen zion. Berria utzi ondoan ere jarraitu zuen Zuberoako maskaradei eta pastoralei buruz idazten, urtero.
|
|
|
Gehienetan, egun hura izaten zen Allanderekin elkartu eta kalakan aritzeko parada ematen zuena.
|
Baina
ez bakarra. Hil aitzineko astean mezu bat idatzi zidan, euskaltzain urgazle izendatua izateagatik goresmenak emateko.
|
|
|
...azetari, (Zeruko Argian, Euskaldunon Egunkarian, Argian, Jakinen, Gernikan, Abil en, Ekaitzan) artikulu eta liburu askoren idazle, kulturzale, (maskarada eta pastoraletan aritua, Sü Azia elkartean parte hartzalea), euskaltzale, euskalzain urgazle, itzultzaile (Maule Herriko Etxeko dokumentuen euskaratzalea, EEP Euskararen Erakunde Publikoarentzat ere bai), Xiberoko Botzan ere hainbeste emankizun,
|
bainan
hori guzia jada ainitzek aipatu dute. Bizitza osoan, atxiki duen herriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua agertzen dira lan guzi hauetan.
|
|
|
" Nire bila etorri ziren. Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren;
|
bainan
beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aintzinarazi behar zuen.
|
|
|
Hemengoa hemengoek kudea dezatela. Garai gogorrak ziren, ETAk IKri bidea trabatzen ziolako,
|
bainan
ez zuen sekula lortu IKri bidea moztea... Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako".
|
|
|
Herri Taldeetarik jende ainitz sartu bazen ere IKn, nik ez nuen Herri Taldetan parte hartu,
|
baina
hala ere IKn sartu nintzen.
|
|
|
Pariseko La Santé kartzelan sei hilabete egon zen. 1991an auzipetua izan zen,
|
bainan
zigorrik gabe atera zen.
|
|
|
Ez dakit hortako ginen ote hain ongi konpontzen, bestalde politikan bereziki genituen diferentzia batzuen gainetik?
|
Baina
beste arrazoinik ere ukan dukegu elkarlanerako.
|
|
|
Auzi baten ondorioz sei hilabetez presoner egon zen Paris aldean, La Santéko presondegi famatuan. Laurogeita hamahiruan berriz atxiloturik, Parisera eraman zuten,
|
baina
epaileek han libre utzi. Azkenean Lizarra Garaziko hitzarmenaren kariara, IK erakunde armatua gelditu zen deus erran gabe, eta gero ez zen berriz hasi.
|
|
|
Bizi politiko aberatsa ukan du beraz, haatik aberatsagoa du kulturakoa, bai idazle bezala, bai animatzaile urratsetan. Harrigarri da zenbat lan egin duen eta eginarazi, nagusiki Zuberoan,
|
baina
Zuberoatik at ere ikusiko dugun bezala. Sü Azia elkarteko ekintzaile nagusia genuen.
|
|
|
· Züberoa Herria (euskaraz eta frantsesez, baita euskaraz eta gaztelaniaz), Elkarlanen, 2013 Bien izenean eman zuen,
|
baina
berak hamarretarik zortzia eginez: nik Zuberoako historia laburra baizik ez dut hor idatzi.
|
|
|
Euskaraz halere erran dezaket Euskal Herriaren eta euskararen zerbitzuko jarri zela apez bat Elizaren zerbitzura joaten den bezala, eginbide horri emanez osoki, eta nahiz ez zen kristau fededuna, santu laikoa bezalako norbait izan dela. Berak ez zuen holako kanonizazio laiko ez eta laudoriorik onartuko,
|
baina
maluruski ezin dit erantzun.
|
|
|
Ipar Euskal Herriko esparru politikoan.
|
Baina
hemengo borrokabideen al de tinko egoteak ez du ikuspegi nazionala ez dugula esan nahi, gure lehentasuna hemengo errealitateari lotua da. Aspaldiko militantea...
|
|
|
Herrien Elkargoak ez du bitarteko politikorik, adibidez, euskararen al deko politika bultzatzeko. Lan egiten du,
|
baina
askoz gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da, baina aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei urte baino kinka larriagoan dagoela.
|
|
|
Lan egiten du, baina askoz gehiago behar da. Ale gia, giroa aldekoa da,
|
baina
aldi berean ohartzen gara euskara duela hogei urte baino kinka larriagoan dagoela. Karrikan gutxiago entzuten da.
|
|
|
Ihardukitzerik gabe ez ditugu gure arazoak konponduko. Instituzioek ez dute arazoak gainditzeko eskuduntzarik, gogoetatzeko balio dute, hein batean,
|
baina
ez dute baliabiderik. Anartean zein da abertzaleon proiektu politikoa?
|
|
|
Frantziako alderdi politikoek badute proiektu politikoa, abertzaleok ez. Antieuskal dunak lehen baino gutxiago dira,
|
baina
badira oraino ere.
|
|
|
Manifestazioek" Frantzia kolonizatzailea" salatzeko helburua dutela esan du Oscar Temaruk. " 1946a arte, deskolonizatu beharreko herrialdeen ze rrendan ginen,
|
baina
De Gaullek lortu zuen zerrendatik kentzea", adierazi zuen bu ruzagi abertzaleak. Ekonomia mendetasun oso batean atxikitzeaz gain, Polinesia" zabortegi" bezala baliatu du Parisek, Temaruk salatu duenez, proba nuklearrak gogoan.
|
|
|
Eskerrak, haatik, itsaslabarrak eta itsasoak berak ikusmen ederrik eskaintzen digutela. Hegoalderat begiratuz gero ere, mendi tontor ezagunak izango ditugu begi bazka, Larrun noski,
|
baina
baita Xoldokogaina, Atxuria, Aiako Harria edo Jaizkibel ere. artxiloako kurutzetik santa barba kaperaraino. Erromardiko hondartzaren gaineko harkaitzetatik hurbilago ala urrunago ibil i ta, Artxiloako kuru tzerat iritsiko gara, eta dagoeneko Donibane Lohizuneko lu rretan sartuta izan go gara.
|