|
2000
|
|
|
Eta hizkuntzaren alorrean muturreko egoeran bizi diren euskaldunen meritua ez da makala, baina hala ere, Frantziako Gobernuak ofizialtasuna onartzen ez duen bitartean, esfortzu horren etekina oso murritza da. Departamendua bera ere aipatu izan da hizkuntzaren berpizkunderako bide gisa, baina oraingoz politika eta hizkuntza nahasi
|
dituzte
departamenduaren aurkako jarrera dutenek eta bidea ez da arantzarik gabekoa izango. Eta Ipar Euskal Herrian euskararen egoera aztertzen duen Larrun aldizkariaren 36 alean Itxaro Bordak salatzen duen moduan, eta Hego Euskal Herrian bide beretik goazela ezin uka, gure hizkuntza abertzaleen artean sinesgarritasuna galtzen ari bada, konponbide zaila izango du galera horrek, eta gainera ezin izango zaio inori errurik leporatu.
|
|
|
Antzerki talde profesionalak, harrokeria handirik gabe eta enpresa egitura sortuta, finkatzea lortzen ari dira. Garrantzi handia du bizibide dituzten antzezlanak arrakastatsu suertatzeak, baina, tamalez, ez da beti hala izaten, eta Sarean bertan sarbidea duten antzezlan batzuek ez
|
dituzte
aurreikuspenak betetzen. Era berean, garrantzi handia du erakunde publikoen laguntzak.
|
|
|
Horietariko askok atera berria (edo ateratzear) dute lehen liburua (Meabe, Etxaniz Rojo, Unzueta, Merino, Estankona, Urrutikoetxea, Gabiria, Suarez, Egaña), baina gazteak izanagatik, ez dira berriak idazgintzan. Batzuek baN dute urtetako lana atzean, eta hainbatek, ipuin edo poemak argitaratu
|
dituzte
han hemenka, eta kajoiak bete bes terik dituzte, lan ineditoekin.
|
|
|
Horietariko askok atera berria (edo ateratzear) dute lehen liburua (Meabe, Etxaniz Rojo, Unzueta, Merino, Estankona, Urrutikoetxea, Gabiria, Suarez, Egaña), baina gazteak izanagatik, ez dira berriak idazgintzan. Batzuek baN dute urtetako lana atzean, eta hainbatek, ipuin edo poemak argitaratu dituzte han hemenka, eta kajoiak bete bes terik
|
dituzte
, lan ineditoekin.
|
|
|
" Izenik gabeko" idazle gero eta gehiagoren liburuak dira aipagarri. Gero eta gazte eta ezezagun gehiagok idazten
|
dituzte
kalitatezko lanak, freskotasun handiaz idatzi ere, eta betiko" behi sakratuek" literatura ona egin dute, maila mantendu nahi izanez gero.
|
|
|
Nire iritziz, aurreko adibideok franko ongi adierazten
|
dituzte
euskarazko kulturaren ezaugarri batzuk. Begiratu arina egiten badugu, nabarmena da gipuzkoarren eman eta ekarri oparoa, bertsolaritzaren pisua, eta Eusko Jaurlaritzaren sos banatzaile funtzioa, hiritar guztiongandik bildutako zergak laguntza deituraz gizarteratuz.
|
|
|
Gaur egun ere muntaketa sasizientifiko eta xenofobo honen aztarrenak gelditzen dira. Baina oraingoan zenbaitzuek abusu horiek xuritzeko," kultur mestizajea" moduko eufemismoak erabiltzen
|
dituzte
, dirudienetik noranzko bakarreko prozesu xelebrea berau, hor, besteek gurea hartzea aberastetzat jotzen den arren, guk, aurriritzi europozentrista zaharkituen eraginez, kanpokoengandik ezer hartu nahi ez dugun bitartean. Aski da gogoratzea, diogunaren adibide, Espainiako unibertsitateetan ez dagoela bat ere katedrarik Afrikako edo Amerikako kolonia izandako herri indigenen hizkuntzak ikasteko.
|
|
|
Baina nire joera klasikoak Zurbaran pintore espainiarrarengana eraman nau berriro ere, Bilboko Arte Ederretako Museoa azken bizpahiru urte hauetan, Migel Zugazaren zuzendaritzapean, egiten ari den lan azpimarragarriaren azken isla. Ez
|
dituzte
pintorearen lan gehiegi zintzilikatu Bilbokoan, baina bai extremadurarraren maisutasuna nabaritzeko adina. Espainiako Urrezko Mendearen pintoreak Berpizkundean nagusitu zen estiloari zenbaterainoko mugak ipini zizkion, edo barrokoaren bidea jorratu ondoren estilo klasikora itzuli zen ala ez, orrialde askotan irakurri ahal izan dugu guztiok dagoeneko.
|
|
|
Koldo Izagirrek, hautaketa eta apailaketa lana egiteaz gain, hitzaurre labur bezain mamitsu bana idatzi dio autore bakoitzari. Liburuak merkeak izatea eta itxura xumea izatea nahi izan dute argitaletxekoek, eta horregatik izendatu
|
dituzte
kaiera eta ez liburu. Poesiazaleontzat benetako karameluak dira liburu hauek, eta batek baino gehiagok hartuko du sorpresarik, batez ere autorerik zaharrenen kasuan perla ezezagunak topatzeko aukera izango baitu.
|
|
|
Saiakera eta poesia berriro ere kaltetu. Jose Mari Sorsek Euskaldunon Egunka ri a n adierazten zuenez, Ingalaterran antzeko neurri bat hartu zuten duela lau urte eta liburu denden laurdenak itxi egin behar izan
|
dituzte
, argitaletxeen% 20 desagertu direlarik. Frantzian indarrean jarri zen prezioen liberalizazioa, baina azken unean atzera jo zuen bertako gobernuak.
|
|
|
Terrorismoaren kontrako" kolpe erabakigarriak" ematea ezinbestekotzat egiten zaienean, emango
|
dituzte
bai. Negargarria.
|
|
|
Listo batzuek kontratu eternalak asmatu
|
dituzte
hemen, lapurretaren bitartez. j
|
|
|
Nahiz eta aurreneko bertsio elektronikoak paperean egindako egunkarien itxura izan, poliki poliki estilo propioa bilatzen saiatu dira eta ikus entzunezkoek erabiltzen duten lengoaiaren ildotik garatu dira, liburu itxura duten ohiko kazeten eredua albo batean utzirik. Helburu hau lortzeko, Internetek elkarrekintzarako eskaintzen dituen baliabideak eta gehienbat bere lotura hipertestualak erabiltzen
|
dituzte
. Bitarteko hauek ezin dira testuaren euskarri soilak izatera mugatu; abantaila elkarreragileak erabiliz zerbitzu sorta zabala eskaintzen da, batzuk ordaintzekoak izan daitezkeenak:
|
|
|
Kazeta hauek publikoaren artean sekulako arrakasta duten zerbitzuak eskaintzen
|
dituzte
, ordaindu behar direnak izan arren. Hauen artean, Expansion en azaltzen dena burtsaren gorabeherak adierazteko," La guia empresarial" deitutakoa, edo Cinco das ek sareratzen duena konpainia desberdinen txostenekin.
|
|
|
El Correo Español ek 1997an sareratu zuen bere webgunea, Euskaldunon Egun karia k 1998an eta Deia izan zen azkena, 1999ko udazkenean. Egun, Euskal Herriko egunkari guztiek (El Diario Vasco, El Correo Español, Euskaldunon Egunkaria, Gara, Deia, Diario de Navarra, Diario de Noticias, El Periodico de Alava eta baita Iparraldean banatzen denSu dOuestere) euren orrialdeak Interneten eskaintzen
|
dituzte
.
|
|
|
Doaneko zerbitzuak izateagatik, hasiera batean proiektu guztiek galera ekonomikoak izan arren, beren xedeak publizitatean eta denda birtualen produktuen salmentetan jarrita
|
dituzte
, epe ertainera lehiakortasuna eta kalitatea eskaintzen dituzten zerbitzu enpresak bihurtzeko asmotan; eta, ahal izanez gero, mozkinak poltsikoratzeko.
|
|
|
Mendebaldeko herrialdeetan (kokatuta gaudeneko esparru geografiko eta soziokulturalera mugatzearren) sinesmen erlijioso ezberdinak dituzten talde bat baino gehiago ohi dago (kristauak, musulmanak, judutarrak, eta abar); bizitza estilo arras diferenteak dituzten taldeak (azpikulturak, kontrakulturak, eta abar) aurkitzea geroz eta normalagoa da; sarri askotan, jatorri etniko ezberdinetako talde anitz ere badago(, asiarrak, turkiarrak, hegoamerikarrak, eta abar; hauexek dira estatu etnianitzak edota polietnikoak bezala ezagutzen direnak); munduko ia herrialde guztiak (Islandia eta Korea biak aipatzen ohi dira salbuespen gisa) nazio ezberdinez osaturiko estatuak dira, askotan (baina ez halabeharrez) hizkuntza bereizgarri nagusi bezala dutela. Aipaturiko giza talde hauek guztiak" talde orohartzaileak" (grupos comprehensivos) dira (Margalit eta Raz, 1998) edota, terminologia aldatuz baina ideia bera adieraziz," kultura sozietalak" (culturas societales) osatzen
|
dituzte
(Kymlicka, 1996). Nolanahi ere, adierazpen bi hauek (talde orohartzaileak eta kultura sozietalak) errealitate berberaz dihardute:
|
|
|
lehenengo eskakizun multzoaren arabera, taldeak, barne desakordioak sor ditzakeen eragin ezegonkortzaileetatik babestu behar dira (esate baterako, arbasoengandik jasotako ohiturak jadanik errespetatzen ez dituzten gizabanakoek erakusten duten heterodoxia). Bigarren eskakizun multzoaren arabera, beste aldetik, gutxiengo kulturalek, kanpotik datozen eraginetatik babestu ahal izateko zenbait neurri hartu behar
|
dituzte
(esate baterako, gutxiengo kulturalak hezkuntza sistema bere hizkuntzan ezin duenean garatu). Babes mota biek helburu bera daukatela dio Kymlickak, komunitate nazionalen egonkortasuna eta izaera defendatzea, hain zuzen ere.
|
|
|
barne murrizketok gizabanakoaren autodeterminazioa oztopatzen dute, gizabanakoek antzinako autoritateak eta praktikak kolokan jarri ezin dituztelako eta, beraz, beraien bizitza onaren ikuskera ezin berrikus daitekeelako. Itsu itsuan onartu behar
|
dituzte
, beraien zentzu kritikoa alboratuz eta zapalketari bidea zabalik utziz. Indartsuago den kulturaren nagusitasunetik babestera bideratuta dauden eskakizunak, hots, kanpoko kulturekiko babesa (protecciones externas) bilatzen dituztenak, zilegi izango lirateke, Kymlickaren arabera beti ere, gizakiari bizimodu on ezberdinen artean iritzi informatua hartzea ahalbidetzen baitiote.
|
|
|
Gizaki jakin bat jokabide umiliagarriaren biktima zuzena ez bada ere, biktimekin identifikatzen ahal da, adibidez talde kultural bereko kideak direlako. Esate baterako, bere ikasketa guztiak hizkuntza gutxiagotuan burutu dituzten ikasleak unibertsitatera iristen direnean eta han ezin dutenean beraien hizkuntzan estudiatzen segitu (demagun legediak eskubide hori errekonozitzen duela), orduan ikasle horiek umiliaturik sentitzeko arrazoi sendoak
|
dituzte
. Eta ez soilik ikasleek; gutxiengo kulturaleko kideak direnak ere umiliaturik senti daitezke, nahiz eta unibertsitatean ez egon eta inoiz egon ez izan, lehen aipaturiko izaera kutsagarriari esker.
|
|
|
Beste hitzetan esanda, zilegi den bizimodu onaren ikuskera bakarra nork bere buruari ezarritakoa da, eginkizun horretan gizabanakoaren autonomia eta indibidualtasuna irizpide bakarrak direlarik. Ondorioz, haW Jesus Casquette EHUko Teoria Politikoaren Historia Saileko irakaslea da. rreman ekonomiko, erlijioso, kultural, sexual, eta abarrek ez
|
dituzte
gizabanakoak muga jakin batzuen barruan hesitu behar; aitzitik, hauek askeak izan behar dute aipaturiko edozein harreman mota kolokan jartzeko, honek erakargarria izateari uzten dion momentu beretik. Ideia hauek osatzen dute liberalismoaren muin morala, hots, liberalismoa gainerako ideologietatik bereizten duen ezaugarria.
|
|
|
3) Printzipioak: kanpo jarduera guztiek ildo ideologiko politiko orokorrak izan ohi
|
dituzte
oinarrian; ildo horiek orokortasun maila desberdina izan dezakete, baina erabakiak eta ekintzak planteatzerakoan irizpideak ezartzen dituzte.
|
|
|
3) Printzipioak: kanpo jarduera guztiek ildo ideologiko politiko orokorrak izan ohi dituzte oinarrian; ildo horiek orokortasun maila desberdina izan dezakete, baina erabakiak eta ekintzak planteatzerakoan irizpideak ezartzen
|
dituzte
.
|
|
|
Alboko pagadian pago zaar bi; besoak emanak
|
dituzte
alkarri; giroak narama aruntz sarri.
|
|
|
Izan ere, gaur egun munduan zehar gero eta liburutegi gutxiago dago han eta hemenka argitaratzen diren liburu guztiak edo gehienak bere baitan fisikoki biltzeko asmoa dutenak. Bestalde, arloka edota gaika antolatutako liburutegiek emaitza onak lortu
|
dituzte
. Nik ondo ezagutzen ditudanen artean bakarren bat aipatzearren, Gasteizen dagoen Fundacion San cho El Sabio elkarteak kudeatzen duena aipatuko nuke, hori euskal gaiei eta euskal historiari buruzko liburutegirik onenetarikoa baita, onena ez bada, eta horretarako baldintza guztiak betetzen ditu:
|
|
|
Egoitza dute liburuek biblioteka. Norbanakoek, ostera, bibliotekan, irakurtoki, ikustoki, egontoki, atsedenleku, informazio gune... horiek guztiak nahi
|
dituzte
.
|
|
|
Ildo horretan, saritutako lanak kanpoan zabaltzeko gainsariak sortu dira. Horrela, euskarazko literatur sariaren irabazle eta akzesit saridunek, beren lanak nazioarteko zabalkunderako hizkuntza batera itzultzeko eta euskara ez den beste hizkuntza batzuetan aurkez daitezen katalogoa egiteko dirulaguntzak jasoko
|
dituzte
.
|
|
|
Horretarako, euskal haur literaturan oso ezagunak diren lau idazlek (Juan Kruz Igerabide, Mariasun Landa, Jesus Mari Olaizola eta Patxi Zubizarreta) eta lau ilustratzailek (Belen Lucas, Mattin Martiarena, Jokin Mitxelena eta Elena Odriozola) lau ipuin prestatu
|
dituzte
. Ipuinok Euskal Herriko Lehen Hezkuntzako 2 eta 3 zikloetako umeei zuzenduta daude.
|
|
|
Erosketa zentralizaturako prozedura, hala Liburutegien Sareak nola Nafarroako Liburutegiak erabiltzeko pentsatua, tresna funtsezkoa da, eta liburutegiek titulu askoren artean (Nafarroako Liburutegi Nagusian urtero sartzen direnak, 10.000 inguru) beraien bilduBiblinleka metarako egokienak hautatu ahal izateko behar bezain malgua. Horrela, haurrendako liburutegiek haur eta gaztetxoendako liburu gehiago aukeratuko
|
dituzte
, eta eremu euskaldunean daudenek euskarazko liburu gehiago. Azken finean, esan dezakegu ereduak aukera bat dakarrela euskararentzat, baina teknikariek eta arduradunek etekina ateratzen jakitea, edo hala nahi izatea, besterik da.j
|
|
|
langileak kontratatzeko prest zeuden udalek Liburutegi Publikoa irekitzeko aukera zuten, Sareko Liburutegien onura guztiekin. Eta hala, Nafarroan gaur egun dauden 84 liburutegi horietatik 22 itunduak dira, hau da, Udaleko langileak
|
dituzte
. Horrez gain, kontuan hartzen badugu, plangintza eza dela-eta, liburutegien ia laurdena 1.500 biztanletik beheitiko herrietan dagoela, egoeraren konplexutasunaz ohartuko gara.
|
|
|
Hasiera batean liburutegiek prestamoaren eskaera egin ahal izateko helbide elektronikoa besterik ematen ez bazuten ere, egun formulario batzuen bidez liburutegiek beraien eskaerak egin ditzakete zuzenean. Formulario hauek, normalean, liburutegien arteko prestamoen baldintzak aipatzen
|
dituzte
. Estatu espainoleko helbide elektronikoak nahiz dokumentuen eskurapenerako oinarrizko arauak ikusi nahi izanez gero, ondorengo helbidea erabil dezakegu:
|
|
|
Azken finean biblioteka digitalak eta ohiko bibliotekak helburu berdinak
|
dituzte
(dokumentuak aukeratu, eskuratu, analizatu, erabiltzaileen eskura sailkatuta jarri, gizartean horiek erabil daitezen sustatu...).
|
|
|
Dokumentuak konposatuak (erabiltzailearentzat dokumentu bakar bat dena, dokumentu txikiagoz osatzen da, eta momentu batean dokumentu hori sortzeko elkartu egiten dira, pantailan ikusten dugun hori sortzeko), banatuak (dokumentua osatzen duten fitxero ezberdinak, memoria unitate bakar batean edo memoria unitate ezberdinetan egon daitezke, ordenagailu bakar batean edo ezberdinetan, sare batean edo sare ezberdinetan) edo/ eta dinamikoak (dokumentu bat osatzen duten fitxeroak alda daitezke, informazioa eguneratzen adibidez, eta beti ez dira aldaketa hauen fitxero historikoak gordetzen) izan daitezke. Era berean, dokumentu elektronikoek bi berezitasun
|
dituzte
: alde batetik orijinal eta kopia bereiztezinak ahalbidetzen duen erreprodukzio aukera, eta bestetik jatorrizko dokumentua aldatzeko posibilitatea, hasierako eduki edo kontestuaren inongo arrastorik utzi gabe.
|
|
|
Honi erantzuteko medioak jartzen
|
dituzte
teknologia berriek. Orijinalen kopiak formatu digitalean egitea, egun errealitate bat da.
|
|
|
Sarean loturik dauden liburutegiek, hau da, zentralizatutako sistema baten barruan funtzionatzen dutenek, zentro bakar baten bidez lortzen
|
dituzte
beraien fondoak (liburutegi publiko orokor baten sare sistemaz hitz egingo genuke kasu honetan), eta bestelako dokumentuak eskuratzeko aurrekontu txikia izaten dute. Hala ere, Internet beti izango da zentralizazio prozesu hau azkartzeko bide bat.
|
|
|
Gaur egungo komertziozko bibliografia gehienek (ISBN kasu, http://www.mcu.es/bases /spa/isbn/ISBN.html), argitaletxeek, banatzaileek, liburutegiek, baita administrazio publiko gehienek ere, web orriak
|
dituzte
beraien informazioa eskaintzeko. Bide honi esker eskaerak egiteko informazioa azkarrago eskuratzen da eta eskatzeko bideak errazten ditu.
|
|
|
Bide honi esker eskaerak egiteko informazioa azkarrago eskuratzen da eta eskatzeko bideak errazten ditu. Kasu batzuetan, eta zerbitzu interesgarria da hau, nobedadeak posta elektronikoz igortzen
|
dituzte
.
|
|
|
Historian zehar aldaketa asko pairatu
|
dituzte
liburutegi, artxibo eta dokumentazio zentroek. Garai batean ideiak eta gertaerak idazteko soporte berri eta iraultzailea papiroa izan bazen ere, gaur egun teknologia berriak ditugu egunero eskuartean.
|
|
|
Lizarrako museoaren azken erakusketak, Maezturekin batera hemeretzi eta hogeigarren mendeetako pintore espainiar ugari bildu ditu, Gustavo de Maeztu bereziki kezkatzen zuen emakumearen gaia aztertzeko asmoz. Ramon Alsina, Julio Romero de Torres, Joaqum Sorolla, Ignacio Zuloaga, Francisco Iturrino eta beste hainbaten koadroak zintzilikatu
|
dituzte
garai batean Nafarroako erregeerreginen jauregia izandakoan. Eta ez dute nolanahiko erakusketa osatu.
|
|
|
16 zk. (1981), 68 Jeneral berria (Orain eta Hemen). 29 zk. (1983), 127 Zergatik hil
|
dituzte
–(Orain eta Hemen).
|
|
|
HUIZI, Pello Zergatik hil
|
dituzte
–(Orain eta Hemen).
|
|
2001
|
|
|
Gaur egun lehenagoko" harribitxiak" berriz biltzen
|
dituzte
, gaurkotasunari eta errusierari uko egin gabe.
|
|
|
Izan ere, Estatu propioa duten nazioetara doazen etorkinek, bertan gelditzeko asmoa dutenean behintzat, hartara moldatzeko eta integratzeko joera garbia erakusten dute eta hizkuntza, ohiturak etab. berenganatzen ahalegintzen dira eskuarki. Hori normala izaten da, adibidez, Estatu Batuetara, Erresuma Batura, Frantzia, Espainia edo Alemaniara joaten direnekin; baina estatu propiorik ez duten nazioetara doazen etorkinek, eta areago metropolitik helduak direnean, maiz bizileku berrietan beren jatorrizko hizkuntzak eta ohiturak mantentzen
|
dituzte
, eta sarritan estatuak berak erabiltzen dituzte bertako jendeen homogeneotasun nazionala desegiteko (Frantziak Aljerian eta Kaledonia Berrian, Errusiak estatu baltikoetan, Txinak Tibeten...). Toki horietako hizkuntzak eta kulturak babesik gabe egon direnean, gainera, anitzetan etorkinen kolono funtzioa sendoagoa izaten da, guztiok dakizkigun ondorioekin.
|
|
|
Izan ere, Estatu propioa duten nazioetara doazen etorkinek, bertan gelditzeko asmoa dutenean behintzat, hartara moldatzeko eta integratzeko joera garbia erakusten dute eta hizkuntza, ohiturak etab. berenganatzen ahalegintzen dira eskuarki. Hori normala izaten da, adibidez, Estatu Batuetara, Erresuma Batura, Frantzia, Espainia edo Alemaniara joaten direnekin; baina estatu propiorik ez duten nazioetara doazen etorkinek, eta areago metropolitik helduak direnean, maiz bizileku berrietan beren jatorrizko hizkuntzak eta ohiturak mantentzen dituzte, eta sarritan estatuak berak erabiltzen
|
dituzte
bertako jendeen homogeneotasun nazionala desegiteko (Frantziak Aljerian eta Kaledonia Berrian, Errusiak estatu baltikoetan, Txinak Tibeten...). Toki horietako hizkuntzak eta kulturak babesik gabe egon direnean, gainera, anitzetan etorkinen kolono funtzioa sendoagoa izaten da, guztiok dakizkigun ondorioekin.
|
|
|
Sarea ekimenak festibal horietatik kanpoko emanaldi ugari bermatzen die antzerki taldeeiEAEn (helburua eskaintza hori antzoki eta talde gehiagori egiteak behar luke izan). Kultur Errotak, Korrikak eta beste hainbat egiturak formatu txikiko lanak bideratzen
|
dituzte
. Eusko Jaurlaritzak urtero banatzen dituen dirulaguntzakjasotzeko gero eta antzerki talde gehiago aurkezten dira eta lanen kalitatea ere hobetzen ari da.
|
|
|
Errealitate fikzionatuak azaltzen dira batzuetan, edo fikzio errealistak bestetan. Beti ere irakurlearen kezketara hurbiltzen ahalegintzen dira egileak; horretarako gai hurbilak, gizatiarrak bilatzen
|
dituzte
baina, aldi berean, gizatasunaren muinera jo nahi duen hausnarketari ekiten diote. Bizi dugun garai epiko honetan, epika gutxi idazten da, eta lirikak betetzen du ezinegonaren hutsunea, lirikarako garai txarrak direnean gertatu ohi den bezalaxe.
|
|
|
Euskal izaeraren bizi eta hazi beharraz ohartuen direnek kultur lan" apalxko" hauei axola gutxixkoa egiten badiete, nik" folklorezaleak" deitzen ditudan haiek, aldiz, euren eskuetan hartzen
|
dituzte
esparru hauek. Zuberoan, euskaltasuna, folklore edo tradizio kontu bat bezala hartzen duten jende hauek Xiberoko Zohardia elkartearen ingu ruan biltzen dira.
|
|
|
Marc Legassek eta Piarres Larzabalek garai honetan izan zuten bihurrialdiaz Piarres Larzabalek berak ez du ezer asko argitzen, baina Marc Legassek eta Xarritonek ere eman
|
dituzte
argibideak11 1942ko Larzabalek ez zuen gupidarik euskal abertzale ez agertzeko, ez baitzuen bere burua halakotzat. Aintzina ko Larzabal, eta Enbata ko Larzabal, nahiz Anai Artea koa ez dira bat, nahiz eta, gisa denez, hainbat aldetarik gizon bakarra egon aldi historiko banatan.
|
|
|
behar dugula ororen aintzinean eskualdun gelditu, eta ez dugula nehoren aintzinean amor eman behar(...). Komunizmoa, zozialismoa eta holako asmo tzar zer-nahi badabila munduan, eta gure elhek ez
|
dituzte
geldi araziko. Eskualdunak beren eskualdungoan behar ditugu lehenbai lehen finkatu, gogortu!
|
|
|
Gainontzeko hirurehun eta berrogei orrialdeak (eta barka atrebentzia: hemen kontzienteki ga iz topo rtatuko naiz) estanpatxo bilduma hautatu batek eta gertakari historikoen xehetasunek osatzen
|
dituzte
. Eta hemen nobela historikoaren arazo handienetako batzuekin topo egiten dugu.
|
|
|
Baina, kasu horretan ere, ez dut ustePutz u k tankera horretako lanen arteko gehienen maila erdiesten duenik. Bestselle ra ren teknikak ondo barneratuta
|
dituzte
, abilki arinak dira, suspentse puntu bat izan ohi dute eta erloju mekanismo baten eraginkortasunaz garatzen dira; nik, ordea, ez dut halako ia ezer aurkitu lan honetan. Gure artean azken aldi honetan argitaratu diren historia edukiko beste nobela batzuekin konparatuta ere (adibidez, Egañaren Pa usoa noiz luzatu edo Mujikaren Gerezi denbora zoragarriarekin), atzean geratzen da Putzu.
|
|
|
U rtegien ondorio zuzenak ikaragarriak izan dira bizimodu tradizionala basoan, ehizan eta arrantzan oinarritua zuten hango biztanleentzat. Lurrak estali dizkiete eta askokeuren ehiza lekuak (traplines) galdu
|
dituzte
betiko. Animalien populazioa jaitsi egin da.
|
|
|
C ree ek bi hizkuntza izan
|
dituzte
tradizionalki: creehizkuntza eta ingelesa (bigarren hau kolonizatzaile eta misiolari ingelesdunak izan dituztelako gehienbat).
|
|
|
Baina Quebecen daude, eta cree gizartetik kanpokoha rreman guztiak, ofizialak nahiz ez ofizialak, frantsesez egin behar
|
dituzte
. Adibidez, Chisasibitik 60 kilometrora dagoen Radisson herrira joan eta han dena frantsesez dago.
|
|
|
Quebecen politika hidroelektrikoa nozitzen ari den beste Lehen Nazio bat Innu ak dira. Kasu honetan Quebec eta Te rnua probintziek jardun dute elkarlanean, eta biak salatu
|
dituzte
Innu ek," Canada’s Tibet — the killing of the Innu" [Kanadako Tibeta — Innu en sarraskia] (Interneten) artikuluan ikus daitekeenez.
|
|
|
" Quebec independizatzen bada, barruan dituen jatorrizko herriek euren lurrak atxikiko
|
dituzte
eta gaur egungo
|
|
|
" Iloba horiek osabaren bertsoengatik zer esanik izango dute. Baina bertsoek, liburuaren horrenbeste orrialde betetzen
|
dituzte
. Baina liburuaren prosa guzia nire nirea da.
|
|
|
Sarasolaren Euskara batuaren ajeak eta zuazoren Euskara ren sendabelarrak ildo bereko gogoetak dira: euskarak urteotan egin duen bidean agertzen diren gabeziak eta arriskuak biok
|
dituzte
kezka eta hizpide.
|
|
|
1982 urtean Alain Aspect ek limite horiek gainditu egiten direneko esperimentua burutu zuen, aldagai ezkuturik ez dagoela erakutsiz eta Mekanika Kuantikoa renosotasuna, bada, egiaztatuz. Gaur egun burutzen ari diren esperimentu guztiek Mekanika Kuantikoaren iragarpenak egiaztatzen
|
dituzte
, Naturaren deskribapen lokalaren ezintasuna agerian jarriz. Halaber, esperimentu horiek distantzia handitara kokaturiko partikulen artekokoerlazioa badagoela erakusten dute, eta partikulen propietateak, beraz, ko npartituak izan daitezke, horrek izan ditzakeen ondorioak ikaragarriak direlarik.
|
|
|
Hala ere, gaur egungo eredu klimatikoek hainbat arazo
|
dituzte
. Hodeien sorrera edo Euskal Herriko alde ezberdinetako klimatologia, hots, maila lokaleko klimaren aurresankortasuna oso zaila da egitea, ereduen bereizmenaren mailan baitago.
|
|
|
Dagoeneko bazegoen egon oinarrizko ezagutza zientifikorik, eta mikroskopia elektronikoa bezalako tresnen edota metodoen garapenek aipaturiko miniaturizazioa egia bihurtu dute. Nanometro aren eskalan, berriz, kontzeptu berriak dira, eta hauek teknologia berriak eskatuko
|
dituzte
. Maila horretan, fisikak ideia berriak behar ditu.
|
|
|
Mota honetako aurrerapenek duela 21 urte pentsatu ezin ziren hainbat produktu sortu
|
dituzte
, adibidez mahai gaineko konputagailuak, sakeleko telefonoak, kamera digital merkeak eta Internet.
|
|
|
Gure beste administrazio batean gertatzen ari denak askoz ere gehiago kezkatzen nau, eta hasiera batean Jesus Laguna kontseilaria gizon irekia zela ziotenak inolako esperantzarik gabe gelditu direla argi dago. Eskola liburuak itzultzeari ekin dio Nafarroako Gobernuak, euskaraz idatzitakoek ez omen
|
dituzte
eta Sanzen mutilek eskatzen dituzten baldintzak betetzen. Merke atera zaizkie gainera itzulpenak Laguna eta Pegenauteri (hain gutxi kobratzen al dute itzultzaileek?), eta zaila da, benetan, ankerkeria honetatik ondorio itxaropentsu txikiena ere aurkitzea.
|
|
|
Izan ere, Brezigarrek dioenez, Europako Batasuneko estatu guzti guztietan hizkuntza gutxitutzat jo daitekeen hizkuntzaren bat —gutxienez— erabiltzen da. Hau da, gaur egun 40 milioi hiztunek 60 hizkuntza gutxitu hitz egiten
|
dituzte
.
|
|
|
Alderdi politikoak luze eta zabal mintzatu dira gai honen inguruan, Legebiltzarrean eta komunikabideetan. Moduak, ereduak, helburuak, asmoak, intentzioak kritikatzen
|
dituzte
ezker eskubi, nahasian. Alderdien artean badira aldeak, ñabardura mailakoak askotan baina sakonagoak ere bai sarri.
|
|
|
Kontzeptu honen aurka ezker eskuin sartzen dira orain. Batzuek hizkuntza propioa eta ama hizkuntza nahastu edo berdindu egiten
|
dituzte
. Horrela bada, berenezko hizkuntzak dira hemen euskara eta gaztelania.
|
|
|
Ebidentziaren aurkakoa iruditzen zait niri integrazioaren perspektibatik. Arras kontrajarriak
|
dituzte
ezaugarriak. Arrazak ez du integrazio modurik eskaintzen:
|
|
|
Nazio handietako aztertzaileek eman ohi
|
dituzte
honelako definizioak. Eta berehala ikusten da gero ez direla neutroak, nola kutsatzen dituzten negatiboki" identitatea"," etnia"," historia" etab. Identitateari aurrez aurre jartzen zaizkio komunikazioa, mestizajea, gizarte moderno ireki eta anitza.
|
|
|
ama hizkuntzak ematen duen eskubidea du hizkuntza propioak, ez gehiago, ez besterik. Honekin lotuta, beste batzuek gaztelania eta bertako hizkuntza hartzen
|
dituzte
maila berean berenezko hizkuntza gisa.
|
|
|
Estatuek beti zaindu
|
dituzte
fin beren historia eta geografiaren bertsioak. Jada publikatuak ditut zentsura frankistak nola aztertzen zituen lupaz historiaren interpretazioak, Ameriketako konkista, Errege familien arteko dinastiak, gerra zibilaren ulerkera, Gernikako bonbardaketa.
|
|
|
Erreportaje horiek, hau da hirugarren ezaugarria, ez dute ikertzen, informazio berririk ez dute ematen. Iritziak eta iritziak pilatzen
|
dituzte
, denak erreten berean. Areago, horien baitako testu aipamenak ere beti berak dira, hala nola, Arana Goiriren arrazakeria erakusteko pare bat, Krutwig edo Arzalluzen hiruzpalau, ETAren hizkuntz proiektua azaltzeko besteren bat...
|
|
|
Haien gizarteetan, eskolatik administrazio eta kultur zerbitzuetaraino, ez bide da" obligaziozkoa" (bertako nahiz etorkin diren) guztientzat berenhizkuntzetan jardutea. Haiek menperatu herrietan eskubide eta obligazio guztiak (lortu)
|
dituzte
, ezeingo inposaketarik gabe, nonbait; ondorioz, Euskal herrian, adibidez, erdaraz soilik nonahi bizi daitekeen bitartean euskaraz bakarrik inon ez. Inor hori, gainerat, beti erdalduna da... bereaez den etxean; euskalduna, araiz, inoiz ez dainor, ez etabe re etxean ere.
|
|
|
Guztiok dakigu euskararen ezagutza eta erabilera ez direla handitu nahiko genukeen neurrian, berreuskalduntze prozesua motelegi doala, baina, era berean, kontziente gara gehiengoa ren jarrera ez dela euskararen kontrakoa izan: gurasoek beren seme alabak eredu euskaldunetan matrikulatzen
|
dituzte
; gizarte eragile ugari dira beren burua euskalduntzen hasteko oinarriak jartzeari ekin diotenak... (Ez, ez da nahiko genukeen egoera, baina inportantea da!).
|
|
|
Historian zehar bide ezberdinak entseatu
|
dituzte
euren hegemonia ez galtzeko. Gerra egin izan diote herrihoni, eta gerra irabaztea etnozidiorako bide bihurtu, bortxaz biolentzia ikaragarriz minorizatu dute euskara.
|
|
|
Etaofizialtasunaren ildoa Nafarroako dekretuaren kontrako ahalegin hutsean utzi. Bestelakorik min ematen dienez, euskararen beharren azpitik, euren beharren arabera, kokatzen
|
dituzte
euskararen beharrak.
|
|
|
Kritikak eta salakuntzak bitan banatzen dira: normalizazioaren erritmoak, moduak, aplikazioak, erabilerak kritikatzen
|
dituzte
batzuek. Kritika mota hau ez da berria.
|
|
|
Gatazka, jarraitzekotan, euskalgintzaren kalterako izanen da. Lehendabizikoz, PP eta PSOE partiduek hedabideak kontrolpean
|
dituzte
; bigarrenez, instituzioetan (Euskadi, Espainia eta nazioartekoetan) eragin itzela dute; euskararen etorkizunerako ondorioa ateratzea erraza da eta Nafarroan ondo dakigu.
|
|
|
Europako Batasun osoan ez dago herririk bere hizkuntzapropioa ren aurka legislatzen duenik edo herritarren hizkuntz eskubideak murrizteko neurriak hartzen dituenik: Na fa rroa da kasu bakarra Europako Batasun osoan. Normalean Estatu guztiek neurriak hartzen
|
dituzte
elebitasun edo eleaniztasuna indartzeko, baina ez kontrakoa egiteko.
|
|
|
ereduko ikastetxeen irakas irizpideak kolokan jarriz hasi zen. Euskarazko murgiltze programak aurrera eramaten dituzten ikastetxeek, publikoek zein ikastola kontzertatuek, hezkuntza ikuskaritzaren bisitaldiak izan
|
dituzte
, Nafarroan hizkuntz ereduen araudiaren zentzugabeko puntu bat, Haur Hezkuntzan eta Lehen Hezkuntzaren Lehenengo Zikloan erdara curriculum ikasgai moduan irakatsi behar dela ezartzen duena, zentroek argudiatutakoze rgati pedagogiko eta psikolinguistikoak onartu gabe.
|
|
|
Momentuz esan daitekeena da, a) Erasoak forma politikoa duen kasuetan. Nafarroan euskara ohiko eta kaleko hizkuntza izatetik kanpoko eta ezkutuko izatera pasatzeko urratsak egin
|
dituzte
, euskararen presentzia oinarrizkoena bera —paisaia linguistikoa— erabat erdaldundu nahi baitute. Bide honi ekindakoan, modu batera edo bestera gauzatzeko bidea egingo dute, ja rrera aldatu ezean.
|
|
|
Inperio honetan munduko kapitalistek hartzen dute parte, hala nola estatubatuarrek etaeu ropa rrek, baita mafia errusiarrak ere, edota Asia, Afrika eta mundu arabiarrekoak ere. Guztiok bidaltzen
|
dituzte
beren semeak Harvardera eta beren dirua Wall Streetera.
|
|
|
Bukatzeko, EEBBetako ereduari, baita bere teknologiari ere, jarraitzen dioten komunikabideetako eta prentsako jendea dago. Edozelan ere, denek aldatzen
|
dituzte
beren elkarte eta erakundeak, EEBBek beraien bidea markatu baitute. Hauxe da inperio zehaztugabe berria, gehienok bizi dugun benetako inperioa.
|
|
|
3 Beste herrietan EEBBetako legeak inposatzen
|
dituzte
lurraldez kanpoko injerentziaren bitartez.
|
|
|
4 Giza eskubide, droga, terrorismo, arma nuklear eta misilen ugaltze eta erlijio askatasunari buruzko arau usamerikarrekiko atxikimenduaren arabera sailkatzen
|
dituzte
beste herriak.
|
|
|
5 Arau usamerikarrei jarraitzen ez dietenek EEBBen zigor isunak pairatzen
|
dituzte
.
|
|
|
6 Merkataritza librearen defentsaren eta merkatu irekien bidez, EEBBetako korporazioen nahi eta onurak bultzatzen
|
dituzte
.
|
|
|
7 EEBBetako korporazioen zerbitzura, Munduko Bankuaren eta Nazioarteko Moneta Fondoaren politika moldatzen
|
dituzte
.
|
|
|
8 EEBBetako interes ekonomikoak indartzeko bestehe rriak ikaratzen
|
dituzte
beren politika sozioekonomikoak alda ditzaten.
|
|
|
12 Iraken aurka ekintza militarrak eta, gero, bere biztanleen kontrako blokeo basatia egin
|
dituzte
beren aldetik, nazioarteko erakunde politikoetatik at.
|
|
|
Adibidez, Brasilen, esklaboek eskuratutako ikatza altzairua fabrikatzeko behar beharrezkoa da. Altzairu honekin kotxeak, ordezko piezak eta beste tresna metaliko batzuk egiten
|
dituzte
. Produktu hauek guztira Brasilgo esportazioen laurdena dira.
|
|
|
Horrek errentagarritasun gehiago dakar: haur alferrak, zaharrak, gaixoak edota zaurituak zakarrera botatzen
|
dituzte
. Aldi baterako lanak egiten dira aldi baterako esklabotza erabiliz.
|
|
|
Hiritarren eskubide bakarrak kontsumitzaile eta akziodunen eskubideak dira. Hori dela eta, jabetza intelektu al aren eskubideari helduz, korporazio transnazionalek Asia, Afrika eta kapital biotikoa (munduandagoenaren %92) eskuratzeko ahalegin guztiak egiten
|
dituzte
indigenen eta bertako kulturen kontra.
|
|
|
Ignacio Ramonet ek halako estrategia globalitarioari pentsamolde bakarra deitu dio (Ramonet 1995, 1997). Pe ntsamolde bakarraren eskutik, indar ekonomikoen interesak —batik bat nazioarteko kapitalarenak— kontzeptu ideologiko bihurtzen
|
dituzte
unibertsalizatzeko asmoz. Ideologia hau, lausotua izanik ere, erabat erreala da 1 9 9 4ti k, Brenton Woods eko akordioetatik.
|
|
|
O rden globalitarioak kasik akademiako aho kritiko guztiak ito ditu. Inperialismoaren aurkako intelektual estatubatuarrak isildu
|
dituzte
edo jokoz kanpo geratu dira.
|
|
|
Proletarioak lasai mantentzeko, superaberatsek jarraituko dute politika nazionala egun batean aldatuko delako ideia zabaltzen. Beren erabaki ekonomikoak beren pribilegioa direnez, politikariak, bai ezkertiarrak bai eskuindarrak, kultur gaietan espezializatzera bultzatuko
|
dituzte
. Helburua da proletarioen arreta bestelako gauzekin desbideratzea eta beheko estatubatuarretatik %65 eta munduko beheko populazioaren %95 gatazka etnikoetan eta erlijiozkoetan sartzea, baita ohitura sexualei buruzko eztabaidetan ere.
|
|
|
Baina arazo osoa Del Burgorengan pertsonalizatzea gehiegizkoa da: Nafarroako antieuskaldunak herrialde osoko erakunde eta giza-sareetan barreiaturik daude; komunikabide indartsuenak euren esku
|
dituzte
; hezkuntzasistemaren zati handi bat ere bai, eta poliki poliki, asmoak ezkutatu gabe, inolako konplexurik gabe, demokraziareneta zuzenbide estatuaren arrazoietan makurturik jo eta su egitea erabaki dute. Eta arrazoia bakarra da:
|
|
2002
|
|
|
Horregatik, ereduga rria da ondaretzarena nola soluzionatu duen. Bildutako artelanekin eta egile eskubideekin zer egin erabakitzeko buruko minak izaten
|
dituzte
sortzaile handiek gehienetan, eta ezagunak dira jabetzengatik auzi amaigabeak. Txillida Lekurekin egin dutena egin ondoren Artista baten lana betikoratzeko manuala edo idatzi luke Txillida familiak.
|
|
|
Ez dute estrategikotasuna garbi ikusten, antza. Ez
|
dituzte
zuloak estali nahi. Idatzi nahi dute, ez besterik.
|
|
|
" ederra". Entzun
|
dituzte
—" arinkeria"," hezurdura falta"," sakontasunik eza"... —, baina ortzadarraren beste kolorea da, ez besterik.
|
|
|
Bizitzen segitzea erabaki ondoren ez daiteke atzera idatzi ez bada bat itsasoaren erdian lo dagoena bezalakoa. b) Ispiluaz bestaldean usoak beltzak dira, beleak dira txuri, lehoia umil, ardiak krudel eta otsoa otzana. Ispiluaz bestaldean tximeleta zoroak suaren adarretan pausatu egiten dira eta armiarmek
|
dituzte
ferekatzen euliak. Zoriontsuak ispiluaz bestaldeko txoriak zeren kaioletako horma krudel guztiak gardenak diren eta teilatuak urdinak...
|