|
2000
|
|
|
Beno, zer nahi duzue esatea? Penagarria, desastrosoa, negargurea eragiten duen kanpaina izan dela alde horretatik oraingo hau, esan
|
dezaket
. Begi bistakoa da erraz nagusitu dena politikarien artean, esan bezala, deskalifikazioa izan dela, ia denak denen kontra gaizki esaka aritu direlarik, bai euskal partidu nazionalistak nola Madrilen zentrala daukaten partidu nazionalista espainolak ere.
|
|
|
Sarrionandia gustatzen bazait, bere lan bat irakurtzen ari naizenean ez naiz konturatzen Pessoaren eragina duenez. Sarriren poema batek motibatu ninduela esan
|
dezaket
. Baina, era berean, Sarriren poemak beste iturri batetik edan du.
|
|
|
Egundoko ahalegina egin zuen hizkuntza amerikar zikin hori, kalekoa, polizia girokoa, euskarara ekartzen. Nik hortik jaso
|
dezaket
, esaterako," oilanda" hitza, gaztelerazko" menudo pajaro" edo esateko. Hori jerga sortzeko era bat izan daiteke.
|
|
|
Asko gustatzen zaidan melodia sortu eta moztu behar badut, ez zait inporta. Melodia hori beste egun batean egin
|
dezaket
osorik nahiz eta ez den film laburrean sartuko. Horretan, nolabait esateko, soinu banda bat naiz.
|
|
|
" Otto Pette" n nik ordura arte erabiltzen ez nituen hitz dezente badaude ere, ez dut hitz bakar bat ere erabili hiztegiak" hau hala esaten da" diolako. Gutxienez esaldi baten barruan, edo klasiko baten testu barruan kontestualizatuta aurkitzean, eta non eta nola funtzionatzen duen dakidanean, lasai erabil
|
dezaket
hitz hori, klasikoarena imitatzen dudan beste kontestu batean.
|
|
|
Liburu hark eduki zuen efektua, umetan gurasoek erosi zizkiguten. Forjadoresdel Mundo Contemporaneo? izeneko liburuekin (bilduma osoa genuen etxean, lauliburuki) izandakoarekin bakarrik konpara
|
dezaket
, non. Vidas Ejemplares, titulupean300 pertsonaiaren balentriak eta aurkikuntzak deskubritu genituen.
|
|
|
Bide honetatik jarrai
|
dezaket
hainbat zita ekartzen, han eta hemen irizpideakastero ateratzen dira-eta; baina uste dut aski dela gaiaren gaurkotasuna adierazteko.Euskal Herrian kultura eta balioei buruzko hausnarketa sakona, zabala eta bizkorradenok bultzatu behar dugulakoan nago, gure kultura eta nortasuna etorkizunerantzbideratzeko. Euskal genoma kulturala biziaraziz lan egiten duten zelulak badira, nahizeta egitarau zehatz baten barnean ez egon.
|
|
|
Beste zenbaitetan berriz,, gutxienekin? dagoenak esaten du,. Zer esan
|
dezaket
, inork ez dit kasurik egiten eta...!. Nolanahi ere den, arazoa beste nonbait dago, gazteeibegira geure gaitasun bultzagilean, alegia.
|
|
|
2 Audio jasotzea ona delako (oso klarki entzuten da, interferentziarik gabe jarrai
|
dezaket
emisioa autoko irrati aparatuaz).
|
|
|
Dublin utzi nuen, Bitakora maitea, hodei grisez beterik. Eguraldi normala, egunak pasa ahala frogatzeko aukera izan dudanez, eta beraz beldurrik gabe esan
|
dezaket
ohitzen hasia naizela gainean izaten ditudan hodeien presentziara. Egun pare bat baino ez badaramatzat ere, aspalditik nago ohituta hodeiez kargatutako Irlanda honetara:
|
|
|
Ildo beretik erran
|
dezaket
ezen bere teologi eskoletan ere gutitan aipatu izan zuela heresia eta, baldin aipatzen bazuen, ez zela hereseen aurka ibiltzen, ahotik apoak eta sugeak zerizkiola, eliz gizon kasik gehienei bezala; aitzitik, bere berezko ohituren aurka, bere solasa neurriz kanpoan apaintzen ibili gabe, hitz xume haien erraiterat mugatzen zen: " Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela.
|
|
|
Eta hala erran
|
dezaket
ezen, handik harat, osaba Joanikotek imajinazinoa erabilitzen zuela ez hitzari eusteko eta hitza atxikitzeko, baina hura hankaz gora jartzeko, nola erabiltzen baitzuten hainbatetan Quevedok eta Rabelaisek, zeinak baitziren osaba Joanikotek gogokoen zituen skribatzaileak.
|
|
|
ZER gehiago erran diezazuket jaun Marcelez, jaun André? Oroit
|
dezaket
, konparazione, nola irakatsi zigun latineko dikzionarioa erabiltzen eta nola egun haietan erran zigun ezen dikzionarioa hitzen logela zela, eta hantxe genuela hura, guk noiz zabalduko zain, hitzek ezkutatzen zituzten ametsak eskura genitzan. Eta erran zigun, halaber, ezen dikzionarioa baso bat ere bazela, non pagorik lerdenenaren iduriko hitzak aurki genitzakeen edo belarrik xumeenaren idurikoak; eta zerurat beha zeuden hitzak zeudela, eta lurrari beha zeudenak eta lurrean sartzen zirenak, bertze hitzen ongarri bihurtzeko; eta hitz gozoa, komunzki eta eskuarki, ederra zela, eta hitz garratza eta pozointsua, itsusia; baina bazirela hitz gozoak, gozoaren gozoaz gibela eragin ziezaguketenak, okaztagarri egin arteraino, nola izan ohi baitziren usu gorteko poeten hitzak, kapare eta handikien zerbitzuetarat zeudenenak eta haien faboreen eskertzeko skribatzen eta deklamatzen zutenenak, eta bazirela hitz garratzak eta pozointsuak ere, garratzaren garratzaz eta pozoinaren pozoinaz eder bihur zitezkeenak, nola gertatzen baitzen osaba Joanikotek hain atsegin zituen Rabelaisen edo Quevedoren luma satirikoetan...
|
|
|
—Ez nago, oro har, pentsatzeko moduaz eta moldeaz denaz bezainbatean, Axularrekin akort, eta gero eta gutiago nago, baina, filologoa naizen aldetik, erran
|
dezaket
ezen bere Gero hau euskararen monumentua dela, deusezetik edo kasik deusezetik eraikia: mirakulu bat, Joanes...
|
|
|
Eta hala erran
|
dezaket
, finean, ezen, Salamancarat iritsi nintzenean, zerbait nintzela, baina erdi bakar batean. Eta aho batetik baino gehiagotik aditu banituen ere hain ezagun diren hitzak:
|
|
|
Eta, kontu haietaz gain, aitonak, batzuetan, problema batzuk jartzen zizkigun, eta hala oroit
|
dezaket
problema hura, xake jokoarekin lotua zegoena. Zeren eta aitonak laket baitzuen, bertzalde, xakea, halako moldez, non, piezak nola higitzen ziren irakasten zigula, hamaika anekdota eta bertze hainbat jakingarri kontatzen baitzizkigun, piezekin edo piezen mugimenduekin zerikusirik zutenak.
|
|
|
Ez dakit... Erran ote
|
dezaket
ezen neure bihotzeko mailuak barrendik ohi ez bezala inarrosi izan banindu bezalakoa izan zela eta mailukadaz mailukada ene harrizko gorputza hautsi zela, zeren harri eginik bainengoen, zinez. Baliteke...
|
|
|
Baina Joanikot Maddalenez orduko gogaiturik egonen da, benturaz, nola haur bat bere jostailuaz... Dena den, kanpotik itzultzean, etxerat gonbida
|
dezaket
anaia, bazkaltzerat edo, gure arteko auzia behin betiko konpontzeko aitzakiarekin...
|
|
|
Bertzenaz, badakizu nola erraiten duten ezen goseak edo istanteko larrialdiak adimendua eta injenioa pizten dutela eta, nitaz denaz bezainbatean, baietz aitor
|
dezaket
, zeren pikaro bat bezala ari bainintzen —Amsterdameko portuan eta bertze portu batzuetan ezagutu nituèn pikaro haiek guztiak bezala, gehienak ere jokorat eta jan edanerat emanak, alferkeriarat eta arloteriarat, errietarat eta liskarretarat, edo sal-erosi nahasietarat eta bertze mila tratu gaixtotarat—, eta pikaro bat bezala mintzatu bainintzaien ondotik zalduntxo haiei, engainamendu ha...
|
|
|
Eta, ildo beretik, Salamancan xuxendu zenizkidan hitz haiek gogoan, noiz eta erran baitzenidan ezen, katoliko edo protestant, bietarik ere zerbait zinela, baina ez zinela ez bata eta ez bertzea sentitzen, berdinzki erran
|
dezaket
nihaurk ere ez dudala ulertzen nola erran dezaketen katolikoek ezen ez dagoela elizatik kanpoan salbazionerik... are gutiago Indietako oihanetan bizi izan nintzenetik indiar gorri haiekin, zeinak baitziren, karitateari zegozkion kontuetan, giristinoak baino giristinoagoak eta jenerosoagoak, guztia guztien artean partitzen zutenak.
|
|
|
Izan ere, banoa hortik paseoan; atxikitzen dut gogoz pentsu bat, pentsu hartan irauteko asmotan... eta, halarik ere, berant baino lehen joaiten zait burua bertze leku baterat, borondatetik ihesi orduan ere... gogoa ustez ongi ferratu arren, haizeak bertzerat baninderama bezala. Eta lumarik ezean eta paperik ezean, nekez fintka
|
dezaket
edozein burutazio. Eta diot:
|
|
|
Halarik ere, nola anitzetan ez baitatoz bat desiraren bidea eta konplimenduarena, ezin segura
|
dezaket
bizirik zaudetenetz edo hilik; ordea, kasu batean zein bertzean, zerbait erran nahi nizueke, eta ea zer asmatzen dudan.
|
|
|
—Zer bertzerik iguriki
|
dezaket
bizitzatik, bizitzaren iturria agorturik badakusat. Eta nola egon naiteke ni deus emaiteko gaietan, baldin bizitzak deus eman ez badiezadake jada...?
|
|
|
Ongi bai ongi oroit
|
dezaket
, konparazione, udako egun bero batean eman zidan kontseilua, sakrifizioari eta mortifikazioneari buruzkoa, noiz eta, etxeko lizardiaren itzalpean geundela, erran baitzidan:
|
|
|
Eta bertze batzuetan ere halatsu egoiten ziren, hala nola jaun Marcelek euskal berboaren struktura esplikatu zionean, bertze solas hartan. Ni ere han nengoen, eta osabaren bisaia oroit
|
dezaket
, jaun Marcel erraiten ari zitzaiona sinetsi ezinik balebil bezala:
|
|
|
Izan ere, aitarik gabe imajina
|
dezaket
bizitza, anaiarik gabe, baita aitona Nikolas gabe ere, baina ez osaba Joanikot gabe.
|
|
|
Izan ere, arestian aipatu amaren aitorrari —zeina, berriro diotsut, liburuaren hondarrean aditzerat emanen baitizut— lotzen bagatzaizkio, badirudi ezen amak begiko izan zuela osaba Joanikot aldi batez, edo bere desira ezkutuen, hobeki. Eta, amaren aitorraren argitan, garbi oroit
|
dezaket
nik ere orain aldi hura eta aldi hartako hainbat gertaki. Bai, egia da gertaki hauek guztiak, amaren aitorraren aitzinetik, bertze molde batean ikusten nituela eta, geroztik, ikusmoldea aldatu zaidala, zeren eta pertsona baten eginak eta ekinak zentzuz aldatzen baitira eta erranahi berezia hartzen, noiz eta bertze pertsona batez amorosten den, nola izan baitzen amaren kasua, baina, ikusmoldeak ikusmolde, kontua da ezen ni ere ohartua nintzela orduko amaren joko bikoitz hartaz, osabarekin zuen erlazioneaz denaz bezainbatean, nahiz eta, nola artean haurra bainintzen eta, gauza haien alderakotzat, haur bat bezala pentsatzen bainuen —Platon eta Aristoteles errezitatzeko moduan nengoen arren, bertzalde—, ez nion bertzelako signifikantzarik eman.
|
|
|
ENE malenkonia, oroitzen ditudanean neure haurtzaroko egun haiek, zeinetan ezin dohatsuagoa izan bainintzen...! Baina egun haiek ere handik gutira izan zuten, mundu honetan guztiak bezala, fina eta akabantza, eta, horrela, bertze egun hura oroit
|
dezaket
, noiz eta zorigaitzak atrapatu eta bere egin baininduen, berehala ohartuko zaren bezala.
|
|
|
Halarik ere, erran
|
dezaket
ezen, bi erdi haien artean, osabarena jaun Marcelena baino pisutsuagoa egiten zitzaidala, zeren, alde batetik, pentsatzeak eta burua gauza haietan erabiltzeak atsegin emaiten baitzidan, eta ez zegoen pentsatzerik libertaterik gabe, eta libertatea zen protestanten oinarrizko aldarrietarik bat; eta zeren, bertzetik, osaba Joanikotekin sekeretu hura bainuen, odolezko zinak berretsia, eta zin hark be...
|
|
|
ETA hau, hori eta hura oroit
|
dezaket
, baina nola utzi alde baterat Maddale nek osabari zion amorioa, haren onerizkoa eta haren ongi-nahia! Eta nola utzi alde baterat osabak Maddaleni ziona ere...!
|
|
|
Guztia bat batean izan zen, egun haietarik batean ekaitz hura lehertu zitzaigunean —haizea eta euria goiti beheiti, ihortziri eta oinaztura— itsasoaren erdian. Munduan aski ibilia banaiz ere, bertze ekaitz bat jar
|
dezaket
haren parean, noiz eta Indietarako bidean haize erauntsi izugarri batek inarrosi baikintuen. Eta hura ere halakoa izan zen:
|
|
|
aitzitik, odola sutan jarri, eta su hartarik ihardetsi nion: " Oineko hatzaz ez, baina eskukoaz berdin berdin egin
|
dezaket
bekatu!", eta, hura erran bezain sarri, keinu itsusi bat egin nion, apezari neure popa erakusten niola eta hatza pentsa dezakezun lekurat neramala. Samindu eta sumindu zitzaidan apeza, erranez ezen, errespetua eta begirunea zor niola Jainkoaren ministroa zen aldetik, baita ni baino zaharragoa zen aldetik ere, eta ezin seriosago mehatxatu ninduen ezen auzitarat eramanen ninduela.
|
|
|
Ordea, bazkalduz gero kapitaina bere balentriak kontatzen hasi zitzaidanean, osabari gertatuak jada ahantzirik, nigarrari eman nion, halako batean, nehongo arrazoinik gabe... arestian konplitu ezin izan nuèn desira orduan konplitu izan balitz bezala, behar ez zenean. ...n arteko liskarra islatzen zutenak —ene barrengo haustura, alegia—, huraxe izan zelako halako zerbait gertatzen zitzaidan lehen aldia; edo erran nuke ezen hura ez zela izan, benturaz, gertatu zitzaidan lehen aldia, baina bai gertatuaren berri nekien lehen aldia, ene barren hausturaren kontzientzia klar eta garbi harekin, gorputza leku batetik balihoakit bezala, arima bertzetik; edo erran
|
dezaket
, finean, ezen orduan bizi izan nuela neure baitan bataren bitasuna, zeren ustez bat nintzena bitan banatua banengo bezala sentitu bainintzen, leku batean egon arren bitan banengo bezala, han eta hemen, sentimendu kontrajarri haien zurrunbiloan. Eta Joanes bakarra nintzen arren, bi Joanes sentitzen nituen neure baitan... nola Mattinen baitan bi Mattin haiek hauteman bainituen, bata argia eta bertzea iluna, hark hartu kolpearen ondorez, noiz eta zalditik erori baitzen, nahiz eta, egia erran, nik zerbait disimula nezakeen eta anaiak ez...
|
|
|
Hain ongi egokitzen baitzitzaion izen berria izan zaharrari! Zin egin
|
dezaket
lagunari leial gelditzera lehiatu ginela. Ondikotz, nik ez dut inoiz luzaz iraun haize kontra, eta Ttipi, denendako harrigarri, hasia zen Charlyrekin adiskidantzaren lokarriak estekatzen.
|
|
|
Gaiak zirraragarriak ziren: " Zer egin
|
dezaket
nik hurkoaren alde?"," Alaitasuna gure baitan dago"," Errespeta nazazu, eta errespetatuko duzu zeure burua" eta abar. Gu, Ttipiren ikasbideei jarraikiz, horrelako mugidetarako arroztuak geunden jadanik, geure gisara ulerturiko materialismo historikoaren fabore.
|
|
|
Amaren eta arreba zaharrenaren errana da eta, jakinaren gainean mintzatzen direlakoan, ez naiz haien gezurtatzera abiatuko, bereziki kontuan hartzen badugu garai horietatik lainoa baizik ez dudala gogoan. Geroagokoak, berriz, neure kabuz dakizkit eta, horiei doakienean, segurtasun osoz oihu egin
|
dezaket
ezetz. Ez nuela burutzen, alegia.
|
|
|
Esku bat —eskuina ala ezkerra, ez dut gogoan— haren beso gaina utzi eta bisai mazeletan ezarri nion, bertzearekin niregana erakarri nuelarik. Kontsolamendu eman beharrez haren burua nire altzora ekartzea, zin egin
|
dezaket
bertze asmorik ez nuela. Bulegariak, ordea, gehiago goititu zuen burua.
|
|
|
Neurri batean, behinik behin, baliagarria zait. Eta, orduan, horregatik adieraz
|
dezaket
orain niretzat auto ilara poliki doala. Irratia jarri dut.
|
|
|
Baina utz ditzadan burubide hauek; Will Langekin ari nintzen. Eta zer esan
|
dezaket
nik, bada, William Langez, neuk gizon hura sekula ikusi ez banuen. Ezer handirik ez.
|
|
|
Kanpoaldetik entzuten ziren orroek (eta atea zabalik egon izanak) sarrerazi ninduten; estreinako aldiz sartu ere, egia esa  tera, ezen ni ez bainaiz sekula aparteko kirolzalea izan. Beraz, kuriositate hutsez sartu nintzela adieraz
|
dezaket
, ez berariazko zer batez. Iragarkiek azaltzen zutenez, meeting handi bat ospatzen zen.
|
|
|
Irribarre egin nuen berriz ere, baina hatzen dardarizo nabarmenek beste zerbait adierazten zuten, nik neure buruari ezkutatu nahi niona. Ezin uka
|
dezaket
: neure zer guztiak paper beldurgarri hartan hizki larriz eta argazkiz inprimatuta ikusteak zeharo inpaktatu ninduen, erraz ulertuko den moduan.
|
|
|
Erantzunak hotz utzi zituen guztiak, eta Otsotzarmendi jaunak xehetasun gehiago eman zezala eskatu zion. " Telekinesiaren bidez nire pertsonalitatea beste gizaki batengan txerta
|
dezaket
ukimenaren bidez; hau da, nik behar nukeena da...". Deerek eten zion, zorrotz:
|
|
|
Halaxe egin ere. Esan al
|
dezaket
, beraz, zuhurtasun osoz, huraxe klaustro gotiko bat zenik. Ez al zen hura dena kartoi harri huts hutsa izango?
|
|
|
Eta, horren segidan, adierazi zuen bera ez zela bizi izan, ez zelako bere buruaz oroitu nahi. " Zer oroigarri izan
|
dezaket
neure buruaz?", galdetu zion erretorikoki bere buruari, eta galdera hori aprobetxatu zuen lehen aipatu dizkizuedan astakerien berri emateko. " Zer oroit dezaket nire iraganaz?
|
|
|
" Zer oroigarri izan dezaket neure buruaz?", galdetu zion erretorikoki bere buruari, eta galdera hori aprobetxatu zuen lehen aipatu dizkizuedan astakerien berri emateko. " Zer oroit
|
dezaket
nire iraganaz. Keniako matatuetan dozenaka hildako utzi nituela bide bazterretan edo zuhaitz lerdenen kontra zanpatuak, eder ba  tzuen truk?
|
|
|
Ezen, ustezko harritzarra tankera hartan erori eta ez zela txikitu ikusirik, ikusle batek eta bik eta hiruk programaren faltsukeria salatu zuten, eta biluzik, larru gorritan, sarreraren dirua itzultzea eskatu zuten. Hiru dohakabe atzipetu haiekin zer egin zuten ez dut dagoeneko oroimen garbirik, baina ez nintzateke oso oker ibiliko baieztatuko banu, hodi zabal ezkutu ba  tzuez baliaturik, halako gas mota hotz hotz bat bideratu zutela protestagileengana lekuko fidel gisa erabil
|
dezaket
nire ezker eskuko hatz txiki une harez geroztik izoztua, minutu eskasen buruan seko izozturik utzi zituztelarik, hitza ahoan dilindan zutela.
|
|
|
Eta arestian esan bezala, azken atal honetako xehetasunez edota apaingarriez ez dudanez oroimen garbirik, bada ahapaldi hau hasteko esan
|
dezaket
une hartantxe euri langarra ari zuela patioa toldo hori erraldoi batez estalita zegoen, hori gorri marrakiko batez hain zuzen ere, zirku baten itxura bete betea ematen ziona, eta abendua zela, adibidez, eta ikusleriaren ehuneko hogeita hamarra ordurako gezurretazkoa zela, hau da, artelana edo jostailu huts hutsa. Eta xehetasun txiki hauen ondoren, esan behar dut orduantxe hasi zela benetako borroka.
|
|
|
Udazkenetik badator karabana erraturik, Apunte eta azkurak eta Urliaren eskuak, olerki liburuak; Eldarniotan, ipuin sorta eta Zer gerta ere, nire nobela oso amaitu gabea, azken hau, erabaki berri dudanez, sekula argitaratuko ez dena. Ikus dezakezun bezala, irakurle, letren erresuman sartu izana nire lotsagabekeriaren eskutik zuri
|
dezaket
soil soilik, eta egun zabaltze urdin bat bezain argia da ez naizela ni deitua izango Parnasoko ezti gozoak dastatzera. Nire liburu hauek guztiak eta samintasunik gabe dio  tsut hau, oinak lurrean jarrita erreak izan litezke, suntsituak, eta ez luke horregatik literaturaren ozeanoak malko pare bat baino galduko:
|
|
|
Gero, denok berriro elkartu eta pizzeria batera afaltzera joan garenean, jendeak zein atrakziotan ibili garen jakin nahi izan du, eta gure sentsazioei light egi iritzi diete. Baina nik esan
|
dezaket
ez direla hain txepelak izan; are gehiago: hain zuzen ere haiexetan izan dira nire bihotzaren taupadak desberdinak.
|
|
|
Hori gutxi balitz, Clinton Lewinsky epaiketa fartsan nire alkandorarekin suturik eta izerditan ikusteak berealdiko amorrazioa ematen dit. Baina zuk, attention!!!, zuk ez daukazu haserretzerik ze bihar ostera ere saiatuko naiz Rakelen egunerokoa eskuratzen eta, en plus, Bostongo hartan bezala, egun osoa izan
|
dezaket
hori irakurtzeko. Agian bihar zuri kontatzeko xehetasun gehiago izango dut.
|
|
|
Zer egin
|
dezaket
udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude, udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo dezaket kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin dezaket udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? udak ustekabean neguaren erdian harrapatzen banau derrepentean hostoak isiltzen badira lau kanpai hots entzuten diren bitartean hiru tanta lehor eta epel bat haize hilaren gainetik nora jo
|
dezaket
kalean topatuko ez bazaitut gauzak nahiko gaizki ez doazen bitartean tanta epel eskas bat atsoen pauso azkarrak berotzeko nola jakingo dut arbolak bizirik ote dauden soinurik egiten ez badute sirenen hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zu...
|
|
|
Zer egin dezaket udako arratsalde gorri batean eguzkiak nere leihoari beldurra badio eta zu ez bazaude? ...n hotsa itzaltzeko. gauza ez badira nork esango dit zer gertatzen zaidan lehenengo malkoa oraindik sortu ez denean zeinen eskuak astinduko ditu betazaletan ezkutatu diren kanpaiak non babestuko naiz zure besoak urruti badaude nondik sortuko da elektrizidadea udak baimenik ematen ez badu hiru kanpai ergel eta laugarren bat zeinen arnasak berpiztuko ditu adarrak ni ere uda bihurtu naizenean zer egin
|
dezaket
udako usainak sortzen duen izerdi motelak bereganatzen
|
|
|
Ikusi ere, sarea ikus
|
dezaket
nik oinarri, egunotan dugunetik aurrera joan ahal izateko. Egundainokoaren sarea, elkartea, ituna,... diru publikoaren babespean eta diru pribatuaren parte hartzearekin.
|
|
|
esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu
|
dezaket
–’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak. Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi.
|
|
|
esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan
|
dezaket
–’ galdera berrirantz etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak. Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi.
|
|
|
Ezin dugu idatzi berez sublimea dena eta beste gai guztien gainetik dagoena gaitzat izango lukeen liburu zientifikorik. Nire irudikapena hurrengo metaforaren bidez bakarrik deskriba
|
dezaket
: gizon batek benetako etika liburua izango litzatekeen etika liburu bat idatzi balu, liburu honek eztanda batean munduko gainerako liburu guztiak suntsituko lituzke.
|
|
|
Baina konparazio batek zerbaiten konparazioa izan behar du. Gainera, gertakari bat konparazio baten bidez deskribatu ahal badut, konparazioa ere utz
|
dezaket
eta bera gabe gertakariak deskribatu. Baina, aztertzen ari garen kasuan, konparazioa uzten saiatu bezain fite, bere atzean dauden gertakariak soilik baieztatuz, gertakari horiek ez daudela ikusten dugu.
|
|
|
" Eta horrela koruak lege sekretu bat seinalatzen du" esan daiteke Frazerrek gertakariak biltzeko duen moduaz7 Ideia hau, lege hau, hipotesi ebolutibo baten bidez irudika
|
dezaket
, baita landare baten eskemaren parekotasunaren moduan, erlijiozko zeremonia baten eskemaren bidez ere, edo baita irudikapen" argi" batean material faktikoa bakarrik bilduz ere.
|
|
|
Baina hipotesi ebolutiboa konexio formal baten arropa gisa soilik ere ikus
|
dezaket
.
|
|
|
Tiro haietako baten ondoren bestea noiz etorriko zain egoten nintzen balkoian. Esan
|
dezaket
balkoietan igaro nuela gerra haren zati handi bat. Nik ez nekien hura benetako gerra zela, balkoitik ikusten nuen zer drama zegoen argazkiaren atzean.
|
|
|
Luzik Ivan txikiari pareta aldera bultza egiten ziola: " Hor egin
|
dezaket
", esan zion Xanek, alfonbra seinalatuz; agian absurdoa zen: Luzik, ulertu bazuen, ez zuen behintzat deus esan; agian irribarre egin zuen.
|
|
2001
|
|
|
Pentsa
|
dezaket
baietz, Xabier Arzalluzek ikusten duela ez dagoela beste biderik Euskal Herriarentzat. Baina hitzak ez dira nahiko, ekintzat aztertzen ditugu, eta balio ez duena da Arzalluz Erroman eta Kolonbian independentziaz aritzea eta Ibarretxe egunero Estatutuari buruz.
|
|
|
Zentzu honetan, gogora datorkit duela urte batzuk lagun batek esandakoa: " Nik janari kontuetan bakarrik aurreztu
|
dezaket
". Orduantxe opor bidaia zuen antolatuta.
|
|
|
Aitaren, amaren, semearen eta espiritu santuaren egun komertzialak asmatu zirenetik larrosak, bonboiak, edo lurrinak oparitu behar diren honetan, Arantxak denbora oparitzeko luxu garestia hartzen du bere ajendako ekonomian. Autoan, bide ertzetako iragarki erraldoi trafikoaren erdian, imagina
|
dezaket
Arantxaren argazkia, bata eta mantalaren etxekoandretasun sentsualaz sukaldean idazten; eta neoizko eslogana: " Oparitu ezaiozu diamante bat.
|
|
|
" Ez zait iruditzen lotura dagoenik. Ordea, esan
|
dezaket
argi eta garbi, euskara ikasteko eta euskararen sakontzeko xedearekin izkiriatu nuela' Oilarraren promesa'. Lehenago Irungo Literatura saria irabazia nuen' Hutsetik esperantzara' izeneko poema liburuarekin.
|
|
|
ETAren biolentzia, hori gabe Nafarroako egoera politikoa oso bestelakoa litzateke eta. Nik lasai asko negoziatu
|
dezaket
gobernu programa bat modu baketsuan Euskadiren independentzia defendatzen duen alderdi batekin. Baina gauzak aldatzeko, edo biolentzia desagertzen da, edo ezker abertzalean berria den proiektu politiko hori, Aralar, nagusitzen da.
|
|
|
Nik nahiago dut helduentzat magia egitea. Helduekin inprobisaketa askoz gehiago lantzen dut eta beste hizkuntza mota bat erabili
|
dezaket
. Gainera umeek onartu egiten dute magiak existitzen duela.
|
|
|
Zer egin
|
dezaket
asteburu honetan. Edo hemendik hiru astetara?
|
|
|
" Esan
|
dezaket
: aizkoraz eta sugeaz sobera sinetsi gabe ere arriskuan hurbil somatu ditudanentzat, aztarnarik utzi gabe aldendu direnentzat, Efialtes sortua dela jakinda ere Termopilak defendatzen dituztenentzat, hardura ditudan bi begi ederrentzat, asturuak alde gaitza seinalatzen dienentzat." (IGB, 7)
|
|
|
Holan poetika errealistaren eta poetika sinbolistaren artean kokatu dut, edo kokatu nahi dut behintzat. Esan
|
dezaket
Holan en eragina badela Sarrionandiarengan.
|
|
|
Edozer bihurtu du poetak alegoria. Gehien atsegin zaizkidanen artean hauxe aipa
|
dezaket
:
|
|
|
" Esan
|
dezaket
halaber: harpean atxiloturik den Merlin aztiarentzat, egunsentiari diosala irriz egiten dion xorimaloarentzat, presondegiko biztanle hesituentzat, eta kausa galdu ororen gerlarientzat" (IGB, 7) idazten duela aipatzen badu, Sarrionandia garbi adierazten ari da bere bidaiak kontrako iniziazioa egiten duela.
|
|
|
Noiz egin
|
dezaket
txalo?
|
|
|
Zer egin
|
dezaket
nire seme alabek irakur dezaten?
|
|
|
Zer egin
|
dezaket
arazoa konpontzeko?
|
|
|
Adibidez: Txakurrei buruzko informazioa non bila
|
dezaket
–.
|
|
|
Txartelarekin ordain
|
dezaket
–
|
|
|
Ez dut aukera haundirik... Esan al
|
dezaket
hermafrodita izango dela?
|
|
|
Nola lor
|
dezaket
antzina bateko istorio bat kontatzea, irakurleak kontakizuneko hizkera arbuiatu gabe. Izan ere, hizkeraren sinesgarritasunak bi mutur baztergarri baititu:
|
|
|
Horregatik egiten zait deigarriagoa lubakiz lubaki eta frontez frontedabilen gizon hori: aise imajina
|
dezaket
atseden pixka bat noiz hartuko dabilela, motxilan daramatzan liburuei begiradatxo klandestinoa botatzeko: bizitzen aridiren tragediaren arrazoiak ulertu nahi lituzke Espainiako historian, eskolanirakatsi ez zioten euskara landu nahi luke gramatikarekin.
|
|
|
1998ko martxoan aurkeztu genuen Tentazioak ipuin liburua, eta inolakozalantzarik gabe esan
|
dezaket
, nire bizitzak liburuaren aurreko eta osteko zatiketaizan duela. Egun batetik bestera, kazetaria izatetik kazetarien galderak erantzuterapasatu nintzen.
|
|
|
Ez dik balio lagunez behin eta berriz ahaztu eta gero barkatu Anartz esatearekin dena konponduko dela pentsatzeak. Baina zer gehiago esan
|
dezaket
. Nahi baduk azken aldian horren kasu gutxi zergatik egin diadan azaltzen saia naitekek.
|
|
|
Ez dakit estimatzen dudan, gorrotatzen dudan, maite dudan. Alde batetik imajina
|
dezaket
harri baten gainean eserita eta imajina dezaket nola pasatzen den armiarma bat bere ondotik eta nola zanpatzen duen armiarma hori, behar den baino indar handiagoz eta amorru apur batez. Eta horrek angustiatu egiten nau.
|
|
|
Ez dakit estimatzen dudan, gorrotatzen dudan, maite dudan. Alde batetik imajina dezaket harri baten gainean eserita eta imajina
|
dezaket
nola pasatzen den armiarma bat bere ondotik eta nola zanpatzen duen armiarma hori, behar den baino indar handiagoz eta amorru apur batez. Eta horrek angustiatu egiten nau.
|
|
|
Marcosek sudur luzea dauka eta harrotuta ekartzen dit ilea lantzean behin. Dutxan ez dakit zer egiten duen, baina imajina
|
dezaket
.
|
|
|
Eta, Ismael? Zerbait egin
|
dezaket
–Atzeraezina al da erabakia?
|
|
|
Seguru nago. Erre
|
dezaket
, Marcel?
|
|
|
Kritika horrek, amorratua baino amorratuagoa izanik ere, ez du jaioterri maitasuna desegingo, ez baita hau geure buruari diogun maitasun hilezkor eta etenezinaren ondorea eta eranskina baizik. Harritzekorik aski ez badut aurkitzen neuregan, neure herrian aurki
|
dezaket
: etxean edo etxe aldamenean bizi izan naiz beti, baina mundua Elkanok inguratu zuen; ez dut ordena berririk sortu, baina herritar batek sortu zuen Jesusen Konpainia.
|
|
|
Jesuitaren bat ere aipatu dugu eta Aita Kardaberaz aipa dezagun. Badakizue bere euskal lan guztiak argitaratuak daudela; ezin
|
dezaket
esan lehen bezala aski merke argitaratuak daudenik15, baina argitaratuak daude Retanarenean eta badute aurretik aita Leon Lopetegi  jesuitaren aurkezpen bat eta hor Aita Lopetegik oso ongi azaltzen du zergatik ez zen aita Kardaberazen San Ignacioren bicitza16 hemezortzigarren mendean agertu, joan den mendean baizik, segur aski Aita Aranak agerrarazia. Zergatik ez zen agertu hemezortzigarrenean?
|
|
|
Bide berrien bila agertu zitzaigun Lauaxeta (Euskaltzaleaken joerarekin zituen harremanez zerbait gehi
|
dezaket
neronek ere) eta giro berrien aitzindari bezala Lizardi: ez ziren lekuko izan, igarle baino urte luzeen buruan baizik mamituko ez ziren bide eta giro berrien igarle.
|
|
|
Erdaretan, parte hauetako erdaretan gutxienez, orobat, gu, askotan eta askotara esan izan dudanez, hartzaile izan baikara emaile baino areago. Unamunorena okerragora aldaturik esan
|
dezaket
: " Bestek sor dezala", sortuko bada premiazko diren erdiminen orde gutxi kostako zaigun mailegu lana nahiago, erraz eta lasaiago denez gero, baitugu.
|
|
|
Integrismo delakoa gorabehera, eta horrelako gaietan nork bere iritziak ditu, ezin erantzun
|
dezaket
, gertakizun zitezkeenen ezaguerarik ez dudanez gero, Amalek egiten didan galdera. Ez dakit, egia esan, zer pentsa  tuko lukeen Luzearrek ene geroko jokabideaz.
|
|
|
Ez dut sekula izan (eta nola arraio izan nezakeen?)" soziologia matematika hutsarekin saltsatzeko" gogorik ez asmorik. Are gehiago, ezin onar
|
dezaket
hemen, besteren ahotan, ageri den harako iritzi hura: " giza zientzien metodoa ezin izan daiteke zientzia positiboen egitura berekoa".
|
|
|
Luza
|
dezaket
nahi adina orduko doluminen andana, baina ez dut uste komeni denik, premiazko ez izateaz kanpora. Laburzkiago saiatuko naiz gure arazoak zertan diren kontatzen, aipatu puntuetan lehenbizi.
|
|
|
Joko abila izan omen zen Saizarbitoriarena beti gogoko izan dudan eleberri batean12 euskarari erdara nahasi zionean. Baietz esango nuke eta gogora
|
dezaket
horrelako zerbaiten imintzioak bederen, tabernarako bidean gehienetan, badakartzala Agirre Asteasukoak: " Ecusten dezu lagun urcoa edanean ya chit igaroa, ta osotoro galduco dala convidatzen badezu, ta alaere esaten diozu vecino, hermano, cuñado, ez dezu gaur nere convitea artu gabe echera bear, brindo cuñado...".
|
|
|
Hala biz. Izango duten ala ez, ordea, ezin
|
dezaket
esan, ez bainaiz, profeta ez ezik, ezta igarlea ere.
|
|
|
XVIII. mendeko eta inguruetako historialariez aretotik kanpora esan nuena esan
|
dezaket
orain, jaso zutenek ez baitzuten erabat zuzenki jaso. Komeni litzaiekeela, nioen eta diot, euskaraz zerbait jakitea edo, gutxieneko kontuan, euskarazkoen erdaratzaileak aldamenean edukitzea:
|
|
|
Badakigu ere zer diren bai eskolatu eta bai ikastolatu, erroak eskola eta ikastola. Asma
|
dezaket
, gainera, gutxi gorabehera zer esan nahi luketen 1978ko euskaldun batentzat, mintzatzen zaizuenarentzat esaterako. Baina ez dakigu horrenbestez zer adierazi nahi zuen aditz horien bitartez Arestik, orduko Arestik.
|
|
|
Ba omen dira, halaz guztiz, ezkutuan gorde behar direnak (horrelako zerbait irakurri uste dut datozen lerro hauetan) eta hobeko dut isilik gelditu. Nor kezka
|
dezaket
, gainera, neure iritzia adi  tzera ematearekin?
|