|
2005
|
|
|
Hiztunokahoskuntz organoen anatomia fisiologiaketamintzo garen hizkuntzakberakmugatzen bagaituere, ezinkontaahaladiragureaho, eztarri, mihi, ezpainek... eginditzaketenmugitze itxuratzeaketa, ondorioz, ekoitz ditzakegun hizketa hotsak. Aldakortasunaetakoartikulazioaunibertsalak izanik postula ote litezke organoen itxuratze aldatzeen kopuru mugatua, ereduakustiko egonkorraketapatroialdagaitzak. Alaazterketak
|
berak
, lortu nahidugunak, bultzatzen gaituhorretara?
|
|
|
Etimologikeria ala hitz jokoa? Dena den, edo
|
berak
erabakirik edo nor baitek adierazirik gehiegikeria zela, ez da agertzen VI. bertso hau Donibane Lohizuneko kantuan.
|
|
|
Apologistena, Poza tik hasiz, Larramendiren gataskak barne XVIII. mendean, ahantzi gabe Sarako Joanes Etxeberri, bere Laburdiri escuararen hatsapenac deritzan obran azaltzen dituelarik, bertzeak bertze, kapituluen tituluetan: Escuara garbia da, Escuara noblea da, pentsa-molde
|
berak
iraunen duela XX. menderaino.
|
|
|
Bertso honetan laudatzen du euskaldun jendea, fermu egon delakotz bere sineste! ln arbasoen ildotik joanez; euskalduna eta fedea osoki lotuak dira eta,
|
berak
dioen bezala azken neurtitzean:
|
|
|
Etorkizuneaneuskaranzeraldaketanagusigertatukodirenikustekodago oraino. Lehen lehenik euskarak
|
berak
behardu indarra hartu, soziologoek esanduten legez, azpigizarte euskaldunaren protagonismosozialerakargarria funtsezkoada.Ezdakigueuskaldunonarteanzeineratako ideologiagramatikalanagusituko zaigun; ezdakiguereduestandarra hirietanherrixketan baino lasterragoetasakonago hedatuko otedenere, ohizhirietanageribaitanabar menenestandarrarenindarra; hirietan erkidegoen arteko hartu emanenkon plexuta...
|
|
|
Bistan da ez dela nahikoa euskara menperatzea, gai tekniko eta zientifikoak ere menperatu behar baitira[...] Bigarrenik, zein izanen litzateke bidea? [...] Nork bere arloan, edo
|
berak
ondoenik erabiltzen dituen gaietan, euskaraz presta ditzake bere lantxoak...»
|
|
|
Arau hau Bizkaiko hiru informantek daukate (informanteak Gernika, Muxika eta Bermeokoak dira) hauen kasuan jatorrizko azentueraren arau ber
|
berak
aplikatu dituztela esan dezakegu.
|
|
|
Ataltxo honetan partizipioen azentuera baino ez dugu aztertuko; aukera teoriko bat baino gehiago dagoen arren, kasu gehienetan azentu nagusia partizipioak
|
berak
hartzen du. Beraz, datuen aurkezpena, orain arte bezala, partizipioaren silaba kopuruaren arabera egingo dugu, laguntzailearen azentu bigarrenkariaren arazoa hurrengo baterako utziaz.
|
|
|
Solas hoik guziak onartu dira eta (Decrept) burulehenak erran du, jaun suprefetaren xede bereko laitekela. Hortan, dio Landerretxe iskribariak, buru ratutzat utzi dira egitekoak eta hitzartu da, guzien nahitik, iragan urteko bilt zar buruzagi
|
berak
atxikitzen direla datorren urteko.
|
|
|
Decrept en ondotik, Jose Eizagirrek
|
berak
hartu behar zuen laster Euskaltzaleen buruzagitza, eta gero, bat bestearen ondotikJean Etxeparek eta Louis Dassancek, bainan ez zuten engoitik Biltzarraren buruzagi bihi baten prosak ez bertsoek sekulan gehiago Errepublika kordokatu: hain gogorki zion alabaina, lehen aldian berean, Mauleko suprefetak ahoa hetsi botza altxatu nahi izan zuen Georges Lacombe gerlari ohi eta ameslari ausartari!
|
|
|
1941eko udaberrian heltzen da beraz zurrumurrua Baionara eta maiatza ren 23ko Eskualduna astekarian, Piarres Lafittek
|
berak
, berreskuratuz Aintzina zenaren lemaEskual Herriaren alde, artikulu luze bat bidaltzen dio, gutun itxuran, baitezpada adiskide ez duen Xalbat Arotzarena Eskualdunaren zuzendariari.
|
|
|
Jakin behar da alabaina, Pétain ek
|
berak
, Lafitten arabera aspaldion errana duela zer zaion hoberena: naturalezak, odolak, mintzaireak, ohidurek manatzen duten bezala erresuma kudeatzea.
|
|
|
Dena dela, oraiko aldian, gobernamenduak
|
berak
gogotik hartuko ditue naz geroz eskualde guzietarik igorriko dizkioten kontseiluak eta galdeak, desohore ginuke galde horri ez bagenio ihardesten Euskal Herritik, ez axo lez edo ez balioz. Jakin eta gainera, jadanik hasiak direla iratzartzen, Bretainian eta Flandrietan.
|
|
|
Ondoko hilabetean, hots, ekainaren 6ko eta 20ko Eskualdunaren bi zen bakietan, Xalbat Arotzarena zuzendariak
|
berak
bere gain hartzen du Piarres Lafittek harrotu duen eskualdekatzearen gaia.
|
|
|
Non ditugu ordea Euskal Herriaren begirale bipilak? Zenbat deputatu ala senatore ikusi ditugu hemendik Vichy-ra ibiltzen herriaren intresen alde?, galdatzen dio bere buruari Piarres Lafittek, eta etsituxe
|
berak
ihardesten: Euskal Herriaren alde nehor ez.
|
|
|
Zeren irakasteko, ordea? Lehenik euskal hitzak eta izenak, gero, haurrek ikas dezatela irakurtzen eta izkiriatzen, bai eta kantatzen ere. lrakasleak
|
berak
euskararik ez badaki he! egin diezaiola beste norbaiti.
|
|
|
Gaur egun, ordea, 2002ko azaroaren 19an, testu bera argitaratzera doala rik Frantziako gobernu berri batek, Jacques Chirac-en Raffarin, Sarkozy, Alliot Marie eta beste ministroen estatua eskualdekatu norhi omen dutelarik, gure Iparraldeko hiru probintzien deiadarrari entzungor egiteko argudio
|
berak
eskaintzen dizkigute: hedadura gutitakoak eta tipiegiak omen gara!.
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da niretzat, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta
|
berak
euskararen alde egindako lanak nire eta denon aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere etxean, erbesteratuta zegoen garaian.
|
|
|
Gure herri honetara egin zituen bidaien ondoren burutu zituen ikerketak hainbat liburu eta artikulutan argitaratu zituen, eta gure artean asko izan dira pertsonaiaz eta bere lanez hitzez eta idatziz aritu izan direnak. Esan genuke
|
berak
|
|
|
1843tik 1848ra arte,
|
berak
dioskunez, eta epe labur horren barman dialektologia lanetarako materialak biltzen ibili arren, ez zuela ezer argitaratu 1847 urtera arte, Florentzian kaleratutako Specimen lexici comparativi omnium linguarum europaearum, hain zuzen. Italiako dialektoei buruz argitaratu zuen lehen lana 1860koa da:
|
|
|
Nahiz eta zientzia gaiez ikasketak egineta ikerlanak argitaratu, badirudi ez zirela guztiz gustukoak, hogeita hamar urte bete zituenean sartu baitzen beste mundu berri batean, hots, hizkuntzalaritzan. Hara zer dioskun
|
berak
:
|
|
|
Parisko kargu politikoak lanik gabe uzten zuen egunetan linguistikako ikerketak egiten ari izan zen. Esate baterako,
|
berak
idatzitako papertxo baten
|
|
|
Epitafio hau Louis Lucien Bonapartek
|
berak
utzi omen zuen idatzita bere hilobian jar zezaten. Hala dirudi, testuan ez baita agertzen, idatzi zuenean ez baitzekien, heriotzako data ez tokia.
|
|
|
Bonapartek
|
berak
ikertu eta argitaratutako lanekin jarraituz, hauek dira urteka argitaratu zituenak, dialektoak kontutan hartuz'.
|
|
|
278). Areago, Larringanek
|
berak
onartu du izan ere bezalako lokailu ezagun batean zenbaitetan ezin bereiz daitekeela hain erraz lokailuaren eta bestelakoaren artean. Ikus berak aurkituriko adibide hau:
|
|
|
Areago, Larringanek berak onartu du izan ere bezalako lokailu ezagun batean zenbaitetan ezin bereiz daitekeela hain erraz lokailuaren eta bestelakoaren artean. Ikus
|
berak
aurkituriko adibide hau:
|
|
|
(i) Prozesio honen hastapenenetatik irudi hau gizon
|
berak
interpretatu du; lan gogorra da, izan ere, latigoa eskuan duela Jesus egurtu, iraindu eta ziztukatu egiten bait du
|
|
|
– Ez, ordea,
|
berak
nahiko lukeen bezala hitz guztiak direlako mailegu eta, beraz, maila bere ko; azken finean Schuchardtekin eztabaidan Meilletek duela ia mende bat gogoratu bezala, hizkuntza guztietan jatorrizko lexikoa kontzeptu erlatiboa izan arren, hizkuntzaren bila kabide ezagunaren harnean absolutua bilakatzen da eta garai diferenteetan sartutako maile guek ez bezalako informazioa eman liezaiguke.
|
|
|
Lehen esan legez, ez dut zemai ren jatorriari buruzko lanik ezagutzen; edonola ere, FHV n ez da ageri, ezta Arbelaizek bildu egile beraren etimolo gien liburuan, non ez bakarrik
|
berak
sortuak baizik inorenen azterketen iruz kinak ere biltzen diren orobat. Beharbada halabehar hutsa izan zen Mitxelenak zemai ri ere lehen gorago abagadaune z bildu duguna ez ezartzea eta harekin hatera beren egituragatik mailegutzat (edota aitzineuskarako lexi kotik landakotzat, bederen) jo litezkeenen artean ez ematea.
|
|
|
Hark idatziak baitira Baiona ingurukoak eta are beste herrietako gehientsuenak, ez oro. Zertako hark
|
berak
idatz. Ez dakigu zuzen oraindik, baina hura hil ondoan idatzi zuten:
|
|
|
3.3 Beste genero mota batzuk ere sortu edo sartu zituen Eskualdunan, bi sailetan kokatuz: Zer eta zer sailean,
|
berak
sortua, eta kazetek ohi zuten feuilleton delakoan. Josta kazetalanak dira hauek eta oroz batean irakaspen dunak, 2 edo 3 orrialdean kokatuak.
|
|
|
berri mutxituxeak, nonbaiteko gertakarien istorioak nahiz irudi menetik sortuak. Batzuetan hark
|
berak
, bestetan besteren batek (Barbier etab.) idatziak. Zer eta zer sailari ohartu zitzaion Etxepare, Hiriart Urrutiren lehen mintzaldi eta herrietako berrien idazkeratik ere hainbat gauza ikasi zituena.5
|
|
|
literaturlanak (emanaldikako kontakizunak, neurtitzak), euskallibu ru argitaraberrien berri eta iruzkinak (hark eginak dirateke zenbait), liburuen argitalpenak eta euskalaritza solasak. Guztiz aipagarri dira hark
|
berak
egini ko bi argitalpen, hain zuzen adiskide zituen Duvoisin-en Laborantzako Liburuarena (emanaldika urteetan; liburu gisa bereiz 1892an), hi tzaurrearekin, eta Ithurriren gramatika, honek hiltzerakoan hari utzia, ohar jakingarriekin argitara zuena, nahiz ez osorik.
|
|
|
Euskara errotik baitzekien eta orobat euskaraz pentsatzen, gure hizkun tzak bere baitarik daukan indarra (E 352) baliatuz aski zuen euskal hitzekin edo hark
|
berak
atzizki bidez sortuekin eta euskallokuzio edo adierazpidee kin. Ez zen egungo kazetari eta idazle anitz bezain maileguzale ez hitz berezi edo teknikozale.
|
|
|
Elipsiek, hitz erdika irakurlearekin elkar aditzea eskatzen dute nak, prosaren zalointasuna daragite eta egilea erran edo esaeren eiteko plegu biribilak sortaraztera akulatzen. Estilo eliptikoari lotuak daude asindetona eta erretizentzia ere.Errepikapenak hitz
|
berak
errepikatuta nahiz sinonimoak esanahi bera rekin Hiriart Urrutik erruz darabiltza, baina ez oroitarazteko edo arreta era kartzeko bakarrik, ez eta ideia ala mezua bortizkiago iltzatzeko beti; errepi kapena pathos en adierazle da maiz, emozio eta ironiaren eragile. Gudu giro an bizi diren kazeta alderdikarientzat beharrak dira errepikapenak.
|
|
2019
|
|
|
Artean J. Urquijok() eta R. M. Azkuek() aktiboan jarraitzen bazuten ere, adinaren ajeak larriak ziren ordurako, J. Urquijok
|
berak
J. Garateri aitortu zionez: " Veo que no pierde Vd. la memoria lo cual no ocurre a D. Resurrección (tiene ya 84 años) y está completamente desmemoriado.
|
|
|
Erbesteratuez den bezainbatean, B. Echegarayk postua berreskuratu zuen legez, S. Altube eta D. de Inzak, aurkako salaketa kriminalik ez zutenez, euskaltzain izaten jarraitzen zuten. Horrela erabaki omen zuen Akademiaren batzarrak 1949ko ekainean, J. Urquijo bertan ez zela.394 Batzar horretan J. M. Seminariok
|
berak
Pauen erbesteratutako jeltzalearen alde egin omen zuen: " defendió muy en especial al Sr.
|
|
|
Kontuan hartuta amaren aldeko aitona amonak Burgosko Montes de Oca eskualdean jaiotako jornalariak zirela, ez da oso sinesgarria F. Krutwigek bere Italiako jatorriaz dioena. zion. Gurasoak Danubioko suabiarrak ziren (hots, aleman hiztunak; bere jatorrizko izena" Franz Herzog" zen), baina
|
berak
, hezkuntzaren bidezko magiarizazioaren ondorioz, hungarieraz baino ez zuen idatzi adin batetik aurrera. István Tisza Hungariako lehen ministroaren jarraitzaile amorratua izan zen, eta austro hungariar konpromisoaren aldekoa, beraz.
|
|
|
Hiztegiak gaztelaniari ematen zion lehentasuna, diktadura primorriveristan bezala, agintari frankisten aurrean errazago baitzen zuritzen Akademiaren eginkizun nagusi gisa, JCVk
|
berak
1941eko baimen ofizialean ageri zuenez. Lexikografia batzorderako R.
|
|
|
Gero ikusiko dugunez, A. Irigarayk posta harremana berreskuratu zuenean 1947an P. Lafitterekin, lexikografiako koordinazioa izan zuen kezka nagusietakoa.249 Bestalde, R. M. Azkueren Diccionario vasco español francés berrargitaratzeko asmoa agertu zuten A. Tovarrek, RSVAPen bidez, eta Euskaltzaindiak
|
berak
1948ko maiatzean, baina ez zuten oihartzun publikorik izan (Tovar 1947; Euskaltzaindia 1956: 329; Andiazabal & al. 2005).
|
|
|
M. Azkuek zion amorrua kontuan hartuta, kolpe latza izan behar zuen edizio berria kalean ikusteak. Gainera, Buenos Airesko Ekin en argitaratutako I. López Mendizábalen La lengua vasca (1943) ikasbideak 3.000 ale saldu zituen 1947rako.254 Bestalde, P. Zamarripa euskaltzainak
|
berak
Vocabulario vasco castellanoren hirugarren edizioa argitaratu zuen 1947an Bilboko
|
|
|
Euskaltzaindiak ez baitzuen agerkaririk argitaratzen, eta ondorioz ez baitzegoen Akademiako kideen zerrenda edo aurkitegi eguneraturik. Gerra zibil aurreko zerrenda ofizial horretaz baliatuta, korporazioaren berregituratze bat diseinatu zuen,
|
berak
faboratzen zuen" lapurtera klasiko" tik hurbilen zeuden Frantziako kidez osatua. Era berean, artean urgazleen gehiengoa ziren Espainiako abertzaleek agintari frankisten aurrean sor zezaketen arazoa saihesten zuen modu aski traketsean.
|
|
|
Kasu honetan akta ofiziala gordetzen da, soilik euskaraz egina, eta horren arabera, euskaltzainburuordeak esan bezala F. Krutwigen auzia epaituta egon arren, JCVrekiko arazoak konpondu gabe jarraitzen zuen, nahiz eta Akademiako idazkaria JCVko buruarekin harremanetan egon: " Oleaga jaunak azaltzen dauz lenaurreko batzarrean artu zan Krutwig jaunaren gaizko erabagia beterik Bizkai’ko Junta de Cultura’ren lendakariagaz erabili dabezan autuen gora
|
berak
. Onetsiak izan dira ete bar [r] iro ezartzen dako arazo oneri ekin dagiola.
|
|
|
R. Lafonen gutuna N. Oleagari, Bordeleko irakasleak egindako lanaren kalitatearen erakusgarri,
|
berak
egindako frantses itzulpenak behin eta berriz berrargitaratu dira gaur arte.
|
|
|
Bestalde, nabari da N. Oleaga idazkariaren jarrera adoretsua, R. M. Azkue zenaren laguntzarik gabe eta I. M. Echaidek Bizkaian zuen eragin ezarekin,
|
berak
hartu behar baitzuen erantzukizun guztia BPD eta JCVko agintarien aurrean. Seguru asko gorabehera horiekin lotuta, Euskaltzaindiaren egoitza hondatua konpontzeko ardura eman zitzaion idazkariari azaroko batzarrean, akta zirriborroaren arabera.901
|
|
|
Bistan da A. Irigarayk, sortutako arazo politikoa gorabehera, ez zuela lapurtera literarioaren bidea amaitutzat jotzen, eta F. Krutwigek
|
berak
L. Villasanteri sarrera hitzaldia erbestean argitaratzea proposatu baino lehenago, prest zegoela idazlana BRSVAPen plazaratzeko, euskararen estandarizazio akademikoaren lehen urrats modura. Are Bilbon umezurtz geratutako Nuevo Ateneo-ren inguruko kideak ere baliatu nahi zituen lapurteraren aldeko giroari eusteko.917 Bistan dago A. Irigarayk GPD eta RSVAPeko kideekin zuen tratua, eta erbesteko abertzaleek salatzen zuten Akademiaren hutsaltasuna gainditzeko nahia.
|
|
|
946 J. M. Azaolaren ustez, L. Dotres Informazio eta Turismo ministerioaren Gipuzkoako delegatu eta diputatu ohiak ez zion prentsari dimisioaren berri ematen utzi, hutsunea
|
berak
betetzeko asmoa omen zuelako, baina dimisioaren onarpena da atzeratu zena (Sancho el Sabio Fundazioa, José Miguel Azaola funtsa: J. M. Azaolaren gutuna F. Pérez Embidi,). izendatu ere uztailaren 7ra arte:
|
|
|
949 GPDk argitaratutako akta liburuan ez dago presidentearen mozio hori jasota, baina SFVJUk
|
berak
argitaratu zuen sorrerako bestelako dokumentazioarekin (cf. GPD 1953; SFV360
|
|
|
SFVJUk euskal filologoak formatzeko, doktorego tesiak burutzeko eta atzerriko irakasleak erakartzeko gune izan nahi zuen. ...uki nagusiaz den bezainbatean, L. Michelenaren eskuaren egiletza oso nabaria da, GPDko idazkariak testuari jarri zizkion legezko sarrera eta bukaera gorabehera950 ikasturtean Círculo Cultural Guipuzcoano n euskara eskolak ematen hasi zenetik, L. Michelenak mintegi zientifiko eta literario bat sortzeko nahia zuen, linguistak eta idazleak formatzeko.951 Mintegiari" Julio de Urquijo" izena
|
berak
jarri zion, adibidez. M. Ciriquiain GPDko idazkaria, halaber, pertsonalki inplikatu zen instituzio berriaren sorreran (Urkizu 2004:
|
|
|
M. Azaña Errepublikaren presidenteak 1936ko irailaren 15ean sinatutako dekretuak, Espainiako sei Errege Akademia ohiak desegin, kideak kargugabetu eta ondasunak konfiskatu zituen," Instituto Nacional de Cultura" delakoa sortzeko.87 Hain zuzen, R. Menéndez Pidal
|
berak
iradoki zion F. Barnes Instrukzio Publikoko ministroari egitura berria, gerta zitezkeen kalte okerragoak saihestearren. Gobernuaren helburua instituzio berrian soil soilik ezkerreko errepublikazaleak aritzea zen, noski.
|
|
|
100 Esanguratsuki, Homenaje a D. Julio de Urquijo e Ybarra liburuko bibliografia zehatzean ez da artikulu hori jasoko, agian J. Urquijok
|
berak
hala nahi izan zuelako (cf. Bilbao 1949).
|
|
|
J. Urquijok ahalegin horien guztien berri izan behar zuen nahitaez eta agian
|
berak
ere egin zuen saioren bat Euskaltzaindiaren auzia bideratzeko.141 Ángel Irigaray Nafarroako abertzale eta EI SEVeko idazkariorde ohiak ere hainbat aipamen egin zizkion Iruñetik arazoaz. Ideologia gorabehera, bion arteko harremana ona zen.
|
|
|
P. Yrizarren memorietan J. Urquijoren inguruan berregin zen nazioarteko sarea aldarrikatzen da. Adibidez,
|
berak
jarri zuen C. C. Uhlenbeck-ekin harremanetan, eta, Herbehereetako linguista ospetsua 1951ko abuztuan hil zenean, P. Yrizarrek idatzi zuen hilberria BRSVAPen, K. Boudak erbesteko Eusko Jakintzan egin zuen bitartean (Uhlenbeck 1949; Bouda 1951; Yrizar 1981; 2001).
|
|
|
343 B. Fagoaga, M. P. Ciganda, F. Astiz, M. Esparza, J. Aguerre eta J. Ezquieta aipatu zituen Nafarroako medikuak. Era berean, aurrekari garbia zuen EI SEVek Iruñean 1935ko maiatzean sortutako ordezkaritzan, A. Irigarayk, J. Aguerrek edota E. Esparzak
|
berak
osatu zutena (Estornés Zubizarreta 1983: 43).
|
|
|
Gutunean kexu zen Frantziako euskaltzainak batzarretara agertzen ez zirelako, nahiz eta 1951ko sei batzarretatik lau Donostian egin. Era berean, adierazi zion L. Dassancek ez zuela
|
berak
bidalitako gutunik erantzun. " Euskal Kulturaren Elkharrgo" rako unibertsitate irakasle batzuekin ari omen zen hizketan.771 EAJ PNVk jasotako informazioaren arabera, jesuitek euskal kultura Deustuko Unibertsitatean nolabait lantzeko asmoa zuten, J. B. Janssens (SI) ordenako nagusiaren onespenarekin.
|
|
|
795 Erantzun hitzaldiaren testua lehen aldiz egileak
|
berak
argitaratu zuen, gaztelaniara itzulita, 1963ko Vasconia liburuko gehigarrien artean, eta ondoren jatorrizko euskal bertsio zuzendua Egan aldizkarian (Krutwig 1963: 518; 1986). la.796 Gutunean, orobat," Nazionalitatearen psykhologia" izeneko testua bidali zion Guatemalako aldizkarian argitaratzeko asmoarekin.
|
|
|
Euskal Herriaren erdalduntzea desnazionalizazioarekin nahiz desmoralizazioarekin parekatzen zituenean, S. Aranaren doktrinaren oihartzuna oso nabarmena zen,
|
berak
abertzaletasuna inoiz aipatu ez arren. Besteak beste, Italia faxistak Tirolgo eskualde alemanofonoa italianizatzeko ahalegina ere ekarri zuen hizpidera.
|
|
|
JCVk maiatzaren 15ean jakinarazi zion Akademiari Durangoko Udalak zuen asmoaren berri, L. Villasanteren sarrera ekitaldia baino lehenago. Durangoko ekitaldia ekainaren 28 izango zen, eta A. Tovar errektoreak eta euskaltzainen batek hitzaldi bana ematea nahi zuten.822 Biharamunean Durangoko Udalak
|
berak
berritu zion eskaera Euskaltzaindiari.823 JCVk maiatzaren 20ko batzarrean hainbat erabaki hartu zituen: 1) J. J. Zabala alkatearen gonbita eskertzea, 2) JCVko ordezkaritza batek parte hartzea ekitaldian, eta 3) lehiaketa bat antolatzea Bilbo, Donostia eta Gasteizko prentsan, P. P. Astarloa apaiz antimodernoaz idatzitako artikulu onenak saritzeko.824 A. Tovarrek maiatzaren 31n JCVko idazkariari idatzitako gutunean onartu zuen ekitaldian parte hartzea.825 Normaltasun itxura emateko, JCVren erabakien berri erbesteko prentsan eman
|
|
|
I. M. Echaidek, Donostiako ordezkaritzako korrespondentzia idazteko, GPDko laguntzailea erabiltzen zuen, baina J. A. Esnoz ez zen gauza gutunak euskaraz idazteko. Horregatik, buruordearen gutunak ia beti gaztelaniaz zeuden.1180 Dena dela,
|
berak
nahi zuen N. Oleagak ere laguntzaile bat kontratatzea Bilboko idazkaritzarako. Batzarrak arintzearren, I. M. Echaidek eskatu zion aurreko akten zirriborroak euskaltzainei postaz bidaltzeko beti.1181 Uste izatekoa da N. Oleagak ez zituela beti gogo onez hartu Donostiatik iristen zitzaizkion ohar eta agindu horiek, hamar urte oso zailetan R.
|
|
|
GPDko presidentea, E. Vidal Munárriz gobernadore militarra, J. Pagola Donostiako alkatea, J. Garnica itsas komandantea, D. Laffitte Gipuzkoako ingeniari nagusia eta probintziako diputatuak. Mahaiburuen, funtzionarioen eta familia adiskideen aurrean, J. M. Caballerok, M. Ciriquiainek eta I. M. Echaidek
|
berak
hitz egin zuten. Euskaltzainburuordeak euskararen alde egindako lana goratu zuenean, GPDko presidenteak berriz ere ortodoxia politiko frankista aldarrikatu zuen.
|
|
|
Gobernu Zibiletik irailaren 1ean zigiluaren diseinuaren bi kopia eskatu zizkioten eta
|
berak
irailaren 7an bidali zituen.1058 Baina administrazioaren isiltasuna erabatekoa zenez, GPDko presidentearengana jo zuen laguntza bila irailaren 25ean, eta diseinuaren beste kopia bat bidali zion.1059 J. M. Caballeroren gestioari esker, T. Garicanok biharamunean eman zion Akademiaren zigilua egiteko baimena euskaltzainburuordeari.1060 Horrela, Gráficas Valver1054 KMK: I. M. Echaideren gutuna J. Urizi,.
|
|
|
A. Irigarayk egin zion ongietorri J. Moulier" Oxobi" euskaltzain berriari. Pirinio Behereetako euskaltzainak batzarrera etorriko zirela Baionaldeko astekariak
|
berak
iragarri zuen (Herria; Euskaltzaindia 1982: 30).
|
|
|
420). 1126 P. Lafittek, halaber, Donostiara egindako bidaian dozena erdi euskal liburu berri erosi zituen, euskal argitalpenek bizi zuten loralditxoaren erakusgarri. Izan ere,
|
berak
zuzentzen zuen Baionaldeko astekariak eman zuen iraileko batzarraren berri, zenbait xehetasun gehituta, baina Pirinio Behereetako euskaltzainen Akademiarekiko urruntasuna islatzen zuela: " Eskuararen batasunari erabili dute elhe, baina ez dute orainokoan erabaki nola hel chede hortarat.
|
|
|
1148 ABA EUS: I. M. Echaideren gutuna A. Irigarayri eta
|
berak
gaztelaniara itzulitako L. Michelenaren" El diccionario de la Academia" dosierra,.
|
|
|
Azkuen hiztegia ere berrhetu eta hobetu daiteke. Iaun berorrek hor utzi du
|
berak
erabiltzen zuen hiztegi alea (exemplarea) berak eskuz gehitutako hitzez beltz egina. Ale horrek bortz mila hitzen heina ba du, Azkuek bere eskuz ezarririk.
|
|
|
Azkuen hiztegia ere berrhetu eta hobetu daiteke. Iaun berorrek hor utzi du berak erabiltzen zuen hiztegi alea (exemplarea)
|
berak
eskuz gehitutako hitzez beltz egina. Ale horrek bortz mila hitzen heina ba du, Azkuek bere eskuz ezarririk.
|
|
|
232). mintza, batez ere ikasgai eta ikaskuntzari buruz. Nik beintzat iritzi ori azaldu zoât eta
|
berak
ontzat artu zeâk" (Barandiaran 2009: 809).
|
|
|
Barnealde eta erbesteko EBBen arteko komunikazioa,, EBB0377 Bestalde," Semana Vasca" ren harira, A. M. Labayen buru zuten barnealdeko idazle egiten ziren bitartean, euskararen aurkako zentsurak gogor jarraitzen zuen, agian Akademiaren hitzaldiak eragindako istiluagatik. Donostiako egunkari horrek eskatu berria zion Informazio eta Turismoko ministerioaren Gipuzkoako delegatuari (L. Dotres) folklorearekin lotutako euskarazko testu laburrak berriz argitaratzeko baimena, baina ezezkoa jaso zuten, J. L. Banús La Voz de Españako zuzendariordeak
|
berak
onartzen zuen bezala.845
|
|
|
Euskaltzain bat, euskararen eskubideen alde aurpegia athera duelako eta egizkoak ta jakinak diren erru ta obenak salatu dituelako, nork eta bertze euskaltzain batek era horretara joko du ba (zion)? Krutwigren [sic] gehiegikeri bat [z] u ontzat ez hartuarren, hain errukigabeko idazti hori
|
berak
ezin omen du onetsi. Zer erranen lukete (zion) kanpoaldean dabiltzen euskaldunek, paper hori beren eskuetan ero847 ABA EUS:
|
|
|
" ¿ Noz ikusiko zaitugu gure artean? Egoki egoki litzateke". 854 Baina S. Altubek mutu jarraitu zuen, eta J. Zaiteguik
|
berak
idatzi zuen esker oneko gutuna 1953ko martxoan, bide batez Euzko Gogoarako lankide euskaltzainak eskatuta.855
|
|
|
EJ GEko kideek, halaber, sarrera ekitaldiko bi hitzaldiak argitaratzeko asmoa omen zuten. Espainian lapurtera klasikoaren bidean ez etsitzea nahi zuen;
|
berak
erbesteko eta Frantziako idazleen artean eragingo zuen. Hitzaldiaz den bezainbatean, ez zuen atzera egiteko asmorik eta Akademiarengan uzten zuen horri erantzuteko ardura guztia.863 F. Krutwigen mezua jakinarazi zuen L. Villasantek, idazkariari irailaren 27an Oñatitik lapurtera klasikoz idatzitako gutunean:
|
|
|
18 EAJ PNVk
|
berak
ikerketa abiatu zuen informazioa osatzeko. Gerra zibilean Zarauzko ordena publikoaren arduradun izandako José Cincunegui jeltzaleak azalpen hau eman zuen:
|
|
|
Antza denez, arazoak izan zituen errepresio kolpistarekin, baina ez zuten zigortu, agian integrismoarekin izandako harremanagatik. Besteak beste, idazkari gisa
|
berak
zeraman Euskaltzaindiaren akta liburua falangistek eraman egin zuten. Nahigabetuta bizi omen zituen gerraondoko urteak R.
|
|
|
1934an odol isuria izan zuenetik, erretiratuta zegoen, oso makal eta ezinduta, Akademiari ekarpenik egin gabe. Linguistikan egindako lanik garrantzitsuena Dictionnaire basque français() izan zen,
|
berak
hasi eta P. Lafitte eta Ph. Aranartek amaitua.
|
|
|
Aranartek amaitua. Mundu Gerratik aurrera, P. Lhanderen hiztegiaren frantses euskara bertsioaren lanetan hasi ziren, baina ez zuen aurrera egin.29 Gerra zibilaren hasieran, J. M. Leizaolak
|
berak
aitortu zuenez, guztiz gaitzetsi zuen EAJ PNV autonomistaren ezkerrarekiko elkarlana (Euzko Deya). Baina gero, errepresio dramatikoaz jabetuta, Frantziako jesuiten uzkurtasuna eta erregezaleen filokarlismoa salatu zituen.
|
|
|
Elizgizona izanda, erizaintzan aritu zen, baina erakutsitako adoreagatik hainbat aipamen eta domina jaso zituen. Liginagako erretore izendatu zuten,
|
berak
" Ziberia deithu desterru" tzat jotzen zuena, eta gero Lekornera destinatu zuten.57 Baionako euskal aldizkarietan eta Eskualzaleen Biltzarreko idazkaritzan() oso aktibo agertu zen. Urgazle 1920an izendatu zuten, eta euskaltzain, 1930ean.
|
|
|
Euskaltzain baten aginpidean idatzitako lana zenez, L. Villasanteren hizkuntza proposamenek izan zezaketen onarpen ofizialarekiko errezeloak nabarmenak ziren. P. Lafitte euskaltzainak
|
berak
Eusko Jakintzan idazlana kritikatu zuen, herri literaturaren bidetik. Purismoaren aurkako jarrera txalotu arren, F. Krutwigekiko menpekotasuna eta kulturaren ikusmolde faltsua barregarri utzi zituen (Villasante 1951c; Lafitte 1951; Omaetxebarria 2016:
|
|
|
I. Berriatua Foruko irakaskideak zoriondu egin zuen Cantabria Franciscanako artikuluagatik, baina
|
berak
ere gaitzetsi egin zuen F. Krutwigen bide diktatoriala, eta etsita ageri zen:
|
|
|
Eusko Jakintza, BRSVAP, Boletín del Instituto Americano de Estudios Vascos, Euzko Gogoa eta Gure Herria ra. Uste izatekoa da Gernikara F. Krutwigek
|
berak
bidali zuela. Era berean, akademiko hauei bidaltzea eskatu zion:
|
|
|
266). F. Krutwigen bertsioaren arabera, 1951ko maiatzetik Buenos Airesen zegoen I. Fagoagak aldizkariaren euskarazko atala murriztu nahi zuen, eta erabaki horregatik adierazi zion ez zuela Gernikan gehiago idatziko eta
|
berak
lortutako lankideei jakinaraziko ziela.727 Gernikako zuzendariak N. Ormaecheari kontatu zion bertsioak, ordea, euskaltzain gaztearen aurpegi ilun eta manipulatzailea erakusten zuen:
|
|
|
Erbesteko EIL SIEB izan zen, ez Euskaltzaindia, itzulpenaren egiazkotasun eta zuzentasunaz fede eman zuena. Itzulpenari oniritzia, besteak beste, A. Irala eta A. Arzelusek ere eman zioten.479 N. Ormaecheak
|
berak
, P. Lafitterekin eztabaida sutsuan hasi zenean, itzulpena goratu zuen, berea zela onartu gabe (Ormaetxea 1991b: 865).
|
|
|
Euskara, genetikoki hizkuntza bakartua izanda, ezin zitekeen inolaz ere" dialekto erromaniko" batekin nahastu, eta, beraz, arriskurik gabe gerturatu zitekeen mendebaldeko hizkuntzen lexikora. Hala ere, literatura tradizioari eutsi nahi izan zion beti,
|
berak
klasikotzat jotzen zuen literaturan oinarrituz.
|
|
|
Izan ere, Frantziako Parlamentuan herri hizkuntzen hezkuntzarako estatutu berria eztabaidatzen ari ziren, 1951ko urtarrilean" Loi Deixonne" bilakatu zena. P. Lafittek
|
berak
Le Courrier de Bayonne egunkarian azaldu zuenez, J. Errecart" Mouvement républicain populaire" (MRP) alderdi kristau demokratako diputatuak parte hartze garrantzitsua izan zuen eztabaidan, nahiz eta zentralismo jakobinoak proiektu erregionalista ahuldu egin zuen (Oficina Prensa Euzkadi). 508 Besteak beste, lege proiektuaren aurka agertu ziren Académie Française bera edota A. Dauzat b... P. Lafitte pertsonalki inplikatu zen eztabaidan eta M. Deixonne diputatu sozialistari gutuna idatzi zion, Herriako zuzendari gisa, Senatuak murriztutako lege proiektua puntuz puntu aztertzeko:
|
|
|
Erbesteko Gernikan Akademia berriaren aurka N. Ormaecheak egindako erasoaren ondoren, F. Krutwigek
|
berak
" Sobre la reorganización de la Academia de la Lengua Vasca" izeneko gutun irekia zuzendu zion aldizkariaren zuzendariari, Bilbon apirilean sinatuta. Bertan euskaltzaleen arteko adiskidetze eta elkarlanerako deia egin zuen:
|
|
|
Estandarizazioaren bidetik, Informe de los señores académicos A. Campión y P. Broussain a la Academia de la Lengua Vasca sobre la unificación del euskera (1920) delako dosierra aurkeztu eta eztabaidatu zen, baina, batez ere Bizkaiko abertzaleek egiten zuten oposizioagatik, Akademia ez zen ausartu bide horretan aurrera egiten. Neologismoen edota onomastikaren auziak arazo
|
berak
eragin zituen. Erdibide gisa, 1920an sabindar ereduari jarraitzen zion alfabetoa arautu zuen Euskaltzaindiak.
|
|
|
M. Landerreche zaharra ere 1930ean hil zen eta J. Elissalde elizgizona izan zen ondorengo izendatua. Hasierako aldaketen ondoren, diktadura primorriveristatik gerra zibila hasi arte, talde
|
berak
osatu zuen Akademiaren zuzendaritza, nolabaiteko egonkortasunarekin: R.
|
|
|
597 ABA EUS: I. Fagoagaren gutuna L. Villasanteri, harpidetzak.598 I. Fagoagari 1950eko azaroan idatzitako gutunean, F. Krutwigek
|
berak
bere posizio politiko antitotalitario orbangabea deskribatu nahi izan zion, nazionalismoen gaineko ustezko talaiatik idatzia:
|
|
|
EAJ PNVko J. Rezolari ere Akademia alternatiboaz iritzia galdetu zion A. Ibinagabeitiak Paristik Ziburura (Pirinio Behereak). 600 Paperezko gerrak ziren horiek, Euzko Gogoa, Guatemalatik, ez zen mundu mailako euskal idazleen Akademia alternatibo bat koordinatzeko gauza. N. Echániz apaizak ere, Euskaltzaindiari aurka ez egitea aholkatu zion J. Zaiteguiri 1951ko irailean, eta, Akademia paralelo baten ordez, idazle elkarte bat sortzea zitekeela egokiena, euskararen erabilerak
|
berak
ematen zuelako nagusitasun morala hizkuntzaren gizarte auzian. Hain zuzen, barnealdeko euskalgintzari egindako presio politikoarekin jarraituta, Euzko Gogoak 1951ko uztailean PEN Euskal Bilkura(" Poets, Essayists, Novelists") delakoa Parisen sortu izanaren berri eman zuen.601 Baina erbesteko beste proiektu batzuekin gertatu bezala, zuzendaritza nominala zen, propagandarako tresna.
|
|
|
Ganera, eztira une ta toki onexek berau aztertu ta azaltzeko egokienak. Beioa ba, arazo ori, Euskaltzaindiaren lepora,
|
berak
, euskaltzaleen laguntasunagaz, dagokon ondorea emango dautso ta.616
|
|
|
Literatura lanak argitaratu zituen, baita Los cantares antiguos del euskera (1924) bilduma ezaguna ere. Urte horretan Unión Pátriotica alderdi primorriveristako kide izendatu zuten, baina
|
berak
uko egin zion 60 urte beteak zituelako.194 Hain zuzen, Akademiak diktaduran (1925) izendatu zuen urgazle. Historia lanetan agertzen zuenez, monarkismo ultrakatoliko eta foruzaleari lotuta zegoen (Estornés Zubizarreta 1983; Esparza Leibar 2005:
|
|
|
CSICek Hispania aldizkariarekin ezarritako norabidea jarraitzen zuen tokiko lehen aldizkaria izan zen. E. Esparzak
|
berak
Pequeña historia del Reino de Navarra (1940) liburuan egin zuen bezala, aldizkariak Estatu totalitarioko herritarrari espainiar kontzientziaren oinarri zientifikoa eskaintzea zen helburu nagusia (Institución Príncipe de Viana 1940; Donézar Díez de Ulzurrun 1993: 622).
|
|
|
R. M. Azkue hil ondoren,
|
berak
hartu zuen Euskaltzaindiaren zuzendaritza. 1947ko udan M.ª Dolores Itarte emaztea galdu eta bere kargu geratu ziren bederatzi seme alabak.
|
|
|
M. Azkueren proiektua neurri handian zapuztuta. Euskaltzainburuak Tolosako editore jeltzaleari ez zion inoiz barkatu Diccionario vasco español francési ustez egileak
|
berak
baino etekin handiagoa atera izana (Sarasola 2006: 897). 231
|
|
|
J. Urquijoren gutuna A. Tovarri, artean hizkuntzen balioaz konnotazio psikologizistak zituen kontua. Bestalde, Valentzian agertutako iberiar idazkunari P. Beltránek emandako euskarazko interpretazioa(
|
berak
" gudua deitzdea" [sic] irakurri zuen, baita L. Pericotek ere) ukatu eta J. Caroren ikerlana goraipatu zuen, J. Urquijok funtsean maite zuen" eusko iberismoa" barojatarrak zalantzan jarri arren.281 Hizkuntza paleohispanikoen auzian eztabaidan ari ziren M. Gómez Moreno, J. Vallejo, J. Casares, J. Caro edota A. Tovar.282 Izan ere, tesi separatistak nahiz antiseparatistak bultzat... C. C. Uhlenbeck-en autoritatearen itzalpean, J. Arteche agertu zen Donostiako egunkarian" eusko iberismoa" ren aurka:
|
|
|
Urriaren 13an EBBko I. Uncetak jakinarazi zion S. Altubek Euzko Gaztediren biltzarrean (Baiona, 1946) irakurritako idazlana argitaratu nahi zuela EIL SIEBek. S. Altubek
|
berak
kopiarik ez zuenez, C. Jemeini berari eskatu zioten, berehala bidal zezan.428 Erabakiak asko mindu zuen C. Jemein, berak eta A. Urrutiak hizkuntza estandar bakarra ezartzearen aurka prestatu427 ABA LAF: P. Lafitteren gutuna [C. Jemeini?], [1949?]. tako dosierrak ez zituztelako aintzat hartu.429 Euzkeltzale Bazkuna sabindar esentziaren zaindaritzat jo, eta gogoratzen zuen Euskaltzaindia ez zela gauza izan estandar bat aurrera ateratzeko.
|
|
|
Urriaren 13an EBBko I. Uncetak jakinarazi zion S. Altubek Euzko Gaztediren biltzarrean (Baiona, 1946) irakurritako idazlana argitaratu nahi zuela EIL SIEBek. S. Altubek berak kopiarik ez zuenez, C. Jemeini berari eskatu zioten, berehala bidal zezan.428 Erabakiak asko mindu zuen C. Jemein,
|
berak
eta A. Urrutiak hizkuntza estandar bakarra ezartzearen aurka prestatu427 ABA LAF: P. Lafitteren gutuna [C. Jemeini?], [1949?]. tako dosierrak ez zituztelako aintzat hartu.429 Euzkeltzale Bazkuna sabindar esentziaren zaindaritzat jo, eta gogoratzen zuen Euskaltzaindia ez zela gauza izan estandar bat aurrera ateratzeko.
|
|
|
652 F. Krutwigen arabera, BPDtik baino areago Gobernu Zibiletik zetorren kontrol nahia, eta E. Calle Iturrinok
|
berak
, kazetari eta gaztelaniazko idazle emankorra, euskaltzain izatea nahi zuen (Krutwig 1991: 131).
|
|
|
M. Azkuek sinatzeko. Gainera, bi batzar horietan I. M. Echaide buruordea egon ez zenez, ezin zituen
|
berak
ordezko gisa sinatu. Zirriborroen edukiari erreparatuta, JCVrekiko tirabirek aktok baztertzeko beste arrazoi bat eman zioten Euskaltzaindiari.
|
|
|
Nolanahi den, prentsan Nuevo Ateneo ko hitzaldiak iragarri zirenean, BPDko presidenteak
|
berak
kargu hartu zion N. Oleaga idazkariari. F. Krutwig agintari frankisten jomugan zegoen ordurako:
|
|
|
Euskaltzainburua hil ondoren, bi gutun idatzi zituen Madrildik buru berriak urgazle izenda zezan, R. M. Azkuek
|
berak
agindu omen zion bezala.676 N. Oleaga idazkaria ospitalizatuta zegoenez, F. Krutwigek erantzun behar izan zion, euskaraz, hartzaileak uler676 ABA EUS: R.
|