|
2005
|
|
|
00 Europarrak laborantzarako lurren bila barneratu zirenean, orain dela ehun ta berrogeita hamar
|
urte
, etsipenak jota itzuli ziren.
|
|
|
07 Lehen australiarrak berrogei mila
|
urtez
baino luzaroago bizi izan dira kontinentearen erdialdean.
|
|
|
10
|
Urte
onetan, sutearen ondoren, lau umaldiraino izaten dituzte jarraian. Untxiak baino bizkorrago ugaltzen dira!
|
|
|
13 Orain dela hirurogeita bost milioi
|
urte
Australia honelako baso ederrez jantzita zegoen. Ibar honetako palmondoak azken hondarrak dira.
|
|
|
13 Iturburu ondoko putzu batzuk sekula ez dira lehortzen. Hori paradisuaren parekoa da,
|
urteetan
euririk egiten ez duen tokian.
|
|
|
19 Finke ibaia barrualdeko mendietatik behera jaitsi da azken 300 milioi
|
urteotan
gutxienik. Munduko ibairik zaharrenetakoa izango da.
|
|
|
21 Txori argi hauek 50
|
urtetik gora
bizi ohi dira, baina urte osoa behar dute txita bakarra hazteko. Gauza asko ikasi behar du.
|
|
|
21 Txori argi hauek 50 urtetik gora bizi ohi dira, baina
|
urte
osoa behar dute txita bakarra hazteko. Gauza asko ikasi behar du.
|
|
|
21 Australiako eremuetan inoiz ez dago jakiterik zer gertatuko den.
|
Urte
zailen bolada bat gertatuez gero, kakatuek iraganeko esperientzian oinarritu dute jatekoa aurkitzeko.
|
|
|
22 Baina
|
urte
lehor batzuen ondoren, hainbat abere etxalde bertan behera utzi behar izan zituzten. Ez da harritzekoa.
|
|
|
29 Hareazko tontorrok orain dela hamazortzi mila
|
urte
sortu ziren, haize erauntsien ondorioz. Gaur egun ere eskualde haizetsua da.
|
|
|
29 Europarrek ez zuten zeharkatu orain dela 60
|
urtera
arte.
|
|
|
32 Mulgarak sei
|
urte
bizi ohi dira. Ale batzuek lehorterik gogorrenei ere eutsi egiten diete; beraz, azkenean kumaldiren batzuek iraun egiten dute.
|
|
|
37
|
Urterik
lehor eta beroenetan bakarrik baretzen dira, testikuluak, bene benetan, kiskali egiten zaizkienean.
|
|
|
Ur hau orain dela denbora asko erori zen, ekialdean, euri zaparradetan. Bi milioi
|
urte
behar izan ditu apurka apurka harkaitz porotsua zeharkatu eta, gero, erdialdean agertzeko.
|
|
|
39
|
Urte
asko igaro ziren, kolonoak ur hau ateratzen hasi arte euren ardi eta abelgorrientzat. Kontinente barrualdeko itsasoaren bila ibili ziren.
|
|
|
42 Baliteke hamar
|
urte
itxaron behar izatea, hau ikusteko.
|
|
|
42 Eta hogeita hamar
|
urterik
behin edo, ikaragarrizko zaparradak botatzen ditu. Noe bera ere txunditzeko modukoak.
|
|
|
44 Nola dakite hemen ugaldu behar dutela? Basamortuko itsaso hau hogeita hamar
|
urterik
behin bakarrik sortzen bada, nola dakite hemen zer dagoen?
|
|
|
46 Pelikanoek hementxe egingo dute
|
urterik
gehiena, azkenera arte ugaltzen. Azken jaiotako kumeek agian ez dute hazteko astirik izango arrainak agortu baino lehen.
|
|
|
Lore batzuek polena askatzeko dardaratxo bat behar izaten dute. Harreman horretara egin dira milioika
|
urtez
.
|
|
|
18 Orain 150
|
urte
azeriak ekarri zituzten Ingalaterratik, herriminez zeuden jaunen ehizagai.
|
|
|
19 Orain 200
|
urte
, Australia animalia txiki arraroz beteta zegoen, oso harrapari gutxi zegoen inguruan.
|
|
|
22 Australiako hego mendebaldeko txoko urrun batean Gilbert potoro izeneko martsupialioa bizi zen. Ehun
|
urtez
ikusi ez eta galdutzat zeukaten, beste asko bezala.
|
|
|
23 Perikito gautarra esaten zaio, bizimodua gauez egiten omen duelako. Australia barnealdeko belar latzeko zelaietan ibiltzen omen da, baina 80
|
urtean
ez dute ikusi. Perikito gautarra museoetako pieza bilakatu zela uste zuten denek.
|
|
|
Perikitoak ziren, bai, baina ez betikoak. 25 Alexek 40
|
urte
daramatza hemen lanean, eta inguruko txoriak nahiko ondo ezagutzen ditu. Ezezagun haiek ez ziren inondik ere papagaitxoak edo perikito lepokodunak.
|
|
|
27 Hori ere aztarna bat izango litzateke. Baina 13
|
urte
luzean, Richardek ez du ezer aurkitu.
|
|
|
28 Lurraldea inork baino hobe ezagutzen dutenei galdetu genieke. Australia 60.000
|
urtez
populaturik egon da.
|
|
|
29 Basamortuko eskinko handia izeneko muskerra desagerturik egon da azken hamarkadetan. Mendebaldeko zientzialariek hogei bakarrik aurkitu zituzten ehun
|
urtean
.
|
|
|
30 Badirudi mendebaldeko zientzia okerreko lekuetan begiratzen ibili dela
|
urte
guztiotan.
|
|
|
32 Neurri drastikoa dirudien arren, milaka
|
urtez
egin dute horrela. Eskinkoek horrelako habitatak behar dituzte, kontrolpean erretako ingurua, behar adina belar guri izateko.
|
|
|
33 Barrow Uhartea, Australiako ipar mendebaldeko kostaldetik 80 kilometrora dago, eta orain 7000
|
urte
banandu zen kontinentetik. Animalia kanpotarrekez dute bertara sartzerikizan, eta beraz ez dute dena suntsitu.
|
|
|
34 Basanimaliak lasai bizi dira uhartean. Duela ehun
|
urte
natur erreserba izendatu zuten ezkeroztik, osasuntsu dago Barrow ko fauna.
|
|
|
47 Hona heldu ziren lehen europarrek ez zituzten begi onez ikusten bertako animaliak, eta zozo eta urretxindorrak ekarri zituzten Europatik, inguruak sorterriaren itxura handiagoa izan zezan. Gaur egun, berrehun
|
urte
geroago, gero eta gehiago baloratzen dira paisaia eta animalia paregabeok.
|
|
|
00 Australia uharte handia 45 miloi
|
urtez
eraldatu da bere kabuz, paisaje sorta zabala emateraino. Orain dela belaunaldi batzuk arte apenas zapaldu duten gizakiek.
|
|
|
01 Baina orain 200
|
urte
pasatxo, britainiarrak iritsi ziren uharte kontinentera... eta euren eskumenean hartu zuten.
|
|
|
08 Kostaldetik kanpora mundu berri osoa dago. Lehen britainiarrak etorri eta 50
|
urtera
, gizon ausart batzuek barnealdean bizitzeko erronkari heldu zioten.
|
|
|
Australia barnealdean, tenperatura 46 gradutik 8 gradu zeropera jaisten da.
|
Urte
batzuetan, eurite handiak egiten ditu, eta beste batzuetan, apenas garotzen duen lurra.
|
|
|
09 Animalia hauek milioika
|
urte
izan dituzte lehorteetara moldatzeko. Eta bat batean, ura dago nonahi.
|
|
|
12 Kolonoak nekazaritzan hastearekin batera hasi ziren loroak azpijokoan, orain berrehun
|
urte
. Dena dela, Australiako basa animalia guztiak ez dira hain gogorrak.
|
|
|
14 Berrogeita hamar milioi
|
urtez
kontinente honek berezko fauna izan eta gero, kanpoko animaliekin betetzen hasi zen.
|
|
|
21 Bueno, ba, Jolastokiren jatorria Los Chopos 31n dago, hantxe ireki zuen-eta Sabin nire senarraren amak. 21
|
urtean
ireki zuen. Eta 80an aukera polit bat eduki zuen.
|
|
|
22 Bai, Getxon 42
|
urtean
bizi izan naiz, eta hemengo maila harrigarria da arlo guztietan. Itzelean bizi gara, ez?
|
|
|
24 Getxon,
|
urtean zehar
, hainbat kultur ekitaldi eratzen dituzte eta udalerria ezinbesteko erreferentzi puntu bihurtzen da Euskal Herriko panorama kulturalean.
|
|
|
03 Getxo da Ibaizabal itsasadarraren bokaleko udalerri nagusia. Bizkaiko udalerri hau asko hazi da azken
|
urteotan
eta gaur egun bost herrigunetan banatuta dago: Algorta, Areeta, Neguri, Andra Mari eta Romo.
|
|
|
15 Bizkaiak hiriburuaren aurpegi berria erakutsi nahi du. XXI. mendeko Bilbok ez du ia antzik orain
|
urte
batzuk zenarekin. Orain ez dago lantegi zaratatsurik eta lurraldea berrantolatu dute.
|
|
|
19 16 bat
|
urte
daramatza La Galea Zaldiketa Klubak lanean.
|
|
|
19 Ba, begiraâ? ¦ haurrentzako eskolan poniak baino ez ditugu erabiltzen, eta 4 urteko haurrak ere badabiltza. Gero, jende nagusiagoarentzako beste eskola bat ere badaukagu, 20tik 40
|
urtera
artekoentzat, zaldiketan hasteko.
|
|
|
12 1987tik, gastronomiaren arloko mundu zabaleko profesionalak 2
|
urterik
behin Lyon-en biltzen dira Bocuse dâ?, ordeitzen den lehiaketa egiteko. Sari hori aukera paregabea da planetako chef gazterik onenak lehia bizi eta batez ere gozagarrian jartzeko.
|
|
|
13 Jabeak honelako 6 haztegi ditu, baina hauxe da fiordoetako amuarrain norvegiarra hazteko herrialdean dagoen garrantzitsuenetakoa. Berton bakarrik,
|
urtean
6.000 tona ekoizten dira. Aska bakoitzean 63.000 bat amuarrain daude.
|
|
|
Sukaldaritzan hasi, aurka apurka aurrera egin, eta urratsak egin ahala helburuak jartzen dituzuâ? ¦ eta nire kasuan helburuotako bat munduko txapelketa honetan parte hartzea izan da. Paul Bocusek sortu zuen sasoian sasoiko sukaldaritza orain hainbat
|
urte
, eta harrezkero hainbat sukaldari izan gara haren urratsei jarraitu nahian.
|
|
|
02 Orain milioika
|
urte
izotza baino ez zen lurralde batera goaz. Gaur egun, mendi, aintzira eta glaziarrek hartzen dituzte lurraldearen hiru laurden.
|
|
|
16.53
|
Urtean
behin, ordea, portaera hau zeharo aldatzen dute. Udaberria da, eta arrak ugaltzeko irrikaz daude.
|
|
|
24.43 Miloika
|
urtez
Australiako kliman gertatu den lehorraldiakeragin handia izan du kontinenteko oihanetan; eta ez txikiagoa bertako ibaietan.
|
|
|
25.34 Murray Darling ibaiak
|
urte
guztian ur gutxiago darama, Amazonasek egun bakar batean baino.
|
|
|
25.51 Eta Australiako ibai gehienak are txikiagoak dira. Asko, errekastoak,
|
urtean
hainbat hilabetez zeharo lehortzen direnak. Beste batzuk, zenbait urterik behin bakarrik betetzen dira.
|
|
|
Asko, errekastoak, urtean hainbat hilabetez zeharo lehortzen direnak. Beste batzuk, zenbait
|
urterik
behin bakarrik betetzen dira.
|
|
|
31.12 Kontinentetik apurtu zenetik Australiak iparralderantz egiten dihardu, bost zentimetro inguru
|
urtean
. Iparraldeko muturra, beraz, tropikoan dago orain, montzoien bidean.
|
|
|
31.39
|
Urtean
hilabete batzuk baino ez ditu irauten; baina montzoien garaian Australia iparraldea zeharo aldatzen da. Eurite ikaragarriak izaten ditu.
|
|
|
33.06 Hezegunearen ertzeko ur geldietan badira
|
urte
guztian bertan bizi diren animaliak.
|
|
|
38.28 Hain eskualde lehorrean, kontraesana dirudi Ulururen forma berezia milioika
|
urteetako
euriaren ondorio izatea.
|
|
|
44.15 Orain dela hamar mila
|
urte
, izotz aroa amaitzean, igo egin zen mundu guztian. Urak, Australiako kosta azpian hartu, eta milaka uharte zoragarri sortu zituen.
|
|
|
02.32 Orain ehun milioi
|
urte
, ikaragarrizko indarrek Gondwana super kontinentea apurtu eta askatu egin zuten. Haren zati handi batek iparralderantz egin zuen, bizidun multzo bat eramanda.
|
|
2006
|
|
|
22
|
urte
dira ni jubilatu nintzela, eta zaila da gogoratzea, baina uste dut, proiektua gelditzeak 500.000 milioiko zorra ekarri zion Iberduerori. Zorra gobernuak hartu zuen bere gain, eta gero ordainketa zatika egin da urteen joan etorrian, argiaren fakturaren bidez. Une honetan ezin dizut esan egoera nola dagoen, baina esango nuke oraindik zerbait ordaintzear dagoela.
|
|
|
22 urte dira ni jubilatu nintzela, eta zaila da gogoratzea, baina uste dut, proiektua gelditzeak 500.000 milioiko zorra ekarri zion Iberduerori. Zorra gobernuak hartu zuen bere gain, eta gero ordainketa zatika egin da
|
urteen
joan etorrian, argiaren fakturaren bidez. Une honetan ezin dizut esan egoera nola dagoen, baina esango nuke oraindik zerbait ordaintzear dagoela.
|
|
|
Herriak egoera latza bizi zuen.
|
Urteetako
krisi ekonomikoak lur jota utzi zuen herria. Industriaren gainbeherarekin batera, langabezia gora zihoan etengabe.
|
|
|
Inurri arrantza deitzen zaio honi, eta hauxe da txinpantze batzuek
|
urte
osoan egiten duten jarduera bakarra.
|
|
|
Baina adituek, zereginaren nondik norakoak erakusten dizkiete gazteei. Ikasketa prozesu luzea da,
|
urteak
behar dira neurria hartzeko.
|
|
|
â? ¦Oso zeregin konplexua da animalientzat, izan ere tresnak ez ezik fruitu lehorra ere esku mendean izan behar duteâ? ¦ Taldean bizi dira eta, txinpantze gazteek, haurtzaroan nahiz nerabezaroan, arreta handiz begiratzen dute helduek egiten dutenaâ? ¦ Horrela bi tresnak nola maneiatu ikasten dute apurka apurkaâ? ¦ Hiru, lau, bost, sei, zazpi
|
urte
begira pasa ondoren, hasten dira urrak harriekin apurtzen, bestela ez lukete hori egiterik lortuko.
|
|
|
Oldupai arroila deritzan aztarnategi arkeologikoan, honen moduko tresnak aurkitu zituen; duela milioi bat eta zazpiehun mila urteko tresnak, alegia. DK1aren kokalekuan 1,8 milioi
|
urtez
egon ziren ezkutuan â? ¦
|
|
|
Tresna hauek australopitekoak edo homo habilis gizakiak egin zituen, oraindik ez dakiguâ? ¦ Baina zalantzarik gabe, gizakion arbasoek egin zituztenâ? ¦ Haien antza duen lanabes hau Afrika mendebaldeko txinpantzeen artean aurkitu nuen. 2000
|
urtean
gidatu nuen ikerketa batean aurkitu nuen. Analogia izugarria da.
|
|
|
Guk ere egin dugu halakorik, azken bi milioi t' erdi
|
urteotan
.
|
|
|
Milioika
|
urte
pasa dira gizakia bi hankatan zutitu zenetik eta hona. Eta denbora horretan tresnak egiten jardun du, mundua mendean hartzeko.
|
|
|
Lehenengo lanabesak orain bi milioi eta erdi
|
urte
egin zituen gizakiak, eta gaurdaino uste izan dugu, animaliak ez zirela gaitresnak guk bezala egin eta erabiltzeko.
|
|
|
Milioika
|
urteetan
, animalia bakoitzak bere bidea egin du klima â? ¦
|
|
|
Henri Venantek falkonerian jardun du azken hamabost
|
urteotan
, Frantziako Pirinioetan.
|
|
|
Hegazti hau gure zaintzapean jaio zen Donjon des Aiges en orain zazpi
|
urte
inguru. Saiari, ostruka arrautza edo gezurrezko arrautza bat aurrean ipini eta honek senez nola jokatzen duen behatu duguâ? ¦ Hegaztiak zuzenean ekiten dio lanari.
|
|
|
Baina zera erakusten dute: intsektuak gizakiak baino milioika
|
urte
lehenago hasi zirela lanabesak erabiltzen.
|
|
|
Eme ernariek kumeentzako gordelekua egiten dute udazkenean, udako argitasunak negu luzeko gauari lekua uzten dionean. Hartz txikiak abenduan eta urtarrilean jaiotzen dira normalean, hau da,
|
urte
polarreko hilabete ilunenetan. Jaiotzerakoan kilo erdi inguruko pisua izaten dute, eta hurrengo hiru hilabeteak amaren ondoan ematen dituzte, titia hartzen eta lozorroan.
|
|
|
Umeen zaintza dela-eta, ama lasai dabil. Artikoan bizitzeko behar dituen tresna guztiez hornitua dago, baina
|
urteak
igaroko dira umeak beren gisara moldatzeko gai izan arte. Bizitzako lehen 12 hilabeteetan, hartz txikien bizi aukerak murritzak dira.
|
|
|
Hilabete batzuk dituztenean, kumeak amaren atzetik joaten dira janari bila, zeropeko tenperaturari gero eta aldi luzeagotan aurre eginez. Bi
|
urtez
, amaren esnetik eta hark ekartzen dien haragitik biziko dira. Kumeek, ordainetan, egiteko bakarra dute:
|
|
|
Baina jaio berritan kumeen pisua nekez izaten da kilo batetik gorakoa. / Kumetxo babesgabe hauek bi
|
urte
luze egiten dituzte amaren ondoan.// HOST VO: (01 03 04) Eta halako basati ospea izanik ere, piztia serio serioak ere ez dira.
|
|
|
(01 05 03) â? ¦eta etengabe karraskak sortzen, lau hilabete irauten duen gauaren erdian.01 05 19 00TAKE 601 05 20 00HOST VO: Hartz zuriek berrehun bat mila
|
urte
eman dituzte erreinu honetan bizitzeko trebeziak garatzen. Eta hain nekezeskuratu dituzten egokitzapenetatik, larrua da gu engainatzeko asmatu duten hoberena.HOST VO:
|
|
|
Harrigarria ematen badu ere, etxeko zakurrak arriskutsuagoak dira harrapari dotore, larru leun hauek baino. Kasurako, hartz zuri asko eta asko dagoen Errusia Artikoan, 19 heriotzaren berri baino ez da izan 100
|
urtean
. Zakurrek, ostera, azken 20 urteotan bakarrik 300 gizakitik gora hil dituzte Estatu Batuetan.
|
|
|
Kasurako, hartz zuri asko eta asko dagoen Errusia Artikoan, 19 heriotzaren berri baino ez da izan 100 urtean. Zakurrek, ostera, azken 20
|
urteotan
bakarrik 300 gizakitik gora hil dituzte Estatu Batuetan. Horrek esan nahi du seguruago egon zaitezkeela Artikoan zeure etxeko lorategian baino.
|
|
|
HOST VO: (01 44 19) Ipar poloko hamar hartz kumetatik, seik ez dute bizitzaren aurreneko
|
urtea
gainditzen. Baina hartz gazte bat heldutasunera iristen bada, bizirik irauteko aukerek gora egiten dute.
|
|
|
Baina hartz gazte bat heldutasunera iristen bada, bizirik irauteko aukerek gora egiten dute. Hala, hiru metroko hartz erabat hazia, 30
|
urte
arte bizi daiteke aske. Eta helduek mehatxu gutxi izaten dute, bi hankako harrapariena okerrena:
|
|
|
HOST VO: Nebak ez bezala, eme gaztetxo zorioneko honek aurrea hartu dio zoriari, eta bi
|
urte
bete ditu. Ia prest dago bere kabuz bizitzen hasteko, ehizan ikasi baitu, amaren mugimendu guzti guztiei behatuz.
|
|
|
Orain, bospasei egunez behin, itsas txakur bat harrapatzen du. Hiru
|
urte
betetzen dituenean, titia utziko du, eta ama berriz arrarekin elkartuko da.
|
|
|
HOST VO: Segur aski, hainbat
|
urte
igaroko dira oraindik eme gaztea laguna bilatzen hasten den arte. Laster bidaliko du aldamenetik nork eta babestu eta hazi zuen harexek.
|
|
|
glaziazioaren une gorenean, duela hogei mila
|
urte
, orduko
|
|
|
hogeita hamar
|
urtean
, hiru gradu igo da tenperatura. Eta hori
|
|
|
[ON] Alpeetako glaziarrak
|
urtean
pare bat metro desplazatzen
|
|
|
ikaragarri hau ia ehunda berrogeita hamar
|
urtez
, eta eskukada
|
|
|
berrogeita hamar
|
urte
Steller jauna, Beringen naturalista,
|
|
|
eta Siberiako kulturak, duela zortzi mila
|
urte
Bering itsasartea
|
|
|
zeharkatu zutenak. Bi mila
|
urtean zehar
sakabanatu ziren
|
|
|
direla milaka
|
urtez
aleutiarrak! Gizon eta emakume haiek
|
|
|
du gas karbonikoa: ehun
|
urtean
, ehuneko hogeita hamar.
|
|
|
hainbeste berotu azken hamar mila
|
urtean
!
|