|
2005
|
|
|
Mila lagunez goragoko hiriak arras guti ziren Euskal Herrian. Iruñea, Gasteiz, Tutera, Baiona ziren Erdi Aroan Euskal
|
Herriko
hiri nagusiak.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
jaunak eta zaldunak talde edo bandoetan antolatuak ziren (Oinaztarrak, Ganboatarrak Gipuzkoa Bizkaia aldean; Beaumondarrak, Agramondarrak Nafarroan). Gudaldi odoltsuak egiten zituzten beren artean.
|
|
|
Iturria: Baionako
|
herri
artxibotegia
|
|
|
Beste eginkizunetan bazen otoitza, kantua, eskulana, bai eta laborantza, bereziki Euskal
|
Herriko
monasterioetan. Liburuak egiten zituzten, eskuz pergaminoetan idatziak.
|
|
|
• Euskal
|
Herriko
beste monasteriorik ezagutzen duzu. Zein ote?
|
|
|
Konpostelako
|
herri
eta hiriak handitu eta indartu ziren, bereziki ostalaritzari eta merkataritzari esker.
|
|
|
Konpostelako bideak Europan gaindi, Euskal
|
Herritik
pasatuz.
|
|
|
• Euskal
|
Herriko
Jakobe bideetan kausitzen diren beste herri edo hiri batzuk ere koka itzazu.
|
|
|
• Euskal Herriko Jakobe bideetan kausitzen diren beste
|
herri
edo hiri batzuk ere koka itzazu.
|
|
|
Nafarroako gortean, errege administrazioan eta monasterioetako agirietan erabiltzen zen hizkuntza latina zen baina honen erabilera ahulduz joan zen eta nafar erromantzea nagusitu.
|
Herrietan
, aldiz, jende xumea euskaraz mintzo zen. Nahiz eta nafar erregeek euskara ez zuten erabiltzen, Nafarroako Antso Jakintsuak 1167an Euskara Lingua Navarrorum (nafarren hizkuntza) zela jakinarazi zuen idazki batean.
|
|
|
Erdi Aroko
|
herri
baten irudikapena
|
|
|
Marrazkia: Iturrioz, Euskal
|
Herriko
historia, Kriseilu
|
|
|
Plano bat egiten diozu.
|
Herrien
izenak norabidearen arabera ordena itzazu gure beilaria ez dadin gal Euskal Herrian:
|
|
|
Jondoni Jakobe Jesus Kristoren hamabi........................................................................................................ zen. Haren gorputza Galiziako
|
herri
batean, Konpostelako eliza nagusian, ehortzia izan zelako zurrumurrua Europa guzian hedatu zen Erdi Aroan. ................................................
|
|
|
., gehienetan oinez, mendiak, ibaiak eta erresumak zeharkatuz. Anitz Euskal
|
Herritik
iragaiten ziren.
|
|
|
|
Herri
edo herrialde baten kudeatzeko bali ziren legeen bildumak.
|
|
|
Abd ar Rahaman III. kalifa ospetsua Nafarroako lurreetan sartu zen 924 urtean. Azkoien, Tafalla, Zangoza eta beste nafar
|
herri
batzuk suntsitu zituen. Antso Garzes I. Iruñeko erregeak aurre egin zion Abd ar Rahman i Zangozako inguruetan.
|
|
|
" Egiaren ondoko urte hartan (924ko apirilean), kalifak lurralde sinesgabeen kontrako kanpaina abiatu zuen, Iruñekoa deitua, Jainkoaren etsaien
|
herria
baitzen baskoi sinesgabeen herria. Kalifak sortalderako bidea hartu zuen[...].
|
|
|
" Egiaren ondoko urte hartan (924ko apirilean), kalifak lurralde sinesgabeen kontrako kanpaina abiatu zuen, Iruñekoa deitua, Jainkoaren etsaien herria baitzen baskoi sinesgabeen
|
herria
. Kalifak sortalderako bidea hartu zuen[...].
|
|
|
Beñat Errekalde, Claude Labat eta Lauburu elkartea, Ruffieux anderea eta Hatier argitaletxea, Nafarroako gobernua, Eusko Jaurlaritzaren argitalpen zerbitzua, Baionako artxibotegiko arduraduna eta Baionako
|
herriko
etxea, Crédit mutuel en liburutegi alsatiarra, Frantziako liburutegi nazionala, Frantziako artxibo nazionalak, Frantziako Réunion des musées nationaux erakundea, Gipuzkoako ikastolen elkartea, Elkarlanean, Erein, Txalaparta eta Iruñeko Aurrezki kutxa.
|
|
2008
|
|
|
• Gauza batzuk gutaz, gure
|
herriaz
.
|
|
|
• Nahi dutela
|
herria
libro izan dadin. Militarrek gobernamendua utz dezaten.
|
|
2012
|
|
|
• Parte hartzen zuten
|
herrien
zerrenda
|
|
|
XVIII. mendearen amaieran Frantzia krisia larrian zen: uztak txarrak ziren, ogia kario, janaria eskas eta estatuaren diru kutxak hutsak; horrez gain, biltzarrik gabeko herrialdeen eta biltzar herrialdeen 3 dok. arteko tirabirak,
|
herriaren
miseria eta jendartearen arrangurak 4 dok. nabarmenak ziren.
|
|
|
Bastilla hartu zuten eguna konstituzio:
|
herriaren
kudeatzaileen eta herritarren arteko loturak definitzen dituen legea edo legedia. herritar: estatuari buruz, eskubideak eta eginbideak dituen pertsona.
|
|
|
Jendea, milaka atxilotu eta hilarazi zuten (Danton besteak beste). Libertateak murriztu eta
|
herria
desgiristinotu zuten: apezen jazarpena, egutegi berria eta herrien izendegi berria antolatu zituzten.
|
|
|
Libertateak murriztu eta herria desgiristinotu zuten: apezen jazarpena, egutegi berria eta
|
herrien
izendegi berria antolatu zituzten. Frantsesaren erabilera indartu zuten.
|
|
|
Iraultza garaian Euskal
|
Herriko
zenbait herriri eman izenak.
|
|
|
Iraultza garaian Euskal Herriko zenbait
|
herriri
eman izenak.
|
|
|
1794ko martxoan, Sara, Itsasu eta Azkaineko
|
herriak
hutsarazi zituzten; lekuko jendeari traidore izatea leporatzen zioten.
|
|
|
Hiru mila euskaldun erbesteratu zituzten Landesetako hegoaldeko
|
herrietara
. Irailean, haien erdia baizik ez zen gibelera etorri.
|
|
|
1 dok. Baina emeki emeki arrangurak handituz zihoazen.
|
Herri
konkistatuak asaldatu ziren, hala nola Espainia. 2 dok. Oroit gaitezen erresuma honen geroa Baionan erabaki zela 1808an.
|
|
|
• gerla zibil: estatu edo
|
herri
bereko talde armatuen arteko borroka.
|
|
|
• konstituzio:
|
herriaren
kudeatzaileen eta herritarren arteko loturak definitzen dituen legea edo legedia.
|
|
|
• monarkia: errege baten agintepean den
|
herria
eta gobernamendu mota.
|
|
|
Dokumentu horiek Le Pays Basque au XVIIIe siècle, éduc’ACTIFen argitaratu zituen Baiona Euskal
|
Herriko
Merkataritza eta Indistria Ganbarak 1994an
|
|
|
◦ 4 Baionako
|
herriko
mediateka liburutegia:
|
|
|
12 or. (2 dok.) Joanes Uharteren oroitarria, Orduñaren brontzea, 1934ean Nafarroako probintziak Donibane Garaziko
|
herriari
eskainia
|
|
|
1 Euskal
|
Herriko
pertsonen deiturak euskarazko ortografian idatzi ditugu: Elkano (ez del Cano); Harizpe (ez Harispe)
|
|
|
2 Euskal
|
Herriko
pertsonen izenak(" izen ttipiak") jada erabiltzen diren bezala atxiki ditugu: Dominique Garat (ez Txomin); Jean Isidore Harizpe (ez Joan Isidore), beti ere euskaraz bestelako tradiziorik ez baldin bada, adib. Ignazio Loiolakoa
|
|
|
3 Euskal
|
Herritik
kanpokoen kasuan, jatorrizkoa atxiki dugu: Bartolome de Las Casas, Leonardo da Vinci, etab., salbu tradizioz euskaraz egokituak direlarik (Katalina Medici, Luis XIV.a, etab.).
|
|
|
Txostena izenburutzat duten orrialdeek Euskal
|
Herriko
historia aipatzen dute. Horrez gain, ikasgaietan zehar tokiko bilduma publikoetatik harturiko irudi anitz agertzen da (erreferentziak liburu bukaeran daude).
|
|
|
Frantzisko Vitoriak azaldu zuen
|
herrien arteko
harremanak bakoitzaren eskubideetan oinarritu behar zirela eta ez indarkerian.
|
|
|
Bere erregealdian(), Karlos V.a enperadorearen seme zen Filipe II.ak, 1 dok. bakarrik gobernatu zuen. Bizkitartean, Gorteen (Gaztelako, Aragoiko eta Nafarroako
|
herri
ordezkarien biltzarra) iritzi eta aholkuak hartzen zituen. Katolizismoa erlijio bakar gisa inposatu zuen.
|
|
|
Joanes Leizarragak idatzi gerla zibil: estatu edo
|
herri
bereko talde armatuen arteko borroka. protestantismo: Martin Lutherrek eta Joan Kalbinek sustatu erlijio giristinoa.
|
|
|
Baiona, Aturriren eskuineko ibaiertzeko zitadelatik ikusia, Joseph Verneten margolan batetik grabatua, XVIII. mendean monarkia: errege baten agintepean den
|
herria
eta gobernamendu mota. monarkia absolutu: errege aginte azkarra eta partekatu gabea.
|
|
|
Ipar Euskal
|
Herriko
jazarraldi adibide batzuk
|
|
|
• 1782an," gabela" deitu gatz zerga ordaindu zutelakoan, Lapurdiko parrokia batzuk oldartu ziren, hala nola Kanbo, Heleta, Lekorne, Lekuine, Gixune. Azken
|
herri
honetan, 1784an, herriko ezkilak lurrean eman zituzten garaituak zirelako marka gisa.
|
|
|
• 1782an," gabela" deitu gatz zerga ordaindu zutelakoan, Lapurdiko parrokia batzuk oldartu ziren, hala nola Kanbo, Heleta, Lekorne, Lekuine, Gixune. Azken herri honetan, 1784an,
|
herriko
ezkilak lurrean eman zituzten garaituak zirelako marka gisa.
|
|
|
Luis XIII.a erregearen eta Richelieu haren ministroaren gerla guzietan parte hartu zuen. 1643an konde bilakaturik, Zuberoaren kontrol politikoa bereganatu nahian,
|
herri
oldartze handia eragin zuen, Matalaz apeza buru. Iruriko kondeak Elizabea jauregia eraikiarazi zuen 1660tik 1663ra.
|
|
|
Baionako
|
herri
artxiboetako dokumentu baten arabera
|
|
|
Artoa, Euskal
|
Herriko
oinarrizko jakia
|
|
|
XVIII. mendearen amaieran, bost biztanletarik lau baserrialdean bizi ziren, gehienak laborari, beste batzuk ofiziale. Jaun baten meneko
|
herrietan
bizi ziren. Herriko jauna guti asko indartsua zen, eta gehienetan noblea.
|
|
|
Jaun baten meneko herrietan bizi ziren.
|
Herriko
jauna guti asko indartsua zen, eta gehienetan noblea. Lurrak emanarekin bizitzera saiatzen ziren.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
kabalak
|
|
|
XVIII. mendeko Entziklopediaren arabera, Euskal
|
Herriko
eta Saint Maloko arrantzaleak ziren Ternua aldeko bakailao arrantzan trebeenak. Arrain
|
|
2013
|
|
|
Basamortuko bizi dorpeak ez dizue bidea ezabatu eta ongietorria egin diguzue.
|
Herri
hau ederra da, zabala eta misteriotsua.
|
|
|
Basamortuko bizi dorpeak ez dizue bidea ezabatu eta ongietorria egin diguzue.
|
Herri
hau ederra da, zabala eta misteriotsua.
|
|
|
Ikusi orduko, gizon gazteak amestu zuen emaztetzat hartuko zuela. Biak bere
|
herrian
bizi zirelako xedea ondu zuen, bere egoitza ederrean plantatuko zirela, iparraldeko erresuman, Honshu uharte nagusian, Fuji mendi mazeletan, han, Ekialdeko eskualdean, urruneko Japoniako lurretan.
|
|
|
Ikusi orduko, gizon gazteak amestu zuen emaztetzat hartuko zuela. Biak bere
|
herrian
bizi zirelako xedea ondu zuen, bere egoitza ederrean plantatuko zirela, iparraldeko erresuman, Honshu uharte nagusian, Fuji mendi mazeletan, han, Ekialdeko eskualdean, urruneko Japoniako lurretan.
|
|
|
Zer kontatuko dizute arrotz
|
herriko
ibaiek eta iparraldeko menerreken murmurika, euriaren zalapasta eta haizearen marruma, diek?
|
|
|
Zertako utz zenezake Aitaren hilobia laparrek hartu arte? Zertako bazter zenitzake
|
herriko
mutiko gazteak urrundik etorri jaun batengana joateko. Zure edertasunari baizik ez dio kasu egiten.
|
|
|
Zer kontatuko dizute arrotz
|
herriko
ibaiek eta iparraldeko menerreken murmurika, euriaren zalapasta eta haizearen marruma, diek?
|
|
|
Zertako utz zenezake Aitaren hilobia laparrek hartu arte? Zertako bazter zenitzake
|
herriko
mutiko gazteak urrundik etorri jaun batengana joateko. Zure edertasunari baizik ez dio kasu egiten.
|
|
|
• Andere handia, berrogei egun hauetan ibili naiz, sentitu ditut zuhaitz usaintsuak, ezagutu dut zure
|
herria
, zure familia, zure amak kontatu dizkit zure haurtzaroko ipuinak. Fuji mendi kaskora igan naiz eta luzaz hetsi ditut begiak.
|
|
|
Fuji mendi kaskora igan naiz eta luzaz hetsi ditut begiak. Katilu horrek kontatuko dizkizu zure
|
herriko
errekak eta uharte erdiko sumendiaren indarra, ura isurtzean txorien kantu eztia...
|
|
|
• Ene
|
herriko
mendia ote da marrazki horretan, katilu ilun honetan?
|
|
|
• Ez, anderea, ikusten duzun mendia zure
|
herri
berrikoa da: hor daukazu Fuji mendia, zerua eta lurraren arteko sumendi nagusia.
|
|
|
• Andere handia, berrogei egun hauetan ibili naiz, sentitu ditut zuhaitz usaintsuak, ezagutu dut zure
|
herria
, zure familia, zure amak kontatu dizkit zure haurtzaroko ipuinak. Fuji mendi kaskora igan naiz eta luzaz hetsi ditut begiak.
|
|
|
Fuji mendi kaskora igan naiz eta luzaz hetsi ditut begiak. Katilu horrek kontatuko dizkizu zure
|
herriko
errekak eta uharte erdiko sumendiaren indarra, ura isurtzean txorien kantu eztia...
|
|
|
• Ene
|
herriko
mendia ote da marrazki horretan, katilu ilun honetan?
|
|
|
• Ez, anderea, ikusten duzun mendia zure
|
herri
berrikoa da: hor daukazu Fuji mendia, zerua eta lurraren arteko sumendi nagusia.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
itsasbazterra
|
|
|
Euskal
|
Herriko
itsasbazterrean, beraz, neguak goxo izaten dira eta udak epel. Euri anitz egiten du, gehienik udaz kanpo.
|
|
|
Lehen aipatu dugun bezala, Euskal
|
Herriko
itsasbazterrean flysch deitu eraketa atzematen da. Flyscha geruza ezberdinez osatua da:
|
|
2015
|
|
|
Goiz hartan, irakaslearekin,
|
herriko
arte ederren museoa bisitatu beharra zuten.
|
|
2016
|
|
|
|
Herri
musikak
|
|
|
•
|
Herri
eta eskualde guzietako herri musikak.
|
|
|
• Herri eta eskualde guzietako
|
herri
musikak.
|
|
|
•
|
Herri
dantzak (Patxi eta konpainia, Herriko dantzak, Revues EPS, Unidisc eta Unesco bildumetakoak...)
|
|
|
• Herri dantzak (Patxi eta konpainia,
|
Herriko
dantzak, Revues EPS, Unidisc eta Unesco bildumetakoak...)
|
|
|
|
Herriko
gela Ekitaldi gela Judo gela Gimnastika gela Dantza gela
|
|
|
|
Herriko
gela Ekitaldi gela Judo gela Gimnastika gela Dantza gela
|
|
|
|
Herri
musikak edo dantzatzeko kantuak
|
|
|
◦ Maiz,
|
herri
musikak AABB eskeman eraikiak dira, eta A eta B erranaldiek 8 edo 16 denborako iraupena dute.
|
|
|
|
Herriko
gela Ekitaldi gela Judo gela Gimnastika gela Dantza gela
|
|
|
Euskal
|
Herriko
urratsak Patxi eta konpainia
|
|
|
|
Herri
musika bat, egitura erregularrekoa (erritmoari eta erranaldiei aise ohartzeko gisan).
|
|
|
Haren gorputza danbor zapaldu baten antzekoa da, indar handia ematen dion azal tinkatu bat duena. Honi esker, kobrezko musika tresnekin lehian sartzen ahal zen lehenbiziko jazz orkestretan, bai eta amerikar
|
herri
musikan ere, gitarra eta mandolina laguntzen zituelarik. 4 hari dauzka, batzuetan pordoiarena egiten duen bosgarren bat ere.
|
|
|
Gitarra edo mandolinarendako musika XVIII. mendeaz geroztik idatzi zen (Bach, Vivaldi), baina XIX. mendean bereziki garatu zen eta geroztik, musikari paregabeak jarri dira honen zerbitzuko (Lagoya,...). Jazz gitarra mota anitzetakoa da (Django Reinhardt mito bat bihurtu da), baina batez ere
|
herri
musikak (Bob Dylan, Joan Baez, Georges Brassens,...) eta rock musikak (The Beatles, Jimi Hendrix, Led Zeppelin, Deep Purple,...) parte hartu dute gitarraren arrakastan.
|
|
|
Harpa zeltikoak,
|
herri
musikaren berritzetik emendatzen ari den errepertorio bat dauka. Irlandar musikan adibidez, kantua edo flauta laguntzen ditu.
|
|
|
Mozart (kontzertu), Debussy, Ravel, Saint Saënsen obra batzuk aipatu behar dira.
|
Herri
guzietako errepertorio herrikoian bilatu behar da afrikar kora edo Europa Erdialdeko zinbaloa preziatu ahal izateko, bai eta Frantziako talde folklorikoetan berriz ere modan diren Erdi Aroko salterioaren eta tinpanoaren entzuteko.
|
|
|
danburia, tuntuna, soinua, arrabita, salterioa, tanburina. Lehen, Euskal
|
Herriko
leku anitzetan jotzen zen baina gaur egun kasik Zuberoan baizik ez da erabiltzen.
|
|
|
Banjoa soinu handiko musika tresna da, haren erresonantzia kaxan tinkatua den larruari esker. Lehenbiziko jazz orkestrak eta amerikar
|
herri
musika lagundu ditu. Balalaika, triangeluarra, 3 harikoa (hauetarik bi berdin berdinak), Ukrainatik dator.
|
|
|
Azken berrogei urteetan, etxeko musika tresna nagusi bilakatu dira eta eskoletan gero eta gehiago erabiltzen dira. Irlandako
|
herri
musikan zurezko zeharkako flautak baita 6 ziloko moko flauta bat ere, irlandar txilibitua, erabiltzen dira. Musika militarrak eta harmoniek piccoloa erabiltzen dute.
|
|
|
Musika militarrak eta harmoniek piccoloa erabiltzen dute. Esku bakar batez jotzen diren 2 edo 3 ziloko txirulek Frantzia hego ekialdeko (galoubet) eta Euskal
|
Herriko
(txistua, txirula) musika taldeak laguntzen dituzte.
|
|
|
Izpiritu horretan ari izan dira lankidetzan, Finistèreko Elorn Ibai hegietako Herriarteko Musika Eskolarekin. Jatorrizko argitalpenean agertzen diren musika tresnez gain, IKASek Euskal
|
Herriko
lau musika tresna enblematiko gehitu ditu, familia ezberdinetarik hartuz: txirula, ttun ttuna, txalaparta eta alboka.
|
|
|
Milesker Michel Oronosi, Esteban Landart Baionako Kontserbatorioko eta Musikene Goi mailako Musika Ikastegiko irakasle eta organo joileari, eta Françoise Martin Moro Euskal
|
Herriko
Kostaldeko Organo Eskolako irakasle eta organo joileari, eskaini diguten laguntza handiarengatik. Milesker ere Paxkal Indori, utzi dizkigun musika zatiengatik.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
txirula 13
|
|
|
Euskal
|
Herriko
txirula ttun ttuna 13
|