2000
|
|
Historiagileak historia ezagutu beharra agertzen dut, zeren asko dira historian lizentziatuak, baina badira batzuk, alde
|
guztiak
irakurri gabe, lekukotasunen faltaz historia oker erabiltzen dutenak. Hortaz, adibideetariko bat jasotzen dut zenbaitek jakin dezaten.
|
|
zuen lehen oinarritzat. Gaiok berak esaten zuenez,. Zuzenbidea, legez eta usadioz hornituriko herri
|
guztietan
, alde batetik berena delarik, aldiz gizaki ororena da. Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala.
|
|
Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri
|
guztiek
berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio guztientzako zuzenbidea?.
|
|
Horregatik, herri bakoitzean beretzat emana, propioa da, eta zuzenbide zibila deritza, hiriaren zuzenbidea balitz bezala. Alabaina, arrazoi naturalak gizaki ororen artean sorturikoa, herri guztiek berdin betetzen dutena, jendeen zuzenbidea da, hots, nazio
|
guztientzako
zuzenbidea?.
|
|
Baina, Aita Frantzisko Vitoriakoak, haruntzago joanaz zioen: . Legeak betearazlea izan dadin behar du zuzen, bidezko, onartua,
|
guztientzat
berdina eta errepublikarentzat baliagarria, coeteris paribus, ez batarentzat zorrotz eta bestearentzat lasai?. (Ad hoc quod lex obliget, oportet quod sit justa, honesta, tolerabilis, aequa et utilis republicae, quod non gravet unum magis quam alium, coeteris paribus).
|
|
Aita Vitoriaren Salamancako irakaskuntza haiek, Hugo Grocio holandarrak sistematizaturik jarri zituenetik, mundu
|
guztian
ospe handia hartu zuten giza eskubideen alde. Geroztik, zehaztasunez, argi eta garbi eratu dira gizakion eskubiderako.
|
|
Horregatik ez da harritzekoa Geneban Nazioen Elkarteko jauregiaren gela nagusia Vitoriari eskainia egotea, J. M. Sert katalanak margotua, Vitoriaren irudia mundu
|
guztiko
juristentzat Zuzenbidearen eredu eta gidari bezala aurkeztuz.
|
|
Arartekotzan nengoenlarik, 1993ko urriaren 27tik 30era bitartean, Europako Ombudsmanen hitzaldiak antolatu genituen Gasteizen, eta une ona bezain egokia iruditu zitzaidan aldi berean Aita Frantzisko Vitoriakoa omentzeko, pertsonaia hau bertakoek zein erbestekoek hobeto ezagutu zezaten. Etorri ziren ombudsmanik gehienek bazekiten nor zen eta giza eskubideen alde zer lan burutu zuen; baina ordurarte gutxik zekiten jatorriz hemengoa zela eta
|
guztiek
oso pozik hartu zuten hainbesteko merezimenduz eskaini genion omenaldi hura.
|
|
Manual de confesores y penitentes liburu horretako tesi nagusian zioen: . Erresuma ez da erregerena, baizik komunitatearena, eta erregetzaren ahalmena komunitatearen eskubide naturala denez eta ez erregerena, horregatik ezin du botere hori komunitateak
|
guztiz
utzi?.
|
|
–De la nobleza de sangre heredada en Guipúzcoa? deritzan kapituluan gogor aritu zitzaigun Carlos Osorio zenaren aurka, honek barre eta iseka egiten zuelako hemengo
|
guztiok
–nekazari, ikazkin, arotz, zapatagin eta abar, aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik.
|
|
aitonen seme(, hidalgo?) izateagatik. Bai Larramendik ongi erantzun ere, hemen gizon
|
guztiok
ginela bakoitza bere lanari loturik, baina aldi berean nobleziaz berdinak, klase diferentziarik gabeak, eta hobe zela hola izan, eta ez beste zenbait herrialdetan bezala, noble alferrak, noble lapurrak eta abar.
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta
|
guztien
gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
Esate baterako, Lapurdiko Biltzarrari idatzi zion gomendiozko gutun hartan zioen: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk
|
guztiak
heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik?.
|
|
Denboraz, berez gizarte giroa aldakorra denez gero, ez zeritzola zuzena atzera begira jartzeari, baina bai nolabaiteko ordaina eskaintzeari. Hortik jo zuen ebazpidetzat
|
guztion artean
osa genezakeen autonomia zabal bat proposatzera.
|
|
ONUko Adierazpen agiri haren lehen euskarazko itzulpena Nikolas Ormaetxea. Orixe? idazle bikainari zor diogu, zeinak argitara eman baitzuen 1949an Alderdi aldizkarian, izenburutzat Giza eskubide
|
guztien
Aitorkizuna jarriz. Gero, Coruñako Agrupación Cultural O Facho zeritzan elkarteak, ONUren agiri horren hogeigarren urteburuan (1968) lau hizkuntzatan (galegoz, gazteleraz, katalaneraz eta euskaraz) argitara eman zuen Coruñako Moret argitaletxean, J. A. Gonzalez Casanova irakaslearen hitzaurrez.
|
|
Gaur egungo auzien aurrean, Treviño ilustrado delako liburuxka horrek merezi luke berriz argitaratzea,
|
guztion
argigarri.
|
|
Treviñoren aurretiko izena Uda omen zen, eta izen hori ibaitik omen zetorkion. Ondorean bere geografiako izen zerrenda dakar eta argi nabari da kasik izen
|
guztiek
euskarazko sustraia dutela.
|
|
Oroi feudalismo garaiak zirela eta errege zein jaunak, lege
|
guztien
gainetik, herriak ahalik eta lotuen edukitzearen aldeko zirela. Herria foruen babespean ez jartzearren, jaunok lortu zuten Arabatik banatzea.
|
|
Bertako biztanleria, ordea, beti arrazoi praktikoetan oinarritu izan da: Arabaren geografia barnean kokaturik egotea, arabar sentitzeaz gainera Gasteiz hiriburua hurbil izatea, merkataritzan era
|
guztietako
harreman estua izatea, eginkizunak bizkortzea eta hobetzea, bide berriak irekitzearen bultzapena eta abar. Ez dirudi txantxetakoak direnik eskualde horretako biztanleen nahiak, ez horixe.
|
|
Feudalismo garai hartan, kondea izanik jaun eta jabe, aski zen gizon bakar horren nahia, herri
|
guztiaren gainetik
herritarren zoriaren jabe izateko. Historiak, zoritxarrez, era horretara jokatzen zuen.
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia, orain, demokrazia garaian, herri
|
guztiaren
, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina. Non daude giza eskubideak?
|
|
Maiz esana dudan bezala, gure Nikolas Ormaetxea. Orixe? zenak itzuli zuen Nazio Batuek 1948ko abenduaren 10ean azaldutako Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, 1949an Alderdi aldizkarian argitaratzeko, Giza-es kubide
|
guztien
Aitorkizuna izenburuz.
|
|
Bakeari buruz hitz asko egiten da, baina lortu ote genezake hizkuntza txikiagoak ukatuz? Egiazki, bakerik nahi baldin badugu,
|
guztiok
elkar errespetatu beharra dugu, naturalezak eman diguna bizirik iraunarazteko eskubidea emanaz eta laguntzak eskainiz. Eta horretarako legezkoena da epaitegietan bakoitzak bere burua ondoen defendatu ahal izateko egokien zaion hizkuntzaz baliatzea.
|
|
Hori da bide zuzena giza eskubideak
|
guztiontzat
onartzean. Gogoa eta nahia ezin ditzakegu utzi paper soilean idatzirik, erabilera da beharrezkoena.
|
|
Ombudsmanok, Bonn-eko Legebiltzarrean bildurik, Eurogutun horren aurrean, bakoitzak bere iritziak agertzea eskatzen zitzaigun. Egia esan,
|
guztiok
onartu genuen. Eta inori ez zitzaion iruditzen etikoa ombudsman batek bere eskualdean birizik zirauten hizkuntzak ez jakitea.
|
|
Espainiak ere, 1978ko Konstituzioaren 3 artikulua aldatu behar luke, Estatupean dauden hizkuntza
|
guztiak
Konstituzio beretik onartzeko, Suitzan XIX. mende hasieratik duten bezala. Horri buruz, ikus bere garaian Euskaltzaindiak eskatu zuena (Euskera, XXIV, 1979, 131 orr.).
|
|
Bigarren parteko 7 artikuluak dioenez, Eskualde tipietako hizkuntza gutxituei dagokienez, erabiltzen diren herrialdeetan politika bideak egokitu behar zaizkie, praktikarako bideak indarrean jarriz eta maila
|
guztietan
behar diren aukerak eta bitartekoak ipiniz, hezkuntzan zein hizkuntz irakaskuntzan. Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere.
|
|
Politika aldetik, debekatu egiten da hizkuntza tipiagoa ukatzea, bai eta garapena arriskuan jarriz baztertzea ere. Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten
|
guztiek
ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila guztietako ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie.
|
|
Horrez gainera, hizkuntza gutxitua erabiltzen ez dutenentzat, mintzatzen direnen herrialdean bizi badira, nahi duten guztiek ikas dezaten aukerak jarriko dira. Gurasoek hautatzen dutenaren arabera, maila
|
guztietako
ikasketak beraien hizkuntza jatorrean egiteko aukera emango zaie. Aldi berean, hizkuntzarekin batean bertako kultura jatorraren irakaskuntza ere bermatu nahi da, horretarako beharrezko diren irakasleak prestatuz.
|
|
Aldi berean, horren lagungarri, prentsa sortaraziz eta bultzaraziz.
|
Horien guztien
beharra baita gizarte demokratikoan.
|
|
Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural
|
guztien aurka
, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta orain dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
|
Hori guztia
kontuan harturik, ideia bikaina iruditu zitzaidan Baionan 1999 urteko urriaren 24an egin zuten manifestazioa. Demokrazia lortzeko herria iratzartu behar baita.
|
|
Historia gaia errazegi nahasten da alde
|
guztietatik
begiratu ezik. Uste horretaz ahalegindu nintzen Hondarribiko elizaren historiagintzan, alde batetik ez ezik beste zenbait alderditatik lekukotasunak ikusiz eta kontuan hartuz, horrela osatu bainuen Santa María de la Asunción de Hondarribia.
|
|
Parte honetan horregatik agertu nahi dut kapitulu hau adierazgarri, zenbait historiagilek jakin dezaten esku artean duten lana alde
|
guztietatik
ikusiz ikertu beharrekoa dutela.
|
|
Edonork ikus dezala nire liburu horren 102 orrialdean nioen honako hau: . Zehazki, Real Cédula de 23 de junio de 1768, Karlos III.ak aginduaren arabera, lehenengo eta bigarren mailako irakaskintzak (enseñanza primaria y secundaria) Estatuko eskola
|
guztietan
egin zitzatela? únicamente en lengua castellana?. Baina lehenago ere, maisu maistrei isilpean, era horretako aginduak emanak zituzten Espainiako erregeek, gaztelerari bakarrik bidea emanez.
|
|
Adibidez, Bizkai Gipuzkoetan Oñaz eta Ganboarren arteko guduketaz baliatu ziren Gaztelakoak, talde baten alde jokatuz eta elkarren arteko zatiketa geroz handiagoak bultzatuz, harik eta lurralde
|
guztiaren
jabe egin ziren arte. Geroago, gauza bera egingo zuten Nafarroan, Agramont eta Beaumont taldeekin.
|
|
–Errege kontseju nagusiaren buruak agin dezan, ta hau are debeka dezan, Hiriak elkarganatzea ta behar zan bezala biltzea, ahalik balu ta iñoiz izandu baleu bezala, Fuero gureak ematen digun eskua kentzeko eta itxitzeko bidea? Baña zergatik horrela dabiltzan, berak dakite; baita beste
|
guztiok
ere badakigu! Alabaiñan agerian zebiltzan.
|
|
Eta hizkuntzarekikoan zer esan? Gure euskara hor zen oraingo talde politiko
|
guztiak
sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate guztietan ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte.
|
|
Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik. Eta XVII. mendera arte, Europako mendebaldean, latina zen hizkuntza unibertsala eta Unibertsitate
|
guztietan
ikasketak egiteko beharrezko zena, oraingo Estatuek beraien hizkuntzak indarrez beharturik sartu arte. Gai honetaz, historiagile direnek, beharrezkoa dute M.S. Anderson-ek Oxford-eko Unibertsitatean burutu zuen tesi hura ezagutzea:
|
|
Hala ere, Espainian, 1978ko Konstituzioak ez zuen jarraitu Suitzakoaren bide eredugarria, ezta ONUk 1948 urtean giza eskubideez agertu zuen agiriaren 2 artikuluak bere orokortasunean adierazten duena ere. Baina oroigarriagoa dugu oraindik Unesco erakundearen L, emploi des lan gues vernaculaires dans l, enseignement (1953),
|
guztiontzat
hain gomendagarria dena. Horiek guztiak kontuan harturik idatzi nuen Euskararen ostarteak liburuko lehen partean VI. kapitulua (ikus 60 orrialdeak).
|
|
Baina oroigarriagoa dugu oraindik Unesco erakundearen L, emploi des lan gues vernaculaires dans l, enseignement (1953), guztiontzat hain gomendagarria dena.
|
Horiek guztiak
kontuan harturik idatzi nuen Euskararen ostarteak liburuko lehen partean VI. kapitulua (ikus 60 orrialdeak). Nire liburu honen aipamen soilak ez du ezertarako balio, bertan agertzen nuena ulertu ezik.
|
|
Hizkuntza
|
guztiak
dira errespetagarriak eta normalena da gu guretik joatea, besteak errespetatuz eta gurea errespetaraziz.
|
|
2 Amek eta haurrek laguntza bereziak jasotzeko eskubidea dute. Haur
|
guztiek
, senar emazteengandik nahiz ezkontzatik kanpo jaiotakoek, gizartearen babes berbera izateko eskubidea dute.
|
|
2 Hezkuntzaren helburua giza nortasuna
|
guztiz
garatzea izango da eta giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen errespetua indartzea; herrialde, arraza eta erlijio guztien arteko elkar ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunaren alde egingo du; eta Nazio Batuen jarduna bultzatuko du, bakeak iraun dezan.
|
|
2 Hezkuntzaren helburua giza nortasuna guztiz garatzea izango da eta giza eskubideen eta oinarrizko askatasunen errespetua indartzea; herrialde, arraza eta erlijio
|
guztien arteko
elkar ulertze, jasankortasun eta adiskidetasunaren alde egingo du; eta Nazio Batuen jarduna bultzatuko du, bakeak iraun dezan.
|
|
2 Zientzia, literatura edo arte mailan egindako lanen egile diren pertsona
|
guztiek
dute horregatik eskubidea dagozkien interes moralak eta materialak babes dakizkien.
|
|
28 artikulua. Pertsona
|
guztiei
dagokien eskubidea da, Adierazpen honetan azaldutako eskubide eta askatasunak era eraginkorrean gauzatuko dituen gizarte mailako eta nazioarteko ordena ezar dadin.
|
|
29 artikulua. 1 Pertsona orok komunitatearekiko betebeharrak ere baditu, komunitatea baita bere nortasuna
|
guztiz
eta era askean garatzeko toki bakarra.
|
|
Kontuan izanik munduko askatasuna, justizia eta bakea giza familiako kide
|
guztien
berezko duintasunean eta esku bide berdin eta ukaezinetan oinarritzen direla;
|
|
herri eta nazio
|
guztiek
izan beharreko jomuga legez, bai norbanakoek eta bai erakundeek. Adierazpen honetan etengabe oinarrituta, alde batetik, eskubide eta askatasun hauen begirunea bultza dezaten irakaskuntzaren eta hezkuntzaren bidez eta, bestetik, nazio mailan eta nazioarte mailan arianarian neurriak hartuz, era eraginkorrean eta orokorrean ezar daitezen ziurtatzeko, bai elkarkide diren estatuetako herrien artean eta baita horien eskumenpean dauden lurraldeetan ere.
|
|
1 artikulua. Gizon emakume
|
guztiak
aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute.
|
|
3 artikulua. Norbanako
|
guztiek
dute bizitzeko, aske izateko eta segurtasunerako eskubidea.
|
|
7 artikulua. Gizon emakume
|
guztiak
berdinak dira legearen aurrean eta denek dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesa izateko eskubidea. Denek dute Adierazpen hau hausten duen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horren eragileen aurka babes berbera izateko eskubidea.
|
|
11 artikulua. 1 Delituagatik salatutakoak eskubidea du errugabetzat jo dezaten, errudun dela legez eta jendaurreko epaiketan frogatzen ez den bitartean. Epaiketan bere burua zaintzeko berme
|
guztiak
ziurtatuko zaizkio.
|
|
19 artikulua. Gizabanako
|
guztiek
dute iritzi eta adierazpen askatasuna. Eskubide horrek barne hartzen du erlijioa eta sinesmena aldatzeko askatasuna eta bakoitzaren iritziengatik inork ez gogaitzeko eskubidea, ikerketak egitekoa eta informazioa eta iritziak mugarik gabe eta nolanahiko adierazpidez jaso eta zabaltzekoa.
|
|
Europar jatorrak izateko ere herri bakoitzak beretiko izaeran oinarriturik lortu behar du. Hor da Europaren pluraltasuna, Europa
|
guztiok
osatzen dugunez gero.
|
|
Gezurra badirudi ere, Frantziako Errege Luis XII.ak, 1510 urteko ekainean, ordenantza bidez agindu zuen epaiketa
|
guztiak
biztanle bakoitzari bere hizkuntzan egiteko. Erabaki hori, haren ondorengo Frantzisko I.ak, 1531 urtean berretsi zuen.
|
|
Erabaki hori, haren ondorengo Frantzisko I.ak, 1531 urtean berretsi zuen. Baina, zortzi urte geroago ezabatuz suntsitu zuen, euskararekin batean Frantzia
|
guztiko
hizkuntzen etorkizuna larritasun ilunetara bultzatuz.
|
|
Abertzaleek euskara politizatu dutela? Nork behartu zuen Espainiako eskola
|
guztietan
gaztelera soilik irakastea, Karlos III.ak bere Real Cédula de 23 de junio de 1768 haren aginduz baizik. Agiri hori ez ote hizkuntzaren politizatzaile?
|
|
Agiri hori ez ote hizkuntzaren politizatzaile? Gaztelera behar ote dugu
|
guztion
jaun eta jabe. Mintzatzaile gehiago dituelako?
|
|
Harrigarria da benetan, gure herriak ahozko literatura horren aberatsa izanik, idatzizkoan hain txiroa izan beharra. Era
|
guztietako
ipuinen jabe gara, eta bertan ditugu lehenagoko sinesmen, kondaira eta ohituren argitasunak... Norberaren herria ezagutu ahal izateko, zer hoberik ahoz aho etorri zaigun jatorrizko literatura baino?
|
|
Baina, batez ere,
|
guztiek
jakin bezate: euskarak Europako Batasunean ez diola inori argirik kentzen; alderantziz, euskara galduko balitz, bai ordea Europak bere jatorriak ilundu.
|
|
Horretarako gure hizkuntzaren iraupen beharrean gaude eta, ONUren adierazpenak ongi agertzen zuen bezala, hizkuntzak biziko badira mundu moderno honetan, gaur egun erabiltzen diren aurrerapen
|
guztiak
beharrezko dituzte. Hori zen Antonio Tovar hizkuntzalariaren iritzia ere, La lucha de lenguas en la Península Ibérica liburuan zioenez:
|
|
Pirinio mendien bi hegaletan Kataluniaraino agertzen dira euskarazko toki izenak. Eta Erdi Aroan, lehenik
|
guztiok
Nafar erresumaren eskutik joan ginen, latinez ziotenaren arabera Lingua Navarrorum mintzatuz, 1200 urtean Gaztelako Alfonso VIII.a sartu arte. Geroztik, Yon Etxaide zenak ongi zioen bezala, ez dugu bakerik ezagutu.
|
|
Nafarroan 1584ko Pastoral bisitek erakusten dutenez, Allingo Eulz herrixkakoek euskararik ez zekien apeza jarri zitzaielako sortu zituzten eztabaidak hor daude, aipatu dudan Goñi Gaztambideren obra horretan, 479 orrialdeetan. Hala eta
|
guztiz
ere, 1590 urtean idatzi ziren Constituciones synodales etan finkatu ziren, Pedro de la Fuente apezpikuaren denboran, dotrina irakasteko arau zehatzak.
|
|
Gerora, Espainiako Administrazioak tinko jarraitu zuen errege Karlos III.aren Real Cédula de 23 de junio de 1768 delakoak markatu zuen bidea, lehen eta bigarren mailako eskola
|
guztietan
irakaskuntza gaztelera hutsean emateko,? únicamente en lengua castella na?. Ohi bezala, hor erori ziren gure foruzale porrokatuak ere.
|
|
Baina ez zait aski iruditzen. Oraindik apartheid horrek hor jarraizen du, gure erresuma zaharreko herri
|
guztietan
eskubide berdinik eskaintzen ez zaiola. Eta horren ondorio ageriak ere hor ditugu.
|
|
Bestalde, Normalizazio eta Administrazio Publikoen batzordean garatutako lanari buruzko ebaluaketa ere
|
guztiz
ezkorra izan zen. Administrazio Publikoetako lanpostuen hizkuntz eskakizunak arautzen dituen Foru Dekretu baten zirriborroaz informatzeko besterik ez dute deitu.
|
|
–bidezkoa ikusten da organo misto bat eratzea Administrazioaren eta gizarte nafarraren artean elkarretaratu, parte hartu eta elkarrizketatzeko foro modura, hizkuntza normalizazioaren kontzeptu berariazkoa osatzen duten alderdi batzuen gainean botere publikoei aholkua eman diezaieten?. Hala eta
|
guztiz
ere, garbi ikusten da Gobernuak ez zuela Kontseiluaren eskakizun eta aholkurik aintzat hartu nahi, eta beronen eginkizun garrantzitsuak (Foru Dekretuaren 4 artikuluan xedatzen direnak), hala nola, euskararen planifikazio, erabilera, sustapen eta normalizazioa?, saihesten aritu zela.
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita. Orain, horren berri ez dakitenei edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat,
|
guztion
onerako.
|
|
Araban nenbilen batean, hango adiskide, eta Erregeren Guardiako Kapitan baliente batek behin esan zidan: Aita, nola Euskal Herrietan, umeen haziera ona, eta behar den Dotrinarik izango da, baldin Euskera hondatzeko ahalegin
|
guztiak
egiten badira, eta gure mutiltxo, edo haurrei bildur eta azotearekin Euskera hitz egitea eragozten bazaie. Horiek berek gero edo Eleizagizon edo Etxajaunak izan behar dute.
|
|
han burla, eta lotsa handien kostuan badere, Erderaz ikasten dute: eta nola Euskera kendu zieten, eta jarduten ez duten, beren Herri, edo Etxeetara bihurtzean, alde
|
guztietara
barregarriak ohi dira: eta egiaz esan ohi da:
|
|
Nuestro ilustre escritor Nikolas Ormaetxea. Orixe?, en 1949, publicó la traducción al euskera de la Declaración Universal de Derechos Humanos en la revista Alderdi, que a la sazón se publicaba en París, y a la que le dio por título Giza eskubide
|
guztien
Aitorkizuna. Ese texto fue aprovechado por la Agrupación Cultural O Facho en una edición cuatrilingüe (gallego, castellano, catalán y vasco) publicada por la Editorial Moret de La Coruña en 1968, con motivo del vigésimo aniversario de aquella Declaración Universal, con prólogo del profesor J.A. González Casanova, catedrático de Derecho Público de la Universidad de Santiago de Compostela.
|
|
Nazio Batuen Erakundeak, 1948ko abenduaren 10 ean agertu zuen Giza eskubide
|
guztien
Aitorkizuna. Espainian lehen aldiz Coruñako Agrupación Cultural O Facho zeritzan erakundeak galegoz, gazteleraz, katalanez eta euskaraz eman zuen argitara, Giza eskubideon XX. urteburua ospatzeko asmoz, Santiago Compostela-ko Unibertsitatean Zuzenbide Politiko sailean katedradun zen J. A. González Casanova jaunaren hitzaurrez, Editorial Moret (1968) argitaletxean.
|
|
ONUren Giza Eskubideen lehen Artikuluak argi eta garbi dio: . Gizon emakume
|
guztiak
aske jaiotzen dira, duintasun eta eskubide berberak dituztela; eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, elkarren artean senide legez jokatu beharra dute?.
|
|
Euskaltzaindiak bere sorreratik Jagon Sailaren ardurapean dituen eginkizunetarako baliagarri ditugu ONU eta Unesco ren arau horiek, Euskal Herriko muga
|
guztien
gainetik, nahiz Iparralde nahiz Hegoalde, ahal denean administrazioekin erarik hoberenean arituz eta lan eginaz; eta, hori ezinezko zaigunean, horien gainetik aipaturiko bi erakundeotara edo Europako Parlamentura joaz.
|
|
Lehen artikuluaren zenbait zati begiratu besterik ez dugu: e) Euskararen erabilera aitzinatzea. f) Hizkuntzaren eskubideak zaintzea. g) Hizkuntza gizarte maila
|
guztietan
gai bihurtzeko, lan egitea.
|
|
Batetik, hizkuntz aniztasunak Europako Batasunaren barnean berez dakarren ondare aberastasunaz europarrak jabearaztea eta, bestetik, hizkuntzen ikasketak bizitza osoan bultzatzea. Horrez gainera, hizkuntzen ikas irakaskuntzari buruzko informazio
|
guztiak
bildu eta zabalkundez eskaintzea izango omen da bere lana.
|
|
Azken urteotako jokabide bihurriak ikusteaz, badakigu gauzatzea ez zaigula hain erraza izango, berrogei urtetako diktadurak bere eragina izan du eta belaunaldi honetako
|
guztiok
zerbait ukiturik utzi gaitu. Honetaz 1998ko irailaren 27ko Egunkaria n. Su etena?
|
|
Alde horietatik begiraturik doa honako liburu honetan biltzen dudana, uste dudalarik zentzuzko arrazoirik aski badugula edonon aurkezteko, hilketarik gabe eta indarkeriarik gabe noski, zeren gauza
|
guztien
gainetik, lehen lehenik gizakia jarri behar dugu, edonongo gizakia. Eta ideia kontuak, Aita Vitoriak ongi zioen bezala, itsutasunik gabe, elkarrizketaz bideratzeko ahaleginak eginaz aurrera joan gintezke.
|
|
Baina, horiek
|
guztiok
bideratzeko asmoz, azkenik gazteleraz eta euskaraz aurkezten dut 1948an Nazio Batuen Erakundeak agerrarazi zuen. Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala?. Hori baitugu arrazoi biderako tresna egokia, eta horretan oinarriturik joan ezinik ez dugu.
|
|
Bukatzeko, Euskal Herritik begiraturik, gai
|
honi guztiari buruzko
bibliografia orokorra eskaintzen dut. Bereziki nire ideiak oinarritzeko eta ahalik ondoen finkatzeko erabili izan ditudanak.
|
|
Non Euskal Herriko hainbeste seme alaba eredugarrik adierazi ziguten bide egokia?
|
Guztiok
dugu bizitzeko eskubidea eta, ezbairik gabe, inork eta ezergatik ez du beste bati bizia kentzeko eskubiderik. Behin eta berriz oihu egin beharrean gaude:
|
|
Ondoren, historian zehar gure Lingua Navarrorum zeritzanak izan duen zoritxarra noiztik eta nola izan duen eta jarraian Araban euskara, zigorpeturik, zerk eta nola eraman zuen atzeraka.
|
Guztion
jakinerako, lekukoak hor daude. Garai bateko pedagogia trebea benetan, alajaina, heziketaren ordez izuketa.
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta
|
guztien
gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
En su carta de recomendación a dichas juntas, entre otras cosas viene a expresar: . Mundu hau bada bere oinean badago, mantentzen bada, legeak egiten badira, nori bere zuzena begiratzen bazaio, jakintasuna, eta eskolak irakasten, eta ikasten badira, eta guztien gainetik baldin salbatzen bagara; ontasun eta fagore hauk
|
guztiak
heldu zaizkigu mintzotik eta hitz egitetik? (Si este mundo se asienta en sus bases, y se mantiene, si crea sus leyes, respetando el derecho de cada uno, si se enseña y se aprende la sabiduría y conocimientos, y si en fin conseguimos la salvación, todos estos bienes y favores nos vienen del lenguaje y de la palabra).
|
|
Begiak itxi zituen gero, Rocío García de Mainuetaren irudia burura ekartzeko, eta Euskal Herrian zain izango zuen neska puska harekin gogoratuta plazerraren gailurretara ailegatzeko. Bitartean, zast eta zast hasi zitzaion, malguki
|
guztiek
oihu egiten zuten ohe zahar hartan, eta begiak itxita ahalegina egin zuen, ukitzen ari zen azal hura Rocíorena zela imajinatzeko; eta titi haiek, atzera eta aurrera dantzan zebiltzanak, bere ametsetako neskarenak zirela, eta txiliotxo lizun haiek.
|
|
–Bai, bai.
|
Guztia
ahaztu eta aurrera!
|
|
Ahaztu nahi duzunak, edozer izanda ere, jadanik aztarnaren bat utzi du zugan. Nahi baduzu ahalegina egin dezakezu; baina laster konturatuko zara ekintza
|
guztietan
, leku guztietan, zurekin batera izango duzula ahaztu nahi duzun hori.
|
|
Ahaztu nahi duzunak, edozer izanda ere, jadanik aztarnaren bat utzi du zugan. Nahi baduzu ahalegina egin dezakezu; baina laster konturatuko zara ekintza guztietan, leku
|
guztietan
, zurekin batera izango duzula ahaztu nahi duzun hori.
|
|
Autoa errepidetik irten zen gero eta abiadura handiagoan. Azeleragailua askatzeko Irinak egindako saiakera
|
guztiz
alferrikakoa izan zen, eta bidetik hurbil zeuden zuhaitz batzuk gero eta azkarrago zihoazen euren enkontrura.
|
|
Txemak, orain bai, jakin zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki
|
guztiak
ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik. Argi zuri batek bildu zuen, eta oraindik ere denbora eman zion pentsatzeko hura zerua izango ote zen, edo infernua bestela, ez zen txarto egongo.
|
|
Hilda egon nahi zuen,
|
guztiz
hilda. Cliffs of Moherren aukera bat galdu zuen eta orain hilda egon nahi zuen.
|
|
Eta etxeko oilarra, berriz, harroa, oilar
|
guztiek
behar luketen legez. Hala ere, horma guztiak baino altuago eta oilar guztiak baino harroago, mundu honetan jaun eta jabe eguzkia da.
|
|
Eta etxeko oilarra, berriz, harroa, oilar guztiek behar luketen legez. Hala ere, horma
|
guztiak
baino altuago eta oilar guztiak baino harroago, mundu honetan jaun eta jabe eguzkia da.
|
|
Eta etxeko oilarra, berriz, harroa, oilar guztiek behar luketen legez. Hala ere, horma guztiak baino altuago eta oilar
|
guztiak
baino harroago, mundu honetan jaun eta jabe eguzkia da.
|
|
Bere arbasoak bezala, gure oilarra kukurruku ikaragarri baten jabe zen: hainbesterainokoa ezen, kantua jotzen zuenean, inguruko soinu
|
guztiak
bere deiadarraren azpian geratzen baitziren. Trena, autoak, iratzargailuak, zurrungak eta munduan sor zitekeen zarata oro.
|
|
Herriko beste oilarrek, adibidez, txanda hartu behar izaten zuten gure oilarraren ostean kantatzeko. Alferrikako lana egiten zuten, ordea, une horretarako bizilagun
|
guztiak
itzarrik egoten ginen eta.
|
|
" Eta orain zer?", pentsatu zuen," zelan aterako da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu? Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu
|
guztia
irentsiko duena gupidarik gabe! Dena amaituko da kanturik egiten ez badut!", larritu zen gauaren amaierarako ordu laurden baino falta ez zenean.
|
|
Munduan inork ez zuen jakingo akabera hogei segundo beranduago izango zela, denak lotan baitzeuden. Eta esna baleude ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun
|
guztiak
. Bere ahalmena frogatu nahi izan zuen, azken aukera gisa, hamabost segundo geratzen zirenean.
|