|
2000
|
|
|
Estrasburgon Europako Kontseiluak eskualdeetako edo gutxituriko hizkuntzei buruzko Eurogutuna 1992ko otsailaren 19 aurkeztu eta laster European Ombudsman Institute erakundeak batzarra antolatu zuen, bere eskualdean hizkuntza bat baino
|
gehiago
mintzatzen ziren herrietako arartekoak deituaz. Ombudsmanok, Bonn-eko Legebiltzarrean bildurik, Eurogutun horren aurrean, bakoitzak bere iritziak agertzea eskatzen zitzaigun.
|
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino
|
gehiago
dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
|
Gaztelera behar ote dugu guztion jaun eta jabe? Mintzatzaile
|
gehiago
dituelako. Iritzi horren arabera eta aurrera begira, zientzia eta tekniken etorkizunekoa den ingelesa zergatik ez?
|
|
|
Historiaren agiriek erakusten digutenez, Austriar dinastiako erregeen jokaera bestelakoa izan zen. Euskararentzat abegi hobea zuten, zeren Isastik Compendio historial haren 168 orrialdean zioenez, Karlos V.ak gogozko omen zuen euskara, eta nafar mandazainarekin izan zuen elkarrizketa jaso zuen (Mitxelenak, aipaturiko Textos arcaicos en 154 or. dakarrena, eta horrez gainera beste zerbait
|
gehiago
106 orr.). Felipe IV.ak, bere aldetik, Juan de Isasi eibartarra hautatu zuen bere semeen, ayo?
|
|
|
–Administrazio Publikoek bultzatuko dute euskararen mailaz mailako presentzia komunikabide sozial publiko eta pribatuetan. Horretarako, eta komunikabideek euskara gero eta
|
gehiago
eta ohizko moduan erabil dezaten, Nafarroako Gobernuak diruz eta materialez laguntzeko planak gauzatuko ditu.?
|
|
|
Deialdi bikoitzik ez zela inola ere eginen erantzun zuen Lehendakari jaunak, baina Eremu Mistoko programazioetan, euskara
|
gehiago
erabiltzeagatik balorazio handiagoa emanen zela, agindu zuen eta, euskararen aldeko diskriminazioa eginez jokatuko zuela?.
|
|
|
–Hemen guraso eta maisuak falta handi bat erremediatu behar dute, eta gure Euskal Herriari oraindaino baino mesede
|
gehiago
egin. Jenteen artean beste Lenguajerik Euskera baino ditxa gabeagokorik ez da ikusi, eta gure jatorrizko, edo jaiotzako Hizkera ez balitz bezala eta Euskaraz hitz egitea pekaturik haundiena balitz bezala, giza artetik kendu, eta lurpean ondatu nahi dute, eta Eskoletan sortija edo siñalearekin, azote eta kastiguarekin eragotzi nahi dute.
|
|
|
2001.ean, Hizkuntzen Urtearen helburuak bat baino
|
gehiago
izango omen dira. Batetik, hizkuntz aniztasunak Europako Batasunaren barnean berez dakarren ondare aberastasunaz europarrak jabearaztea eta, bestetik, hizkuntzen ikasketak bizitza osoan bultzatzea.
|
|
|
Horretaz
|
gehiago
jakin nahi duenak, gogorik baldin badu behintzat, beste agiri batzuen iturriak ere aurki litzake. Adibidez, Eusko Ikaskuntza erakundeak bere sorreratik laster argitara eman zuen liburuxka interesgarri bat:
|
|
|
Segituan heldu ziren laztanak, zorion emateak eta animozko esaldi
|
gehiago
. Azken esaldia ere, Txemaren animoak berriro hondoratu zituena, laster bota zuen erizainetako batek:
|
|
|
Bidaia hartan aurrera segitzea maiz planteatu bazuen, areago infernurako ate bihur zitekeen amildegiaren aurrean egonik. Bidaian aurrera segitzeak egia ezagutzea inplikatzen zuen, eta horrek min
|
gehiago
jasotzea, eta horrek oroimenaren gurpilari indartsuago eragitea, eta horrek gorrotatzea, eta inoiz ez onartzea Eider hilda zegoela zeren beti izango baitzuen tokitxo bat Txemaren buruan, sargori, beti sargori... Pentsatu zuen, alde batetik begiratuta barregarria ere izan zitekeela ezerezaren bila ibiltzea, bera ari zen moduan, ezerezaren atzetik nekerik gabe.
|
|
|
Ez zekien egin behar ote zuen. Hobe zen Eiderri buruz
|
gehiago
ez jakitea. Ahaztu egin behar zuen, ahaztu.
|
|
|
Eta
|
gehiago
: gogoratzen zara, Bitakoratxo, Dublinen nengoela nire gidako azaleko irudia deskribatu nizula?
|
|
|
bide luzea neukan aurretik, Lahinchera heltzeko gogoa bainuen. Beharbada, balantza batean jarrita, sei horiekin bidaiatzeak alde txar
|
gehiago
izango zituen onak baino, baina ordurako furgonetara igoa nintzen. Lekua egin zidaten mutilek, niretzako aulkirik onena utzita.
|
|
|
Eta beharbada izango da Rocíok utzi zidan arrasto ezabaezinagatik, baina iruditu zitzaidan bera zela, Rocío bera, Chrysler zuriaren atzeko aulkian zihoana. Begira geratu zitzaidan behintzat, eta segundotxo bat izango zen, ez
|
gehiago
. Baina zin egingo nuke Rocío zela.
|
|
|
Bestalde, atzokoak atzean utzita, aipa dezadan non aurkitzen garen: Clifden hiriburutik hamar bat kilometrora (Euskal Herriko herririk txikienak baino biztanle
|
gehiago
izango ez duen arren, Connemarako hiriburua da Clifden), aterpetxea ez den etxe batean. Etxe partikular batean, alegia.
|
|
|
bazekiten ez zutela beste auzokoekin jolastu behar, besterik ez. Baina orduan ikusi zuten hura jolasa baino zerbait
|
gehiago
zela, guda zela. Bere txikitako adiskide asko zuloan daude, edo bestela preso.
|
|
|
Ez diot galdetu nahi izan bere inplikazioa zenbaterainokoa den. Bloody Sunday delakoarekin nahikoa emozionatu da, eta pentsatu dut hobe zela samin horri
|
gehiago
ez eragitea.
|
|
|
Bidaiaren hasieran, Bitakora honetan idatzi nuen distantzia apur bat nahi nuela, herrira bueltatzerakoan nire eguneroko gauzak
|
gehiago
apreziatzeko. Agian distantzia handiegia hartu dut, eta perspektiba zabalegia beraz.
|
|
|
Argazkiko itsasoa, berunezko zerua, larreak eta harrizko txabolatxoak. Eta gogoratuko zara, Bitakoratxo, esan nizula gizon bat ere bazegoela txaboletako baten aurrean jesarrita, munduaren zentroa zela eta ez dakit zenbat txorakeria
|
gehiago
. Beno, sentitzen nuena zen, ezta?
|
|
|
Bagoaz bihar Ipar Irlandara. Lehendik ere gogo handia nuen inguru horiek ezagutzeko, eta
|
gehiago
orain Ralph nire aitzakia izanik.
|
|
|
Eta are
|
gehiago
, ez dugula furgonetan Ipar Irlandan sartzerik, guztiz ezinezkoa dela eta, mesedez Eider, kasu apur bat egiteko: ezin dugu muga traste horrekin zeharkatu.
|
|
|
furgoneta ez da berea, baizik eta drogen aurkako talde horrena. Eta noski, Duncanek eta honezkero salaketa jarriko zuten, lapurtu egin dugula eta auskalo zenbat deabrukeria
|
gehiago
. Batek daki, agian IRAkide beldurgarri batzuk garela ere esan dute bost horiek.
|
|
|
Baina Txemak bazekien, ondo jakin ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen dena. Askoz ere gauza
|
gehiago
ziren. Eta egunerokotik ateratako beste esaldi batek eman zion atentzioa, alegia, zer ez den hiltzen edo amaitzen Connemara higuingarri hartan.
|
|
|
Txemari zerrenda luzea bururatu zitzaion: Eider amaitu zen (istripuan baino
|
gehiago
), maitasuna, konfiantza, afektua, ilusioa azken finean. Ilusioa hiltzea zein den gogorra.
|
|
|
Jada ez zuen gogorik aurkitzen batailatxo bat irabazteagatik poza sentitzeko. Kalte kolateralak
|
gehiago
ziren.
|
|
|
Eta ez nabil udalekukoaz, e? Eiderrek postal bat bidali zizun Irlandatik, eta zurekin gogoratzen zen nirekin baino
|
gehiago
, eta edonorekin liatzen zen, neskekin ere bai, pentsa... Eta ez didazu esango horren berri ez zenuenik, ezta?
|
|
|
Yes, yes, OK, OK, bota zion honek. Ez zeukan burua askoz ere
|
gehiago
pentsatzeko, eta ingeleseko akademiako lehen ikasgaira jo zuen mentalki. " Can I help you?", ekin zion neskak, harrerako lanak ondo betetzen zituela erakutsiz.
|
|
|
Emakumeak
|
gehiago
atzeratu zituen
|
|
|
" Ai gure Urko polita!", entzuten zuen orduan bere amaren ahotsa," zu Lutxiren alabarekin ezkonduko zara, ezta?". Ginekologoak esan baitzion jaiotzear dauden izakitxoek ederki jasotzen dituztela kanpoko hotsak eta ariketa ezin hobea dela tripa potoloari hitz egitea, frogatuta omen dagoelako etorkizunean haurraren erreflexu psikosomatikoak
|
gehiago
garatzen direla. Edo antzeko zerbait.
|
|
|
Klik txiki bat heldu zitzaion belarrira, eta bere amarekin lotzen zuen sokatxoaren pisurik ez zuen
|
gehiago
nabaritu. Klik txiki bat eta bederatzi hilabetez, bere bizitza oso hartan, amarekin izan zuen lokarria eten zioten.
|
|
|
Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta
|
gehiago
orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu denak azal daitezke, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin.
|
|
|
Hala ere ez ginen bakarrik egon, Duncanen etorreratik hamar bat minutura taldeko beste bat batu zitzaigulako, Ralph. Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana
|
gehiago
zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek ikusi nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta, zer esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
|
Gau bat baino
|
gehiago
igaro zuen Txemak zoritxarreko Irlanda hartan lorik egin gabe, gogoratu ezinik ze kristo pasa zitzaion burutik disket hura aurkitu zuenean Eiderren gelako kutxa zahar batean. Ziurrenik ilusioa, nerabe garunbako batek bere gelako nesken koadernoak atzeko orrialdetik zabaltzen dituen bezalaxe, ea nonbaiten bere izena dagoen idatzirik.
|
|
|
Gogorra izan zen. Niretzat
|
gehiago
zuretzat baino, hori seguru. Azken laztan baten antzekoa izan ote zen istripua zuretzat?
|
|
|
Eta ez da adibide txarra izan, ez jauna. Konturatzen ari naizelako neuk ere urte bat edo
|
gehiago
daramadala hilda, zure engainuetatik zintzilik, amets goxoa zela uste nuen honetatik erabat esnatu gabe.
|
|
|
Eta alde batetik barkamena eskatuko nizuke, behar zenuena baino
|
gehiago
eman nizulako. Eta sentitzen dudala ere esango dizut.
|
|
|
Eiderren hitzek, azkenean, ez zioten ezer berririk emango: neskak urtebete lehenago bizi izandakora hurbildu beharra zegoen, berak deskribatutako bide eta herriak aurkitu, eta
|
gehiago
: begirada zuzenduko zuen toki orotan Eider ikusi.
|
|
|
Euskal Herriari buruz aritu zitzaidan, hizkuntza zahar bat ere ba omen dugula gogorarazi zidan, eta gure egoera politikoak baduela antzik beraienarekin. Gero geografiaren atala etorri zen eta" Saint Sebastien" aipatu zidan, eta oraindik
|
gehiago
zirraratu ninduen" Biarritz" bat.
|
|
|
Aitortu behar dut apurtxo bat kostatu zaidala ahoskera yankiz jantzitako izen hura ulertzea. Edonork esango luke, eta
|
gehiago
bere izena ezagututa eta aurpegi beltzarana ikusita, Rocío andaluziarra dela. Eta hara hor, bere jatorriaz pentsatzeko aukera labur bat eman didanean, eta Sevilla edo Córdobakoa izango zela ia sinetsita nengoenean (ahoskerarena pedantekeria hutsa izan zitekeen, ezta?), hara hor beste irribarre deabrutxo bat bere aurpegian; eta ez, esaten dit, ez da pentsatzen ari zarena:
|
|
|
Nirea, berriz, hasten. Eta agian horregatik, hasi berriaren harritzeko gaitasuna galdu ez dudalako, itzelezko gogoak sartu zaizkit egun bat
|
gehiago
berarekin pasatzeko. Zeren Rocíok zerbait dauka ia magnetikoa, ez dakit, deabrutxo polit bat da, bere alkandora gorria bezain arriskutsua iruditzen zait neska hau.
|
|
|
Zeren Rocíok zerbait dauka ia magnetikoa, ez dakit, deabrutxo polit bat da, bere alkandora gorria bezain arriskutsua iruditzen zait neska hau. Eta bere begirada enigmatikoak eskatzen dit berarekin geratzeko, sikiera deskubritu arte begi nini bi horien dirdira lotsagabearen atzean zenbat plater
|
gehiago
apurtzeko intentzioa dagoen.
|
|
|
Oraingo Rocíok (bestela adarretatik joango naiz) ez du inoiz hamar minutu baino
|
gehiago
itxaron autoren bat bere ondoan gelditu arte. Hori, berak esana.
|
|
|
Arazo bakarra, esan dit, zenbait gidari obseso dira: neska bakarti bat egiten ikusten dutenean automatikoki pentsatzen dute neska horrek bidaiatzeko baino beste zerbaiterako gogo
|
gehiago
izan behar duela buruan. Ninfomaniatik beherako ezer ez zaie kabitzen astazakil horiei, baina hala ere lasaitzeko esan dit, oso gutxitan gertatzen dela.
|
|
|
Gaur batekin eta bihar bestearekin, horrela ibiltzen da Rocío, eta hau dena gutxi balitz, lau horietako birekin hitzartuta dauka ezkontza egun bana. Eta harritzeko motibo
|
gehiago
, Rocíok ez baitaki bere aita nor den. Bere ustez mexikarren bat izango da, Kalifornian beste asko legez beharbada modu ilegalean bizi dena.
|
|
|
Rocío García de Mainueta ez zen
|
gehiago
agertu tabernatik. Eta agertu bazen ere Txemak ez zekien, zeren handik gutxira aurkitu baitzuen lana abokatuen bulego txiki hartan, eta duda erdirik gabe tabernari ofizioa albo batera utzi.
|
|
|
Arrazoi errazegia zen, dudarik ez, baina Txemari iruditu zitzaion suizidioaren aukera ezin zela guztiz baztertu.
|
Gehiago
oraindik: oso posible zela Eiderrek bere buruaz beste egin izatea.
|
|
|
Baina egunkariek ez zioten poz hori oparitu nahi eta orduak joan zitzaizkion paper zaharren artean. Atzamarrak belztuak zituen jada, egunkarietako titularrak irakurtzeaz nazkatzen hasia zen, eta
|
gehiago
oraindik ingeleseko testuak erdipurdika ulertzeaz. Baina azken garaipena lortu nahi zuen, behar zuen.
|
|
|
Betikoa ez: askoz ere alaiago zegoen, eta" Eider" errepikatzen zidan, nire maitasun mordoari bultzada berri bat emanez, eta musu ematen zidan, eta besarkatu, eta nik gero eta
|
gehiago
maite dut.
|
|
|
Argazkiz argazki, nahiko azalpen zehatza egin diot Txemari. Baina, noski, isildu ditudanak
|
gehiago
izan dira esan ditudanak baino.
|
|
|
maite ez dudanarekin bikote bizitza ia normala egiten ari naiz, gerta daitekeenaz beldurtuta. Eta Txemaren lagunik onenarekin larrua jotzen, eta Jabiren antza duen irlandar batekin maiteminduta, eta batek daki zenbat gauza absurdu
|
gehiago
.
|
|
|
Ralph barruan zegoen, baina ez dute elkar ikusi. Ez diot sartzen utzi, eta esan diot ez etortzeko
|
gehiago
. Zergatik gertatu behar ote zait niri hau guztia!
|
|
|
Baserrian agertzen da ia arratsaldero, gelako leihotik begira orduak negarrez pasatzen ditudan guztietan. Laguntza nahi dudan galdetzen dit, eta nik ezin dut
|
gehiago
, baietz esaten diot eta ohera eramaten nau segituan. Korritzen denean hobeto sentitzen naizen galdetzen dit, eta hurrengo arratsaldean berdin, eta hurrengoan eta noiz ez.
|
|
|
Korritzen denean hobeto sentitzen naizen galdetzen dit, eta hurrengo arratsaldean berdin, eta hurrengoan eta noiz ez. Ezin dut
|
gehiago
.
|
|
|
Tererekin egin dut topo kalean. Jabirekin gero eta zoriontsuagoa dela bota dit bat batean, eta nik ere Txema ondo zaintzeko, etorkizun luzea dugula aurretik eta, nire barruko zurrunbiloaren erruz, entzutera iritsi ez naizen gauza
|
gehiago
.
|
|
|
Hori zen dena. Honaino eman du sokak,
|
gehiago
ezin luzatuta hautsi denak. Batez ere, zilegi bazait, suizida askok egiten duten legez, barkamena eskatu nahi nioke pertsona bati:
|
|
|
Eta hala, 498 haietatik erdia baino
|
gehiago
etorritako bidetik bueltatu ziren kartzelara. Ez zuten nora joan, ez zekiten laguntza nori eskatu.
|
|
|
· Ez
|
gehiago
erosi Eiderren gustuko janari markak.
|
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: ...tuen herriko plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea (zer esan), tabernak (eta musu
|
gehiago
, eta ondo horditutako betirako promesak), eta leku gehiago. Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: ...hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea (zer esan), tabernak (eta musu gehiago, eta ondo horditutako betirako promesak), eta leku
|
gehiago
. Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
|
Ondorengo egunetako egunkariek datu
|
gehiago
zekarten, adibidez talde paramilitar lealistak arma merkantzia handi bat espero zuela ondorengo egunetarako, eta beste zenbait datu Txemak lehendik ere ezagutzen zituenak. Baina Ralphen aurpegirik ez.
|
|
|
Ahalegindu naiz atzo nondik ibili zen jakiten, eta mutil horiek nola ezagutzen zituen, baina keba, ez dit oso erantzun zuzenik eman, eta nahiago izan dut
|
gehiago
ez ekitea. Ze goxo sartzen den kolakaoa etxetik hain urrun.
|
|
|
Ezin nuen hitzik egin, ezin nuen negarrik egin, joder, ezin nuen ezer egin. Berari begira egon naiz orduan, baina ezin nuen
|
gehiago
eta estu besarkatu dut nire gorputzaren kontra, musuz betetzen nuela. Rocíok lasaiago ematen zuen, eta bere besoek ez ninduten hain tinko lotzen.
|
|
|
Ikusi zuen azken egunaz oroitu zen. Tabernatik joan zen egun hartatik ez zuen
|
gehiago
ikusi, ezta haragizko arroila sortzen zuen eskote hura ere, begien zoritxarrerako.
|
|
|
Xarma deskribaezin bat topatzen diet herri abandonatuei. Are
|
gehiago
urtegi baten azpian ito direnei. Beraz, eta birritan pentsatu barik, harako bidea egin nuen.
|
|
|
Ez da harritzekoa, beraz, Corkera iristerako arratsaldea izatea. Eta nola hiri horrek ez duen ikusteko larregirik, eta batez ere itsasoa sumatzeak
|
gehiago
animatu nauenez aspalditik amestutako mendebaldera ahalik eta azkarren heltzeko, ba, arrazoi horiek medio, Corketik alde egitea erabaki dugu. Rocío, gainera, egona zen jadanik Irlandako hego hegoko hiri honetan, eta ez zuen errepikatzeko gogorik.
|
|
|
Rocío, gainera, egona zen jadanik Irlandako hego hegoko hiri honetan, eta ez zuen errepikatzeko gogorik. Nahiago zuela Killarneyra joatea, askoz ere
|
gehiago
gustatu zitzaiola, eta (ni tentatzearren esan du hau) Killarneyn hasiko nintzela usnatzen barruan daramadan benetako Irlanda horren lehen lurrin eta kresal usainak. Horrelaxe esan dit.
|
|
|
Kilikagarria izan da Rocíoren hitzak entzutea," zuri beha nago".
|
Gehiago
oraindik bolbora guztiak piztu dituen" duela asko" hori. Gero, bere ohetik irten eta azal ilun biluzia nire ohe ertzerantz hurbiltzen zuen neurrian," duela asko, bai", esan dit," eta zure lasaitasunean ikusi zaitut, penarik gabe, irri etengabean ametsetan, eta pentsatu dut agian neu nintzela lasaitasunezko irri horren arrazoia.
|
|
|
Nire ezpain txikienek musu ematen zioten sabelpe horretaraino ailegatu den bere esku jostariari; eta musu ematen zioten, hain zuzen ere, esku horrek abileziaz aurkitu duelako bilatzen ari zen garau txikerra. Ez dakit noiz, ez dakit nola, nire mingainak ez du
|
gehiago
Rocíoren aurpegia ukitu, bat batean hantxe behean baitzegoen, musu ematen eta lehenago inoiz sentitu ez dudan lurrikara bat sortzen nire erraietan barrena.
|
|
|
Txema aipatu nion. Badakit ergelkeria izan zela, baina ni zeharo harrituta nengoen bere bizitzako pasarteekin, pertsona arrunta baino
|
gehiago
Hollywoodeko gidoilaria ematen baitzuen Rocíok. Beno, ba hori:
|
|
|
Baina eguneroko erlazioetan beti igartzen zen nork norekin zuen nahiago. Beste monitoreek erdi txantxetan esaten zutenez, Jabi eta ni lagunak baino
|
gehiago
omen ginen, eta askotan harritu egiten ziren gure arteko musurik ikusten ez zutenean. Guri, ordea, inoiz ez zitzaigun bururatu koadrilako lagun izatetik harago joatea.
|
|
|
Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta
|
gehiago
orain, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen.
|
|
|
Hilda.
|
Gehiago
ez da gurekin egongo. Ahaztu nahian gabiltza, bai, baina onartu ere, onartu dugu.
|
|
|
–Ez baduzu nahi ez dut ezer
|
gehiago
esango. Zuk ere segi bariantean pentsatzen.
|
|
|
Kaxoiak zabaldu zituen, eskuz idatzitako orrien artean arakatu, armairuan giltzapetutako arropetatik Eiderren usaina askatu zuen, eta gero eta
|
gehiago
murgildu zen xehetasunen kanposantu hartan, oroimenaren pusketekin eraikitako nekropoli txikian, eta mina eragiten zioten oroipenen egarriz segitu zuen, zauriak freskatuz.
|
|
|
Hor daude lagunak eta Txema, eta hor daude mendiak eta beste gauza asko. Baina
|
gehiago
apreziatu nahi ditut horiek denak. Eta horretarako, alde egin behar dut.
|
|
|
Bagoiek handiagoak ziruditen kanpotik. Ez ordea jarlekuek, egur xaflaz egindako eskeleto haiek guk baino bi buru
|
gehiago
neurtzen baitzuten gutxienez. Trenak eguneroko minutu pare laburra iraungo zuen estazioan geldi ziurrenera, baina guk eternitatea zer zen ikasi genuen jarlekuetan jesarririk eta hankak dingilizka genituela.
|
|
|
Motxilak ahoa irekitzen zuen Txemak arropa berri bat sartzen zion bakoitzean,
|
gehiago
eskatuz bezala, gose denaren ase ezinaz. Arrazoi hori zela medio, aireportuko kontsignako balantzaren orratzak zerotik hamarrera segundo laurdenean egin zuen salto.
|
|
|
Argazkiekin fidatzen naiz askotan, eta berorien bidez ikasi dut jendearen espresioa dela ikus daitekeen monumenturik benetakoena, Tibeten, Perun eta Sevillako Triana auzoan. Eta Dublin ere, inork ezer esan ez didan arren, aurpegi erraldoi bat da, hiri bat baino
|
gehiago
. Kalean eman ditudan ordu urriek erakutsi didatenez, hiri hau bere jendea da; milioika aurpegi txiki bizidunez osatutako aurpegi erraldoi oraindik bizidunagoa.
|
|
|
Baina ez gaitezen adarretatik joan: esan dut Dublin go jendea dela hemengo ikuskizunik handiena, euren begiratze iheskorrekin telepatiaz laguntzeko prest baleude bezala; edota ia nahi gabe zintzilikatzen duten irribarrearekin, zuregatik
|
gehiago
egingo luketela aditzera eman nahian, baina zoritxarrez ezin dutela, eskuak poltsaz beteta dituztelako. Hori da Dublingo jendea, hala pentsatu nahi dut gutxienez.
|
|
|
Pena, ordea, horretaz berandu ohartu izana, aterpetxera bueltatzeko ordua gainean nuenean egin baitut aurkikuntza hori. Baina ez zait
|
gehiago
gertatuko. Eta hala ere pozik nago.
|
|
|
Emakumeak
|
gehiago
atzeratu zituen
|
|
|
Gero eta hurbilago nabaritzen zituen, era berean, Eiderren keinuak, irriak, hitz egiteko erak. Egunerokoa irakurtzearen esperientzia zoragarria bezain mingarria egiten zitzaion. Alde batetik Eider ikusten laguntzen ziolako, bizirik, Irlandara joan zeneko ilusio handiarekin; eta iruditzen zitzaion Eider bera ari zela hizketan egunerokoaren barrutik, eta horrek
|
gehiago
laguntzen zion Txemari oroitzen, xehetasun ia ahantzietan barneratzen, eta gero eszena konkretuagoetara jotzen, eta egun osoak gogoratzen. Beste alde batetik, ordea, pozteko balio zioten arrazoi berberek izugarri mintzen zuten Txema, zeren Eider hilda baitzegoen, ederki bota zionez bere neska izandakoaren amak.
|
|
|
Burutik pasatu ere, pasatu zitzaion Eider bezain hilda zegoela bera. Edo agian
|
gehiago
, hilago alegia, zeren Eiderrek behintzat bidaia harekin majo disfrutatu baitzuen (joan baino lehenago ilusioz gainezka zegoen, eta bueltatzean pozez zoratzen), eta bere nahia bete zuen, eta libre izan zen bere gustura edozer egiteko. Eta Txema ez.
|
|
|
Baina gauza bat argi zegoen: Jabiri agindu zion bezala, bidaiaren ostean ez zen
|
gehiago
Eiderren oroimenaren bila joango. Ahalegin horren ondoren, kitto.
|
|
|
—Besoak ere bai —eta are
|
gehiago
zabaldu zituen begiak eta okertu muturra.
|
|
|
Baina egia da, halaber, ezen, abersitatearen aitzinean, aitzina egiteko disposizione hori ere badudala. Eta hala sentitzen ditut usu neure baitan bi jaidura edo bi sentimendu kontrajarri horiek, bi zaldi balira bezala, elkarren aurka garaikarrean, nor
|
gehiago
. Eta batzuetan irabazten du batak, bertzeetan bertzeak.
|
|
|
Baina antsiaturik igartzen zaitut, jaun André, zeren, Salamancan zerbait kontatu banizun ere, orain oro jakin nahi baitzenuke —hau, hori eta hura, eta xehetasun guztiak—, kolpe batez. Ordea, noiz eta historia baten korapiloak kolpe batez laxatu nahi baititugu, aldiz, are
|
gehiago
korapilatzen dugu hura, eta has nadin, bada, haien bat banaka laxatzen, geroko luzamendutan eta gibelamendutan ibili gabe.
|
|
|
Eta segidan erran zidan: ...Eta ez diat purgatorioan sinesten, eta linboan ere ez, zeren eta, nola ezkutatuko die Jainkoak bere begitartea bataiatu gabe hiltzen diren haurrei, baldin Jainkoa eskuzabala bada eta eskuzabaltasuna bera bada?" Eta osabak hura erran zidan, eta ni are harrituago geratu nintzen, don Frantziskori —baita ene inude Felisa zenari ere— purgatorioari eta linboari buruzko historia bat baino
|
gehiago
aditu izan nienez gero, eta neure bederatzi urteekin purgatoriorik eta linborik gabeko mundurik imajinatzen ez nuenez gero. Eta gero erran zidan:
|
|
|
" Libertatea aipatu diat, eta libertatea duk ene bizitzako ametsa... Baina denbora batean amets bat baino hagitzez
|
gehiago
izan zuan... Edo ez al dakik ezen jaun Esteban Etxegoien —gure etxeko ardi beltza— eta haren bi anaiak —jaun Eusebio Etxegoein eta jaun Pedro Etxegoien— ezin anaikiroago konpondu zirela, hura protestant zen arren eta bertze biak katoliko, ezkutuan eta isil gordean ibili behar izan gabe?"
|
|
|
Eta Esteban ez bertze guztiak isilpean izan gaituk, ezinbertzean, protestant. Eta, are
|
gehiago
...
|
|
|
Baina bazkari hartaz baino
|
gehiago
, osaba Joanikotek aitona Nikolasekin arratsalde hartan izan zuen solasaz mintzatu nahi nizuke orain. Zeinen antsiatsu eta arduratsu kontatu zidan osabak guztia biharamunean!
|
|
|
—Graziana, munduko erresumarik indartsuenetan, hala Espainian nola Frantzian, eliza eta estatua hertsiki loturik doaz, eskua elkarri emanak... eta, haien eredurat, Urbiaingo erresuma tipi honetan ez gara gutiago izanen. Beraz, zer iduritzen zaizu, baldin Joanes Baionako dominikoen komenturat igorriko bagenu, non, dakizun bezala, lagun bat baino
|
gehiago
dudan?
|
|
|
—Badaki berorrek ezen nik ere elizarako nahi nukeela geure seme Joanes, berorrek baino
|
gehiago
, benturaz, ene senar prestu hori. Kontua, ordea, ez da berorrek edo nik nahi izaitea, baina Jainkoak nahi izaitea.
|
|
|
ERRAN dizut osaba eta biok elkargo sekeretu bat fundatu genuela, edo eliza bat —Zientziaren Eliza—, baina ez zenuke pentsatu behar ezen gurea, stricto sensu, eliza bat izan zela, bere arauak eta bere egunorozko errituak zituena, edo gure xedea eta helburua atergabeko lana eta azpilana egitea zela, urbiaindarren artean gure sinesteen eta gure ideien hedatzeko eta propagatzeko... zeren eta osaba ez baitzen hain inozenta, ikusirik zein zen, erlijioneaz denaz bezainbatean, Urbiaingo eta Nafarroa osoko giroa, eta zeren baitzekien ezen egitekorik eta trabailurik aski izanen genuela, bertzenaz ere, geure untzi tipiaren nabigazioneari eta geure egiari eusten eta hartan irauten: gure elizak eta gure untzi tipiak, halatan,
|
gehiago
zuten, alde horretarik, izenetik izanetik baino... Eta, hala, osabak erraiten zidan:
|
|
|
Zientziaren Eliza hura
|
gehiago
izan zen, beraz, gure isilpeko adiskidetasunari izena emaiteko modu bat, eta konplizitate keinu bat, etxeko bertze guztienganik bereizten gintuena, eta elkartzen... nahiz eta horrek ere ez zigun eragotzi egite guti batzuen aitzinatzea, zeinetarik pare bat bederen sonatuak baino sonatuagoak izan baitziren... zeren, komunionearen kontuan izan ezik, osaba Joanikot Lutheroren guragoa eta aldekoagoa b... " Baldin satorren moduan ibili behar badugu, satorren moduan ibiliko gaituk, Joanes, lurpean, baina, haiek bezala, lurra ere jo diagu noizik behin, mutturraren erakusteko bertzerik ez bada ere".
|
|
|
Jakina da ezen san Bartolomeko gau izugarri hartan, zeinean, Katalina Mediciskoaren manuz, Frantziako hainbat tokitan milaka higanot hil baitzituzten, Baionan ez zela odolik isuri, ez bertako gobernariak —Orthezko bizkondea zenak— eta ez herritarrek ere erreginaren manua bete ez zutelako, eta erran liteke ezen baionarrek gau hartan erakutsi spiritu franko eta liberal hark
|
gehiago
ukitzen zuela jaun Marcelen bihotza, eta gehiago erakartzen ere zuela, erlijione eta pentsu diferentetako kideen arteko liskarrek baino, eta hargatik zen, jendearekin zuen tratuaz denaz bezainbatean, atsegin eta etorkor, malgu eta manaiukor.
|
|
|
...u izugarri hartan, zeinean, Katalina Mediciskoaren manuz, Frantziako hainbat tokitan milaka higanot hil baitzituzten, Baionan ez zela odolik isuri, ez bertako gobernariak —Orthezko bizkondea zenak— eta ez herritarrek ere erreginaren manua bete ez zutelako, eta erran liteke ezen baionarrek gau hartan erakutsi spiritu franko eta liberal hark gehiago ukitzen zuela jaun Marcelen bihotza, eta
|
gehiago
erakartzen ere zuela, erlijione eta pentsu diferentetako kideen arteko liskarrek baino, eta hargatik zen, jendearekin zuen tratuaz denaz bezainbatean, atsegin eta etorkor, malgu eta manaiukor.
|
|
|
Zeren eta, ge hienbat, Gero n azaltzen diren anekdota bitxiak baitzizkigun irakurtzen eta diktatzen... edo jaun Marcelek berak euskararat traduzitu edo moldatu bertze hainbat, berak hango eta hemengo liburuetarik ikasiak. Horrekin ez dizut erran nahi ezen jaun Marcel ere isilpeko eta ezkutuko protestant bat zela edo izan zela, zeren katolikoa baitzen, baina bai
|
gehiago
sinesten zuela Jainko miserikordios bat Jain ko mendekos bat baino, eta sineste horrek gehiago bulkatzen zuela eskuaren luzatzerat, bertzeen eskuen hersteko, hatzaren luzatzerat baino, bertzeen seinalatzeko eta haien baztertzeko, nola luzatzen baitzuen gure aitak noiznahi den... eta gure amak ere bai, aldian behin.
|
|
|
Zeren eta, ge hienbat, Gero n azaltzen diren anekdota bitxiak baitzizkigun irakurtzen eta diktatzen... edo jaun Marcelek berak euskararat traduzitu edo moldatu bertze hainbat, berak hango eta hemengo liburuetarik ikasiak. Horrekin ez dizut erran nahi ezen jaun Marcel ere isilpeko eta ezkutuko protestant bat zela edo izan zela, zeren katolikoa baitzen, baina bai gehiago sinesten zuela Jainko miserikordios bat Jain ko mendekos bat baino, eta sineste horrek
|
gehiago
bulkatzen zuela eskuaren luzatzerat, bertzeen eskuen hersteko, hatzaren luzatzerat baino, bertzeen seinalatzeko eta haien baztertzeko, nola luzatzen baitzuen gure aitak noiznahi den... eta gure amak ere bai, aldian behin.
|