|
2007
|
|
|
Nazioarteko ikerketa batek Thomas Young-en esperimentua errepikatu du hidrogeno molekula batean. Ikerketaren emaitzak Science aldizkariaren azken zenbakian argitaratu dituzte, eta fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizioa ulertzeko balio dezaketela
|
diote
ikertzaileek.
|
|
|
Elektroi bakoitzaren interferentzia patroia molekulatik erauzitako beste elektroiaren presentziaren eta abiaduraren baldintzapekoa da. Hain zuzen ere, patroiak abiaduraren arabera analizatzeak aukera ematen du fisika klasikoaren eta kuantikoaren arteko trantsizio mekanismoak aztertzeko, Ricardo Díez Materialen Fisikako Zentroko errektoreordeak (CSIC EHU) eta artikuluaren egileetako batek
|
dioenez
.
|
|
|
interferometriaz balia gaitezke. Horrek zer
|
esan
nahi du. Teleskopio bat Donostian jarriz gero, eta beste bat Los Angelesen, objektu astronomiko bera aldi berean beha dezakegu bietatik, eta, gainera, ikaragarrizko teleskopioa eraiki dezakegu; Donostia eta Los Angeles arteko distantzia adinakoa, pentsa.
|
|
|
Interferometriaren laguntzaz egindako behaketen arabera, berriz, objektu horiek nukleo bat eta partikula multzo bat dute beren egituran. Hegazkin batek uzten duen lorratzaren antzeko egitura dutela
|
esan
daiteke.
|
|
|
Masa izugarri horrek zenbait prozesu grabitatorio jasaten ditu, eta energia kantitate handiak askatzen dira. Zenbait ebidentziak
|
diote
Esne bidearen erdialdean zulo beltz bat dagoela. Zulo horri SgrA* deritzo.
|
|
|
Esne itxurako banda zurixka batena, alegia. Horregatik
|
esan
ohi zaio Esne bidea.
|
|
|
Informatikan, gauza bera. Neurona bakoitzak pisu bat eman behar
|
dio
jasotzen duen seinale bakoitzari (pisu hori, ingelesezko weight, irteerako seinalean izango duen eraginaren neurketa bat da). Hain zuzen ere, ikaste prozesuaren gakoetako bat pisu horiek doitzea da.
|
|
|
Ikatza energia iturri garrantzitsua izan zen, da eta izango omen da. Hala
|
diote
adituek, etorkizunean handitu egingo dela ikatzaren garrantzia. Baina, horretarako, ikatzaren arazo nagusia konpondu da lehenik:
|
|
|
Munduko Ikatzaren Institutuak emandako datuen arabera, ezagutzen diren erreserbetan ia mila bilioi tona ikatz dago. Horrek
|
esan
nahi du 150 bat urterako ikatza dagoela. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela diote adituek.
|
|
|
Horrek esan nahi du 150 bat urterako ikatza dagoela. Petrolioa eta gasa, berriz, 40 eta 60 urtean agortzea litekeena dela
|
diote
adituek. Bestalde, mundu guztian nahiko banatuta daude ikatz erreserbak.
|
|
|
Une horretan fruitu hori prest dago banako berri bat sortzeko. Orduan
|
esaten
dugu fruitua onduta dagoela.
|
|
|
Esaterako, bare eme batek errunaldi bakarrean 200 arrautza baino gehiago errun ditzake, eta bere pisuaren laurdena gal dezake gutxi gorabehera. Bareen ugaltze ahaleginaren zenbatekoari neurria hartzeko,
|
esan
dezagun bare eme batek errutean galtzen duen pisua 60 kg ko emakume batek erditzean 15 kg galtzearekin aldera daitekeela. Hain ahituta geratzen da bare emea, normalean handik egun bakarrera edo pare bat egunera hil egiten da.
|
|
|
Neurri horiekin, Europan ezagutzen den lur azpiko gela handiena da, eta munduko hirugarrena. Adituek
|
diotenez
, Euskal Herriko lur azpiko egitura monumental handiena da Pozalaguakoarekin batera.
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak
|
dio
galaxien baitan sortzen direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri, jatorrizko galaxiatik kanporatuak izan zirela pentsatu izan baita, gertaera bereziren baten eraginez.
|
|
|
Izarren jaiotzaren teoria zabalduenak
|
dio
galaxien baitan sortzen direla, horien eboluzioarekin lotura estuan. Galaxietatik kanpo aurkitu izan dira izarrak, baina ez dute teoria zalantzan jarri,
|
|
|
Beraz, nanometroaren eskala horretan lan egiteko aukera paregabea izanda, materialek eskala horretan dituzten propietateak aztertzen dihardugu buru belarri. Fisikaren, kimikaren, biologiaren nahiz medikuntzaren arlo guztiak eskala txiki horretan lan egiteko bateratu direla
|
esan
liteke. Gainera, arestian aipatutako tekniken aurkikuntzei esker, hazkuntza ikaragarria izan da nanoteknologiaren nahiz nanozientziaren ikerketan.
|
|
|
Azken hori elektronikoa da, eta memoria azkar gisa ere ezagutzen da. Memoria azkarrak, izenak
|
dioen
bezalaxe, oso azkar lan egiten du, eta, energiarik ez dagoenean argia joaten denean, esaterako, desagertu egiten da. Ez al zaizu sekula gertatu bat batean argia joan eta pentsatzea nik hau ez dut gorde?
|
|
|
Medikuntza, esaterako, duela urte batzuk
|
esandako
guztia ikertzen ari da gaur egun. Zenbait nanoteknologia institutuk hamaika esperimentu egin dituzte untxiekin eta abarrekin, eta ikerketa batzuk proba klinikoen fasean daude. Nik ezin diezaioket honi guztiari data bat jarri, hanka sartze galanta litzatekeelako, baina lanean ari gara eta ari dira, eta litekeena da lan horretatik aipatutako emaitzak edo beste hainbat lortzea.
|
|
|
Hondoratzen den eremuari subdukzio aldea deitzen zaio. Mantuan, lurrazala urtu egiten da; beraz, geologoek
|
dioten bezala
, lurrazala birziklatu egiten da, horrekin lurrazala eratzeko prozesua biribiltzen baita.
|
|
|
Esaterako, duela urte batzuetatik, hankatik erauzitako zelula amak erabiltzen dira bihotza sendatzeko. Egun, teknika hori bera emaitza oraindik ere itxaropentsuagoekin datorrela
|
esan
liteke.
|
|
|
Teknika berritzaile hori dagoeneko probatu dute animaliekin egindako zenbait esperimentutan. Espainiako Sendagaien Agentziak onartutako lan bat da, eta erakunde ofizial horren ziurtagiria lortzeak
|
esan
nahi du ikerketak baldintza legalak, etikoak eta gaixoaren segurtasunaren alorrekoak betetzen dituela.
|
|
|
Hainbat azalpen posible eman dituzte. Batek
|
dio
zenbakiaren eta esponentzialaren arteko lotura handiaren ondorioz eman ziola Eulerrek esponentzial hitzaren lehenengo letra. Beste azalpen batzuen arabera, haren abizenaren lehenengo letra delako aukeratu zuen (ideia hori nahiko baztertuta dago gaur egun), edo matematikan erabiltzen ez zen alfabetoko lehenengo letra zelako (a, b, c eta d letrak oso maiz agertzen ziren formula matematikoetan)...
|
|
|
Eta teknologiaren aldetik jo du, hain zuzen ere, aurtengo Zientzia eta Teknologiaren Asteak. Izan ere, aurtengo gaia Informazioaren eta Komunikazioaren Teknologiak da, edo labur
|
esanda
, IKTak.
|
|
|
Teknoskopioaz gain, beste hamaika ekitaldi ere izango dira, hainbat egunez, IKTak ardatz hartuta. Aurtengoan, behintzat, ezin da
|
esan
gaia hurbilekoa ez denik; Eustat en datuen arabera, EAEko 15 urtetik gorako biztanleen% 65ek du ordenagailua,% 92k sakelako telefonoa eta 15 urteko gazteen% 88 Interneteko erabiltzaileak dira. Ehuneko esanguratsuak dira; ea Zientzia eta Teknologiaren Astean islatzen diren.
|
|
|
Patata elikagai umila da, ezin
|
esan
delicatessen bat denik. Baina mendeak dira mundu osora zabaldu zela, eta, denbora horretan, milioika eta milioika lagunen gosea ase du.
|
|
|
Zein da, ordea, bat bateko klima aldaketa izugarri baten atalasea? Gaur egun ditugun klima ereduek ez dute hori
|
esateko
behar adina zorroztasun. Dena den, klimaren bat bateko aldaketa bortitz baten ondorioek, ziurrenik, hondamendia eragingo liekete ekosistemei eta gizarteari.
|
|
|
Ireki, mesedez, zure web nabigatzailea, eta jo gogokoen duzun Internet bilatzailearen orri nagusira. Tekleatu energia eta bilatzeko
|
esan
. Zer emaitza eman dizkizu?
|
|
|
Orri garbi bat agertu zaizu, lauki bat erdi erdian. ELEBILA euskarazko bilatzailea
|
dio
horren gainaldean. Energia pikatu duzu laukian eta return tekla ostean.
|
|
|
Zelula kentzeak enbrioiari kalte egin diezaioke nolabait, eta, ondorioz, behin uteroan dagoenean, enbrioiak garatzeko zailtasun handiagoak dituela pentsatzen dute azterketaren egileek. Bestalde,
|
diotenez
, zelula horren kromosomak normalak izateak ez du bermatzen ezarritako enbrioia osasuntsua izatea.
|
|
|
Hegaztiak hegan ikustean, bati baino gehiagori piztuko zitzaion hegan egiteko gogoa, ziur. Demagun norbaitek horretarako aukera ematen digula, eta hegan egiteko modu bat aukeratzeko
|
esaten
digula. Zein aukeratu?
|
|
|
Zirkulazio azkarraren eraginez, gorputzaren tenperatura gizakiarena baino 7 gradu altuagoa da, eta, ondorioz, metabolismoaz arduratzen diren proteinek azkarrago lan egiten dute, hau da, elikagaiak azkarrago erretzen dituzte. Bi hitzetan
|
esanda
, hegaztiak oso azkar bizi dira.
|
|
|
Objektu bat (hegoa) aerodinamikoa baldin bada, haren kontra datorren fluidoak (aireak), objektuaren formari jarraitzen dio; nolabait
|
esatearren
, objektuaren gainazalari itsasten zaio. Geruzatan antolatzen da airea:
|
|
|
Hurrengo molekula geruzak abiadura txikian mugitzen dira, eta, gainazaletik urrundu ahala, fluidoaren abiadura gero eta handiagoa da, objektuarekin kontaktuan ez dagoen airearen abiadurara iritsi arte. Horrela mugitzen den aireak fluxu laminarra duela
|
esaten
da. Aitzitik, objektuaren kurbadura oso itxia balitz, hau da, aerodinamikoa ez balitz, airea banatu egingo litzateke objektutik, eta zurrunbiloak eratuko lirateke.
|
|
|
Hegoek hartzen duten posizioaren arabera, hau da, kontra datorren airearekiko duten angeluaren arabera (eraso angelu
|
esaten
zaio), hegaztiek gora edo behera egiten dute. Gora egiteko, eraso angelua handitu egiten dute; horrela, aire gehiago pasatzen da hegoaren azpitik, eta hegoaren azpialdeko presioa goialdekoa baino handiagoa bihurtzen da.
|
|
|
Lehenak
|
dio
lehenengo hegaztiak zuhaitzetara igotzen zirela, eta, lumei esker, gai zirela beren buruari zuhaitzetatik behera erortzen utzi eta, nolabait, planeatzeko, urtxintxa hegalariek egiten duten antzera. Eboluzionatu ahala, gero eta distantzia luzeagoetan planeatzen joan ziren, eta, azkenik, zuhaitzetara igo beharrik izan gabe hasi ziren hegan.
|
|
|
Nire iritziz, argi eta garbi aurrerapauso bat da. Hala ere, Itziarrek
|
esan
bezala, uste dut gehiago egin behar dela nazioarte mailan, eta hori, ezinezkoa ez bada ere, oso zaila da orain.
|
|
|
Hobetu daitekeen zerbait aipatzekotan, arauan zenbait gai gehiegi arautu direla
|
esango
nuke: giza enbrioien gaineko ikerketaz gain, gizakien gaineko ikerketa, analisi genetikoak, biobankuak, bioetikari buruzko batzordea, ikerketaren lurralde egitura...
|
|
|
I. A.: Bai, azken finean emakumeei obuluak erauztea teknika arriskutsua da eta, arlo honetan, inori kalterik egingo ez
|
dioten
eta erabateko bermea eta segurtasuna emango duten bideak bilatu behar dira.
|
|
|
Gizartean kontrako jarrera zegoela ikusita, zientzialariek berek atzera egiten zuten. Horregatik
|
diot
arlo honetan oso garrantzitsua dela gizartearen babesa izatea.
|
|
|
Hala ere, argitu nahi nuke, inbertsioak egin badira ere, inbertsioek jarraituak izan behar dutela, ikerketek aurrera egin dezaten eta fruituak eman ditzaten. Ez da nahikoa hasierako bultzadarekin, eutsi egin behar zaio, eta, egia
|
esateko
, Europako beste herrialdeetan zientzian inbertitzen dutenetik oso urruti gaude oraindik. Eta ez da diru publikoa bakarrik; beste herrialdeetan, fundazio pribatuek, farmazia konpainiek... ikerketa babesten dute, eta hori hemen ia ez da gertatzen.
|
|
|
Hori
|
esanda
, noiz emango du fruitua hemen egiten dugun lanak. Zein helbururi buruz hitz egiten ari garen; epe luzera izan daiteke, ertainera...
|
|
|
Azalpena perretxikoaren izaeran bertan dago. Izan ere, perretxikoa, berez, onddo baten fruitua da (adituek gorputz fruitu emaile
|
esaten
diote, karpoforo). Perretxikoak ematen dituzten onddoetako asko lur azpian daude, eta zuhaitzen sustraietatik hartzen dute behar duten elikagaia.
|
|
|
Talde bateko buru jarri zuten. Hamarkada hartan bertan, behin eta berriz
|
esan
zien Estatu Batuetako agintariei Lurretik at joango zen satelite artifizial bat bidali nahi zuela. Ezezkoa jaso zuen guztietan.
|
|
|
Horrekin, gaietan gehiago sakontzeko aukerari eman nahi zaio bide, gaien inguruan egon daitezkeen ikuspegiei tokia egiteari. Gaietan sakontzearekin batera, ikuslearentzat ikusgarri izateko helburua ere badu Teknopolisek, eta horri erantzun nahi
|
dio
Mundu ikusgarria izenarekin bataiatu den atal berriak. 3 minutuko bideoa batean, munduan zehar dauden hainbat toki bitxi erakutsiko dira astero.
|
|
|
Groenlandiak lur berdea
|
esan
nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste baino lehenago amaitu ziren garai haiek.
|
|
|
Groenlandiak lur berdea
|
esan
nahi du, eta garai batean halakoxea zen. Baina, aztarna berrien arabera, uste baino lehenago amaitu ziren garai haiek.
|
|
|
Europak, Kanadak eta Japoniak Kyotoko protokoloaren alde egin zuten, baina Estatu Batuek eta garabidean diren herrialdeek ez. Esan beharra dago Kyotoko protokoloaren lehenengo pausoan ez zutela
|
esaten
garabidean diren herrialdeek ezer berezirik egin behar zutenik. Horrela diseinatu zuten, helburua baitzen garatutako herrialdeek nagusitasuna azaltzea eta aurrea hartzea.
|
|
|
Aurtengo aurrerapena, dena den, eman duten lehenengo pausoa izan da;
|
esan
daiteke hasierako fasean gaudela. Europa oraindik ere aitzindaria da, baina nik uste dut Estatu Batuetan keinu oso positiboak egiten ari direla.
|
|
|
Egia
|
esan
, komunikabideek behar bezala informatzeko ardura dute, haiek jakin behar dute nola eman arazoaren berri. Ez dute hondamendi edo apokalipsi gisa irudikatu behar, konponbiderik ez duen arazo bat balitz bezala.
|
|
|
Hain zuzen, txostenetan
|
diote
% 90eko probabilitatea dagoela jasaten ari garen aldaketak gizakiak eragindakoak izateko. Hala ere, zientzialari batzuek gelditzen den% 10ari eusten diote esateko gertatzen ari dena aldaketa naturalen ondorio dela.
|
|
|
Hain zuzen, txostenetan diote% 90eko probabilitatea dagoela jasaten ari garen aldaketak gizakiak eragindakoak izateko. Hala ere, zientzialari batzuek gelditzen den% 10ari eusten diote
|
esateko
gertatzen ari dena aldaketa naturalen ondorio dela. Zer iritzi duzu horretaz?
|
|
|
Zientzialariek ez dute
|
esan
zalantzarik gabe gizakiak eragin dituela aldaketa horiek. Dena den, zientzialari batzuk horren kontra azaltzea ez zait pentsamolde zentzuduna iruditzen; ez genuke arrisku horretan sartu.
|
|
|
Anbararen barruan dauden burbuilek gordetzen duten airea garai bateko atmosfera denik ezin
|
esan
daiteke. Arabako Museo Naturala
|
|
|
Arabako aztarnategietan islatzen diren ekosistemak ongi ezagutzeak Lurraren antzinako bizitza hobeto ulertzea ekarriko du. Arabako anbarak ez du oraindik
|
esan
esateko duen guztia.
|
|
|
Arabako aztarnategietan islatzen diren ekosistemak ongi ezagutzeak Lurraren antzinako bizitza hobeto ulertzea ekarriko du. Arabako anbarak ez du oraindik esan
|
esateko
duen guztia.
|
|
|
Argi izpiek zeharka dezakete, eta, orduan, haren ezti koloreak distira berezia hartzen du. Igurtziz gero, papera erakartzeko ahalmena du; propietate horregatik, grezieraz elektron
|
esaten
diote. Mineralogoek sukzinita deitzen diote, eta C 10 H 16 O formulaz ezagutzen dute.
|
|
|
Mineralogoek sukzinita deitzen diote, eta C 10 H 16 O formulaz ezagutzen dute. Anbar hitza arabieratik dator, eta itsasoan flotatzen duena
|
esan
nahi du.
|
|
|
Europako JAR (Joint Aviation Regulation) legediak pisuaren arabera sailkatzen ditu hegazkinak. Zehatzago
|
esanda
, aireratzerakoan izan dezakeen pisu maximoaren arabera (MTOW: maximum take off weigth), hau da, erregaia, bidaiariak eta dena kontuan izanda.
|
|
|
Aeronautika astunean aireontzien saila sartzen da, eta beste guztiak aeronautika arina dira. Jendeak hegazkintzaz hitz egiten duenean, oro har aircraft ez ari da,
|
dio
Arregik, merkatu bolumenaren arabera antzekoak dira hegazkintza astuna eta arina, baina arina ez da ezagutzen... .
|
|
|
Orain, aldiz, TDI motorrak erabiltzen dira hauetan ere. Mercedes batek izan dezakeen motor bera erabil daiteke hegazkin arin batean
|
dio
Arregik.
|
|
|
Diseinu aurreratuekin, material konposatuekin eta motorizazio berriekin lortzen diren errendimenduak, abiadurak eta altitudeak ez dute zerikusirik orain 40 urteko diseinuetan lortzen zenarekin. Eta pilotuentzako ere sekulako aldea dago, bai erosotasunean, eta baita segurtasunean ere
|
dio
Iturbek; gauza horiek askoz gehiago zaintzen dira orain.
|
|
|
Aitzitik, horien ordez hegazkin txiki pribatuak erabiltzen dituzte. Beraz, ikusi zuten hor hutsune bat bazegoela
|
dio
Arregik eta interesgarria izan zitekeela nolabaiteko airetaxi funtzioa beteko luketen jet txikiak egitea.
|
|
|
Gainera, proportzioan nahiko merkeak dira
|
dio
Arregik, milioi bat dolarretik aurrera kostatu daitezke. Izan ere, ahalik eta jende gehienaren eskura jarri nahi dituzte, eta, horregatik, merkeak izateaz gain, operazio kostuak ere ahalik eta gehien murrizten saiatzen dira. Eraginkortasun handia dute, erregai kontsumo urria, fidagarritasun handia eta mantentze tasa txikia.
|
|
|
Egungo giroplanoak oso optimizaturik daude
|
dio
Arregik eta, hasieran potentzia osoa errotore nagusiari ematen bazaio ere, gero errotore hori ahalik eta gehien mantsotzen da, eta potentzia helize horizontalari pasatzen zaio. Errotore nagusiaren abiadura mantsotzearekin, erresistentzia izugarri jaistea lortzen da, erresistentziak errotorearen abiadurarekiko proportzio kubikoa baitauka. Hau da, errotorearen biraketa abiadura heren bat gutxitzen bada, airearekiko erresistentzia 27 aldiz gutxitzen da.
|
|
|
Hala ere, Munduan dagoen hegaldi sistemarik onena du...
|
dio
Arregik... gure garuna. Garunak egunero kontrolatzen du gorputza, oreka mantentzeko, eta mugimendua lortzeko.
|
|
|
Komunikagailu pertsonala Star Treck filmean agertzen da. Haiek bularrean eramaten zuten; guk, patrikan, eta telefono mugikor deitzen diogu
|
dio
Miquel Barcelók, Espainiako zientzia fikzioaren editore ezagunenetako batek. Dena dela, zientzia fikzioaren iragarpen teknikoak ez dira oso ugariak.
|
|
|
aldaketa zientifikoek edo teknikoek gizartean eragiten duten erantzuna aztertzen duen literatura. Ez du zertan zientzia berria iragarri
|
dio
Barcelók baina aldaketa posibleen berri ematen du, eta gizakia aldaketa horietara nola egokitzen den azaltzen du.
|
|
|
Horrek ez du
|
esan
nahi zientzia fikzioaren idazleek gaia baztertu dutenik, baizik eta gogoeta aurreratuago bat lantzen dutela. Kiln people liburuan, David Brinek aztertzen du gizarte bat non hogeita lau ordu iraungo duten klonak egin daitezkeen.
|
|
|
David Brinek berak hori
|
esaten
zuen George Orwellen 1984 eleberriari buruz: 1984 urtea ez zen izan eleberriarena bezalakoa, besteak beste, Orwellek eleberria idatzi zuelako.
|
|
|
autoprebentziorako iragarpena egitea.
|
Esango
dizut nolakoa izango den etorkizuna, orainaldiaren hainbat ezaugarri gaizto muturrera eramanda: gehiegizko populazioa, basamortutzea, klima aldaketa eta abar dio Barcelók.
|
|
|
Esango dizut nolakoa izango den etorkizuna, orainaldiaren hainbat ezaugarri gaizto muturrera eramanda: gehiegizko populazioa, basamortutzea, klima aldaketa eta abar
|
dio
Barcelók. Azterketa horrek autoprebentziorako balio du, nahi ez dugun etorkizun bat aurkezten digulako.
|
|
|
Asimovek klasiko bihurtu zuen robotaren ideia. Harentzat Robot visions ipuin eta saio bilduman
|
dioen bezala
, robota giza itxurako makina bat zen, gizakiok egiten ditugun ekintzak egin ditzakeen makina bat, baina, nahitaez, pentsatzeko ahalmena izan behar zuen. Gizaki mekanikoaren ideia da.
|
|
|
Asimovek baztertu egin zuen iraultzaren ideia robotentzako hiru jokabide lege asmatuta, John Campbell editorearekin laguntzaz. Lege horien arabera, robot batek ezin
|
dio
minik egin gizakiari, bete egin behar du gizakiak agindutako guztia eta bere burua babestu behar du, ordena horretako lehentasunarekin. Hain zuzen, lege horiek sortzen dituzten paradoxetan oinarrituta daude haren robotei buruzko istorioak.
|
|
|
Zaila da
|
esaten
zenbateraino garatu behar den adimen artifiziala robot bat adimentsutzat jotzeko. Zientzia fikzioak buelta eman dio horri, eta alderantzizko galdera planteatzen du:
|
|
|
Robotez eta adimenaz hitz egiten da, eta, jakina, adimena garun artifizial baten ondorioa da. Hala ere, idazleek ez zekiten nolakoa izan zitekeen garuna, eta, hain zuzen, garun horri ez
|
zioten
ordenagailu izaera ematen.
|
|
|
Planteamendu horrek gaur egungo birus baten arkitektura klasikoa du, garai hartako teknologoek pentsatu ez zuten zerbait. Birusaren erabilera maltzurra zientzia fikzioak asmatu zuen
|
dio
Barcelók.
|
|
|
Beste batzuek
|
diote
O motako odola izateak ziztadak izateko arriskua areagotzen duela. Dena den, odol motaren eta ziztaden arteko erlazio hori oraindik ere egiaztatu gabe dago.
|
|
|
50 kilometrora urrunduko balitz ere, eltxoak usaintzeko gai izango lirateke.
|
Esan
liteke arnasten dugun bakoitzean eltxoari gure gertutasunaren berri ematen ari gatzaizkiola.
|
|
|
Emeak proboszide izeneko protuberantzia bat du, eta, horri esker, gai da ugaztunen larruazalean zuloa egin eta odola xurgatzeko. Elefanteen tronpa baten antzeko zerbait dela
|
esan
daiteke. Eltxoen proboszidea oso zorrotza da, eta ia ia larruazala ukitze hutsarekin nahikoa da, zulotxoa egin eta odola xurgatzeko.
|
|
|
Fusarium izena hartzen du esporen formagatik (goian). Onddoaren hifak kizkurtu egiten direlako
|
esaten
zaio circinatum (behean). (Argazkia:
|
|
|
Onddoaren esporak ilgora itxurakoak dira, edo laranja atalaren itxurakoak. Edo Lurreko ordu zonen itxura dutela ere
|
esan
daiteke (gaztelaniazko huso horario eta frantsesezko fuseau horaire). Horregatik dago sailkatuta Fusarium generoan, eremu horien izena latinez esateko hitzaren eratorria delako.
|
|
|
Edo Lurreko ordu zonen itxura dutela ere esan daiteke (gaztelaniazko huso horario eta frantsesezko fuseau horaire). Horregatik dago sailkatuta Fusarium generoan, eremu horien izena latinez
|
esateko
hitzaren eratorria delako. Genero horretan 50 onddo espezie baino gehiago dago.
|
|
|
Fusarium circinatum espeziearen ezaugarri bat da zenbait hazkuntza ingurunetan jarriz gero, laborategian, hifak kiribiltzen dituela. Hortik, izen zientifikoaren bigarren zatia, circinatum. Nolabait, kizkurra
|
esan
nahi du.
|
|
|
Duela urte batzuk arte, adituek
|
esan
dute intsinis pinuaren (Pinus radiata) izurri nagusia pinu beldarra zela (Thaumetopoea pityocampa), espezie horren beldarrek hostoa galarazten diotelako zuhaitzari. Orain, beste gaixotasun batek hartu du indarra, eta pinu beldarrak bezainbesteko kezka eragin du sektorean.
|
|
|
Munduan ere, beste pinu espezie batzuk infektatuta dauden arren, Fusarium circinatum onddoaren infekzioak intsinis pinuaren banaketa geografiko bera du neurri handi batean. Horrek
|
esan
nahi du oso arazo orokorra dela.
|
|
|
Metastasi hitzak jatorri grekoa du; meta k beste leku bat
|
esan
nahi du eta stasis ek gelditu. Azken batean, tumore primario bat gorputzeko beste atal batzuetan zabaltzea baino ez da metastasia.
|
|
|
Sarri
|
esaten
dugu minbizia gorputzean zabaltzen denean ez dagola zereginik; eta zergatik esaten dugu hori. Hasiera batean, zelula bat gaiztotu egiten da, eta kontrolik gabe hazten da; horren ondorioz, tumore primario bat sortzen da.
|
|
|
Sarri esaten dugu minbizia gorputzean zabaltzen denean ez dagola zereginik; eta zergatik
|
esaten
dugu hori. Hasiera batean, zelula bat gaiztotu egiten da, eta kontrolik gabe hazten da; horren ondorioz, tumore primario bat sortzen da.
|
|
|
Eta zergatik dira hain hilgarriak metastasia sortzen duten zelulak?
|
Diotenez
, tumore primario batetik zirkulaziora pasatzen diren zelulen% 1 bakarrik da gai metastasia sortzeko. Azken batean, presio selektibo oso handia jasaten dute zelula horiek, eta kondizio okerrenetan bizitzeko ahalmena duenak bakarrik egin dezake aurrera.
|
|
|
Zenbat denbora pasatuko da hori lortu arte? Ishaia Fidler ikertzaile estatubatuarrak
|
esaten
duen moduan, egunen batean, minbizia gaixotasun kroniko bihurtzea lortuko dugu, baina kontuan izan behar dugu minbizi hitza erabiltzen dugunean 200 gaixotasunez baino gehiagoz ari garela. Eta hala da; minbizi mota asko daude, gorputzeko edozein zelulak dauka gaiztotzeko arriskua, eta gaiztotzen den zelula bakoitzak bere baliabideak ditu.
|
|
|
Ingelesa komunikazio hizkuntza garrantzitsua da gaur egun gizarteko hainbat alorretan. Euskal Herrian, euskara, gaztelania eta frantsesaren ondoren, laugarren hizkuntza dugula
|
esan
dezakegu. Egoera horrek ingelesa hezkuntza curriculumetan txertatzea ekarri du berekin, hala nola norbanako asko bere kabuz edo ikastetxeetan ikastera bultzatu ere.
|
|
|
Bi eltxoek mikrobio bana infektatzen dute ziztatzean (malariarenak protozoo bat eta dengearenak birus bat), baina horrek ez du
|
esan
nahi antzekoak direnik. Oso ezberdinak dira; bi eltxoren artean egon daitekeen alderik handiena dute.
|
|
|
Hain juxtu, Francis Crick ekin batera, DNAren egitura argitu zuen Watsonek 1953an. Haren genoma deskodetu duten zientzialariek
|
esan
dutenez, lehen aldiz milioi bat dolar baino gutxiago gastatu dute deskodetzean.
|
|
|
Faktore horien eraginez, zelulak birprogramatu egiten dira, eta enbrioi zelula pluripotenteen ezaugarriak hartzen dituzte. Sinplea bada ere, ezin da
|
esan
prozesu arrakastatsua denik: birprogramazioa mila zelulatik batean bakarrik ateratzen da ondo.
|
|
|
Aukeran, tximeletak erakusleiho batean iltzatuta, hautsa hartzen, ikustea baino askoz zirraragarriagoa da dagokien lekuan ikustea, hau da, zelaietan lorez lore dantzari. Zelai, mendi eta basoetako udako festa giroaz gozatzeko garai paregabea da hau,
|
esan
dugu. Hori bai, festa ez da betiko; negua gerturatu ahala, tximeletak bakanduz joango dira, eta gutxi batzuek baino ez dute iraungo hurrengo udaberrira arte.
|
|
|
Esate baterako, Lurraren errotazio ardatzak du prezesioa, eta, gertuagoko adibide bat ematearren, umeen jostailu batek, zibak, egiten du prezesio mugimendua. Adibide guztietan, ardatzak ezin
|
dio
kanpoko indarrari guztiz aurre egin, eta ardatzaren orientazioa zirkulu batean aldatzen da. Prezesioak kontrolari ihes egiten dion mugimendu bat dirudi, baina, aprobetxatuz gero, aukera ematen du giroskopioen aplikazio interesgarrienez baliatzeko.
|
|
|
Fisikan momentu angeluarra deritzo inertzia horri, eta, lege unibertsal baten arabera, kontserbatu egiten da. Horrek
|
esan
nahi du biratze abiadura kontserbatzen dela, eta horrekin batera, ardatzaren orientazioa ere bai. Inertzia horren kontra eragin dezakeen bakarra kanpoko indar bat da (mundu errealean frikzioa izaten da askotan).
|
|
|
Gaur egun, hizkuntza guztiek behar dituzte corpusak. Corpusak formatu elektronikoan eta linguistikoki etiketatuta dauden testu bildumak dira linguistikoki etiketatuta egoteak
|
esan
nahi du hitz bakoitzari dagokion lema, kategoria... ematen zaizkiola eta hizkuntzaren ikerketan eta hizkuntza teknologien garapenean erabiltzen dira. Oso baliabide garrantzitsuak dira hizkuntza teknologiak garatzeko, hiztegiak egiteko...
|
|
|
Muga horiek gainditu ahal izateko sortu dute CorpEus. Tresna hori Elhuyar Fundazioko I+G taldeak garatu du, EHUko Informatika Fakultateko IXA Taldearen laguntzarekin, eta,
|
esan
bezala, Internet euskarazko corpustzat erabiltzeko aukera ematen du. Izan ere, Internet corpus erraldoi bat dela esan liteke, euskaraz dagoen edozein corpus baino askoz ere handiagoa.
|
|
|
Tresna hori Elhuyar Fundazioko I+G taldeak garatu du, EHUko Informatika Fakultateko IXA Taldearen laguntzarekin, eta, esan bezala, Internet euskarazko corpustzat erabiltzeko aukera ematen du. Izan ere, Internet corpus erraldoi bat dela
|
esan
liteke, euskaraz dagoen edozein corpus baino askoz ere handiagoa. Gainera, beti ari da eguneratzen eta edukia gehitzen; beraz, hitz berrienak ere kontsulta daitezke.
|