|
2004
|
|
|
" Mo, zatoz mesedez alpapa hau probatzera, Mo, jar zaitez mesedez itzal hartan".
|
Eguna
joan eta eguna etorri, beti halaxe, beti aise eta erraz, morroiez inguratuta bezala.
|
|
|
" Mo, zatoz mesedez alpapa hau probatzera, Mo, jar zaitez mesedez itzal hartan". Eguna joan eta
|
eguna
etorri, beti halaxe, beti aise eta erraz, morroiez inguratuta bezala.
|
|
|
Nik banekien non egongo zen La Vache, Antiaju Berde eta errotako hortzaundiak zaintzen alegia, eta bisita bat egin behar niola pentsatzen nuen egunero; ordea azkenean Balantzategiko lokatz eztian sartuta gelditzen zitzaizkidan lau hankak. Era berean, gogoratu egiten nuen biok kanposantu ttikian edukitako hizketaldia, eta gerra kontu haiekin jarraitu egin genukeela esaten nion neure buruari, baina batzuetan goizegi eta besteetan beranduegi iruditzen zitzaidan arazo haietaz arduratzeko, eta hurrengo
|
egunerako
uzten nuen dena. Esaera zaharrak dioen bezala:
|
|
|
Genoveva pertsona oso serioa zen, hitz gutxikoa, berrogeita hamar urte ondo beteak zituena. Gaurko
|
egunetik
begiratuta, bizitzak eman didan esperientziarekin, Pauline Bernardetteren kontrako izpiritua zela iruditzen zait. Izanez ere, nire mojatxoak zera ematen du, bihotz baten partez hamar bihotz ttiki ttiki dituela handik eta hemendik partituak, hamar bihotz ttiki katuen txintxarriak bezalakoak, eta beraietan mugimendu handia dabilela beti, alai edukitzen dituela esate baterako hiru, goibel eta mutu bi, eta beste bat zartatua, eta beste lau haserre eta soinu txarrarekin.
|
|
|
Izanez ere, nire mojatxoak zera ematen du, bihotz baten partez hamar bihotz ttiki ttiki dituela handik eta hemendik partituak, hamar bihotz ttiki katuen txintxarriak bezalakoak, eta beraietan mugimendu handia dabilela beti, alai edukitzen dituela esate baterako hiru, goibel eta mutu bi, eta beste bat zartatua, eta beste lau haserre eta soinu txarrarekin. Horregatik erantzuten dit erantzuten didan bezala,
|
eguna
komentutik kanpora pasatzen duenean:
|
|
|
Nahikoa izan zen esaldi hura ni, munduko behirik zoriontsuena sentituz, erabat bere mendean jartzeko. Gaurko
|
egunetik
begiratuz, zer esango dugu, ez zela horrenbesterako, antzematen zela bolada hartan euli burua neukala. Baina, jakina, garai bakoitzak berea du, eta konformatu beharra dago.
|
|
|
Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko
|
egunetik
begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako egunean bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
Antiaju Berde eta errotako teilatuan ikusitako bi hortzaundi haiek aspaldi bateko pertsonaiak iruditzen zitzaizkidan, edo noizbaiteko amets gaizto batean azaldu bezala desagertutakoak; gerra kontuak, bukatua zegoen ala ez, Bizkarroker bezalako zaharren kontuak; inguruetako mendi batean erorita zegoen abioia edo kanposantu ttikiko gurutzeak, esanahi gabeko gauzak. Gaurko egunetik begiratuta, zera ikusten dut garbi, bizitzaren martxak modu hartan segitzera, galdu egingo nuela, erabat eta betikoz, La Vacheren adiskidetasuna, hasierako
|
egunean
bion artean sortutako konfiantza eta elkar ulertze hura.
|
|
|
ez ditu nire memoria horiek galaraziko. Nire bizitzako gertaerak, orain artekoak eta oraindik isilean daudenak, gertatu ziren
|
egunean
bezala dauzkat begi aurrean.
|
|
|
Baina bete dezadan promesa, noan La Vache eta biok adiskidetu ginenekoa kontatzera. Guztia behion bankete
|
egunean
hasi zen bideratzen.
|
|
|
|
Egun
hartan, Pauline Bernardettek komentuan sekula egiterik ez dagoen gauza bat egin zuen, ateak zabaldu eta gure lorategian sartzen utzi kanpoko jendeari. Sei neska mutil ziren, motxila eta botadunak, komentuaren arkupetan azaldu eta beren mendi denda zabaltzeko baimena eskatu zutenak.
|
|
|
Hik badakik hor barruan daukaana —esan zion ukuiluko atea zabalduz. Inbitazioa onartu eta barrura sartu zen La Vache, eta haren atzetik abiatu ginen beste sei beltzok; guretzat baitzen
|
egun
hartako banketea, ez gorrienzat. Baldin eta Bidanik edo beste gorriren batek sartzekoa egiten bazuen, Bizkarrokerrek makilazo bat ematen zion beste alde batera bidaliaz.
|
|
|
Baneukan Setatsuak eskatutako datua, banekien non sartzen zituzten gorriak beltzok ukuiluan banketea egin behar genuenean. Edo non sartuko gintuzten gu, banketea gorriei egokitzen zitzaien
|
egunean
. Gero eta piztuago, gero eta urrutiago euli izpiritutik, galde egin nion neure buruari:
|
|
|
Gaurko
|
egunetik
begiratuta, bizitzak ematen duen esperientziarekin, ez nuke banketetzat hartuko egun hartan Balantzategin egin genuen jatea. Azken batean, pentsua besterik ez zen, aldian behin Chevrolet kamioi batek zakutan ekartzen zuena.
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta, bizitzak ematen duen esperientziarekin, ez nuke banketetzat hartuko
|
egun
hartan Balantzategin egin genuen jatea. Azken batean, pentsua besterik ez zen, aldian behin Chevrolet kamioi batek zakutan ekartzen zuena.
|
|
|
Nire lehen banketeko
|
egun
hartan, oso gustura egon nintzen. Eta ez bakarrik jan kontuagatik, baita Genovevak salan jartzen zituen diskoengatik ere.
|
|
|
Gauak esango zidan egia. Gauak —ilargiarekin edo izarrekin egiten duen bezalaxe— kanporatu egiten du
|
egunak
isilpean edukitakoa.
|
|
|
Hurrengo
|
egunean
, ukuilutik argitara atera eta behi gorriengana jo nuen zuzenean.
|
|
|
" Polinañi", erraiten zitadazun," ezkontzen garelarik, azienda eta lurrak sal, eta Pariserat joanen gituzu errestorant baten ezartzera". Egiatan erraiten deitzut, Mo, hori behatu neion lehen
|
egunean
heda heda erori nintzela destrenputurik. Daigun egunean erran neiozun:
|
|
|
Egiatan erraiten deitzut, Mo, hori behatu neion lehen egunean heda heda erori nintzela destrenputurik. Daigun
|
egunean
erran neiozun: " Piarres, ez zitut maite eta ez nuzu zurekilan Pariserat joanen".
|
|
|
Ikerketari ekin nion bakarrik gelditu eta aurreneko
|
egunetan
, eta nahiko alaitasunez gainera. Zeren hori baitu Bakardade izeneko desertuak, hasiera batean ez duela ematen gogor, baizik eta gozo, lasaigarri, arnasa emaile.
|
|
|
Nekatuegia nengoen eztabaidan hasteko eta, bestalde, ez nuen lehen
|
egunean
bertan haserre bat eduki nahi. Beraz, isildu egin nintzen.
|
|
|
Gauzak hola, komentu ingurutara elkhi eta bide bazterreko adar eta ezpal biltzen aritu ninduzun, eia egur mozkin haiekin negua iragan artino arranjatzen ginen. Hala, su egin behar zen azken
|
egunetarik
batetan, ezpal beltz eta ttipiño bat ikusi nizun lurrean, lehenago ere errerik zirudiena, eta hartuko dizut ez dizut hartuko egon ninduzun denbora batez. Azkenean, saskirat eman nizun eta errefektuarrera eraman.
|
|
|
Egia handia da Pauline Bernardettek
|
egun
hartan adierazi zidana, neronek ikusi nuen garbi asko mendi mendian pasatako bolada hartan. Hasiera batean, luze egiten zitzaidan denbora, eta ahal izan guztietan freskura zeukan txoko bat aurkitu eta bertan gelditzen nintzen lotan.
|
|
|
Eta, nik uste, den denak basurdeengatik. Sastrakan bizi ziren bost senide haiek gure ondotik korrika pasatzen ziren bakoitzean, La Vacheri lehen
|
egunekoa
gertatzen zitzaion: ezaguera galduta bezala gelditzen zen aurrena, basa animalia haien deia entzunez edo, eta ondorenean petraldu egiten zen zeharo.
|
|
|
Agian hego haizea egiten zuelako, geure sorlekuari bisita egiteko gogoa erne zitzaigun bioi. Eta abiatu, bidatzurrak eta bideak zabaltzen hasten ziren parajeetaraino jaitsi, eta
|
eguna
bukatu baino lehen gure haran zaharraren erpinean jarri ginen begira.
|
|
|
Hotzagatik kobazulo batean sartu ginen
|
egunean
gertatu zen. Sartu eta segituan ohartu nintzen, norbaitek hartua zigula aurrea, beste animaliaren bat zegoela babes hartan.
|
|
|
" Ondo izua da, behintzat!", pentsatzen nuen itzalari begira, eta, garai bateko udazken hostoekin bezala, apustuak egiten nizkion neure buruari: baietz Haundia hiru
|
egunetan
aspertu, baietz laster utzi kantatzeari.
|
|
|
Udazken hasiera hartako
|
egun
haizetsu batean izan zen. Banenbilen hara eta honaka Haundiak kantatzen zuen balkoipe hartan, eta hor non norbait gainera erortzen zaidan.
|
|
|
Eta hortik nire ikara, Soeur. Zer pasako da memoriak bukatzen ditudan
|
egunean
–Barrukoak zerbaitengatik aipatuko zidan testigantza uzteko kontu hori.
|
|
|
zuzendu, orraztu eta txukundu egingo nuen nire bizitzaren lehen partekoa.
|
Egunen
batean, premia sortuz gero, jarraituko nuen beste parteekin. Eta gaur arte.
|
|
|
Gutxi gorabehera, bi
|
egun
ibili nintzen modu txar hartan. Azkenez, loaldi luze baten ondorenean, lasaiago sentitu nintzen.
|
|
|
Izan ere, gure bizitzaren parte handi bat lotan pasa beharra daukagu, eta lo txarra esatea bizitza txarra esatea da. Gaua gaizki pasatzen duenak
|
eguna
ere ez du ondo pasako. Horra, lagun.
|
|
|
Honek hirurogei bat urte zituen, eta —azal txurikoa, aurpegi edo lepoko zaintxo urdinak agerian uzten zizkiona— botila kristalarekin eginak ziruditen antiaju berde batzuk zeramatzan. Bai
|
egun
hartan eta bai gero, halaxe ikusiko nuen beti, antiaju berde haiekin, begiak ezkutatuta.
|
|
|
Ala norbaitek, aurreneko aldiz, lagun bezala tratatzen ninduelako? Ez dakit, baina nolanahi ere
|
egun
hura handia izan zen nire bizitzan.
|
|
|
—Lagun on ona, mundu honetan ez dago ordutan ibiltzea baino gauza hoberik —esaten zidan— Utz ezazu gaua gaueko mozolo, saguzahar eta abarrentzat, eta joan zaitez deskantsatzera. Loa galtzen duenak hurrengo
|
eguna
ere galdu egiten du.
|
|
|
—Bai, orain isilik eta baketsu dago den dena —jarraitu zuen La Vachek— Baina ikusi egin behar zenuen orain dela urtebete edo gutxiago.
|
Egunez
fusilak tiraka, gauaz fusilak tiraka. Eta batzuetan kanoiak.
|
|
|
—Hori jakitea nik adina jakitea izango litzateke, adiskidea —lehortu zen bera— Abioiarena nire sekretua da, Balantzategin nik bakarrik ezagutzen dut lekua. Beharbada erakutsiko dizut
|
egunen
batean.
|
|
|
—Esan, bada. Nagoen aspertuarekin, edozein gauza entzungo nuke —esan nion
|
egun
hartan.
|
|
|
—Ez da jaikitzeko ordua, lagun, baizik eta aspaldi egindako promesa betetzeko ordua. Gogoratzen al zaizu otsoen
|
egun
hartan esan zenidana?
|
|
|
Edadeko behiak ahaztu egiten du bezperan gertatutakoa, baina bizi bizirik dauka buruan berrogei urte lehenagokoa. Nolanahi ere, neronek esango dizut otsoengandik alde egin
|
egunean
agindutakoa. Esan zenuen:
|
|
|
Jakin egin behar. Izanez ere, behiok suerte txarrekoak gara gauza guztietan, eta denbora partitu zuten
|
egunean
ere suerte txar berberori sartu zitzaigun tartean. Edo hori entzun izan dut behintzat nik.
|
|
|
—Hain zinen flakaturik lehen aldiz elkarrekin ezagutu ginelarik, aspaldiko
|
egun
hartan! —suspiriatzen du orduan moja ttikiak— Baina ni bizi nizano ez zira goseturik izanen, Mo.
|
|
|
hitzak sentimenduaren errainu apal direla, eta oihukatzen dudan" Biba Balantzategi" bakoitzagatik ehun biba gehiago dauzkadala bihotzean. Eta ez zure garai haietan den dena jolasa eta gozamena izan zelako, zeren, zuk badakizu, gerra osteko
|
egun
haietan poza adina izan genuen pena, eta askotan, pena hori latza izan zen. Bai, hamaika kolpe hartzeko jaioak gara.
|
|
|
Ondorio hau gaur ateratzen dut, memoriak idazten ari naizela eta dakizkidanak dakizkidalako; baina
|
egun
hartan harlauzak, asperkeriaren harlauza astunak, ez zidan inolako aukerarik luzatu. Bi hortzaundiei begiratu eta buelta bat eman nuen inguruetatik, ea La Vache ikusten nuen zelata lanetan.
|
|
|
Eta artean, bost bat ordu gelditzen ziren iluntzeko. Zein
|
egun
luzeak, udazken hartakoak!
|
|
|
Barneratu egiten nintzen basoan eta, leku bigunean etzan ondoren, hosto bat aukeratzen nuen zuhaitz batean, hosto berde berdea, udazkenekoa baino gehiago udaberrikoa zirudiena. Hartan, aukeratutako hostoari buruz jartzen nituen begiak, eta zain geratzen nintzen, egun batez, bi
|
egunez
, hiru egunez, behar zen denbora guztiaz. Oro har, denbora asko behar izaten zuten hostoek adarretik airera, eta airetik lurrera erortzeko.
|
|
|
Barneratu egiten nintzen basoan eta, leku bigunean etzan ondoren, hosto bat aukeratzen nuen zuhaitz batean, hosto berde berdea, udazkenekoa baino gehiago udaberrikoa zirudiena. Hartan, aukeratutako hostoari buruz jartzen nituen begiak, eta zain geratzen nintzen, egun batez, bi egunez, hiru
|
egunez
, behar zen denbora guztiaz. Oro har, denbora asko behar izaten zuten hostoek adarretik airera, eta airetik lurrera erortzeko.
|
|
|
ez zeukan graziarik, haizea edo erauntsia zenean mordo bat erortzen zen batera, bestela berriz ezta bakar bat ere. Entretenimendurik gabe eta
|
egunak
aurrera, asperkeriaren harlauza nire gainera erori zen berriro.
|
|
|
Gero eta neure buruaren jabeago, behi beltzok egindako banketea gogoratu zitzaidan, eta
|
egun
hartan gertatutako guztia: menditik jaitsitako zaldiak, zaku kargaketa, Genovevak eta Bizkarrokerrek mendiko haiei eman zieten afaria.
|
|
|
harroputz eta basatitzat aipatzen ninduten, La Vacheren pareko eginez eta erakutsiz, hein berean, noraino nengoen aldatua. Eta, atarian istant batzuk zain egon eta gero,
|
egun
hartako banketea ere neure kolorekoentzat zela jakin nuenean, tente jarri eta harro harro sartu nintzen barrura.
|
|
|
Nolanahi ere, eta profeziak profezia,
|
egun
hartako banketean ez zen ezer berezirik pasa, eta aurrekoaren berdin berdina izan zen xehetasun guztietan. Gauarekin batera, zaldien pauso dotoreak entzun genituen, eta Bizkarrokerren agurra:
|
|
|
—Jakingo da
|
egunen
batean, lagun. Lo egin ezazu, orain.
|
|
|
|
Egun
hartakoak egina zuen, eta Setatsuari obeditu nion. Bai, egunen batean jakingo genuen zakuena.
|
|
|
Egun hartakoak egina zuen, eta Setatsuari obeditu nion. Bai,
|
egunen
batean jakingo genuen zakuena.
|
|
|
—Aurkitu nuen, bai.
|
Egunak
pasa nituen harkaitz haietan.
|
|
|
Gu beltzok ate parean eta sartzeko prest jarri ginen, zeren aspaldi hartan gu izaten baikinen beti banketerako aukeratuak. Ordea
|
egun
hartan kontrakoa izan zen. Bizkarroker arba batekin zirika hasi zitzaigun apartatzeko esanez.
|
|
|
Mundu honetan ez izan ordea ordainik gabeko mugimendurik eta, erreka indartuz bezala, ahulduz zihoazen goiko aldeetako elurrak.
|
Egunean
baino egunean urriago, elur hura guztia ezkutatua zegoen apirileko euriak etorri zirenean.
|
|
|
Mundu honetan ez izan ordea ordainik gabeko mugimendurik eta, erreka indartuz bezala, ahulduz zihoazen goiko aldeetako elurrak. Egunean baino
|
egunean
urriago, elur hura guztia ezkutatua zegoen apirileko euriak etorri zirenean.
|
|
|
Guztia apirileko beste
|
egun
lanbrotsu haietako batean hasi zen, presakako kargaketa haren segida segidan. Usandizagak mendikoei esan bezala, lehenbailehen egin behar zen lan hura, Antiaju Berde eta gainerako sikarioak Burgosko ospakizunean ziren bitartean.
|
|
|
La Vache ere erne eta pentsakor zegoen. Eta behi makalak berdin, edo hori zirudien behintzat, beraiek ere sumatzen zutela bankete
|
egun
haren berezitasuna.
|
|
|
|
Egunak
argitu eta ordu batzuetara, guardia guztiak bilduta zeuden etxe atarian. Nekatu eta gosetuak ziruditen, eta Antiaju Berdek berehalakoan eman behar zien erretiratzeko aginduaren zain.
|
|
|
Oso kontseilu txarra, bide batez esanda. Gaurko
|
egunetik
begiratuta, eta bizitzak eman didan esperientziarekin, une hartan uste handiz jokatu nuela iruditzen zait, munduko azkarrena neu izan banintz bezala. Izanez ere, inork ez zion La Vacheri tirorik bota izango, hori egitea mendikoak erne jartzea izango baitzatekeen, oharraren gainean jartzea.
|
|
|
Seguru La Vachek alde egitea lortuko zuela. Ordea
|
egun
hartan ez nintzen gogoeta hori egiteko gauza izan, ez nuen behar adina logikaz pentsatu, eta guardiek ezin izandakoa egin nuen, laguna ukuiluan sartu. Jakina, ez zen nire eskaera bakarrik izan, Antiaju Berdek beragana egin zuen mugimendua ere izan zen.
|
|
|
Aurrean zeukan ganbelari begiratzen zion. Hutsik zegoen,
|
egun
hartan ez genuen pentsurik izango. Eta ez zuen konprenitzen, hura ere ez zuen konprenitzen.
|
|
|
Ordea lehen memento haiek pasa zirenean, ukuiluko jende gehiena urduri jartzen hasi zen. Faltan botatzen zituzten pentsu banketeak, faltan baita ere iragan
|
egunetako
disko eta musikak, eta hala galdetzen zioten elkarri: noiz itzuli behar du Genovevak?
|
|
|
—Ene lagun maitea —esan zidan
|
egun
haietako batean— Orain bizi duzuen egoera parentesia besterik ez duzu. Genoveva kartzelara eraman dute, beharbada denbora luzerako, eta nagusi berriren bat azalduko da noiz baino noiz Balantzategin.
|
|
|
Goiz batez, oharra jaso eta handik astebetera izango zen, traktore ttiki bat ikusi nuen karretera utzi eta Balantzategiko haran aldera egiten. Traktore berri berria zen, kolore gorrikoa,
|
egun
hartako eguzkiarekin izugarri ondo ematen zuena, eta bi gizon zekartzan gainean. Bi gizon gazte.
|
|
|
Eta hor non, iritsi orduko, familia hartako mutil koskorrak La Vache qui Rit deitu zidan. Eta hurrengo
|
egunetan
ere ez zuen beste konturik izan, La Vache qui Rit eta La Vache qui Rit. Eta niri gustatu izena. Eta, hala, hartzea erabaki nuen, eta Txapar higuingarria uztea.
|
|
|
Mutilen herrian pasatako guztia ez dut esango. Nahita ere, ezinezkoa litzateke, zeren udako
|
egun
haietan sentitu eta ikasi nuen guztia ez bailitzateke entziklopedia batean kabituko; baina, hori alde batera, esan dezakedan guztia ere ez dut esango. Izanez ere, zergatik ibili luzamendutan, xehetasunez xehetasun, egia esaldi bakar batekin erabaki ahal denean?
|
|
|
Eta, mailuarekin batek, borrarekin besteak, harri buxi batekin ondokoak, haik orok joiten zizuen pertza, behin eta berriz, jo hemen pertza, eta jo han pertza. Pentsa noradinokoak ziratekeezun kolpu haik egiten zituzuen hots eta durrunda, non herri hartan eta kolpuek iraun zizien hirur
|
egunetan
, ez baitzen lo egiten ahal. Ihurk ere ez zizun egun haietan lorik egin, ezta enperadoreak berak ere.
|
|
|
Pentsa noradinokoak ziratekeezun kolpu haik egiten zituzuen hots eta durrunda, non herri hartan eta kolpuek iraun zizien hirur egunetan, ez baitzen lo egiten ahal. Ihurk ere ez zizun
|
egun
haietan lorik egin, ezta enperadoreak berak ere. Eta Eutropiok?
|
|
2010
|
|
|
Atzera begiratuta, aspaldiko kontuak berritzen direnean soluzioak errazagoa dirudi; bere garaian erabilitakoak gaurko
|
egunera
alda litezkeelako edo. Honela gertatzen da pluralismoaren aferarekin, azken bi mendeetako arrazoimenaren eta indibidualismoaren garapenak finkatu duen ezaugarriarekin, alegia.
|
|
|
Alexandrian greziarrak, judutarrak eta egipziarrak proportzio berdinean bizi izan ziren harmonian. Posible al da Alexandria bezalakorik gaurko
|
egunean
–Denok erantzun nahi genuke baietz.
|
|
|
Ez dago ezer lotsagarririk, ordea, jatetxe europar gehienetan aukera haragijalearen ondoan aukera begetarianoa agertzen denean. Fededun islamiarren betebeharren artean
|
egunean zeharreko
otoitzaldiak daude, eta hauek ekologista muturreko baten betebeharren mailan egon litezke, arreta amini bat jarriz gero. Kontuan izan behar da ekologismo sutsu batek, erlijioak bezalaxe, berdin berdin erabiltzen dituela balore orohartzaileak.
|
|
|
Ortodoxia bi horietariko bat, Janpierre Arbelbidek formulatu zuen ondoen, Igandea edo Jaunaren
|
Eguna
(1895) liburuaren aitzinsolas adierazgarrian:
|
|
|
Joan etorria
|
egun
betekoa izan zen, eta denetara, Etxepareren arabera, 357 km-koa. Kanbo izan zen bai abiapuntua eta bai amaiera, baina xede nagusia Loiolako santutegia.
|
|
|
Bestalde, bigarren pasartean, Modernismoaren Aurkako Zaintza Kontseilu deritzon zerbait erakundea edo dena delakoaexistitzea ez dakit zelan kalifikatu: epigrafearen hasieran orduko giroa zeharo itogarria zela esan dugu, baina, uste dut egungo
|
egunetik
ezin garela benetan kargutu noraino itogarria izan zen. Argi dagoenez, Lotilandian darwinismoak jazarpena eta zentsura pairatu zituen, euskararen trabaz gain.
|
|
|
Alabaina, dortoka erraldoiak ziren janari nagusia, apoarmatuak. Artean ugari zirelarik, Darwini Lawsonek esan zionez, nahikoa zen egun biko ehiza, asteko hurrengo bostetan dortokakia jateko; dena dela, dortoka kopurua nabarmen behera eginda zegoen, zenbait urte lehenago
|
egun
bakar batean gutxienez 200 bat meta baitzitezkeen fragata baten sotoan. Areago, dortoka erraldoi horietariko asko erraldoiak ziren benetan, gizon bi behar izaten zirelarik tripaz gora jartzeko, eta sei bat gizon dortoka altxatu ahal izateko.
|
|
|
Armand Daviden bidaia kaierak dioskunez, martxoaren 23an itzuli ziren hamar
|
egun
lehenago bidali zituen ehiztariak, eta besteak beste" hartz zuri" gazte bat ekarri zioten. Harrapatu, bizirik harrapatu zuten pataria, baina tamalez hil egin zuten errazago garraiatzearren.
|
|
|
Bada, lehenengo eta behin, urte horietan loratu frantses naturalistak oso ilun eta erdipurdikoak izan zirelako, hau da, Darwinen mezua entzun zutenak pisu espezifiko txikikoak izan ziren. Aspaldian igarota zeuden Cuvier ospetsuaren
|
egunak
, eta belaunaldi berriak berorrengandik heredaturiko ideiak transmititzearekin kontentatu ziren besterik gabe. Jakina, ideiok eboluzioaren guztiz aurkakoak ziren.
|
|
|
Kontuak kontu, 1926ko martxoaren azken
|
egunetan
aita Laburu Iruñetik ibili zen, biologiaren gaineko hiru hitzalditarako, eta Larreko k beraien kronika eman zuen Eskualduna astekarian, eta besteak beste hauxe zioskun:
|
|
|
" Origine de Ihomme", Jean Sorrek Baionako Seminario Handiko Bibliako irakasleakegun bitan zehar garatu behar zuena, eta" Avenir de Ihomme", Pierre Manterolak Teologia irakasle apaizgaitegian eta jatorriz Donibane Lohizuneko euskaldunabeste ekitaldi bitan, 1948ko urtarrilean zehar. Dirudienez, Orixek sekulako bihotzondokoa hartu zuen, eta lur jota geratu zen, hamabost
|
egunean
dozena erdi kilo argalduta. Sutu egin zen hitzaldi horiek entzutean, eta purgatorioko suan erretzen zegoen.
|
|
|
Martinek bi aldiz errepikatu zuen hitza.
|
Egun
hartan oso berria suertatu zitzaigun, inpresionatu egin gintuen. " Ezin da hil!", hots egin zuen Victoriak negarrari emanez.
|
|
|
Miradorea, begiralekua, hotelaren aurreko 2.000 metro karratuko zabaltokia zen. Dantzaldi
|
egunetan
, Angelek" kalejira" bat egiten zuen haren inguru guztian, eta hiru edo lau minutuko kontua izaten zen gehienera. Soinuarekin eta jendez inguratuta, denbora hori.
|
|
|
Herren egingo zuela pentsatu nuen, edo oso ahul egongo zela. Hurrengo
|
egunean
ikusiko nuen.
|
|
|
Paseo bat emango dugu handik", agindu nion. " Aspaldiko
|
egunetan
bezala", erantzun zidan hitzetik hortzera. Hoteleko lorategia miradorearen azpian zegoen, mendi maldaren hurrengo mailan.
|
|
|
Hurrengo
|
egunean
atzerritar batzuk ikusi nituen toldo hori eta zuriaren itzalpean eserita, urteko lehen udatiarrak. Baina Teresa ez.
|
|
|
Uda betea izatera, uztaila edo abuztua, hotelean mugimendu handia egongo zen, eta bezeroen oihuak zein autoen motor hots edota bozinak entzun izango genituen. Baina
|
egun
hartan teilatupeko gelaxkak urna bat ematen zuen, isiltasuna bildu eta metatzen zuena. " Nola hartuko duzu mendeku?
|
|
|
Aita haserretu egin zen, baina azkenean pistola hau agindu zidan. Hemezortzi urte betetzen ditudan
|
egunean
nirea izango omen da." Deseroso sentitu nintzen. Arma haiek dei egiten zioten iragan hurbilari.
|
|
|
" Nire osaba Antoniorena da. Jaramako Frontetik bidali zuen 1937ko martxoaren 21ean."" Udaberria hasten zen
|
egun
berean", esan nuen. Tontoki, orduan ere.
|
|
|
" Halaxe da. Udaberria hasi zen
|
egun
berean idatzi zion aitari", esan zidan. Zinta beltza kokatu zuen buruan, ilea begi aurrera ez erortzeko, eta irakurtzen hasi zen.
|
|
|
Anai Martzelino, Ire ezkutitza San Jose
|
egunian
artunian. Ni orain arte emen ozazunarekin oso ondo arkitzen nok J. E.
|
|
|
" Monsieur Nestorrek ere zigarro horiek erretzen ditu orain", esan nuen. " Gutuna idatzi eta handik lau
|
egunera
hil zen osaba, martxoaren 25ean —jarraitu zuen Teresak egoskor— Oso udaberri laburra izan zuen." Zigarro bat piztu zuen. " Zergatik ez gara lorategira jaisten?
|
|
|
Laster etorriko da uda pasatzera. Kaliforniako rantxoan bero handiegia egiten omen du.""
|
Egunen
batean joan dut berarekin hitz egitera. Susanaren aitak behin baino gehiagotan hitz egin dit berari buruz." Apurka, osatuz nindoan Cesarrek, Susanaren aitak edota nire osaba Juanek erabiltzen zuten Bigarren Esparruaren planoa; oso soila, artean.
|
|
|
Badakizu, bera ere kezkatuta dago —zutik jarri zen— Oso justu dabil Kimikan. Ez dakit gelditzen diren
|
egunetan
zer edo zer egiterik izango dugun." Betiko Cesar zen, irakaslea. Lehen Begiekin begiratzen zidan, Lehen Ezpainekin hitz egiten.
|
|
|
Marrazkilariak eragindako efektuak, ordea, ez nau jada larritzen. Ez lehen bezala, ez Cesarrekin hitz egin eta haren aitorpena jaso nuen
|
egunean
bezala, orain dela hogei urte eta gehiago. Lasaitasunez eusten diot orain animalia begirada horri.
|
|
|
Egoera berri hartan estudioak bakarrik laguntzen zidan, batez ere matematikarenak, eta ehunka ariketa burutu nituen unibertsitate aurreko azterketarako falta ziren
|
egunetan
. Aurrez Lizardiren liburuarekin bezala gertatzen zitzaidan:
|
|
|
|
Egunak
aurrera, gero eta gehiago tematuko zen ama gai harekin. Ez ninduen beti etxe zuloan ikusi nahi.
|
|
|
Bidean, zerrategiaren paretik pasatzean, Virginia ikusi nuen. Tximeleta bat bezain arin zihoan orduan ere, eta ia ukitu gabe zeharkatu zuen Maderas de Obaba zioen zerrategi sarrerako laukia; ez zen bertan trabatuta geratu, nola Martin Teresaren gaitza adierazi zigun
|
egunean
. " Zu zara eta!
|