|
2000
|
|
|
" Ene asmoak haruntzagokoak dira, halako
|
egoera
baten testimonioa ematea, misterio eta posibilitateen eremuetara sartzea, euskal lengoaia urri hau adierazbide egitea, gauzen abardura poetiko ezkutuak azaltzen entseiatzea, eta honelakoak." (42 or.)
|
|
|
Gai arturikoak Narrazioak liburuaren hurrengo ipuin kolekzioetan ere agertzen dira, eta liburu honetan tematika ezagunaren eta protagonista literario legendario horien inguruko gertaerak testuinguru gisa erabiltzen ditu une eta
|
egoera
partikularrak aurkezteko. Poesiaz hitz egiterakoan aipatu dugun metaliteraturaren erabileraren adibiderik egokiena bilakatzen dira, ez baitu egileak gai arturikoen bertsioak eginez giro heroikoak berreraikitzeko asmorik, berez aurkako zentzuan erabilita daude.
|
|
|
Lehenengo narraziotik hasita, deskribapenak betetzen ditu liburuaren orri gehienak, narrazio osoak. Kontaketa da nagusi, nola adierazi,
|
egoera
bat azaltzea, adieraztea." (88 or.)
|
|
|
Sarrionandiaren narrazioaren indarra deskripzioetan dago eta ez gertatuko denaren suspentsea edo estrategia narratibo korapilotsuen erabileran.
|
Egoerak
bere zertzelada adierazgarrienetan azaltzen ditu, eszenifikatu egiten ditu eta elkarrizketak ere labur laburrak izaten dira. Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz.
|
|
|
Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz. Horrela
|
egoera
horien dimentsioak eta atmosferak sortzen dituelarik, sarritan izialdura, malenkonia edo nostalgia sakonak eragin arren, irakurlearentzat beti hausnarketarako bidea bilakatzen dira.
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten dena. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta
|
egoerez
baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo egoera baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu:
|
|
|
Sarrionandiaren literaturaz hitz egiterakoan" metaliteratura" da kritiko guztien ahotan entzuten dena. Alegia, Sarrionandiaren ipuinak idazle edo tradizio batetik datozen argumentuez, pertsonaiaz eta egoerez baliatzen dira ahots propio batez" bestelako" errealitate edo
|
egoera
baten lekukotza emateko. Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu:
|
|
|
Lopez Gasenik dioenez, istorio guztietan zehar noizbehinka errepikaturik agertzen da esaera hau" batasun ia erlijiosoa ematen diolarik liburu osoari". Arnaut Oihenartek Atsotitz edo errefrauak bilduman jasoriko Han izanik hona naiz esaera ilunaren azalpena euskal idazle hark azaltzen zuen modura, bi txoriren arteko elkarrizketa
|
egoeran
kokaturik ulertu behar da: " Txori batek, bere habia epelean dagoela, heldu berria den beste txori bati emandako erantzuna da, heldu berriak Orhi aldean eguzkiak bero jotzen duela eta hara joateko gonbitea luzatzen dio; kabi epelean dagoen txoriak, aldiz, iruzurra sumatzen du eta ezetz erantzuten dio" han izanik hona naiz" esanez.
|
|
|
Gaiak guztiz ezberdinak dira, lehena literatura fantastikoa da, ipuin bilduma modura egituraturik. Bigarrena aldiz, autoreak bizi duen
|
egoera
erreal eta jakin baten azalpena egiten du, kronika bat da, zigor ziega batean eginiko boladaren kronika zehatza eta esplizitoa, baina literarioa era berean. Izenburua kartzela aldi horretan eskuartean darabilen Shakespeareren Hamleten esaera baten zatia da:
|
|
|
Aitzpea Azkorbebeitia ere bere saio kritiko luzean honela burutzen du literaturaren zereginari buruzko aipamena: " Sarrionandiarentzat ezinbestekoa da gizartea nahiz gure herriaren
|
egoera
aldatzeko ezinezkotasunaz konsziente izatea eta konsziente izanda aurrera egitea, saiatzea baita garrantzia daukana, saiatuz bizitzea: " Paradisurik ez da, baina saioaren sasoia da" (175 or.)" aberri leunago baten alde." (82 or.)
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta
|
egoerak
azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik eragin gabe, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua. Hau da, eleberri honetan garaiko
|
egoerak
neurri txiki batean pertsonaien jarrerak eta ekintzak bideratuko ditu: bai gizarte egoerak, bai gertakari politikoek.
|
|
|
Hau da, eleberri honetan garaiko egoerak neurri txiki batean pertsonaien jarrerak eta ekintzak bideratuko ditu: bai gizarte
|
egoerak
, bai gertakari politikoek. Hauek guztiak, batez ere narrazioaren amaieran nagusitzen dira.
|
|
|
anorexia, gai politikoak, langile mugimendua... Hartara, bi maitaleen arteko istorioaz gain, garai bateko
|
egoera
sozial eta politikoaren alderdi bat ere islatuko da liburuan. Sinesgarritasuna eta egiantzekotasuna irudikatzeko asmoz, noski, gertaera guztiak herri ezagunetan kokatu ditu:
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta
|
egoeren
berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
bere semea, Eneko, atxilotu dute, ETAko kidea delakoan.
|
Egoera
berri honen aurreko amaren sentipenak islatu nahi dizkigu idazleak. Idazlearen beraren hitzetan" emakumearen sentimendu unibertsala nahi izan dut isladatu, ama baten ikuspegitik." (Zabala, Juan Luis:
|
|
|
Idazlearen beraren hitzetan" emakumearen sentimendu unibertsala nahi izan dut isladatu, ama baten ikuspegitik." (Zabala, Juan Luis: Egunkaria XI) Hortaz, erakunde armatuaren inguruko aipamenak, batez ere,
|
egoera
horien aurreko amaren jarrera azaleratzeko baino ez ditu aipatzen.
|
|
|
Tramaren zatirik nagusiena Donostian gertatzen da, nahiz eta Madril ere maiz aipatzen den. Hala ere, leku hauen eginkizuna gogoeten norabidea gidatzea izan ohi da, batez ere bi funtzio hauen bidez; batetik, oroitzapenak gogora ekarriz; eta bestetik, paisaia eta
|
egoera
animikoaren arteko lotura eginez. Hona hemen honen guztiaren inguruko hainbat iruzkin:
|
|
|
Gauza jakina da, paisajearekin transposizio egin daitekeela, eta benetako estetek paisajean aurkitzen dutela baitako
|
egoeren
islada garbiena. Hemen prozesu intimistak kanpokoa barnera ekarriko du.
|
|
|
Luis Mari Mujikak honako iritzia du errepikapen hauei dagokienez: " Orri batzuetan idazkeraren joera errepikakor eta gogoetatsuak asperrera jotzen du, baina makur hori oso errealista edo akzioz oso betea ez den edozein narraziori gerta dakioke." (Egan 50) Haatik, errepikapen hauek, askotan jazo dena irudikatzen laguntzen digute, eta errepikatzen den
|
egoera
hori ez du beti efektu bera sortarazten: izan ere, testuaren leku ezberdinetan egoteak sentsazio ezberdinak dakartza, batetik bestera dugun informazioa aldatuz baitoa:
|
|
|
bertako minak, ezinak, beldurrak, itxaropenak,... Espetxeari nola aurre egin planteatzen du, hortaz: nola eutsi
|
egoera
latzei, espetxe barneko bizitzaren antolaketaren beharra, lagunen arteko harremanak,... Hona hemen egilearen hitzak:
|
|
|
Guk geuk, preso eta pertsona gisa, bizipenak eta giroak birsortuz, gure inguru hurbilaren isla dira kontakizun hauek: txapeo
|
egoerak
, lagun elkartzeak espetxeetan, barruko bizigiroa, barru kanpo arteko loturak, etxeko artekoekin, eta abar. (Egunkaria)
|
|
|
Ikuspuntu ezberdinen arabera aurkezten dizkigu pertsonaiak,
|
egoerak
,... aniztasuna nabaria da. " Eta nahiz eta estiloan ikuspegi errealista objetibo horrekin jokatu, Montoiak bere iritzia ematen du." (Egunkaria VI)
|
|
|
Zehazgabetasun honen bidez, gizakiaren hainbat sentimendu unibertsal islatzen saiatu da; ez baitira pertsonaia jakinak axola zaizkionak, izakiaren beraren
|
egoera
baizik.
|
|
|
Pusketa hauek osagarriak direla esan genezake, guztiek bizitzaren ikuspegi bat adierazten baitute. Ipuin guztietan pertsonaia baten bizimodu arrunteko
|
egoera
arrunta aurkezten zaigu. Ipuin bakoitza pertsonaiaren izena du izenburutzat.
|
|
|
Ipuin hauek aurreko bildumaren jarraipentzat har daitezke, ildo beretik baitoaz: eguneroko bizimoduko
|
egoera
arruntak dira aurkezten zaizkigunak. Laura kanpoan da ipuina da luzeena:
|
|
|
Hortaz, bi ipuin hauetan
|
egoera
bertsuan kokatu ditu bi pertsonaia nagusiak:
|
|
|
Narrazio hauek guztiak independienteak dira, baina guztiek hiriko giroa dute kokaleku nagusia. Honela, hiriko giro honetan bizitzako hainbat
|
egoera
irudikatzen zaizkigu. Bestalde, egilearen beraren hitzetan," hiriaren interpretazio askotan gauzatzen dira istorioak." (Egunkaria VI) Haatik, Agurtzane Aiestaran ez da iritzi berekoa:
|
|
|
Ipuin hauetan gehienetan
|
egoeren
beste aldea erakustea du helburu, gertaeren ifrentzua erakutsiz:
|
|
|
Idazleak errealitatearen tolesduretan dauden zirrikitu beltzak erakustea lortzen du. Hau da, normalak diruditen
|
egoeretan
agertzen diren alderdi siniestroak nabarmentzeko gaitasuna erakutsi du liburu honetan. Honetarako, estilizazioa du bidelagun, teknika estiloetan.
|
|
|
batzuk, ipuin oso laburrak dira flash baten modura eraikiak; beste batzuk, ordea, garapen luzeagodun narrazioak dira. Haatik, gehienak ipuin oso laburrak dira,
|
egoera
jakin bat edo sentsazio jakin bat irudikatzen dutenak. Bi orrialde edo orrialde bakarreko ipuin hauek gaur egun hedatzen ari den ipuin laburren ildoari jarraitzen diote.
|
|
|
Antza denez,
|
egoera
arrunten alde ezkutuak azalarazi nahi izan ditu: hots, eguneroko egoerak bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu.
|
|
|
Antza denez, egoera arrunten alde ezkutuak azalarazi nahi izan ditu: hots, eguneroko
|
egoerak
bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu. Are gehiago, askotan ezagunak ditugun egoerekin jolastu egiten du beste ikuspuntu batzuetara bideratuz, honela, errealitateari so egiteko bide ezberdinak erakutsi asmoz.
|
|
|
hots, eguneroko egoerak bere testuingurutik kanpo aurkeztuaz joko bitxiak sortu ditu. Are gehiago, askotan ezagunak ditugun
|
egoerekin
jolastu egiten du beste ikuspuntu batzuetara bideratuz, honela, errealitateari so egiteko bide ezberdinak erakutsi asmoz. Izenburuak berak iradokitzen duen legez, zinearen erreferentziak etengabeak dira:
|
|
|
Bigarrenik, bidaia horretan abiatu ahal izateko idazleak erabiltzen dituen garraiobideen egokitasuna. Azkenik, moralkeriarik eza." (Egunkaria III) Guk, ordea, ez dugu hain garbi ikusten barrurako bidaiak direnik, izan ere, eguneroko
|
egoeren
aurkezpenak baitira ipuin gehienak. Gainera, eguneroko egoera hauen unibertsaltasuna adieraziz edo, ez du denbora eta espazioa zehazten, Iturberen joerari jarraiki.
|
|
|
Azkenik, moralkeriarik eza." (Egunkaria III) Guk, ordea, ez dugu hain garbi ikusten barrurako bidaiak direnik, izan ere, eguneroko egoeren aurkezpenak baitira ipuin gehienak. Gainera, eguneroko
|
egoera
hauen unibertsaltasuna adieraziz edo, ez du denbora eta espazioa zehazten, Iturberen joerari jarraiki.
|
|
|
Oso era egokian deskribatu zuen Javier Rojok ipuin hauen garapena: " arrunta dirudien
|
egoera
bat planteatu ondoren, oreka apurtzen duen elementu bitxi bat sartzen du han. Gauzak horrela, elementu bitxi horrek ezusteko amaiera batera eramango du egoera." (El Correo III) Hala ere, batzuetan egitura errepikakorregia bihurtzen da:
|
|
|
" arrunta dirudien egoera bat planteatu ondoren, oreka apurtzen duen elementu bitxi bat sartzen du han. Gauzak horrela, elementu bitxi horrek ezusteko amaiera batera eramango du
|
egoera
." (El Correo III) Hala ere, batzuetan egitura errepikakorregia bihurtzen da: " Hainbeste aldiz errepikatzen dira halako ezusteko amaierak, non irakurleari azkenean ezer ez baitzaio ezusteko iruditzen.
|
|
|
Hizkera arin, doi eta freskoan eskaintzen zaizkigun istorio," flash" edo
|
egoerak
dira" hasi eta bukatu" aise egiten diren estilokoak. (Ostiela!
|
|
|
Izan ere, bi sentimendu kontrajarri azalaraztea lortzen baitu idazleak: batetik, irribarrea (maitale eroaren istorio ezohiko eta umoretsuak sorrarazten duena); bestetik, zirrara (kontatu ez zaigun maitale mindu edo hilaren
|
egoera
irudikatuz). (Pergola 92)
|
|
|
Haatik, eldarnioaren sentsazio hori lortzeko bide ezberdinak jorratuko ditu ipuin bakoitzean. Izan ere," errealitate arerioak gizarteak eta pertsonaiak eginikoabakardadea, gaixotasuna desamorioa, heriotza, suizidioa, erahilketa sortzen ditu errealitate hori eldarniagarri bihurtuz." (Egan 49) Bestalde, pertsonaien inguru eta
|
egoerek
eramango dituzte horrelako ezinegona jasatera:
|
|
|
Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena. Beraiek harrapaturik daude, maiz planteatzen den
|
egoera
edo errealitatea itogarria gertatzen da, eta pertsonaiak emango duen irteera ez da bere kondena baino izango. (Egan 49)
|
|
|
Bigarren eldarnioan batez ere heriotzaren inguruko ipuinak kontatzen zaizkigu. Izan ere, pertsonaiak
|
egoera
edo arazo larri baten ondorioz, indarkeria erabiltzera joko du: hilketa, heriotza, bere buruaz beste egitea,...
|
|
|
Polaroid deituriko atalean, bestalde, bat batekotasuna gailentzen da, irudi azkarren modura eraturik baitaude ipuinak. Ipuin oso laburrak dira, eta hauetan argazkiak berak ipuinotan ageri ez diren arren, ipuin hauen bidez
|
egoera
jakin bateko argazki txiki bat eskaintzen zaigu, sentsazio ezberdinak iradokitzen zaizkigula. Hortaz, oso ipuin eskematikoak dira, topikoz beterik daudenak eta gehienetan galtzaileen mistifikazioa ere ikus daiteke.
|
|
|
heriotza, gizakien arteko harremanen gaizki ulertuak, ihesa, bortxakeria, ezintasuna,... Gauza hauek guztiak sortarazten duten elementuz hornituko ditu. Baina, beti
|
egoera
batetik besterako loturak argazkiak berak izango dira. Gehienetan, gainera, ezusteko amaiera batek biribiltzen du ipuina.
|
|
|
Kasu gehienetan, oroitzapenak zaurien pizgarri besterik ez baitira izango. Honela deskribatzen du pertsonaia hauen
|
egoera
Javier Rojok:
|
|
|
Izan ere, pertsonaia nagusiak, hoegeita hamar urtetatik berrogeitara bitarte horretan daudelarik, beren ohiko mundutik itzurtzeko grinak harrapatuta daude. Helduarora iritsi dira ia ia konturatu gabe, eta
|
egoera
horretan badirudi errealitatetik ateratzeko nolabaiteko bidea asmatu nahi dutela: ihes egin, bidaia baten bidez batzutan; bestetan, edarian edo drogan (suizidioaren aldaki bigunak) aurkituko dute personaiok inora ez daraman bidea.
|
|
|
Atoiuntzia (1990), Manhattan (1994) eta Laudanoa eta sutautsa (1996). Hauetan guztietan
|
egoerak
, hots, denbora zein espazioak garrantzia berezia du. Atoiuntzian itsasoa eta kostaldean kokatuko ditu ipuinok, portuko giroa gailenduz; Manhattan liburuan, aldiz, itsasotik hirira igaroko da, bertako gau giroa islatuz; eta azkenik, Laudanoa eta sutautsan, kostaldera itzularaziko gaitu, Erdi Aroari erreferentzia ugari eginez.
|
|
|
Antza denez, zenbait ipuinetan denboraren zatiketa bat egiten du, iraganak zoriona adieraziz, eta orainak, berriz, aurrerapena eta kaltea. Honela, denboraren iragaitearen garrantzia azpimarratzen da narrazio askotan horretarako iraganekoak kontatuz, batzuetan horiek orainaldiko
|
egoerara
ekarriz.
|
|
|
Itsasoaren tratamendua dela-eta Jimenezen ipuin bildumak ekarri dizkigu gogora, baina, bereziki Atoiuntzia ipuin bilduma. Izan ere, itsasoarekin harreman mota ezberdinak dituzten pertsonaien
|
egoerak
deskribatzen dira-eta.
|
|
|
243). Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen
|
egoerarik
(tunoenak alde batera utziz). Egoera horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta zitezkeen.
|
|
|
Izan ere, ez baitago Gasteizekin lotura jakinik izan dezakeen egoerarik (tunoenak alde batera utziz).
|
Egoera
horiek edozein hiri unibertsitariotan gerta zitezkeen.
|
|
|
Montoiak eleberri honetan garai historiko jakin batera garamatza. Izan ere, I. Mundu Gerrako lubakietako
|
egoera
irudikatzen zaigu. Honela, Frantziaren armadara gerratean parte hartzera joan behar izan zuten euskaldunetariko bat dugu eleberri honen protagonista:
|
|
|
Lubakietako
|
egoeraren
berri emateko, soldaduen arteko harremanak deskribatuko dizkigu. Bereziki, bi pertsonaien arteko harremanak ditu kontagai:
|
|
|
urtaroei erreferentzia eginez, eguraldiari erreferentzia eginez (haizea, euria, eguzkia,...),... Hauek guztiek
|
egoera
animikoa sinbolizatzeko ere baliagarriak zaizkio.
|
|
|
Eleberri poliziakoen generoarekin harreman estua duenez, bi genero hauen artean antzekotasunak badira: krimen baten ondorengo
|
egoera
; ikertzaile papera bereganatzen duen pertsonaia baten edo batzuen ikerketa; eta azkenik, errudunen harrapaketaren bidez korapiloa askatzen da.
|
|
|
Bestalde, intrigazko istorio honen bidez boterearen inguruko azpijokoak azalarazi ditu, gaur eguneko
|
egoerari buruzko
erreferentzia zuzenak eginez eta irudimena tartekatuz.
|
|
|
Egile honek ere kanpo fokalizazioa darabil gertaeren berri emateko. Izan ere, mota honetako eleberrietan batik bat kontatzen den istorioa da garrantzia duena, ekintzak ez pertsonaien barne
|
egoera
. Gainera, gertaerak ez dizkigu jarraipen kronologiko zehatz baten arabera kontatzen:
|
|
|
Honela adierazi zuen Alonsok bere jomuga: " Eleberriak bizi dugun
|
egoeraz
barre egiteko balio nahi izan du, eta beharbada, bigarren maila batean, inork horrekin gogoeta piska bat eginen balu askoz hobe, noski." (Larrion, Patxi: Argia 1548)
|
|
|
" Soft" deitzen den horretan, hau da oinarri teknologikoari hainbesteko garrantzia eman gabe,
|
egoera
soziologiko, sikologiko eta filosofikoa azaltzea hobesten dutenen artean, Phillip José Falmer iruditzen zait adierazgarriena.(...) Frederic Pohl ere oso gogoko dut, eta baita Stanislaw Lew ere. (Argia 1328)
|
|
|
Gabiñak okerrera doan gizarte baten irudia eskaintzen digu: gero eta marjinatu gehiago dituen gizartea, hirugarren munduaren
|
egoeraren
okertzea ekarri duena, eta lehen munduaren barruan ere desorekak areagotu egingo dira. Honela, Ipar Amerikako eskuindarrek zerbait egiteko beharra ikusiko dute:
|
|
|
Honela, pertsonaia ezberdin hauen bizitzako zenbait pasarte eta hauen gogoetak eskaintzen zaizkigu. Halaber, narratzaile mota hau aukeratu izana
|
egoera
beraren ikuspuntu ezberdinak azpimarratzeko baliogarria zaio.
|
|
|
izenburuaren garrantzia ulermenerako; ironiaren erabilera; amaieraren garrantzia: ezustea, zentzugabekeria,...; laburrak direnez, pertsonaiak aurkezteko denbora eta espazio gutxi egoteak hauen aurkezpenak baldintzatzen ditu; deskribapenak alde batera utzi ohi dira; elkarrizketek garrantzia gutxi dute;
|
egoera
sinboliko edo metaforikoa irudikatzeko joera dute; hitz gutxitan gauza asko esan nahi direnez, batik bat konnotazioa gailentzen da.
|
|
|
Hauetan guztietan antzerako ezaugarriekin egin dugu topo: ironiaren erabilera, amodioaren desmitifikazioa, eguneroko
|
egoeren
garrantzia.
|
|
|
Egunerokotasuneko eszena ezberdinetan kokaturik aurkezten dizkigu pertsonaia ezberdinak: hau da, normalean oharkabean igarotzen diren eguneroko
|
egoerak
azpimarratu nahi izan ditu. Eguneroko bizitzako harremanetako gertaerei irudimena erantsi die:
|
|
|
Ipuin hauetan eguneroko
|
egoera
batzuk kontatu nahi zaizkigunez, kronotopoa zehazteke utzi du. Gainera, honela sentimendu eta egoera horien unibertsaltasuna ere aldarrikatzen du.
|
|
|
Ipuin hauetan eguneroko egoera batzuk kontatu nahi zaizkigunez, kronotopoa zehazteke utzi du. Gainera, honela sentimendu eta
|
egoera
horien unibertsaltasuna ere aldarrikatzen du.
|
|
|
Izenburuan ikus dezakegun moduan, giroak edo naturak garrantzia berezia du. Honela, eguraldiaren bidez
|
egoera
animikoak deskribatzen dizkigu: haizea, euria, sasoiaren garrantzia,...
|
|
|
Horretaz gain, liburuak aurrera egin ahala, gero eta hausnarketa gehiago eskaintzen dizkigu. Horietako batzuk Euskal Herriko
|
egoeraren ingurukoak
dira: Ermuko PPko zinegotziaren hilketa, ETAren su etena, presoak Euskal Herriratzeari buruzko aipamenak, maiatzaren 1eko hauteskundeei buruzko erreferentzia,...
|
|
|
Kioskero ero batek ETAn sartu nahi duela eta Herriko tabernara doa kontaktuaren berri izateko. Bertan, tabernariak gezurra esaten dio eta nahi gabe Patxi oso
|
egoera
arriskutsuan sartuko du. Izan ere, tabernariak Patxi izendatuko baitu ETAren kontaktu gisa.
|
|
|
Mikel, Zuria Beltz taldeko baxujolea da eta musikaz gain, parrandan besterik ez dabil. Gau horietariko batean ETArekin zerikusia duen gazte bat ezagutuko du, eta era inkonsziente batez, itzulbiderik ez duen
|
egoera
batean sartuta ikusiko du bere burua.
|
|
|
Bestalde, garai hartako
|
egoera
islatu nahian" boterearen amarauna ongi asko definituta dago (Erregea, Jauntxoak, Prebostea, Lehorreko alkatea, Ustrumana, Inkisizioaren komisarioa, Maiordomoa, herri xehea...), hala nola jokabide eta portaera guztien logika." (Egia, Lutxo: Deia)
|
|
|
Beste batzuetan, bestalde, iragarpenak ere egiten dira, narrazioaren denbora eta iragana parekatuz. Prolepsi hauen bidez, narratzaileak oroitzapenak eta narrazioaren denborako
|
egoerak
alderatzen ditu.
|
|
|
Urtuella eta Udarbe. " hurbil, Bizkaian daudelako biak; urrun, etengabeko aldakuntzek bien arteko zubi iragangaitza eraikiz joango delako." (Egan 48) Honela, herri bakoitzaren
|
egoera
zerbaiten adierazle litzateke: " Udarbe dugu tradizioa eta euskaltasuna adierazten dituen nekazal herria.
|
|
|
" Izan ere, ekintza diktadura garaian kokatzen eta garatzen da, 60ko hamarkadaren inguruan. Migeli jaiotetxeak gogorarazten dizkio oroitzapenen haritik, bada, epe horretako
|
egoeraren
tentsioa isladatuta geratuko da." (Grandes, Leticia: Egan 49)
|
|
|
Idaztankerari dagokionez," idazleak, ohi bezala, hiztegi aberatsez eta zehetasun handiko deskripzioz (hainbatetan astunegiak izango zirenak, istorioak berak pizten duen interesagatik izango ez balitz) baliatu da aurreko elaberrietan sortutako antzeko
|
egoera
eta pertsonaiak eratzeko orduan." (Egan 49) Bestalde, elkarrizketei egiantzekotasuna eransteko, errejistro ezberdinak erabiltzen ditu: " Aita Goierri aldean jaioa denez, hango errejistroan daude bere jardunak.
|
|
|
Javier Rojori, bestalde, eleberri honek J.A. Arrietaren Abuztuaren hamabosteko bazkalondoa ekarri zion gogora: " Bietan hasierako
|
egoera
(nobela abiadan jartzen duen gertaera) familia ospakizun bat da. Bietan pertsonaiak oroitzapenen zurrunbiloan sartzen dira.
|
|
|
hots, Julenek zalantza eta barne gatazka ugari ditu. Egileak berak azpimarratu zuenez," Editoreak berak, bere militantzia ez du oso garbi ikusten, baina halaber, ikusten du
|
egoerak
horretara bultzatzen duela, ezin duela beste jarrerarik hartu. Liburuan, zuri eta beltzen arteko gerra izan beharrean, gris asko dago.
|
|
|
Bestalde, metaliteraturari buruzko erreferentziak etengabeak dira; ez baitugu ahaztu behar mamiaren harietariko bat editore eta zentsorearen arteko harremana dela. Honela, islatzen den garaiko
|
egoeraren
berri emateko literaturaren beraren arriskua aipatu egiten da, literatura eta errealitatearen arteko hika mika harira ekarriz.
|
|
|
Hala ere, zenbaitetan kanpo prolepsiak ere topa ditzakegu: esaterako, Julenek bere heriotzaren ondorengo
|
egoerak
irudikatzen dituenean, Inesen gogoetak irudikatzean, kasu (19).
|
|
|
Idazleak sorturiko irudi iradokitzaileetan, paisaiak leku berezia du, eta batik bat euriak. Azken honen aipamena etengabea da, idazlearen
|
egoera
animikoarekin bat eginez.
|
|
|
nor izango ote da? Beluna Jazzen aipaturiko hilketarekin gertatzen den bezala, kasu honetan ere
|
egoera
hauek guztiak ez dira amaiera arte argituko.
|
|
|
Bigarren eleberria, berriz, izenburuan bertan ikus daitekeen bezala, Pasaia Antxon kokatu du. Dirudienez, lehen eleberriko giro lausotu hori Euskal Herriko
|
egoeran
ere txerta daitekeela erakutsi nahi izan du. Azken batean, eleberri hauen bidez, Canok bizitzari buruzko estetika baten berri ematen du, eta hori hemen nahiz atzerrian deskriba daitekeela frogatu nahi izan du.
|
|
|
Denboraren iraganean, jarraikortasuna da nagusi. Haatik, zenbaitetan oroitzapenak alde batean utzi eta narratzaileak bere orainaldiko
|
egoerari
egiten dio erreferentzia, prolepsiak han hemenka tartekatuz. Biografia honi sinesgarritasuna emateko, noski, kronotopo determinatua darabil.
|
|
|
hau da, eleberri hauetan errepikapenak eta itzulinguruak etengabeak dira: besteak beste, denboraren garapenean, leloen errepikapenean,
|
egoera
berdinak ikuspuntu ezberdinetatik berriro kontatzeko joeran... ikus daiteke joera hori. Hori honela izanik ere, erritmo aldaketak ere ugariak dira:
|
|
|
" nortasunez, izatez ere nahikoa parekoak ditugu Marlowe eta Xabier:
|
egoerak
murgilarazi dituen giroa bezain ilun eta ezkorrak." (Grandes, Leticia: Egan 49) Haatik, Xabierren nortasunean aldaketa bat nabari da, ez baitago antzekotasunik hasierako Xabier eta bukaerakoaren artean.
|
|
|
Eleberri beltzari suposatzen zaizkion elementu gehienen presentzia erakusten du liburu honek: protagonista ikertzaile pribatua da; honek normalean diru arazoak ditu; ironikoa eta batzutan zinikoa ere bada, baina funtsean erromantiko hutsa; nahi gabe,
|
egoera
nahasi batean sartu da, hasieran inolako misteriorik ez zeukan ikerketari ekin ondoren; ikerketa honetan aberastasunaren atzean izkutatzen den usteldura agertuko zaigu. (El Correo IV)
|
|
|
bai pertsonaienak, bai paisaiarenak. Azken hauekin,
|
egoera
animikoa deskribatzeko asmoa nabarmentzen da. Elkarrizketa ugari ere badira han hemenka txertatuak, deskribapenez beteriko narrazioari bizitasuna erantsiz.
|
|
|
izan ere, ipuinok espetxe giroan kokaturik daude (are gehiago, espetxean bertan idatziak). " Hala ere, Gaztelumendiren kasuan, adibidez, ezinezkoa da kartzelaren zertzelada hori ahaztea,
|
egoera
hori baita kontakizun guztiz gehienen kokaleku eta motore, baita seguru asko idaztearen akuilu ere." (Jakin 112) Beraz, kartzelak sorturiko sentimendu, bizipen, egoera, hausnarketak,... deskribatzen saiatu da. Errealitate honi fantasia erantsiz ipuin bilduma osatu du.
|
|
|
izan ere, ipuinok espetxe giroan kokaturik daude (are gehiago, espetxean bertan idatziak). " Hala ere, Gaztelumendiren kasuan, adibidez, ezinezkoa da kartzelaren zertzelada hori ahaztea, egoera hori baita kontakizun guztiz gehienen kokaleku eta motore, baita seguru asko idaztearen akuilu ere." (Jakin 112) Beraz, kartzelak sorturiko sentimendu, bizipen,
|
egoera
, hausnarketak,... deskribatzen saiatu da. Errealitate honi fantasia erantsiz ipuin bilduma osatu du.
|
|
|
Hau da, heroiak desmitifikatu, eta galtzaileak mitifikatzeko joera. Hemen ere Pott Bandakoen eragina nabarmentzen da, antiheroiaren agerpenaren bidez. Horretarako, eguneroko
|
egoerak
islatzea izango dute helburu idazle askok: izan ere, egunerokotasuna oinarri izanik arrunta azalarazi eta bitxi bilakatzeko joera ikus daiteke.
|
|
|
fokalizazio (ik.) mota honen bidez, narratzaileak pertsonaia batzuen edo pertsonaia jakin baten barne munduari, honen kontzientziari arreta eskaintzen dio. Hortaz,
|
egoera
aurkezteko ikusmenaz gaindiko beste zentzuez ere baliatuko da. Fokalizazio mota hau zehaztasun osoz erabiliz gero, ez litzateke deskripziorik edo fokalizaturiko pertsonaien inguruko kanpo azalpenik eman, soilik barne bakarrizketak aurkeztu lirateke.
|
|
|
Beraz, gutxiespen honi aurre egiteko, kritikaren beharra azpimarratu zuen literatur sisteman honek ekoizpen eta harreraren (irakurlearen) artean bitartekari egiten duela adieraziz. Hortaz, kritikoek liburuen harreran berebiziko garrantzia dute, eta gaur eguneko literaturaren
|
egoera
ulertzeko, funtsezkoa iruditu zaigu hauen lana aintzat hartzea. Ondorengo hitzekin azpimarratzen du Francisco Ayalak komunikabideen (hots, kritikaren) eragina:
|
|
2001
|
|
|
Iheslearen planoan fokalizazioa bada narratzaileak bere esku duen baliabide nagusia, beste planoetan fokalizazioak duen inpartzialtasunagatik, maila desberdinetan ematen da
|
egoera
edo ingurune batekiko jarrera. Hau horrela izanik, plano horietan hainbeste garrantzi duen Ikuspuntu ideologikoa azpimarratzea ezinbestekoa da.
|
|
|
Horrez gain," planu" hitzaren aipu esplizitu horrek, eszena filmatzen ari diren2 sensatzioa ematen digu. Azkenik, azpimarratzekoa da eszena hau basket ekipo baten mugimenduekin konparatzeak
|
egoerari
kentzen dion dramatismoa.
|
|
|
Laguntza hauek Gerald Princek" narratarioa" deitzen duen instantziaren presentzia salatzen dute, argibide horiek ematean, une horretan irakurlearentzat beharrezkoa jotzen duen informazioa ematen duelako narratzaileak. Narratarioaren zeinu hauek nabariagoak dira kaleko eszenen planoan, bertan azaltzen diren deskribapenak erabat objektiboak izanik, laguntza horiek
|
egoeraren
ulermen osorako ezinbestekoak gertatzen baitira.
|
|
|
Nobela honi dagokionez, idazleak interpretaziorako uzten dituen arrastoak euskal irakurleari semantikoki indartsuegiak gertatu zaizkio. Teknikaren alderditik narratzaileak egindako saio objektiboa, pertsonaiaren beraren ezaugarriek eta azaltzen den
|
egoera
sozialaren pisuak ezabatu egin dute. Horregatik, ihesa ETAko militante batena izateak eta nobelan komentarioen bidez suma daitekeen garaiko giro politikoak euskal irakurle askorentzat" nobela nazionala" bilakatzea eragin zuen.
|
|
|
Edozein modutan ere, garaian literatura, eta konkretuki, nobela mailan eragin ziren aldaketa horiek euskal irakurleriarengan sortu zuten etendurari, euskal munduak bizi zuen
|
egoera
erantsi behar diogu: zenbat irakurle alfabetatuk irakur zezakeen Ene Jesus bezalako nobela bat?
|
|
|
Hala ere, ez gara hemen kopuru hauek aditzera eman lezaketen oasisa erabat sinesteko bezain inozoak izango. Tamalez, gaur egun ezagutzen dugun literaturak, sorkuntzarako eta banakuntzarako azpiegitura hobe honek, morrontza handiegia du, oraindik, euskararen
|
egoerarekin
.
|
|
|
XIX. mendeko nobelagintza errealistak munduarekin erlazio gatazkatsurik ez daukan izakia iradokitzen badigu, XX. mende hasierako nobelak krisian dagoen gizartearen adierazbide berria izan nahiko du, eta horretarako, Filosofian eta Artean hedatuz joan zen adierazbidearen gaineko gogoeta egingo du bere.
|
Egoera
berriari, kontamolde berriak egokituko zaizkio, eta M. Butor ek Répertoire (1964) liburuan baieztatu zuen moduan, XX. mendeko nobela esperimentazio gune bihurtu zen, kontamolde berriez errealitate berriak iradoki nahi zituen gunea, preseski. Ondorioak izan ziren:
|