|
2000
|
|
|
Frontoiak nolako
|
egoeran
daude?
|
|
|
Hala ere, Iruñean bildu ginenoi, beste euskaltzale askori bezalaxe, azken urte hauetan euskara Euskal Herriko
|
egoeraren gainetik
balego moduan, hizkuntza neutroa balitz bezala, jarduteko joerak, kezka sortzen digu.
|
|
|
Orduan, bestalde, pentsamendu abertzalearen goranzko hegemonia bat bizi izan zen; aldagai ezberdinetan gainera. Orain, berriz, kontrako
|
egoeran
gaude. Abertzaletasuna ahuldu da eta mugimendu euskal espainolaren eta Espainiako estatuaren emendatze bat izan da, hauek biak paraleloki doazelarik.
|
|
|
Lizarrako Akordioa (ETAren su etena barne) ofentsiba espainolaren kontrako erantzuna izan zen. Orain, berriz, Lizarra gauzatu aurretiko
|
egoeran
gaude, non sozietate espainolaren kulturak eta estatuak berak legitimitate izugarria lortu duten. Gainera, Espainiako estatua ez da jada Europako testuinguruan trantsizioko estatu ilun hura.
|
|
|
Luix Barinagarrementeria, Bai Euskal Herriari ekimeneko partaidea, Euskaldunon Egunkaria, Sans papiers hitza?, paperik gabeak? alegia?, Frantzian legez kanpoko inmigrazio
|
egoeran
dauden pertsonez erabiltzen da.
|
|
|
Hasieran esan dugun moduan, hizkuntza funtsezko elementua izan daitekegutxiengo taldearen definiziorako. Gainera, gutxiengo
|
egoeran
dauden talde batzuekberen identitate sozialeko dimentsio agerikoen gisa aukeratzen dute hizkuntza, baikultur alorrean (Fishman 1977) eta baita alor politikoan ere (Ros et al 2000).
|
|
|
Arestian ikusi dugun Berry-ren ereduaren arabera, hizkuntzaren erabilpena etagurasoen jatorria kontuan izanik, ondoko identifikazio estrategiak postula daitezke: asimilaziozko, integraziozko eta bereizketa edo separaziozko identifikazio estrategiak. Estrategia hauek, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen barnean gauzatzendira, kultur taldearen eta estatuaren arteko leialtasun eskakizunak direla-eta.
|
|
|
Ikusi dugunez, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen eskubideen historia gurutzatua izan da. Batetik, estatu ideologiaz, nazioa askotan, gonbitik gabeko bazkaltiarra?
|
|
|
delarik. Bestetik, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldeari buruzko ikerketa funtsezkoa da, mundu mailan sortu dituen, demokrazia gabezia, ren erakustaldiagatik. –Gonbidatu ez gonbitatu?
|
|
|
Gainera, eta lehen ikerketan ikusi dugun moduan, prozesu historikoek eramandute, gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeen eta estatuaren arteko identifikazioa estatuarekiko, integratiboa, edota, gatazkatsua?
|
|
|
Gure bigarren ikerketa Berry-ren ereduaren eraldaketan oinarritu da, non gurasoen jatorriaren eta etxeko hizkuntzen arteko erlazioan ainguratzen diren hiru identifikazio estrategiak gerta daitezkeen gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldean: asimilazio, integrazio eta separaziorako estrategiak.
|
|
|
Gainera hiru esanahi horiek haurrak kokatzen direneko asimilazio, integrazioeta separaziorako estrategietan oinarritzen dira. Beraz, gizarte zabalagoak beste taldeekiko erabiltzen dituen estrategiak, psikosozialki ere ainguratzen dira gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen kideen kokapenetan.
|
|
|
GUTXIENGO
|
EGOERAN
DAUDEN TALDEAK ETA HORIEN AINGURAPENHISTORIKO FORMALA
|
|
|
Gaur egun gutxiengo
|
egoeran
dauden herrien, arazoak?, ezagutzen ditugun moduan, jatorri berrikoak dira historikoki. Esate baterako, Durkheim ek (1925) nazio estatubatek bere barnean bizi ziren komunitate eta herrialdeen leialtasunak erakartzekobete behar ziren ezaugarriak azpimarratu zituen.
|
|
|
ideologia den aldetik, estatua eraikuntza modernoa da, zeren eta, industria aro modernoaren sorrera arte, autoritate zentralizatuak arazo handiakbaitzituen bere boterea eta autoritatea distantzia luzeetan jartzeko, eta muga politikoak zaluak baitziren. Azken garaiotan eratu diren muga politikoen definizio zurrunarekin eta gobernu zentralizatuen etorrerarekin, gutxiengo
|
egoeran
dauden herriak, arazo, politiko bihurtu dira, gaur egun ezagutzen ditugun eran behintzat.
|
|
|
Gainera, gutxiengo
|
egoeran
dauden herriak nazio estatuen barnean arazotsubihurtzeaz gain, erabakigaitzak diruditen arazo bihurtu dira. Honen ondorioz, gutxiengoek beren nazio estatuen aldeko borrokari ekin diote, XX. mendearen hasierako estatuekin erkatuz gero eta txikiagoak izanik, era horretan, bizi diren nazio estatu zabalagoen aurrean beren giza eskubideak defendatzeko.
|
|
|
Esate baterako, HansburgotarrenInperioaren desagerpenarekin, Europako erdiguneko mapa osoa aldatu zen, nazio estatu berrien agerpena ekarriz. Hala ere, gutxiengo
|
egoeran
zeuden herrien arazoaskok bere hartan jarraitu zuten, horietariko batzuk Bigarren Mundu Gerrarensorrera aitzakia eta beste batzuk gerra horren biktima izan zirelarik.
|
|
|
Zer da, bada, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldea. Erantzuna erraza ez bada ere, printzipioz nolabaiteko akordioa egon daiteke talde batek biziberritzeko duenborondate kolektiboa dela esatean:
|
|
|
Deschenez i (1989) jarraituz, hauxe da gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldea:, estatu bateko herritar taldea, estatuan kopuru aldetik gutxiengoa dena eta aginteanez dagoena, ezaugarri linguistiko, etniko edo erlijioso desberdina duen populazioaren gehiengotik bereiziz, eta biziberritzeko borondate kolektiboarekin taldekideenelkarren artean loturik egonik, gehiengoarekin de facto eta de jure berdintasuna nahiduena?. Gutxiengoan dagoen taldea, beraz, ez da taldekide kopuru urria soilik, estatus eta botere urritasuna dituena ere baizik.
|
|
|
GUTXIENGO
|
EGOERAN
DAGOEN TALDEAREN ETA GIZARTEZABALAGOAREN ARTEKOIDENTITATE ERLAZIOAK
|
|
|
Esan daiteke, gizabanakoen eta beren estatuen arteko erlazioa nahikoa erraza izango litzatekeela, barnean soilik gizabanakoen eta estatuen beharrak izango balira.Hala ere, eta nazio estatuaren ideologiaren eraikuntza historikoarekin ikusi dugunez, askotan partaide garrantzitsu bat aurkitzen dugu, gizabanakoen eta taldeenidentitate sozialean funtsezko kokapena lortzeko lehian. Partaide hori, estatu ideologiarako, gonbitik gabeko bazkaltiarra?, gutxiengo
|
egoeran
dagoen talde etnikoaizaten da askotan, eta aktore sozialak sortu, eta historia, balioak, ohiturak, hizkuntzaeta abar jasotzen ditu (Gudykunst 1991; Levine & Campbell 1972). Estatuek bezala, zenbaitetan, gutxiengo egoeran dauden taldeak indartsuak izan daitezke, etabaliabide baliotsuak kontrolatzeaz aparte, partaide diren gizabanakoei leialtasunakeska diezaizkiekete.
|
|
|
Partaide hori, estatu ideologiarako, gonbitik gabeko bazkaltiarra?, gutxiengo egoeran dagoen talde etnikoaizaten da askotan, eta aktore sozialak sortu, eta historia, balioak, ohiturak, hizkuntzaeta abar jasotzen ditu (Gudykunst 1991; Levine & Campbell 1972). Estatuek bezala, zenbaitetan, gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeak indartsuak izan daitezke, etabaliabide baliotsuak kontrolatzeaz aparte, partaide diren gizabanakoei leialtasunakeska diezaizkiekete. Hala ere, estatuetatik bereiziz, hauen mugak aldatu egitenbaitira eta herritarrek utz baititzakete?, herriak kultura jakinetan jaiotzen dira etauztea zailagoa izaten da.
|
|
|
Gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeen eta estatuaren arteko erlazioa, munduzabalean, lankidetza erakoa izaten da zenbaitetan; baina leiatsua eta etsaigo erakoabestetan. Gainera, Williams-i (1994) jarraikiz, ondasun ekonomiko eta politikoenaldeko lehia, garrantzitsua bada ere, gatazka gogorrenak ondasun kolektibo sinbolikoen aldeko lehietan ematen direla esan daiteke, hauen barnean, identitate autoafirmazio politikoak daudelarik.
|
|
|
Bestalde, zenbait autorek (Worchel & Coutant 1997) berriki planteiatu izandutenez, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen eta estatuaren arteko eredu desberdingarrantzitsuenak ondoko bostak dira (Ikus 1 irudia):
|
|
|
(1E irudia; e.b., Kanada, Suitza). Era honetan, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen eta estatuarenarteko erlazioak gatazka maila desberdinetakoak izan daitezke, eredu desberdineneta erlazio kategoria prototipikoen taldeen arteko erlazio banaketa desberdinen arabera. Esate baterako, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuaren artekomugak berberak direnean, elkarren arteko gatazka minimora hel daiteke, elkarrenarteko interes komuna dagoelako, estatuaren interdependentzia eta subiranotasunadirela eta.
|
|
|
Era honetan, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuarenarteko erlazioak gatazka maila desberdinetakoak izan daitezke, eredu desberdineneta erlazio kategoria prototipikoen taldeen arteko erlazio banaketa desberdinen arabera. Esate baterako, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen eta estatuaren artekomugak berberak direnean, elkarren arteko gatazka minimora hel daiteke, elkarrenarteko interes komuna dagoelako, estatuaren interdependentzia eta subiranotasunadirela eta. Estatua beste talde etnikoz maneiatuta dagoenean, edo gutxiengo egoeran dagoen taldea estatu desberdinetan barreiatuta dagoenean, aldiz, gatazka aukera handiagoa izango da.
|
|
|
Esate baterako, gutxiengo egoeran dagoen taldearen eta estatuaren artekomugak berberak direnean, elkarren arteko gatazka minimora hel daiteke, elkarrenarteko interes komuna dagoelako, estatuaren interdependentzia eta subiranotasunadirela eta. Estatua beste talde etnikoz maneiatuta dagoenean, edo gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldea estatu desberdinetan barreiatuta dagoenean, aldiz, gatazka aukera handiagoa izango da.
|
|
|
Bestalde, Berry-k eta bere kolaboratzaileek (Schmookler 1984; 1986; Berry1980; 1984; 1990; 1997) gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeen identitatearen eta estatuaren arteko erlazioak lotzeko eredu teorikoa garatu dute: Gizarte Anitzetan daudenKultur Erlazioen Eredua.
|
|
|
GUTXIENGO
|
EGOERAN
DAUDEN TALDEEN IDENTITATEA ETATALDEARTEKO GATAZKA
|
|
|
gure identitate sozialaren zatirik handiena gure partaidetza taldeetan errotzen da, eta identitate sozial positiboadesiratzeko joera dugu, eta motibaturik aurkitzen gara talde positiboen kideak izateko. Era honetan, gutxiengo
|
egoeran
dagoen talde baten identitatea bi eratakoaizan daiteke, gehiengo egoeran dagoen taldearen identitatearen aurrean: Tajfel en (1978) araberako identitate ziurra edo identitate ez ziurra.
|
|
|
gure identitate sozialaren zatirik handiena gure partaidetza taldeetan errotzen da, eta identitate sozial positiboadesiratzeko joera dugu, eta motibaturik aurkitzen gara talde positiboen kideak izateko. Era honetan, gutxiengo egoeran dagoen talde baten identitatea bi eratakoaizan daiteke, gehiengo
|
egoeran
dagoen taldearen identitatearen aurrean: Tajfel en (1978) araberako identitate ziurra edo identitate ez ziurra.
|
|
|
Tajfel en (1978) araberako identitate ziurra edo identitate ez ziurra. Gainera, taldeartekoegoeretan, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldeko kide batek, lau estrategia erabil ditzake. Lehenengoa mobilitate indibiduala izan daiteke, estrategia indibiduala alegia, zeinaren arabera gizabanakoak talde nagusiaren taldekidetza jasotzen duen, beretaldekidetzako identitatea utzirik.
|
|
|
dituen (esate baterako,, euskarak mundu mailan hiztun gutxi ditu, baina Europako zaharrena baita?). Laugarrena, eta interesgarriena hemen, mobilizazio soziala izango da, talde estrategia kolektiboa, zeinaren arabera, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldeak mobilizazio ekintza kolektiboariekingo dion, talde nagusiarekin duen harreman desorekatua aldatzeko. Estrategiahori eman dadin, aurreko biekin batera ematen baita?, gutxiengo egoeran dagoen taldeak bi prozesu hauteman ditu:
|
|
|
Laugarrena, eta interesgarriena hemen, mobilizazio soziala izango da, talde estrategia kolektiboa, zeinaren arabera, gutxiengo egoeran dagoen taldeak mobilizazio ekintza kolektiboariekingo dion, talde nagusiarekin duen harreman desorekatua aldatzeko. Estrategiahori eman dadin, aurreko biekin batera ematen baita?, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldeak bi prozesu hauteman ditu: status quoaren ilejitimitatea etainestabilitatea (Ikus Valencia 1991).
|
|
|
Orduan izango da posible, gutxiengo egoerandagoen taldeak gehiengoan dagoen taldearekiko identitate ziurra sortzea, eta, gehiengoan dagoen taldeari abantaila ateratzeko, edozein gauza egitea (Moscovici& Paicheler, 1978). Gainera, gutxiengo
|
egoeran
dagoen taldearen eta estatuarenarteko erlazio horretan, taldearteko erkaketak futsezko zeregina betetzen du (Tajfel, 1978). Zenbait testuingurutan erkaketa estatuaren alde ematen da, norbere taldeidentitate agerikoa ez denean.
|
|
|
Hemen, gure lana ez da zentratu, gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeek gehiengoan daudenekin harremanetan jartzen direnean ekoizten dituzten prozesu guztiakaztertzen. Ondoren agertuko ditugun bi ikerketa enpirikoekin, aurreko bi prozesuakilustratzen saiatuko gara bakarrik.
|
|
|
Ondoren agertuko ditugun bi ikerketa enpirikoekin, aurreko bi prozesuakilustratzen saiatuko gara bakarrik. Hain zuzen ere, lehen ikerketan, gertakizun historikoek gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeak talde identitatea sendotzeko estrategiadesberdinetara nola eramaten dituzten aztertzen saiatuko gara: batzuk estatuarekinindentifikatzen dira eta beste batzuk estatutik bereizten dira, honela, taldeen kokapen horiek beren talde identitatearen autoestimarako funtsezko funtzioak betetzendituztelarik.
|
|
|
GUTXIENGO
|
EGOERAN
DAGOEN TALDEAREN ETA ESTATUARENIDENTITATEEN ARTEKO GATAZKEIBURUZKO BIIKERKETA ENPIRIKO
|
|
|
1 Ikerketa: Estatuen eta gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeen identitateak
|
|
|
Arestian esan dugun moduan, prozesu historiko sozialek eraman dituzte gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeak, batzuek estatuarekin identifikatzera, horrela asimilazio estrategia erabilirik, beren talde autoestima areagotzeko, eta beste batzuek, aldiz, estatuarekiko identifikazioaren aurrean beren taldeko identitatea areagotzera,, horrela bereizte estrategia erabilirik, beren talde autoestima areagotzeko?.
|
|
|
Gainera, gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeen eta estatuaren identitateek nolakoerlazioa zuten ikusteko, koerlazio analisia egin genuen hiru herrialdeetan, emaitzaondoko taulan agertzen delarik:
|
|
|
Gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeeneta estatuaren arteko identifikazioak(**= 0.000ko signifikatibitatea)
|
|
|
Ikus dezakegunez, gutxiengo
|
egoeran
dauden taldeekiko identifikazioak etaestatuarekiko identifikazioak koerlazio positiboa dute elkarren artean Andaluzian, eta negatiboa Katalunian eta Euskal Herrian. Lehenengo kasuan identitate harmoniatsuak dira eta, nolabait esateko,, erkaketa identitatea?
|
|
|
Taldean transferentziak dituen erak eta barianteak baino areago, transferentziaren berezitasuna talde
|
egoeran
dago, Pichon Riviere k (1977) eta O' Donell ek (1977) zehaztu duten moduan. Egile hauek agerian jarri dute, taldea egoera aberatsadela transferentziazko elementu berezietan.
|
|
|
Beraz, ildo honetan musika tresna baten edo adierazpenmusikal baten euskaltasuna zalantzan jarri edo ukatu egiten denean, ukapena eta tramankulu bitxi batzuetatik askoz ere harago doa, gizarte osoa biltzeraino.Gure kasuan zalantzan jartzen dira, orokorrean eta zuzenean, euskal errepresentaziomusikalak; zeharka ukatu nahi dena, ordea, ez da euskal musika tresna, euskal musikaedo euskal kultura, hots, euskal gizartea baizik. Transferentzia kasu bat da hau: objektu bat (euskal komunitatea) ukatu beharrean, ezkutuko bultzada eta eztabaidapolitikoa saihesteko eta ideologia ezkutuan mantentzeko, komunitate honekin kontiguitate
|
egoeran
dagoen, haren bizitza sozialaren euskarria den eta haren errepresentazioa den objektua ukatzen da, bere musika tresna, alegia. Parte bat ukatzen da, bainaosotasuna ukatu nahi da.
|
|
|
Denbora hartan, aldiz, frantsesak zebiltzan inguru haietan nagusi... Eta frantsesak, orduan, nola, geunden
|
egoeran
egonik —mastak eta belak estatu negargarri hartan, eta bolbora ere urak galdurik—, ez baikenuen zer eginik, berehala nagusitu zitzaizkigun, gure galeoiko kapitainak bandera zuria mastaratzen zuela, itsas lapurren lehen kanoi hotsa entzun bezain fite.
|
|
|
Geroenean, Danek hoteletik Bostonera ekarri gaitu eta hemen berriro ere denok elkarrekin ibili gara behar izan dugu:
|
egoera
zegoen bezala ikusirik, gaur nabarmenegi geratuko nintzen bakarrik alde egin izan banu.
|
|
|
Bada, arauzko ezkontza, moldeaz eta zuzenbideaz burutua, bakarra da seme alabak legeztatzeko bidean. Ostera, seme alaba legezkotzat hartu dira itxurazko ezkontzarenak, hau da, ezkontideek legezkotzat hartu duten ezkontza horrenak, baldin eta ezkontza hori alderdiek modu askean egin badute, euren
|
egoerari
dagokiona betetzeko eta ordenapean bizitzeko, ezkontza amodioaren bertute eta garbitasunean.
|
|
|
Batzuek ideia berbera kontrafaktikoak erabiliz defendatu zuten: planetekiko esperientzia egiaztagarria ez izan arren, esanahia zuela uste zuten, giza adimen batek planeten ibilbidearen esperientzia izan zezakeelako esperientzia horiek izateko
|
egoeran
balego. Schlick, dena den, ez zen kontrafaktikoen laguna, eta tesi errealista egiazkotzat jotzen bazuen, zio honegatik izan zen, alegia:
|
|
|
Eta guretzat, indarberritzea eta geure buruarengan konfiantza hartzea izan zen. Borroka hura galdu izan bagenu, edo batere borrokarik egin izan ez bagenu... ez dakit zer
|
egoeratan
egongo ginatekeen gaur egun.
|
|
2001
|
|
|
Azkenik, CESen iritziz, honelako
|
egoeretan
dauden emakumeak langileak diren ala ez bereiztu litzateke, batzuen eta besteen babesa egituratzeko garaian. Lehenengo kasuan, CESen proposamenaren arabera, Gizarte Segurantzari legokioke haren ondorioak konpentsatzea, eta bigarren kasuan, berriz, hainbat arreta mota familiaren ingurunean eskaintzeak eragiten duen baliabide publikoen aurrezkia kontuan izanik, bestelako zerbitzu publikoen kontura estali litzateke, fiskaliate orokorrari atxikitako baliabideen bidez konpentsaturik.
|
|
|
Orain zein
|
egoeratan
egongo ginen EHk 98an hartutako bideari jarraitu izan balio. Sekula ez dugu jakingo.
|
|
|
Beraz, ez da harritzekoa ura bizirauteko beharrezkoa zuten nekazari hauek Argaren gaixotasunaz konturatzea. Baina zein
|
egoeratan
daude gaur egun Euskal Herriko ibaiak. Zeintzuk dira beraien arazo nagusiak?
|
|
|
Etorkizuneko alternatiba lantzen hasteko oposizioaren zeregina pixka bat gehiago koordinatu nahi izan da. Gaur egun
|
egoera
dagoen bezala egonda hori da egin daitekeena, oposizioko gainerako taldeekin harremana izatea eta EHri biolentzia gaitzestea eskatzea, honekin ere kontaktuak izan ahal izateko. UPNk ez du gehiengorik, baina balu bezala dihardu, besteak existituko ez bagina bezala; beren estrategian itxiak jarraitzen dute, Euskadin oso emaitzak kaskarra eman badie ere.
|
|
|
Dudarik ez dago, gutako asko" dibertitu" egin garela Ene Jesus (1976) irakurtzen (Joyce eta Becketten nobelek ere dibertitu gaituzten moduan). Baina kasu honetan" dibertitu", hots, ongi pasatzea, irakurketaren plazer estetikoak guregan sortzen duen
|
egoerari
dagokio. Gustukoak zituen nobelekin etxeko lekurik ezkutu eta egokienean, komunean, gordetzen zen Proust gaztearen modura, geu ere, R.
|
|
|
Baina kontsumitzailearen ikuspuntutik, galdera batzuk egin beharra dago: zein
|
egoeratan
daude parke horiek?
|
|
|
Zein
|
egoeratan
nago ni?
|
|
|
Jaiotze tasa apalak, famili harreraren ugaltzeak (Estatuak adin txikiko pertsonaren tutela aldi baterako bereganaturik, familia batek jasotzen duenean gertatzen da) eta babesgabe
|
egoeran
dauden adin txikikoen murrizketak azaltzen dute.
|
|
|
Jaiotze tasa apalak, famili harreraren ugaltzeak (Estatuak adin txikiko pertsonaren tutela aldi baterako bereganaturik, familia batek jasotzen duenean gertatzen da) eta babesgabe
|
egoeran
dauden adin txikikoen murrizketak azaltzen dute, batetik, nazioartekoan eginiko adopzioak Estatu barrukoen bikoa izatearen zergatia eta, bestetik, lehen adopzio motaren kopurua izugarri gehitu dela.
|
|
|
Jaiotze tasa apalak, famili harreraren ugaltzeak (Estatuak adin txikiko pertsonaren tutela aldi baterako bereganaturik, familia batek jasotzen duenean gertatzen da) eta babesgabe
|
egoeran
dauden adin txikikoen murrizketak azaltzen dute, batetik, nazioartekoan eginiko adopzioak Estatu barrukoen bikoa izatearen zergatia eta, bestetik, lehen adopzio motaren kopurua izugarri gehitu dela.
|
|
|
Nik, nagusiki, azken
|
egoeran
dauden euskaltegietan pentsatuz egingo ditutondorengo hausnarketak (eta, gainera, ingurune soziolinguistiko nagusiki erdaldunean), nahiz eta hasieran esango ditudan kontsiderazio orokorrak denentzat izandaitezkeen baliagarriak.
|
|
|
Zenbaitek garatuagobadu ere, gaur egungo egoeran (aurretiko esperientziak, gaitasun ezak, etab.) osogutxi dira besterik gabe ikasten dakitenak. Beraz, aholkulariak aurrean izangodituenak, ikasten ikasteko prozesuan hasierako
|
egoeretan
dauden ikasleak izangodira gehienbat. Askok hizkuntza ikastea eta ikasten ikastea bi gauza ezberdin etainongo loturarik gabeak direla uste izango dute.
|
|
|
Bi doktorego tesi horien izenburuek dioten bezala, batak euskararen ikaskuntza eta ezagutza eta besteak euskararen erabilera direlako gaiak aztertzen dituzte, bai prozesu eta baita portaera modura ere kontsideratuz; gaiak beren arteaninterdependenteak direlako, batez ere ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzekiko, etahorien artean menpeko hizkuntzekiko gehienbat, euskararekin gertatzen denbezala?, biak lotzea komeni da, euskararen normalizazioan eraginez, euskararennormalkuntza lortzeko. Hori da lan honen helburu orokorra.
|
|
|
2 2H ukipenezkoen jabekuntza prozesua, berriz, batez ere aldagai soziolinguistiko eta psikosozialen arabera ulertzen da, eta baita aldagai psikopedagogikoen arabera ere, neurriren batean. Baina ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak eta hiztun taldeak beren artean dituzten harremanak asimetrikoakdira gehienetan, hizkuntza eta hiztun talde horiek botere (soziologikoki) edobizitasun etnolinguistiko (psikosozialki) ezberdinekoak direlako; horregatik, bai soziologiaren ikuspegiari jarraituz eta baita ikuspegi psikosozialarijarraituz ere, modu ezberdinean funtzionatuko dute, ukipenezko 2H bateskuratzerakoan:... 1) menpeko hiztun taldea ukipenezko 2H dominatzaileazjabetzen da, eta 2) hiztun talde dominatzailea 2H menpekoaz jabetzen da; azken horixe da, hain zuzen, euskararen kasua Euskal Herrian.
|
|
|
2 Ukipen
|
egoeran
dauden menpeko hizkuntzenjabekuntza
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo egoeretan dauden hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
eta, ukipen egoerako bigarren hizkuntzak? noraino diren arazo antzekoak/ bereziak jakitea; baita ere ikustea ukipen egoeran dauden hizkuntzen artean, noraino dominatzaile/ menpeko, edo gehiengo/ gutxiengo
|
egoeretan
dauden hizkuntzak antzera/ ezberdin ulertu behar diren.
|
|
|
Autore horiek proposatzen duten eredua ere (ikus 24 irudia), aurreko ereduezberdinen azterketa egin eta baliagarriena zer den ikusi ondoren, eta ikuspegiglobalago baten beharra onartu ondoren, eredu osotuago bat eraikitzeko beharreanoinarritzen da. Eredu hori ukipen
|
egoeran
dauden bi (edo gehiago) hizkuntzen etahiztun taldeen artean ematen diren prozesuak eta portaerak ulertzeko eraikia da.
|
|
|
Autore horiek suposatu zuten talde etnolinguistiko bakoitzak bizitasun objektibo propioa eta aldi berean erlatiboa zuela, ukipen
|
egoeran
zegoen edo zeuden talde etnolinguistikoen bizitasunarekin konparatuz. Taldearteko harremanei dagokienez, honela definitu zuten, bizitasun etnolinguistikoa?
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzak nola ikasten diren ulertzeko, sare sozialaerabili ohi da. Elebitasun prozesua nola gertatzen den aztertzeko, gehienbat elebitasun aditibo/ sustraktibo motak azaltzeko?, egoera sozialen eta prozesu psikosozialen arteko zubi moduan aztertu ohi da gizabanakoen sare soziala (Hamers etaBlanc, 1983).
|
|
|
1 Aldeko edo kontrako jarrerak, ukipen
|
egoeran
dagoen hizkuntza bat ikasteko eta erabiltzeko erabakiarekin erlazionatzen dira; motibazioak, berriz, (integratiboak edota intrumentalak) bigarren hizkuntzan lortzen den gaitasun mailarekin lotzen dira. Clement eta Noels ek (1990) talde pertenentziari garrantzi berezia ematen diote, prozesu psikosozialak, talde menperatzaileetan eta menperatuetan ez baitira berdin gertatzen:
|
|
|
Taldearteko komunikazioa eta ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntza jabekuntzarenbi eremu teorikoen integrazioa
|
|
|
Lehen aipatu den bezala, bi eremu horien arteko integrazioa egiteko aurreneko saiakera, Clement eta Noels ena (1996 [1994]) izan zen; beste bat Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) eskaintzen dute, eta autore horiek, hizkuntz erabileraz hitz egin beharrean, hizkuntz portaeraz edota portaera linguistiko kulturalazhitz egiten dute, horrekin hizkuntz portaera taldeartekoen eta etnien arteko harremanen testuinguruan kokatuz. Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) ukipen
|
egoeran
dauden etnien arteko eta taldearteko harremanak aztertzeko, eredu teoriko enpiriko bat proposatzen dute (Identitate etnosoziala eta taldearteko portaereneredua. IETPE?), ondorengo faktoreak integratuz (hizkuntz portaeretan duteneraginaren arabera ordenaturik): 1) Sozioestrukturalak edo makrosoziologikoak, 2) Testuingurukoak, mikrosoziologikoak, eta 3) Psikosozialak, bertan aldagai kognitibo, afektibo eta motibazionalak kontuan hartzen direlarik.
|
|
|
Horregatik, Azurmendi, Romay eta Valencia-k (1996) aplikagarritasun maila areagotzeko, Bourhis eta besteen (1996) ereduan aldaketa garrantzitsua proposatzen dute: ukipen
|
egoeran
dauden taldeak boterearen arabera sailkatzen dituzte: menperatuak/ menperatzaileak, eta ez jatorriaren arabera:
|
|
|
eredu psikosoziologikoa (Lambert, 1972); akulturazio eredua (Schuman, 1978); hizkuntza ikasle onareneredua (Naimann, Frohlich, Stern eta Todesco, 1978); testuinguru sozialaren eredua (Clement, 1980), aurrerago berrikusiz, taldearteko komunikazio eredua deitukozena (Clement y Noels, 1996); monitore eredua (Krashen, 1982); taldeartekoereduaren bertsio ezberdinak (Giles eta Byrne, 1982; Garrett, Giles eta Coupland, 1988; Giles, Leets eta Coupland, 1990); eredu psikosoziala (Hamers eta Blanc, 1983); eredu soziohezitzailearen bertsio ezberdinak (Gardner, 1985; Gardner etaMcIntyre, 1993); gutxiengo bigarren hizkuntzen jabekuntza natural eta kulturaleneredua (Sanchez Carrion Txepetx, 1987); ezberdintasun indibidualen eredua (Skehan, 1989); bizitasun etnolinguistikoa eta elebitasunaren garapenaren eredua (Landry eta Allard, 1990); hizkuntz minorizatuen, reversing language schift RLS, eredua (Fishman, 1991); jarrera eredu globala izeneko eredua (Baker, 1992); jarrera etnolinguistiko eta motibazio intrinseko/ estrinseko eredua (Richards, 1993); motibazioen ikaskuntza prozesuko emaitzen erreakzio kateatua izeneko eredua (Dorney, 1994); motibazio hedatua izeneko eredua (Oxford eta Shearing, 1996); identitate etnosoziala eta taldearteko portaerak izeneko eredua (Azurmendi, Romay eta Valencia, 1996). Zentzu horretan, Arratibelek (1999), azaltzen du psikologia sozialaren ikuspegitik, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaerabileraren ikerketa eremuaren tradizioan, zeintzuk diren alderdirik garrantzitsuenak.
|
|
|
Gai hori ikertzeko, bi eremu teoriko nagusidaude: 1) Taldearteko komunikazioa, eta 2) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntza. Bi eremu teoriko horiek integratzeko zenbait saiakeraegin dira; horien artean hauek:
|
|
|
Teoriak aukeratzeko, bi irizpide hartu dira kontuan: 1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen egoeran dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak.
|
|
|
1) Irizpide kuantitatiboa, tradizio psikosozialean gehien erabili diren teoriak, eta 2) Irizpide kualitatiboa, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera azaltzeko zeintzuk izan diren teoriagarrantzitsuenak, bai tradizio psikosozialean, eta baita euskal testuinguruan ere. Biirizpide horien konbinazioak ondorengo esparru teorikoak hautatzera eraman gaitu: a) bizitasun etnolinguistikoarena; b) sare soziala; c) ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntz eta hiztun taldeekiko jarrerak eta motibazioak; d) identitate etnolinguistikoa, eta e) sare sozialak. Aurreneko ataletan, teoria horietaz mintzatu da; horregatik, ondorengo azpiataletan, azkeneko bi teorien alderdi batzuetan sakonduko da, batezere hizkuntzen erabileraren azalpenarekin zerikusia duten alderdietan.
|
|
|
Posizio mailatik arlo teoriko ezberdinak erabili izan dira: a) boterearen arlo teorikoa, soziologia eremuan erabilia, erabakiak hartzeko gaitasuna (Ibañez, 1983) eta kontrol instituzionalabereizgarri dituena (azken aldagai hau, lehen aipatu den bezala, bizitasunetnolinguistikoan kontuan hartzen diren dimentsioetako bat da); ikuspegihonetatik ukipen
|
egoeran
dauden taldeak honela sailka daitezke: menperatua eta menperatzailea; b) estatusaren arlo teorikoa, batez ere psikologiasozialean erabilia; ikuspegi horretatik taldeen estatusa eta beraien arteansortzen den erakargarritasuna aztertzen dira, horrela estatus altuko eta baxuko taldeak bereiziz; d) taldearen tamainari dagokion arlo teorikoa; irizpide hori lehen aipatu direnak baino kuantitatiboagoa da, eta horrela gehiengo edo gutxiengo taldeak bereizten dira; e) ideologiaren arlo teorikoa: horren arabera talde batzuk dagoen egoera mantentzen saiatzen dira, eta, beste batzuk, berriz, aldatzen ahaleginduko dira (Moscovici, 1981).
|
|
|
Nahiz eta lau arlo teoriko horien artean korrelazio positiboak izatekojoera izan, dimentsio horiek elkarren artean askeak dira, horregatik ez diranahi eta nahi ez positiboki korrelazionatuta aurkitu behar, lehen aipatu denmoduan. Hala ere, korrelazio positibo hori gertatzen denean, hau da, estatusaltuko taldea menperatzailea denean eta gehiengo taldea bere egoera mantentzen saiatzen denean, ukipen
|
egoeran
dauden taldearteko distantzia handitu egiten da; horixe da euskara eta euskal hiztunen egoera (estatusbaxuko taldea, menperatua, gutxiengoa eta egoera aldatzen saiatzen dena). 3) Lehen aipatu diren analisi eta aplikazio mailak baino orokorragoak direnak: maila sozietala eta politiko territoriala (Azurmendi, 1987, 1988, 1999), edo sozietala eta historiko soziala (Hogg eta Abrams, 1999); ikuspegihorretatik taldeak sortu eta garatzen diren eszenatokiak kontuan hartzendira; emaitza enpirikoen kontraesanak esplikatzeko azken analisi maila hauerabiltzen da askotan.
|
|
|
7 ISTaren garapenak psikologia sozialean eragin handia izan du, zentzuezberdinetan: 1) Gaur egun testuinguru orokorrari ematen zaion garrantzia, teoria psikosozialaren garapenerako emaitza enpiriko kontrajarriak baliagarriak izan daitezen beharrezkoa delako; adibidez, homogeneizazio etadespertsonalizazio fenomenoak aztertzean (Lorenzi Cioldi eta Doise, 1996); 2) Taldearteko harremanetan testuinguruaren nagusitasuna, batez ereukipen
|
egoeran
dauden taldeen posizioa kontuan hartzen denean; adibidez: a) boteredun eta estatus altuko posizioetatik egozentriko, indibidualista etaautonomoa den estilo kognitibo eta nortasuna errazten da, b) botere gutxikoeta estatus baxuko posizioetatik, berriz, kontrako estilo kognitibo eta nortasuna (exozentrikoa, kolektibista eta menpekoa) sortzen da. (Lorenzi Cioldieta Doise, 1996).
|
|
|
sortu ziren, (pakistaniarrak, haitiarrakedo beste batzuk, eta frankofonoak Quebecen, turkiarrak eta alemaniarrak edo belgikarrak Europan, eta abar); 3) Gaur egun etnien arteko ukipenak (bai tradizionalak edo 60.eko hamarkadan gertatzen zirenak eta baita berriak 90.eko hamarkadangertatzen direnak ere) ugariak dira (Azurmendi, 1999). Testuinguru horretan, ukipen
|
egoeran
dauden talde etnikoen ezaugarrietako bat (hizkuntza, adibidez) identitate sozialaren ikerkuntza identitate etnikoarena edota etnolinguistikoarenabihurtzen da, talde kategoria garrantzitsua denean. Ondoren, identitate etnolinguistikoaren alderdi batzuk azpimarratuko dira:
|
|
|
Eredu horretan, boterearen teorietan oinarrituz, talde etnikoen egoera (menperatzailea/ menperatua) azpimarratzenda. Eredu horren beste berrikuntza bat bere planteamendu teorikoa da, identitate etnosozialaren (taldearteko ukipen
|
egoeran
dauden talde etnikoenidentitate soziala) garrantzia azpimarratzen baitute (Azurmendi, 1995; Romay, Arratibel, Azurmendi, Espi, Garcia, Garcia Mira eta Gonzalez, 1995). Eredu horretan, ondorengo identitate etnosozial motak ager daitezkeelaaurreikusten da; menperatua den talde etnikoari dagokionez, hauek diramaiztasun gehien azaltzen duten identitate motak: kulturbiduna (integrazioestrategia erabiltzen denean), exokulturala (asimilazio estrategiaren bitartez), endokulturala (segregazio eta banantze estrategiak) eta akulturazioa (esklusioa eta anomia).
|
|
|
3 Ukipen
|
egoeran
dauden menpeko hizkuntzenerabilera
|
|
|
Hizkuntzaren erabilera aztertzeko kontuan hartu beharreko alderdi batzukondokoak dira: a) ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen ikerketetan, aplikazio etaanalisi maila ezberdinen beharra, bereziki, zabalak direnak: taldeartekoa, posiozkoa edo ideologikoa; b) alderdi teoriko eta praktikoak lotzeko beharra; lan honetanhizkuntz portaera azaldu nahi da, eta horretarako zenbait prozesu psikosozial baliatuko da; c) prozesu psikosozialak beren artean ere lotzeko beharra:
|
|
|
Aurreko atalean esan den bezala, ukipen
|
egoeran
dauden etnien edo, hizkuntzen erabilera, psikologia sozialean eta psikosoziolinguistikan zeharka ikertu dengaia da.
|
|
|
1) Taldearteko harremanak, bereziki etnien arteko harremanak; baita harreman horietan bereizgarriak diren prozesu psikosozialak ere, gehienbat identitate soziala. Testuinguru horretan, ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen egoeran dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak.
|
|
|
Testuinguru horretan, ukipen egoeran dauden hizkuntzen erabilera taldearteko komunikazioaren ikuspegiteorikotik ikertzen da. 2) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntzaren etaetniarteko prozesuen eta portaeren ondorioz eman daitezkeen elebitasun edotaeleaniztasun motak. Gai horiek ikertzen dituztenen artean interesgarrienetako batGilesek (1977) argitaratutako Language, Ethnicity and Intergroup Relations lanada.
|
|
|
Hizkuntzen arteko ukipen egoeran aplikatzen denean, hirugarren faktore bat kontuan hartu behar da: 3) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen edo kodeen rol sozialak, erabileraren araberahonela deskriba daitezkeenak: formala/ ez formala, publiko/ pribatua, kultua/ popularra.
|
|
|
Gainera, beste faktore bat ere erants daiteke: 4) Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen edo kodeen rol soziopolitikoak; rol horiek taldearteko harremanetatik edo zabalagoak diren analisi mailen bidez azaltzendira, eta ondorengoak izan daitezke: a) onarpen politikoaren arabera, ofiziala/ ez ofiziala; b) botere erlatiboaren arabera, menperatzailea/ menperatua; c) estatus erlatiboaren arabera, prestigio altukoa/ baxukoa; d) tamainaren arabera, gehiengo taldea/ gutxiengo taldea, eta abar.
|
|
|
Ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntza jabekuntza eremu teorikoen arabera
|
|
|
izeneko azpikapituluan, bigarren hizkuntzen jabekuntza prozesua eta erabilera prozesua nola uler daitezkeen adierazten saiatzen dena. Bi lan horiek ondo laburtzen dute talde etnikoen arteko ukipen
|
egoeran
dauden hizkuntzen jabekuntza eta erabilera orain arte nola ulertu diren.Bi lan horien artean, ezberdintasun garrantzitsua dago: Gardner eta Clement (1990) ikerlarien lana hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoan gehien zentratu denada; Clement eta Noels (1996), berriz, taldearteko komunikazio eremu eta taldearteko ukipen egoerako hizkuntzen jabekuntza eremu teorikoen arteko lotura egitensaiatu dira.
|
|
|
4 Azkenik, laugarren aroa XIX. mende bukaeratik 1936 urtera arte luzatzenda. Hizkuntza
|
egoerari
dagokionez, euskararen atzerakada biziak ezaugarritzen du aro hau batik bat. Garai hartako hainbat euskaltzalek, adibidez, Campionek (1907), Sabino Aranak (1894), Azkuek (1896)?, herria erdaldunduz joatearen arrazoi nagusietako bat eskola zela uste zuten (1912kodatuen arabera, Hego Euskal Herriko maisu maistra gehienak? %61. Euskal Herritik kanpo jaiotakoak ziren).
|
|
|
XX. mende hasieran euskarak egoera sozial zaila bizi zuen Euskal Herrian.Desartikulazio politiko, sozial, ekonomiko eta kulturala zegoen. Batetik, euskallurraldeak ez zeuden beren artean elkarturik eta, bestetik, instituzio espainiar etafrantsesekiko menpekotasun
|
egoeran
zeuden. Espainiar instituzioetan, euskal lurraldeek probintzia ezberdinen estatus politiko administratiboa zuten eta, instituziofrantsesetan, lurralde euskaldunek ez zuten bateratasun politiko administratiboezberdindua osatzen.
|
|
|
1) Alde batetik, psikologikoa, gizabanakoen zenbait ezaugarri orokorrez gain (adinarena, adibidez) nortasunarekiko beste ezaugarri batzuk (herstura edo autokonfiantza, adibidez) kontuan hartu behar direlako. 2) Bestalde, psikopedagogikoa etadidaktikoa, euskara delako ukipen
|
egoeran
dagoen menpeko hizkuntzagutxitua, eta horregatik, oraindik ere bigarren hizkuntzari buruz aritu behardelako, gehienbat helduekin pentsatzen bada (bi doktorego tesietan bezala), euskalduntzea irakaskuntza/ ikaskuntza formalaren bitartez emango denneurrian behintzat. Eta hori guztia, euskalduntzea ulertzeko, hau da, baiikaskuntza eta lortzen den ezagutza edo gaitasun maila, baita erabilera ere.Hori enpirikoki ere aurresan daiteke; izan ere, bi doktorego tesietan lortudiren ereduak kausalki esanguratsuak badira ere, ez dira erabateko esanguratsuak gertatu, bestelako aldagai mota batzuentzako lekua ere utziz.
|
|
|
Behin ukipen
|
egoeran
dauden menpeko hizkuntzen, eta, bereziki, euskararen, ikaskuntza/ ezagutza eta erabilera direlako gaiei buruz gaur egungo egoera teorikopsikosoziolinguistikoa era orokorrean azaldu ondoren, halako laburbiltze eta hausnarketa orokor modukoa eskaintzeko unea da. Alderdi orokor batzuk bakarrik azpimarratuko dira, gauzak ez errepikatzearren, lan honetan esandakoez gain bestelako zenbait ere orain erabilitako bi doktorego tesien argitalpenetan (Arratibel, 1999; Garcia, 2000) aurki daitezkeelako.
|
|
|
jarrerak eta motibazioa, sare soziala, bizitasunetnolinguistiko subjektiboa eta identitate etnolinguistikoa. Teoria horiekesanguratsuak gertatu dira zenbait kasutan, ukipen
|
egoeran
dauden menpeko hizkuntzen, eta euskararen, ikaskuntza/ ezagutza eta erabilera azaltzeko.
|
|
|
Espainian, mendekotasun
|
egoeran
dauden 65 urtetik gorako pertsonen %72, 8k ez du laguntzarik jasotzen, ez publikoa ez pribatua, eta “bere senide edo lagunen laguntza besterik ez dute”, Unespa aseguru patronalak atzo ‘Ispaleben’ adineko pertsonentzako zerbitzu enpresak aurkeztutako datuen arabera. Espainian, gutxi gorabehera, mendeko 1.300.000 adineko daude, eta horietatik 344.000 bakarrik jasotzen dituzte zaintza formalak, bai egoitzetan eta eguneko zentroetan, bai beren etxeetan.
|
|
|
Guardiako epaitegia eskualdeko gobernuari bidali zaio, epidemiaren aurka hartu diren neurrien berri eman diezaion, bai eta bakterioa emititu ahal izan den guneen berri ere. Osasun
|
egoerari
dagokionez, Francisco Marqués Murtziako Osasun sailburuak atzo baieztatu zuen legionellak jotako pertsona bat hil zela joan den asteazkenean Murtziako Arritxakako Ama Birjina ospitalean. Hildakoak, 67 urteko gizonak, maskuriko minbizia zuen aspalditik.
|
|
|
A probitamina eta B konplexuko bitamina batzuk nabarmentzen dira, bereziki B3 edo nikotinamida, eta, gainera, laktonak, polisakaridoak, aminoazidoak eta oraindik identifikatu gabeko beste substantzia batzuk. Osaera eta propietateak direla eta, arnas aparatuko gaitz errepikakorrak edo organismoaren defentsak apalak diren beste edozein
|
egoera
daudenean gomendatzen da. Aurkezpena eta kontserbazioa Propoliak trinkotasun aldakorra du, jatorriaren eta tenperaturaren arabera.
|